Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 5

Bɛva “Bɛ Mekɛ Bɛli Gyima Kpalɛ”

Bɛva “Bɛ Mekɛ Bɛli Gyima Kpalɛ”

“Bɛnlea boɛ kpalɛ na kɛzi bɛbɔ bɛ ɛbɛla la anyɛ kɛ menli mɔɔ ɛnze nrɛlɛbɛ emomu kɛ nrɛlɛbɛvolɛma, na bɛva bɛ mekɛ bɛli gyima kpalɛ.”​—ƐFƐ. 5:15, 16.

EDWƐNE 8 Gyihova Le Yɛ Ɛvealeka

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia mekɛ yɛamaa Gyihova ɛ?

 YƐKULO kɛ yɛnyia mekɛ yɛmaa menli mɔɔ yɛdwenle bɛ nwo la. Debie mɔɔ agyalɛma anye die nwo kpalɛ la a le kɛ bɛbanyia mekɛ bɛamaa bɛ nwo. Ngakula noko anye die nwo kɛ bɛ nee bɛ gɔnwo mɔ badu. Yɛɛ yɛ muala yɛ nye die mekɛ mɔɔ yɛnyia yɛmaa yɛ mediema diedima la anwo. Noko mɔɔ hyia yɛ kpalɛ la a le kɛ yɛbanyia mekɛ yɛamaa yɛ Nyamenle ne. Yɛbahola yɛalua asɔne mɔɔ yɛyɛ, ye Edwɛkɛ ne mɔɔ yɛbagenga yɛɛ ye bodane nee ye subane ngɛnlɛma ne mɔ mɔɔ yɛbadwenledwenle nwo la azo yɛayɛ zɔ. Mekɛ mɔɔ yɛnyia yɛmaa Gyihova la sonle bolɛ amgba!​—Edw. 139:17.

2. Ngyegyelɛ boni a yɛyia a?

2 Yɛkulo kɛ yɛnyia mekɛ yɛmaa Gyihova ɛdeɛ, noko yɛyia ngyegyelɛ. Yɛnlɛ alagye fee, ɔti ɔbahola yeamaa yeayɛ se kɛ yɛbanyia mekɛ yɛamaa sunsum nu ninyɛne. Yɛ gyima, abusua nu ɛzonlelilɛ yɛɛ ninyɛne gyɛne mɔɔ anwo hyia la die yɛ mekɛ kpalɛ, ɔti bie a yɛbade nganeɛ kɛ yɛnlɛ alagye mɔɔ yɛfa yɛayɛ asɔne, yɛfa yɛazukoa debie anzɛɛ yɛfa yɛadwenledwenle ninyɛne nwo a.

3. Duzu bieko a sɛkye yɛ mekɛ a?

3 Debie bieko wɔ ɛkɛ mɔɔ ɔsɛkye yɛ mekɛ a. Saa yɛannea boɛ a, yɛbahola yɛamaa ninyɛne mɔɔ bie a nvonleɛ ɛnle nwo la azɛkye mekɛ mɔɔ yɛbahola yɛava yɛabikye Gyihova la. Kɛ neazo la, ɔle kpalɛ kɛ yɛbanyia mekɛ yɛalie yɛ menle anzɛɛ yɛalie yɛ nye. Noko anyelielɛ ninyɛne mɔɔ le kpalɛ bɔbɔ la bahola azɛkye yɛ mekɛ too mɔɔ yɛnrɛnyia bie yɛnrɛmaa sunsum nu ninyɛne a. Ɔwɔ kɛ yɛnwu mekɛ mɔɔ yɛbava yɛayɛ ɛhye mɔ la.​—Mrɛ. 25:27; 1 Tim. 4:8.

4. Duzu a yɛbazuzu nwo a?

4 Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu deɛmɔti ɔwɔ kɛ yɛnwu ninyɛne mɔɔ hyia kpalɛ la anwo. Eza yɛbazuzu kɛzi yɛbanyia mekɛ yɛamaa Gyihova nee kɛzi yɛfa yɛ mekɛ yɛdi gyima kpalɛ a ɔbaboa yɛ la anwo.

SI KPƆKƐ KPALƐ; NWU NINYƐNE MƆƆ HYIA LA

5. Saa kpavolɛ anzɛɛ bɛlɛra bie suzu folɛdulɛ mɔɔ wɔ Ɛfɛsɛsema 5:15-17 la anwo a, kɛzi ɔbaboa ye yeamaa yeakpa ɛbɛlabɔlɛ adenle kpalɛ ɛ?

5 Kpa ɛbɛlabɔlɛ adenle kpalɛ. Mgbavolɛ nee mbɛlɛra ta dwenle debie kpalɛ mɔɔ bɛbava bɛ ɛbɛlabɔlɛ bɛayɛ la anwo. Noko sukulu folɛtuvoma nee mbusuafoɔ mɔɔ bɛnle diedima la maa bɛ anwosesebɛ kɛ bɛhɔ sukulu bɛhɔ moa amaa bɛanyia gyima kpalɛ wɔ ewiade ɛhye anu. Ɛhye bahola azɛkye bɛ mekɛ dɔɔnwo. Noko bie a awovolɛ nee agɔnwolɛma mɔɔ bɛwɔ asafo ne anu la bamaa bɛ anwosesebɛ kɛ bɛva bɛ ngoane bɛzonle Gyihova. Duzu a bahola aboa kpavolɛ anzɛɛ bɛlɛra mɔɔ ɔkulo Gyihova la yeamaa yeazi kpɔkɛ kpalɛ a? Saa ɔkenga Ɛfɛsɛsema 5:15-17 na ɔdwenledwenle nwo a, ɔbaboa ye. (Kenga) Saa ɔkenga ngɛlɛlera ɛhye a, ɔbahola yeabiza ɔ nwo kɛ: ‘“Gyihova ɛhulolɛdeɛ” a le boni? Kpɔkɛzilɛ boni a ɔ nye balie nwo a? Kpɔkɛzilɛ boni a baboa me yeamaa meava me mekɛ meali gyima kpalɛ a?’ Kakye kɛ “yɛwɔ mekɛ ɛtane nu,” na ɔnrɛhyɛ ewiade ɛhye mɔɔ Seetan nea zo la bara ye awieleɛ. Nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ yɛbabɔ yɛ ɛbɛla wɔ adenle mɔɔ ɔbamaa Gyihova anye alie yɛ nwo la azo.

6. Duzu a Mɛle kpale a, na duzu ati a ɔle kpɔkɛzilɛ kpalɛ a?

6 Nwu ninyɛne mɔɔ nwolɛ hyia la. Bie a ɔwɔ kɛ yɛyɛ ninyɛne nwiɔ mɔɔ nvonleɛ ɛnle nwolɛ la, noko amaa yɛahola yɛava yɛ mekɛ yɛali gyima kpalɛ la, ɔwɔ kɛ yɛnwu nuhua ne mɔɔ nwolɛ hyia la. Yɛkola yɛnwu ɛhye wɔ mɔɔ zile wɔ mekɛ mɔɔ Gyisɛse hɔkpɔlale Mɛle nee Maata la anu. Nɔhalɛ nu, Maata anye liele kɛ Gyisɛse ɛrakpɔla bɛ la, na kɛ mɔɔ ɔ nye die nyɛvolɛlielɛ nwo la ati, ɔyɛle kɛ ɔto aleɛ sosɔɔ yeamaa ye. Noko ɔ diema Mɛle vale nwolɛ adenle ne dɛnlanle ye Awulae anwo ɛkɛ na ɔdiele ye ngilehilelɛ ne bie. Ɛnee Maata lɛ adwenle kpalɛ ɛdeɛ, noko Mɛle a kpale nu vale “kpalɛ ne” a. (Luku 10:38-42) Bie a Mɛle arɛle bavi aleɛ mɔɔ bɛlile ye wɔ zɔhane mekɛ ne la, noko ɔ rɛle ɛnrɛvi mɔɔ ɔzukoale ɔvile Gyisɛse ɛkɛ ne la ɛlɛ. Kɛ mɔɔ Mɛle anye liele mekɛ ekyi zɔhane mɔɔ ɔnyianle ɔmaanle Gyisɛse anwo la, yɛdayɛ noko yɛ nye die mekɛ mɔɔ yɛnyia yɛmaa Gyihova la anwo. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛava zɔhane mekɛ ne yɛali gyima kpalɛ ɛ?

NYIA MEKƐ MAA GYIHOVA

7. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛnyia mekɛ yɛyɛ asɔne, yɛsukoa debie na yɛdwenledwenle ninyɛne nwo a?

7 Nwu ye kɛ asɔneyɛlɛ, debiezukoalɛ yɛɛ ninyɛne nwo ɛdwenledwenlenlɛ boka yɛ ɛzonlenlɛ ne anwo. Saa yɛlɛyɛ asɔne a, ɔkile kɛ yɛ nee yɛ anwuma Selɛ ne mɔɔ ɔkulo yɛ kpole la ɛlɛtendɛ. (Edw. 5:7) Saa yɛlɛsukoa Baebolo ne a, ɛnee yɛlɛkpondɛ “Nyamenle anwo nrɛlɛbɛ,” na ɔdaye a ɔmaa bɛnwu nrɛlɛbɛ a. (Mrɛ. 2:1-5) Saa yɛlɛdwenledwenle ninyɛne nwo a, ɔkile kɛ yɛlɛsuzu Gyihova subane ngɛnlɛma ne mɔ nee bodane kɛnlɛma mɔɔ ɔlɛ ɔmaa ye abɔdeɛ kɔsɔɔti nee kɛzi ye bodane zɔhane fale yɛ nwo la anwo. Ɛhye a le debie kpalɛ mɔɔ ɛbahola wɔava wɔ mekɛ wɔayɛ a. Noko duzu a baboa yɛ yeamaa yɛava mekɛ ekyi mɔɔ yɛlɛ la yɛayɛ ɛhye a?

Ɛbahola wɔanyia ɛleka mɔɔ le koonwu la wɔayɛ bɛtianwo debiezukoalɛ ɔ? (Nea ɛdendɛkpunli 8-9)

8. Duzu a yɛsukoa yɛfi kɛzi Gyisɛse vale ye mekɛ lile gyima wɔ fienemgbole ne anu la anu a?

8 Saa ɔbayɛ boɛ a, kpondɛ ɛleka mɔɔ le koonwu la. Suzu Gyisɛse neazo ne anwo. Kolaa na yeabɔ ye ɛzonlenlɛ gyima ne abo la, ɔlile kenle 40 wɔ fienemgbole ne anu. (Luku 4:1, 2) Kɛ mɔɔ ɛnee ɛkɛ ne le koonwu la ati, Gyisɛse holale zɛlɛle Gyihova na ɔdwenledwenlenle mɔɔ ɔ Ze kulo kɛ ɔyɛ la anwo. Ɛhye mɔɔ Gyisɛse yɛle la zieziele ye maanle sɔnea mɔɔ ɔnrɛhyɛ ɔbayia la. Kɛzi Gyisɛse neazo ne bahola aboa wɔ ɛ? Saa ɛwɔ abusua mɔɔ bɛ nwo zonle la anu a, bie a ɔnrɛyɛ boɛ kɛ dahuu ɛbanyia ɛleka mɔɔ le koonwu la wɔ sua nu. Saa zɔhane a ɔde a, ɔwɔ kɛ ɛkpondɛ ɛleka kpalɛ wɔ alienwo. Zɔhane ala a saa Julie kpondɛ kɛ ɔnyia mekɛ ɔyɛ asɔne a ɔyɛ a. Ɔ nee ɔ hu de sua ekpumgbunli ko anu wɔ France, na ɔnla aze kɛ ɔbanyia ɛleka koonwu yeadɛnla. Julie hanle kɛ: “Ɔti kenle ko biala mefinde mekɔ paake zo lɔ. Ɛkɛ ne menyia ɛleka koonwu metɛnla, debie biala ɛndwehwe me adwenle na akee me nee Gyihova tendɛ kpalɛ.”

9. Ɔnva nwo kɛ ɛnee Gyisɛse ɛnlɛ alagye la, kɛzi ɔhilele kɛ ɔ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne sonle bolɛ maa ye ɛ?

9 Ɛnee Gyisɛse ɛnlɛ alagye fee. Mekɛ mɔɔ ɔlɛyɛ ye azɛlɛ ye azo gyima ne la, ɛnee menli di ɔ nzi wɔ ɛleka biala mɔɔ ɔbahɔ la na ɛnee bɛ muala bɛkulo kɛ ɔnyia mekɛ ɔmaa bɛ. Kenle ko bie, “sua ne azo amra amuala rayile anlenkɛ ne anloa” kɛ bɛkulo kɛ bɛnwu ye. Ɛhye mɔ amuala anu bɔbɔ, Gyisɛse yɛle ngyehyɛleɛ amaa yeanyia mekɛ yeayɛ asɔne dahuu. Nwonlomɔ mangyee ne, ɔ ngomekye ɔvindele ɔhɔle “ɛleka koonwu bie” amaa yeanyia mekɛ yeamaa ɔ Ze.​—Maake 1:32-35.

10-11. Kɛ mɔɔ Mateyu 26:40, 41 kile la, duzu a Gyisɛse hanle hilele ye ɛdoavolɛma ne kɛ bɛyɛ a, noko duzu a zile a?

10 Nɔe ne mɔɔ aleɛ kye a Gyisɛse bawu na ye ɛzonlenlɛ gyima ne ɛlɛba ye awieleɛ la, eza ɔkpondɛle ɛleka koonwu mɔɔ ɔbahola yeadwenledwenle ninyɛne nwo na yeayɛ asɔne la ɔdɛnlanle. Ɛleka mɔɔ ɔnyianle ye la a le Gɛtesɛmani tola ne anu. (Mat. 26:36) Wɔ zɔhane mekɛ ne, Gyisɛse hanle asɔneyɛlɛ nwo edwɛkɛ bie mɔɔ le ye mekɛ nu ɛdeɛ la hilele ye ɛdoavolɛma ne.

11 Suzu mɔɔ zile la anwo. Mɔɔ bɛdwule Gɛtesɛmani tola ne anu la, ɛnee aleɛ ɛdwo kpalɛ, ɔbayɛ kɛ ɛnee nɔɔzo bulu nee nwiɔ ɛkpa nwo. Gyisɛse hanle hilele ye ɛdoavolɛma ne kɛ “bɛzinza,” na ɔhɔle kɛ ɔkayɛ asɔne. (Mat. 26:37-39) Noko mekɛ mɔɔ ɔlɛyɛ asɔne la, bɛlafele. Mɔɔ Gyisɛse ranwunle kɛ bɛlɛdafe la, ɔhanle ɔhilele bɛ bieko kɛ: “Bɛhɔ zo bɛzinza na bɛyɛ asɔne dahuu.” (Kenga Mateyu 26:40, 41.) Ɔdele ɔ bo kɛ bɛ rɛle ɛbɔ yɛɛ ɛnee bɛvɛ kpalɛ. Gyisɛse lale ahunluyelɛyelalɛ ali na ɔliele ɔdole nu kɛ “nwonane ne le bɛtɛɛ.” Gyisɛse hɔle fane nwiɔ bieko kɛ ɔkayɛ asɔne, na ɔba biala a ɔnwu kɛ ye ɛdoavolɛma ne ɛnyɛ asɔne, emomu bɛlɛda.​—Mat. 26:42-45.

Ɛbahola wɔayɛ asɔne wɔ mekɛ mɔɔ ɛtɛfɛle somaa la ɔ? (Nea ɛdendɛkpunli 12)

12. Saa ɔdwu mekɛ ne bie na yɛ rɛle bɔ anzɛɛ yɛfɛ somaa a, duzu a yɛbahola yɛayɛ a?

12 Kpondɛ mekɛ mɔɔ le kpalɛ. Ɔdwu mekɛ ne bie a yɛ rɛle bɔ anzɛɛ yɛfɛ somaa ɔti yɛngola asɔne yɛ. Saa ɛhye bie ɛdo wɔ ɛlɛ a, kakye kɛ bie to awie mɔ noko. Duzu a ɛbahola wɔayɛ a? Menli mɔɔ ta yɛ asɔne wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛkɔ bɛahɔla la ɛnwu kɛ saa bɛyɛ asɔne ne ndɛ ekyi wɔ nɔsolɛ nu mɔɔ bɛtɛfɛle kpalɛ la a ɔboa. Bie mɔ noko ɛnwu ye kɛ saa bɛgyinla, bɛtɛnla aze anzɛɛ saa bɛkoto bɛyɛ asɔne a ɔboa kpalɛ. Na saa adwenleadwenle ɛdɔ ɛ nwo anzɛɛ ɛ sa nu ɛdo la ati ɛngola asɔne yɛ ɛ? Ka kɛzi ɛte nganeɛ la kile Gyihova. Ɛbahola wɔanyia anwodozo kɛ yɛ Ze ne mɔɔ ɔse anwunvɔne la bade wɔ edwɛkɛ bo.​—Edw. 139:4.

Ɛbahola wɔazi kpɔkɛ kɛ saa ɛwɔ debiezukoalɛ bo a, ɛnrɛgenga edwɛkɛ mɔɔ awie bahɛlɛ anwa wɔ la ɔ? (Nea ɛdendɛkpunli 13-14)

13. Kɛzi ɛlɛtɔlɔneke ninyɛne bahola ahwehwe yɛ adwenle wɔ mekɛ mɔɔ yɛnyia yɛamaa Gyihova la anwo ɛ?

13 Saa ɛlɛsukoa debie a, mmamaa ninyɛne twehwe wɔ adwenle. Tɛ asɔneyɛlɛ angomekye a yɛdua zo yɛmia agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee Gyihova lɛ la anu a. Saa yɛsukoa Nyamenle Edwɛkɛ ne na yɛkɔ debiezukoalɛ a, ɔdaye noko ɔboa ɔmaa yɛbikye Nyamenle. Duzu a ɛbahola wɔayɛ amaa wɔava wɔ mekɛ wɔali gyima kpalɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɛlɛsukoa debie anzɛɛ ɛwɔ debiezukoalɛ bo la ɛ? Biza ɛ nwo kɛ, ‘Duzu a twehwe me adwenle wɔ mekɛ mɔɔ mewɔ debiezukoalɛ bo anzɛɛ melɛsukoa debie la ɛ?’ Asoo awie mɔ fɛlɛ me anzɛɛ bɛkɛlɛ edwɛkɛ bɛnwa me wɔ me fonu ne anzɛɛ me ɛlɛtɔlɔneke ninyɛne gyɛne zo ɔ? Ɛnɛ, menli mgbe mgbe dɔɔnwo lɛ ninyɛne ɛhye mɔ bie. Menli mɔɔ yɛ neɛnleanu la bie mɔ ka kɛ saa yɛlɛbɔ mɔdenle yɛava yɛ adwenle yɛazie debie zo na fonu bikye yɛ a, ɔkola ɔtwehwe yɛ adwenle. Abɔlɔba bie hanle kɛ, “Wɔ adwenle ɛnle deɛ mɔɔ ɛlɛyɛ la azo, emomu ɔluolua ɛleka bie.” Kolaa na bɛabɔ nyianu gyimalilɛ bie abo la, bɛta bɛka bɛkile yɛ kɛ yɛva yɛ ɛlɛtɔlɔneke ninyɛne ne mɔ yɛdo ɛleka mɔɔ ɔnrɛzu ɔnrɛgyegye awie mɔ la. Saa ɔka yɛ ngome a, asoo yɛbahola yɛayɛ ye zɔ amaa yeandwehwe adwenle na yeanzɛkye mekɛ mɔɔ yɛbanyia yɛamaa Gyihova la ɔ?

14. Kɛ mɔɔ Felepaema 4:6, 7 kile la, kɛzi Gyihova baboa yɛ yeamaa yɛava yɛ adwenle yɛazie mɔɔ yɛlɛyɛ la azo ɛ?

14 Sɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa wɔ ɔmaa ɛva wɔ adwenle ɛzie mɔɔ ɛlɛyɛ la azo. Saa ɛlɛsukoa debie anzɛɛ ɛwɔ debiezukoalɛ bo na ɛnwu kɛ wɔ adwenle ɛlɛkpɔsakpɔsa a, sɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa wɔ. Saa adwenleadwenle tɔ ɛ nwo a, bie a ɔbayɛ se kɛ ɛbaye wɔ adwenle wɔavi wɔ ngyegyelɛ ne azo na wɔava wɔazie sunsum nu ninyɛne zo, noko ɔhyia kɛ ɛyɛ zɔ. Sɛlɛ anzodwolɛ mɔɔ ɔbabɔ wɔ ahonle nee wɔ “adwenle nzuzulɛ” nwo bane la.​—Kenga Felepaema 4:6, 7.

SAA YƐNYIA MEKƐ YƐMAA GYIHOVA A ƆBOA YƐ

15. Saa yɛnyia mekɛ yɛmaa Gyihova a, nvasoɛ ko mɔɔ yɛnyia ye la a le boni?

15 Saa ɛnyia mekɛ ɛ nee Gyihova tendɛ, ɛtie ye na ɛdwenledwenle ɔ nwo a, ɔbaboa wɔ kpalɛ. Adenle boni azo? Mɔɔ limoa, ɔbamaa wɔazi kpɔkɛ kpalɛ. Baebolo ne maa yɛnwu ye wienyi kɛ, “sonla mɔɔ nee nrɛlɛbɛvolɛ dua la banwu nrɛlɛbɛ.” (Mrɛ. 13:20) Saa ɛnyia mekɛ ɛmaa Gyihova, Ahenle mɔɔ ɔmaa nrɛlɛbɛ la a, ɛbanwu nrɛlɛbɛ kpole. Ɛbade ninyɛne mɔɔ ɛyɛ a ɔbazɔ ɔ nye nee kpɔkɛ mɔɔ ɛsi a ɔbagyeyge ye la abo kpalɛ.

16. Saa yɛnyia mekɛ yɛmaa Gyihova a, kɛzi ɔmaa yɛnyia anyuhɔlɛ wɔ yɛ ngilehilelɛ nu ɛ?

16 Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, ɛbayɛ kilehilevolɛ kpalɛ. Saa yɛ nee awie ɛlɛsukoa Baebolo ne a, yɛ bodane titili a le kɛ yɛboa ye yɛamaa yeabikye Gyihova. Saa yɛta yɛ nee yɛ anwuma Selɛ ne di adwelie kpalɛ a, ɔbamaa ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa ye la ayɛ kpole na yɛahola yɛahilehile yɛ sukoavo ne yɛamaa ɔdaye noko yeahulo ye. Zɔhane a Gyisɛse yɛle a. Ɔluale adenle kɛnlɛma zo ɔhanle ɔ Ze anwo edwɛkɛ kpalɛ, ɔti ɔboale ye ɛdoavolɛma ne ɔmaanle bɛdabɛ noko bɛhulole Gyihova.​—Dwɔn 17:25, 26.

17. Duzu ati a asɔneyɛlɛ nee debiezukoalɛ boa maa yɛ diedi nu yɛ se a?

17 Mɔɔ tɔ zo nsa, wɔ diedi nu bayɛ se. Suzu mɔɔ ɛsɛlɛ Nyamenle kɛ ɔhile wɔ adenle, ɔkyekye ɛ rɛle anzɛɛ ɔboa wɔ a ɔsi la anwo. Mekɛ biala mɔɔ Gyihova babua asɔneyɛlɛ ɛhye mɔ la, diedi mɔɔ ɛlɛ ye wɔ ye nu la yɛ kpole. (1 Dwɔn 5:15) Duzu bieko a baboa wɔ yeamaa wɔ diedi nu ayɛ se a? Bɛtianwo debiezukoalɛ. Ɔluakɛ, “bɛte edwɛkɛ ne a yɛɛ bɛnyia diedi a.” (Wlo. 10:17) Noko saa yɛbanyia diedi mɔɔ anu yɛ se a, yɛsukoa debie ala a ɛnee ɔtɛwiele. Duzu bieko a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a?

18. Maa deɛmɔti ɔhyia kɛ yɛdwenledwenle ninyɛne nwo la anwo neazo.

18 Ɔhyia kɛ yɛdwenledwenle mɔɔ yɛlɛsukoa la anwo. Suzu Edwɛne 77 kɛlɛvolɛ ne anwubielɛ ne anwo. Ɔ rɛle bɔle ɔluakɛ ɔdele nganeɛ kɛ ɔ nee ɔ gɔnwo mɔ Yizilayɛma ɛnlɛ Gyihova anyunlu ɛlolɛ bieko. Ɛhye ati ɛnee ɔdwu nɔɔzo a ɔngola da. (Ngyehyɛnu 2-8) Duzu a ɔyɛle a? Ɔhanle ɔhilele Gyihova kɛ: “Mebadwenledwenle wɔ gyima ne amuala anwo na meazuzu ninyɛne mɔɔ wɔyɛ la anwo.” (Ngyɛnu 12) Nɔhalɛ nu, ɛnee edwɛndolɛnli ne ze ninyɛne mɔɔ Gyihova ɛyɛ ɛmaa Ye menli ne dɛba la, noko ɛnee ɔlɛdwenle nwo kɛ: “Asoo Nyamenle arɛle ɛvi kɛ ɔkɛla ye ɛlolɛ ali, anzɛɛ ye ɛya ne ɛmaa yegyakyi kɛ ɔkɛze anwunvɔne ɔ?” (Ngyɛnu 9) Edwɛndolɛnli ne dwenledwenlenle Gyihova gyima nee kɛzi Nyamenle lale anwunvɔnezelɛ nee ahunluyelɛyelalɛ ali wɔ tete ne la anwo. (Ngyɛnu 11) Duzu a vile nu rale a? Edwɛndolɛnli ne nyianle anwodozo kɛ Gyihova ɛnrɛkpo Ye menli ne. (Ngyɛnu 15) Zɔhane ala a saa ɛdwenledwenle mɔɔ Gyihova ɛyɛ ɛmaa ye menli ne dɛba nee mɔɔ yeyɛ yemaa ɛdawɔ mumua ne la anwo a, ɔbamaa wɔ diedi nu ayɛ se a.

19. Nvasoɛ boni bieko a yɛnyia mekɛ yɛmaa Gyihova a yɛbanyia a?

19 Mɔɔ tɔ zo nna na ɔhyia kpalɛ la, Gyihova anwo ɛlɔlɛ mɔɔ ɛlɛ la bayɛ kpole. Subane mɔɔ tɛla biala mɔɔ ɔbaboa wɔ yeamaa wɔadie Gyihova, wɔava ninyɛne wɔabɔ afɔle amaa wɔazɔ ɔ nye na wɔagyinla sɔnea biala anloa la a le ɛlɔlɛ. (Mat. 22:37-39; 1 Kɔl. 13:4, 7; 1 Dwɔn 5:3) Debie biala ɛnzonle bolɛ ɛndɛla agɔnwolɛvalɛ kpalɛ mɔɔ ɛ nee Gyihova banyia la!​—Edw. 63:1-8.

20. Kɛ ɔkɛyɛ na wɔanyia mekɛ wɔamaa Gyihova ɛ?

20 Kakye kɛ asɔneyɛlɛ, debiezukoalɛ yɛɛ ninyɛne nwo ɛdwenledwenlenlɛ boka yɛ ɛzonlenlɛ ne anwo. Kɛ mɔɔ Gyisɛse yɛle la, kpondɛ ɛleka mɔɔ le koonwu la amaa wɔanyia mekɛ wɔamaa Gyihova. Ye debie biala mɔɔ ɔbahwehwe wɔ adwenle la fi ɛkɛ. Saa ɛlɛyɛ sunsum nu ninyɛne a, sɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa wɔ ɔmaa ɛva wɔ adwenle ɛzie zo. Saa ɛfa wɔ mekɛ ɛdi gyima kpalɛ kɛkala a, Gyihova bamaa wɔanyia dahuu ngoane wɔ Nyamenle ewiade fofolɛ ne anu.​—Maake 4:24.

EDWƐNE 28 Awie Mɔɔ Gyihova Fa Ye Agɔnwolɛ

^ Gyihova le yɛ Gɔnwo kpalɛ. Yɛ nye die yɛ nee ye agɔnwolɛvalɛ ne anwo na yɛkulo kɛ yɛnwu ye kpalɛ. Ɔdie mekɛ na yɛanwu awie. Zɔhane ala a saa yɛkulo kɛ yɛkɔ zo yɛ nee Gyihova nyia agɔnwolɛvalɛ a ɔde a. Kɛmɔ yɛnlɛ alagye wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu ɛnɛ la ati, kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia mekɛ yɛabikye yɛ anwuma Selɛ ne ɛ, na saa yɛyɛ zɔ a kɛzi ɔbaboa yɛ ɛ?