Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 2

Mɔɔ Yɛsukoa Yɛfi “Ɛdoavolɛ Ne Mɔɔ Ɛnee Gyisɛse Kulo Ye Edwɛkɛ” Ɛkɛ La

Mɔɔ Yɛsukoa Yɛfi “Ɛdoavolɛ Ne Mɔɔ Ɛnee Gyisɛse Kulo Ye Edwɛkɛ” Ɛkɛ La

“Bɛmaa yɛhɔ zo yɛhulo yɛ nwo ngoko, ɔluakɛ ɛlɔlɛ vi Nyamenle.”​—1 DWƆN 4:7.

EDWƐNE 105 “Nyamenle Le Ɛlɔlɛ”

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Kɛzi Nyamenle ɛlɔlɛ ne maa ɛte nganeɛ ɛ?

ƐZOANVOLƐ Dwɔn hɛlɛle kɛ, “Nyamenle le ɛlɔlɛ.” (1 Dwɔn 4:8) Edwɛkɛ sikalɛ zɔhane maa yɛkakye nɔhalɛ edwɛkɛ bie: Nyamenle mɔɔ ngoane vi ye ɛkɛ la, ɔdaye a eza ɛlɔlɛ vi ye ɛkɛ a. Gyihova kulo yɛ! Ye ɛlɔlɛ ne maa yɛte nganeɛ kɛ yɛlɛ banebɔlɛ, yɛ nye die na yɛ kunlu dwo yɛ nwo.

2. Kɛ mɔɔ Mateyu 22:37-40 kile la, mɛla mgbole nwiɔ ne a le boni, na duzu ati a ɔyɛ a ɔyɛ se kɛ yɛbali mɔɔ tɔ zo nwiɔ la azo a?

2 Kilisienema ɛnrɛhola ɛnrɛkpa kɛ bɛbala ɛlɔlɛ ali anzɛɛ bɛnrɛyɛ zɔ. Ɔle mɛla. (Kenga Mateyu 22:37-40.) Saa yɛnwu Gyihova kpalɛ a, ɔnyɛ se kɛ yɛbali mɛla mɔɔ limoa la azo. Ɛhye le zɔ ɔluakɛ Gyihova di munli; ɔdwenle yɛ nwo yɛɛ ɔda atiakunlukɛnlɛma ali ɔkile yɛ. Noko ɔyɛ a, ɔyɛ se kɛ yɛbali mɛla mɔɔ tɔ zo nwiɔ la azo. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ yɛ mediema mɔɔ bɛbikye yɛ kpalɛ la ɛnli munli. Ɔdwu mekɛ ne bie a, bɛka edwɛkɛ anzɛɛ bɛyɛ ninyɛne bie mɔ mɔɔ ɔngile ɛlɔlɛ la. Gyihova ze kɛ yɛbayia ngyegyelɛ ɛhye, ɔti ɔvale sunsum ne ɔhanle Baebolo kɛlɛvoma bie mɔ ɔmaanle bɛvale deɛmɔti ɔwɔ kɛ yɛda ɛlɔlɛ ali nee kɛzi yɛbayɛ ye la anwo folɛdulɛ bɛmaanle. Bɛ nuhua ko a le Dwɔn.​—1 Dwɔn 3:11, 12.

3. Duzu a Dwɔn zile zo a?

3 Dwɔn zile zo wɔ ye ngɛlata ne mɔ anu kɛ, ɔwɔ kɛ Kilisienema da ɛlɔlɛ ali. Nɔhalɛ nu, wɔ Dwɔn Edwɛkpa ne anu, ɔvale edwɛkɛ agbɔkɛ “kulo” yɛɛ “hulole” ɔlile gyima dɔɔnwo. Saa ɛfa mɔɔ Mateyu, Maake nee Luku hɛlɛle la amuala ɛbɔ nu a, ɔndwu ye ɛdeɛ ne. Mɔɔ Dwɔn kɛlɛ ye Edwɛkpa ne nee ye ngɛlata nsa ne la, ɛnee yeli ɛvolɛ kɛyɛ ɛya ko. Baebolo mbuluku zɔhane maa yɛnwu kɛ ɔwɔ kɛ ɛlɔlɛ a ka Kilisienema ɔmaa bɛyɛ debie biala a. (1 Dwɔn 4:10, 11) Noko ɔliele mekɛ na Dwɔn anwu ɛhye.

4. Asoo mekɛ ne amuala a Dwɔn lale ɛlɔlɛ ali a?

4 Mɔɔ Dwɔn le kpavolɛ la, tɛ mekɛ ne amuala a ɔlale ɛlɔlɛ ali a. Kɛ neazo la, mekɛ bie, ɛnee Gyisɛse nee ye ɛdoavolɛma ne ɛlɛfa Samɛlea ahɔ Gyɛlusalɛm. Menli mɔɔ wɔ Samɛlea namule bie azo la anlie bɛ kɛnlɛma. Duzu a Dwɔn yɛle a? Ɔbizale Gyisɛse saa ɔmaa senle ɛvi anwuma ɛrayela namule ne azo amra amuala a! (Luku 9:52-56) Wɔ mekɛ fofolɛ noko, Dwɔn anla ɛlɔlɛ ali angile ɔ gɔnwo mɔ ɛzoanvolɛma ne. Ɔbayɛ kɛ ɔ nee ɔ diema Gyemise piepianle bɛ mame kɛ ɔzɛlɛ Gyisɛse kɛ ɔmaa bɛ gyinlabelɛ titili wɔ ɔ nwo ɛkɛ wɔ Belemgbunlililɛ ne anu. Mɔɔ ɛzoanvolɛma mɔɔ ɛha la dele mɔɔ Gyemise nee Dwɔn ɛyɛ la, bɛvale ɛya kpole! (Mat. 20:20, 21, 24) Noko ɔnva nwo kɛ Dwɔn yɛle nvonleɛ ɛhye mɔ amuala la, ɛnee Gyisɛse kulo ye.​—Dwɔn 21:7.

5. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

5 Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu Dwɔn neazo ne nee ɛlɔlɛ nwo edwɛkɛ bie mɔ mɔɔ ɔhɛlɛle la anwo. Ɛhye bamaa yɛanwu kɛzi yɛbala ɛlɔlɛ ali yɛahile yɛ mediema la. Eza yɛbanwu adenle titili ko mɔɔ abusua tile bahola alua zo ahile kɛ ɔkulo ye abusua ne la.

YƐDUA YƐ NYƐLEƐ ZO YƐDA ƐLƆLƐ ALI

Gyihova maanle ɔ Ra ne rale azɛlɛ ye azo rawule maanle yɛ ɔvale ɔhilele kɛ ɔkulo yɛ (Nea ɛdendɛkpunli 6-7)

6. Kɛzi Gyihova ɛla ye ali kɛ ɔkulo yɛ ɛ?

6 Ɔyɛ a yɛsuzu kɛ ɛlɔlɛ kile kɛ ɛbamaa ɛ nye alie awie anwo na wɔaha edwɛkɛ mɔ ɔyɛ fɛ la wɔahile ye. Noko saa yɛ ɛlɔlɛ bali munli a, ɔwɔ kɛ yɛfa nyɛleɛ yɛboka nwo. (Fa toto Gyemise 2:17, 26 anwo.) Kɛ neazo la, Gyihova kulo yɛ. (1 Dwɔn 4:19) Na ɔdua edwɛkɛ mɔɔ bɛhɛlɛ wɔ Baebolo ne anu la azo ɔka ɔkile yɛ kɛ ɔkulo yɛ. (Edw. 25:10; Wlo. 8:38, 39) Noko yɛze kɛ tɛ mɔɔ Nyamenle ka la ala a kile kɛ ɔkulo yɛ a, emomu mɔɔ ɔyɛ noko la kile kɛ ɔkulo yɛ. Dwɔn hɛlɛle kɛ: “Ɛhye azo a bɛluale bɛlale Nyamenle ɛlɔlɛ ne ali wɔ yɛ nwo a, Nyamenle zoanle ɔ Ra kokye ne wɔ ewiade amaa ɔlua ɔ nwo zo yɛanyia ngoane.” (1 Dwɔn 4:9) Gyihova maanle ye kulovolɛ Ralɛ ne rawunle amaneɛ na ɔwule ɔmaanle yɛ. (Dwɔn 3:16) Asoo ɛhye ɛngile kɛ Gyihova amgba kulo yɛ ɔ?

7. Duzu a Gyisɛse yɛle hilele kɛ ɔkulo yɛ a?

7 Gyisɛse hanle hilele ye ɛdoavolɛma ne kɛ ɔkulo bɛ kpole kpalɛ. (Dwɔn 13:1; 15:15) Ɔluale mɔɔ ɔhanle nee mɔɔ ɔyɛle la azo ɔhilele kɛ ɔkulo bɛ nee yɛdayɛ. Gyisɛse hanle kɛ: “Awie biala ɛnlɛ ɛlɔlɛ kpole ɛndɛla ɛhye, kɛ awie kɛva ye ngoane kɛbɔ afɔle kɛmaa ɔ gɔnwo mɔ.” (Dwɔn 15:13) Saa yɛsuzu mɔɔ Gyihova nee Gyisɛse ɛyɛ ɛmaa yɛ la anwo a, kɛzi ɔwɔ kɛ ɔka yɛ ɛ?

8. Duzu a 1 Dwɔn 3:18 se yɛyɛ a?

8 Saa yɛtie Gyihova nee Gyisɛse a, ɛnee yɛlɛkile kɛ yɛkulo bɛ. (Dwɔn 14:15; 1 Dwɔn 5:3) Gyisɛse hanle ye wienyi kɛ yɛhulo yɛ nwo ngoko. (Dwɔn 13:34, 35) Ɔnle kɛ yɛfa yɛ nloa ala yɛka yɛkile yɛ mediema kɛ yɛkulo bɛ, emomu ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ nyɛleɛ noko yɛda ye ali. (Kenga 1 Dwɔn 3:18.) Ninyɛne boni mɔ a yɛbahola yɛayɛ yɛahile kɛ yɛkulo bɛ a?

KULO Ɛ MEDIEMA

9. Ɔlua ɛlɔlɛ ti, duzu a Dwɔn yɛle a?

9 Anrɛɛ Dwɔn nee ye papa bahola adɛnla na ɔ nee ye abɔ nu ayɛ fɛlɛhyelɛ gyima ne na bɛanyia ezukoa. Noko ɔdule ɔ nwo ɔmaanle na ɔvale ye ngoane mekɛ mɔɔ ɛha la ɔboale awie mɔ ɔmaanle bɛzukoale Gyihova nee Gyisɛse anwo nɔhalɛ ne. Ɛhye mɔɔ ɔyɛle la maanle ɔyiale ngyegyelɛ. Bɛyɛle ye kpɔdekpɔde, yɛɛ mekɛ mɔɔ ɛnee ɛvoya mɔɔ limoa la ɛlɛkɔ awieleɛ, mɔɔ ɛnee yeyɛ ɛrelera la, bɛdule ye bɛvile ye sua zo. (Gyi. 3:1; 4:1-3; 5:18; Yek. 1:9) Mɔɔ Gyisɛse anwo edwɛkpa ne ɛhanlɛ ti bɛdole Dwɔn efiade bɔbɔ la, ɔhilele kɛ ɔdwenle awie mɔ anwo. Kɛ neazo la, mekɛ mɔɔ ɔwɔ Patemɔso bɔra ne azo la, ɔhɛlɛle yekile mɔɔ ɔnyianle la na ɔvale ɔnwanle asafo ne mɔ, amaa bɛanwu “ninyɛne mɔɔ ɔnrɛhyɛ na yeazi la.” (Yek. 1:1) Ɔbayɛ kɛ mekɛ mɔɔ bɛyele Dwɔn bɛvile efiade wɔ Patemɔso la, yɛɛ akee ɔhɛlɛle ye Edwɛkpa mɔɔ fale Gyisɛse ɛbɛlabɔlɛ nee ye ɛzonlenlɛ gyima ne anwo la a. Eza ɔhɛlɛle ngɛlata nsa ɔmaanle ɔ mediema anwosesebɛ. Kɛ ɔkɛyɛ na wɔazukoa Dwɔn tunwomaa subane ne ɛ?

10. Kɛzi ɛbala ye ali kɛ ɛkulo menli ɛ?

10 Ɛbahola wɔalua kɛzi ɛbɔ wɔ ɛbɛla la azo wɔahile kɛ ɛkulo menli. Seetan ewiade ne kulo kɛ ɛdwenle ɛ ngomekye ɛ nwo na ɛbɔ mɔdenle kɛ ɛbanyia ɛ nwo anzɛɛ ɛbalie duma. Noko, Belemgbunlililɛ nolobɔlɛma mɔɔ wɔ ewiade amuala mɔɔ ɛdu bɛ nwo ɛmaa la, fa bɛ mekɛ dɔɔnwo bɔ edwɛkpa ne nolo na bɛboa awie mɔ bɛmaa bɛbikye Gyihova. Bie mɔ bɔbɔ ɛva bɛ nwo ɛwula dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne anu.

Yɛdua mɔɔ yɛyɛ yɛmaa yɛ mediema nee yɛ abusua ne la azo yɛkile kɛ yɛkulo bɛ (Nea ɛdendɛkpunli 11, 17) *

11. Kɛzi nolobɔlɛma dɔɔnwo mɔɔ di nɔhalɛ la ɛhile kɛ bɛkulo Gyihova nee bɛ mediema ɛ?

11 Ɔwɔ kɛ Kilisienema dɔɔnwo mɔɔ di nɔhalɛ la yɛ gyima ɛsesebɛ amaa bahola bɛanlea bɛ nwo nee bɛ mbusua. Noko nolobɔlɛma nɔhavoma ɛhye mɔ yɛ biala mɔɔ bɛbahola la fa boa Nyamenle ahyehyɛdeɛ ne. Kɛ neazo la, bie mɔ boa wɔ esiane mekɛ nu, bie mɔ noko boa suazilɛ gyima ngakyile yɛɛ awie biala kola ye ndoboa boa ewiade amuala gyima ne. Bɛyɛ ɛhye mɔ amuala ɔluakɛ bɛkulo Nyamenle nee awie mɔ. Dapɛne biala, yɛkɔ debiezukoalɛ na yɛfa yɛ nwo yɛwula nuhua yɛkile kɛ yɛkulo yɛ mediema. Ɔyɛ a yɛfɛ, noko yɛkɔ. Bie a yɛ ahonle tu, noko yɛmaa mualɛ. Ɔnva nwo kɛ yɛ muala yɛlɛ yɛ ngyegyelɛ la, yɛmaa awie mɔ anwosesebɛ kolaa na debiezukoalɛ ne abɔ ɔ bo anzɛɛ mekɛ mɔɔ yɛkpɔne la. (Hib. 10:24, 25) Nea kɛzi yɛ nye sɔ gyima mɔɔ yɛ mediema nolobɔlɛma yɛ la!

12. Adenle boni bieko azo a Dwɔn luale hilele kɛ ɔkulo ɔ mediema a?

12 Dwɔn hanvole ɔ mediema ne mɔ noko eza ɔdule bɛ folɛ ɔvale ɔhilele kɛ ɔkulo bɛ. Kɛ neazo la, wɔ Dwɔn ngɛlata ne mɔ anu ɔhanvole ɔ mediema wɔ bɛ diedi nee bɛ gyima kpalɛ nwo, noko eza ɔdule bɛ folɛ mɔɔ anyebolo wɔ nu la wɔ ɛtane nwo. (1 Dwɔn 1:8–2:1, 13, 14) Zɔhane ala a ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛkanvo yɛ mediema wɔ ninyɛne mgbalɛ mɔɔ bɛyɛ la anwo a. Noko saa yɛnwu kɛ yɛ diema bie ɛlɛnyia subane ɛtane a, ɔwɔ kɛ yɛtendɛ yɛkile ye wɔ ɛbulɛ nu yɛfa yɛkile kɛ yɛkulo ye. Ɔhyia akɛnrasesebɛ na yɛahola yɛadu yɛ gɔnwo bie folɛ, noko Baebolo ne ka kɛ agɔnwolɛma kpalɛ tu bɛ nwo folɛ ngoko.​—Mrɛ. 27:17.

13. Duzu a ɔnle kɛ yɛyɛ a?

13 Ɔdwu mekɛ ne bie a, yɛdua ninyɛne mɔɔ yɛnyɛ la azo yɛda ye ali kɛ yɛkulo yɛ mediema. Kɛ neazo la, yɛmmaa mɔɔ bɛka la ɛnga yɛ ɛya ndɛndɛ. Fa edwɛkɛ bie mɔɔ zile wɔ mekɛ mɔɔ ɔka ekyi Gyisɛse wu la kɛ neazo. Ɔhanle ɔhilele ye ɛdoavolɛma ne kɛ, saa bɛbanyia ngoane a, kyesɛ bɛdi ɔ nwonane na bɛno ye mogya ne. (Dwɔn 6:53-57) Ɛnee edwɛkɛ ɛhye anloa yɛ se maa ɛdoavolɛma ne anu dɔɔnwo, yemɔti bɛkpole ye, noko ɔ gɔnwo kpalɛ ne mɔ mɔɔ Dwɔn boka nwo la amkpo ye. Bɛlile nɔhalɛ. Bɛande mɔɔ Gyisɛse hanle la abo, na bie a ɔzinle bɛ nwo. Noko Gyisɛse agɔnwo mɔ mɔɔ di nɔhalɛ la annyia adwenle kɛ nvonleɛ wɔ mɔɔ ɔhanle la anwo yɛɛ bɛammaa yeangyegye bɛ. Emomu, ɛnee bɛdie ye bɛdi yɛɛ bɛze kɛ biala mɔɔ ɔka la le nɔhalɛ. (Dwɔn 6:60, 66-69) Yemɔti ɔnle kɛ yɛfa mɔɔ yɛ gɔnwo mɔ ka la anwo ɛya ndɛndɛ! Emomu, ɔwɔ kɛ yɛmaa bɛ adenle yɛmaa bɛkilehile edwɛkɛ mɔɔ yɛande ɔ bo la anu.​—Mrɛ. 18:13; Nol. 7:9.

14. Duzu ati a ɔnle kɛ yɛnyia yɛ mediema nwo ɛkpɔlɛ a?

14 Eza Dwɔn hanle kɛ ɔnle kɛ yɛkpɔ yɛ mediema. Saa yɛanli folɛdulɛ zɔhane azo a, ɔbamaa Seetan anyia yɛ nwo zo tumi. (1 Dwɔn 2:11; 3:15) Ɛhye bie dole Kilisienema bie mɔ wɔ mekɛ mɔɔ ɛvoya mɔɔ limoa la ɛlɛkɔ ye awieleɛ la. Ɛnee Seetan ɛlɛbɔ mɔdenle kɛ ɔbava ɛkpɔlɛ yeado Nyamenle menli ne avinli na yeakpakyekpakye bɛ nu. Ɔkadwu mekɛ mɔɔ Dwɔn kɛlɛ ye ngɛlata ne mɔ la, ɛnee menli bie mɔɔ da Seetan subane ne bie ali la ɛwua bɛ nwo ɛra asafo ne anu. Kɛ neazo la, ɛnee Dayɛtelɛfizi ɛlɛmaa mgbakyemgbakyenu ara asafo bie anu kpalɛ. (3 Dwɔn 9, 10) Ɛnee ɔmbu neavolɛ adenduvoma mɔɔ neazo eku ne soa bɛ la. Ɔbɔ mɔdenle bɔbɔ kɛ ɔtu bɛdabɛ mɔɔ bɛdie menli mɔɔ ɔngulo bɛ edwɛkɛ la ɛyɛvolɛ la yeavi asafo ne anu. Ɛhye ɛnle subane kpalɛ fee! Ɛnɛ noko, Seetan ɛlɛbɔ mɔdenle ɛsesebɛ kɛ ɔkpakyekpakye Nyamenle menli ne anu na yeali bɛ nwo zo konim. Ɔnle kɛ yɛmaa ɛkpɔlɛ kpakyekpakye yɛ nu ɛlɛ.

KULO WƆ ABUSUA NE

Gyisɛse vale ye mame wulale Dwɔn asa anu amaa ɔ sa aha mɔɔ ɔhyia nwo wɔ nwonane nu nee sunsum nu la. Ɛnɛ noko, ɔwɔ kɛ mbusua tile fa mɔɔ bɛ abusua ne hyia nwo la maa bɛ (Nea ɛdendɛkpunli 15-16)

15. Duzu a ɔwɔ kɛ abusua tile biala kakye a?

15 Adenle titili ko mɔɔ abusua tile bie bahola alua zo ahile kɛ ɔkulo ye abusua ne la a le kɛ ɔbava nwonane afoa nu ninyɛne mɔɔ bɛhyia nwo la yeamaa bɛ. (1 Tim. 5:8) Noko ɔwɔ kɛ ɔkakye kɛ, nwonane afoa nu ninyɛne ɛnrɛhola ɛnrɛli ye abusua ne sunsum nu ngyianlɛ nwo gyima. (Mat. 5:3) Yɛ neazo kɛnlɛma mɔɔ Gyisɛse yɛle maanle mbusua tile la nzonlɛ. Dwɔn Edwɛkpa ne maa yɛnwu kɛ, mɔɔ Gyisɛse ɛlɛwu wɔ amaneɛnwunlɛ baka ne azo bɔbɔ la, ɛnee ɔtɛdwenle ye abusua ne anwo. Ɛnee Dwɔn gyi Gyisɛse mame Mɛle anwo ɛkɛ wɔ ɛleka mɔɔ bɛbɔle Gyisɛse baka nu la. Ɛnee Gyisɛse ɛlɛte nyane kpole kpalɛ, noko ɔhanle ɔhilele Dwɔn kɛ anrɛɛ ɔnlea ye mame. (Dwɔn 19:26, 27) Ɛnee Gyisɛse lɛ ɔ mediema mɔɔ bɛbahola bɛanlea ye mame Mɛle a, noko ɛnee ɔzɔho kɛ bɛ nuhua biala ɛtɛbayɛle Gyisɛse ɛdoavolɛ. Yemɔti ɛnee Gyisɛse kpondɛ kɛ Mɛle asa ka mɔɔ ɔhyia nwo wɔ nwonane nu nee sunsum nu la.

16. Ɛzonlelilɛ boni a ɛnee la Dwɔn anwo zo a?

16 Ɛnee Dwɔn lɛ ɛzonlelilɛ kpole. Ɛnee ɔle ɛzoanvolɛ, ɔti ɔwɔ kɛ ɔbɔ mɔdenle wɔ edwɛkɛhanlɛ gyima ne anu. Bie a ɛnee eza ɔgya raalɛ, yemɔti ɔwɔ kɛ ɔmaa ye abusua ne asa ka mɔɔ bɛhyia nwo wɔ nwonane nu nee sunsum nu la. (1 Kɔl. 9:5) Duzu a mbusua tile bahola azukoa avi neazo ɛhye anu a?

17. Duzu ati a ɔhyia kɛ abusua tile di ye abusua ne sunsum nu ngyianlɛ nwo gyima a?

17 Bie a adiema nrenyia bie mɔɔ le abusua tile la eza lɛ ɛzonlelilɛ dɔɔnwo. Kɛ neazo la, saa ɔkɔ gyima a, ɔwɔ kɛ ɔmaa ɔ nye bolo ye gyima nwo amaa ye subane kpalɛ ne awula Gyihova anyunlunyia. (Ɛfɛ. 6:5, 6; Tae. 2:9, 10) Bie noko a ɔlɛ ɛzonlelilɛ ngakyile wɔ asafo ne anu, le kɛ ɔbakpɔlakpɔla mboane ne mɔ na yeali edwɛkɛhanlɛ gyima ne anyunlu. Mekɛ ko ne ala, eza ɔhyia kɛ ɔ nee ɔ ye yɛɛ ɔ mra sukoa Baebolo ne dahuu. Saa ɔbɔ mɔdenle ɔboa bɛ ɔmaa bɛ nwo yɛ se wɔ nwonane nu, nganeɛdelɛ nu nee sunsum nu a, bɛbahile nwolɛ anyezɔlɛ kpole.​—Ɛfɛ. 5:28, 29; 6:4.

“BƐDƐNLA ME ƐLƆLƐ NE ANU”

18. Duzu a ɛnee Dwɔn die di kɛ ɔ sa baha ye a?

18 Dwɔn dɛnlanle aze hyɛle, na ɔnwunle ninyɛne dɔɔnwo. Eza ɔyiale ngyegyelɛ dɔɔnwo mɔɔ anrɛɛ bahola amaa ye diedi aha aze a. Noko ɔbɔle mɔdenle dahuu kɛ ɔbali Gyisɛse mɛla mɔɔ bie a le kɛ yɛhulo yɛ mediema la azo. Ɛhye ati, ɛnee Dwɔn die di kɛ, Gyihova nee Gyisɛse kulo ye na bɛbamaa ye anwosesebɛ bɛamaa yeagyinla sɔnea biala anloa. (Dwɔn 14:15-17; 15:10; 1 Dwɔn 4:16) Debie biala ɛnle ɛkɛ ne mɔɔ Seetan anzɛɛ ye ewiade ne yɛle mɔɔ maanle Dwɔn gyakyile kɛ ɔbalua ye edwɛkɛ nee ye nyɛleɛ zo yeala ɛlɔlɛ ali a.

19. Duzu a 1 Dwɔn 4:7 maa yɛ anwosesebɛ kɛ yɛyɛ a, na duzu ati ɔ?

19 Yɛle kɛ Dwɔn la, yɛde ewiade mɔɔ Seetan mɔɔ ɔnlɛ awie biala anwo ɛlɔlɛ la a le ye nyamenle na ɔdi zolɛ tumi la anu. (1 Dwɔn 3:1, 10) Ɔlɛbɔ mɔdenle kɛ ɔmaa yɛagyakyi kɛ yɛbahulo yɛ mediema, noko ɔnrɛhola ɔnrɛyɛ zɔhane ɛlɛ, kyesɛ yɛmaa ye adenle. Bɛmaa yɛbɔ kpɔkɛ kɛ yɛbahulo yɛ mediema, na yɛlua yɛ edwɛkɛhanlɛ nee yɛ nyɛleɛ zo yɛla zɔhane ɛlɔlɛ ne ali. Na yɛ nye balie kɛ yɛboka Gyihova abusua ne anwo la, na yɛ kunlu badwo yɛ nwo.​—Kenga 1 Dwɔn 4:7.

EDWƐNE 88 Kilehile Me Wɔ Ndenle Ne Mɔ

^ ɛden. 5 Ɔbayɛ kɛ ɛzoanvolɛ Dwɔn a le ɛdoavolɛ ne mɔɔ “ɛnee Gyisɛse kulo ye edwɛkɛ la.” (Dwɔn 21:7) Ɔti mekɛ bɔbɔ mɔɔ ɛnee ɔle kpavolɛ la, ɔbayɛ kɛ ɛnee ɔlɛ subane ngɛnlɛma dɔɔnwo. Ɛvolɛ dɔɔnwo anzi, Gyihova maanle ɔhɛlɛle ɛlɔlɛ nwo edwɛkɛ dɔɔnwo. Yɛbazuzu ngɛlata mɔɔ Dwɔn hɛlɛle la bie mɔ anwo nee mɔɔ yɛbahola yɛazukoa yɛavi ye neazo ne anu la.

^ ɛden. 59 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Abusua tile bie mɔɔ ɛnlɛ alagye fee la ɛlɛyɛ esiane mekɛ nu moalɛ gyima ne bie, ɔlɛye ndoboa yeaboa ewiade amuala gyima ne yɛɛ yedo ɛsalɛ yevɛlɛ awie mɔ yemaa bɛra bɛ abusua ɛzonlenlɛ ne bie.