Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 29

EDWƐNE 121 Yɛhyia Bɛnwozohomolɛ

Maa Ɛ Nye Ɛla Ɛkɛ Amaa Wɔaho Wɔatia Sɔnea

Maa Ɛ Nye Ɛla Ɛkɛ Amaa Wɔaho Wɔatia Sɔnea

“Bɛhɔ zo bɛzinza na bɛyɛ asɔne dahuu, amaa bɛangɔ sɔnea nu.”MAT. 26:41.

BODANE

Ɔbaboa yɛ yeamaa yɛanwu kɛzi ɔhyia kɛ yɛnea boɛ amaa yɛanyɛ ɛtane nee mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ amaa yɛahwe yɛ nwo yɛavi ninyɛne mɔɔ yɛyɛ a ɔbamaa yɛayɛ ɛtane la anwo la.

1-2. (a) Kɔkɔbɔlɛ boni a Gyisɛse vale maanle ye ɛdoavolɛma ne a? (b) Duzu ati a ɛdoavolɛma ne kpole Gyisɛse a? (Eza nea nvoninli ne mɔ.)

 “SUNSUM ne kulo, noko nwonane ne le bɛtɛɛ.” a (Mat. 26:41b) Edwɛkɛ ɛhye mɔɔ Gyisɛse hanle la kile kɛ ɔte yɛ sinlidɔlɛ ne mɔ abo. Noko eza kɔkɔbɔlɛ wɔ ye edwɛkɛ ne anu: Mmadie ɛ nwo ɛdi somaa. Kolaa na Gyisɛse aha zɔhane edwɛkɛ ne la, ye ɛdoavolɛma ne vale anwodozo hanle kɛ bɛnrɛkpo bɛ Menle ne ɛlɛ. (Mat. 26:35) Ɛnee bɛlɛ adwenle kpalɛ. Noko yeamba bɛ adwenle nu kɛ saa bɛyia ngyegyelɛ a bɛ anwodozo ne bahola aha aze ndɛndɛ. Ɛhye ati, Gyisɛse bɔle bɛ kɔkɔ kɛ: “Bɛhɔ zo bɛzinza na bɛyɛ asɔne dahuu, amaa bɛangɔ sɔnea nu.”—Mat. 26:41a.

2 Mɔɔ ɔyɛ alɔbɔlɛ la a le kɛ, ɛdoavolɛma ne angɔ zo anzinza. Mɔɔ bɛhyele Gyisɛse la, asoo bɛhɔle zo bɛbetanle ɔ nwo anzɛɛ ɛzulolɛ hanle bɛ ɔmaanle bɛnriandile? Kɛmɔ ɛdoavolɛma ne angɔ zo anzinza la ati, debie mɔɔ bɛhanle kɛ bɛnrɛyɛ ye ɛlɛ la a bɛyɛle a—bɛkpole Gyisɛse.—Mat. 26:56.

Gyisɛse bɔle ye ɛdoavolɛma ne kɔkɔ kɛ bɛhɔ zo bɛzinza na bɛho bɛtia sɔnea, noko bɛnriandile bɛgyakyile ye (Nea ɛdendɛkpunli 1-2)


3. (a) Amaa yɛahɔ zo yɛali nɔhalɛ yɛamaa Gyihova la, duzu ati a ɔnle kɛ yɛdie yɛ nwo yɛdi somaa a? (b) Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

3 Ɔnle kɛ yɛdie yɛ nwo yɛdi somaa. Nɔhalɛ nu, yɛbɔ kpɔkɛ kɛ yɛnrɛyɛ debie mɔɔ Gyihova anye ɛnlie nwolɛ la. Noko eza yɛnli munli yɛɛ sɔnea kola to yɛ mekɛ biala. (Wlo. 5:12; 7:​21-23) Yɛbahola yɛayia sɔnea mɔɔ bamaa yɛayɛ ɛtane la arɛlevilɛ nu. Amaa yɛahɔ zo yɛali nɔhalɛ yɛamaa Gyihova nee ɔ Ra ne la, ɔwɔ kɛ yɛfa Gyisɛse folɛdulɛ mɔɔ se ɔwɔ kɛ yɛkɔ zo yɛmaa yɛ nye da ɛkɛ wɔ sɔnea mɔɔ bamaa yɛayɛ ɛtane anwo la yɛdi gyima. Edwɛkɛ ɛhye bahola aboa yɛ yeamaa yɛayɛ zɔ. Mɔɔ limoa, yɛbazuzu ninyɛne bie mɔ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ nye da ɛkɛ kpalɛ wɔ nu la anwo. Eza yɛbazuzu kɛzi yɛbahola yɛabɔ yɛ nwo bane yɛavi sɔnea nwo la anwo. Mɔɔ li awieleɛ, yɛbazuzu kɛzi yɛbahɔ zo yɛamaa yɛ nye ala ɛkɛ la anwo.

NWU NINYƐNE MƆƆ SƆ WƆ NEA LA

4-5. Duzu ati a ɔnle kɛ yɛyɛ ɛtane ngyikyi bɔbɔ a?

4 Ɛtane ngyikyi bɔbɔ bahola azɛkye yɛ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne. Eza bɛbahola bɛamaa yɛayɛ ɛtane mgbole.

5 Yɛ muala yɛyia sɔnea mɔɔ ɔbahola yeamaa yɛayɛ ɛtane la. Noko yɛ nuhua ko biala lɛ ɛleka mɔɔ ɔtɔ sinli kpole a, bie ɛdeɛ ne a le kɛ ɔbamaa yeayɛ ɛtane kpole, ɔbabɔ ɛbɛla bie mɔɔ nwolɛ ɛnde anzɛɛ ɔbamaa yeanyia adwenle mɔɔ ewiade ne lɛ la bie. Kɛ neazo la, bie a awie ɛlɛko atia sɔnea mɔɔ ɔbamaa yeabɔ adwɔmane ɛbɛla la. Bie noko ɛdeɛ ne twehwe ye kpalɛ kɛ ɔbɔ ɛbɛla mɔɔ nwolɛ ɛnde mɔɔ le kɛ bɛnwobɔlɛ anzɛɛ nlanwonvoninli ɛnleanlɛ la. Bie noko ɛlɛbɔ mɔdenle kɛ ɔbali sonla nwo ɛzulolɛ, bɛtianwo ɛlilɛ subane, ɛya ndɛndɛ ɛvalɛ anzɛɛ debie gyɛne zo. Kɛ mɔɔ Gyemise hanle la, “mɔɔ sɔ awie nea la a le ɔdaye ye atiakunluwɔzo mɔɔ twehwe ye na ɔbɛlɛbɛla ye la.”—Gye. 1:14.

6. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛdi nɔhalɛ wɔ nu a?

6 Asoo ɛze ninyɛne bie mɔ mɔɔ ɔngyɛ na bɛazɔ bɛanlea la ɔ? Esiane wɔ nu kɛ yɛbabu yɛ nye yɛagua yɛ sinlidɔlɛ ne mɔ azo anzɛɛ yɛbanyia adwenle kɛ yɛ nwo yɛ se ɔti yɛnrɛyɛ ɛtane. (1 Dwɔn 1:8) Ɔluakɛ Pɔɔlo hanle kɛ saa “bɛdabɛ mɔɔ bɛnyi sunsum nu” bɔbɔ la ammaa bɛ nye anla ɛkɛ a, bɛbahola bɛadɔ sɔnea nu. (Gal. 6:1) Ɔwɔ kɛ yɛdi nɔhalɛ yɛmaa yɛ nwo na yɛdie yɛto nu kɛ ninyɛne bie mɔ wɔ ɛkɛ mɔɔ yɛmbɔ mɔdenle wɔ nu a.—2 Kɔl. 13:5.

7. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ nye kɔ nwolɛ kpalɛ a? Maa neazo.

7 Saa yɛnwu ninyɛne mɔɔ bɛsɔ yɛ bɛnea kpalɛ la a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a? Mia mɔdenle mɔɔ ɛlɛbɔ kɛ ɛbaho wɔatia sɔnea zɔhane mɔ la anu kpalɛ! Kɛ neazo la, wɔ tete ne, ɛnee suakpole bie bane ne ɛleka mɔɔ ye agbɔvolɛ kola dua teta suakpole ne la a le ye nlenkɛ mgbole ne mɔ. Ɔti ɛnee yemɔ a bɛsinza ye kpalɛ a. Zɔhane ala a ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ adwenle kɔ debie biala mɔɔ yɛze kɛ ɔsɔ yɛ ɔnea ndɛndɛ la azo a.—1 Kɔl. 9:27.

KƐ ƆKƐYƐ NA YƐAMAA YƐ NYE ALA ƐKƐ LA

8-9. Duzu a anrɛɛ ɔwɔ kɛ kpavolɛ ne mɔɔ bɛha ɔ nwo edwɛkɛ wɔ Mrɛlɛbulɛ tile 7 la yɛ amaa yeanyɛ ɛtane kpole a? (Mrɛlɛbulɛ 7:​8, 9, 13, 14, 21)

8 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛamaa yɛ nye ala ɛkɛ kpalɛ ɛ? Dwenle mɔɔ yɛbahola yɛazukoa yɛavi kpavolɛ ne mɔɔ bɛha ɔ nwo edwɛkɛ wɔ Mrɛlɛbulɛ tile 7 ne la ɛkɛ ne la. Ɔ nee tuutuunli raalɛ bie bɔle adwɔmane ɛbɛla. Ngyɛnu 22 ne ka kile yɛ kɛ “ɛkɛ ne ala” kpavolɛ ne lile ɔ nzi. Noko kɛ mɔɔ ngyehyɛnu mɔɔ li ɛhye anyunlu la kile la, ɔlimoale ɔsisile kpɔkɛ ɛtane bie mɔ na yemɔ a ngyikyingyikyi ɔmaanle ɔyɛle ɛtane a.

9 Duzu a ɔlimoale ɔyɛle a? Ɔhɔvale “awɔdenle ne mɔɔ bikye [tuutuunli] raalɛ ne kodoka ne anu la azo” nɔsolɛ nu. Akee ɔvale raalɛ ne sua nu adenle ne azo. (Kenga Mrɛlɛbulɛ 7:​8, 9.) Bieko, mɔɔ ɔnwunle raalɛ ne la, yeamkpondɛ ɛleka yeanva. Emomu, ɔmaanle ɔvole ɔ nloa; na mɔɔ raalɛ ne ɛlɛka anzodwolɛ afɔle ne mɔɔ yebɔ la anwo edwɛkɛ yeahile ye la, ɔdiele. Bie a ɛnee ɔkulo kɛ kpavolɛ ne nwu ye kɛ ɔnle sonla ɛtane. (Kenga Mrɛlɛbulɛ 7:​13, 14, 21.) Saa kpavolɛ ne hwenle ɔ nwo vile ninyɛne mɔɔ ɔmaanle ɔyɛle ɛtane ne la anwo ndɛndɛ a, anrɛɛ yeandɔ esiane nu na yeayɛ ɛtane ne.

10. Kɛzi awie bahola ayɛ nvonleɛ ko ne ala mɔɔ kpavolɛ ne yɛle la bie ɛnɛ ɛ?

10 Edwɛkɛ ɛhye mɔɔ Sɔlɔmɔn hɛlɛle la maa yɛnwu mɔɔ bahola ado Gyihova sonvolɛ biala la. Bie a ɔbayɛ ɛtane kpole bie na nzinlii yeade nganeɛ kɛ debie biala zile “ɛkɛ ne ala” anzɛɛ arɛlevilɛ nu. Anzɛɛ bie a ɔbaha kɛ, “Meannwu kɛzi ɔrale bɔbɔ a.” Noko saa nzinlii ɔdwenle mɔɔ zile la anwo a, ɔbanwu kɛ ɔlimoale ɔsisile kpɔkɛ ɛtane bie mɔ na yemɔ a maanle ɔyɛle ɛtane ne a. Ninyɛne zɔhane mɔ bie bahola ayɛ agɔnwolɛma ɛtane, anyelielɛ ninyɛne mɔɔ ɔnfɛta anzɛɛ ɔdaye mumua ne ɔhɔle ɛleka bie mɔ anzɛɛ ɔhɔle wɛbsaete bie mɔ mɔɔ ɛnfɛta la. Bie a ɛnee eza yegyakyi asɔneyɛlɛ, Baebolo ne ɛgengalɛ, debiezukoalɛ anzɛɛ daselɛlilɛ ɛhɔlɛ. Kɛ mɔɔ ɔdole kpavolɛ ne mɔɔ wɔ Mrɛlɛbulɛ buluku ne anu la, tɛ “ɛkɛ ne ala” anzɛɛ arɛlevilɛ nu ala a ɔyɛle ɛtane ne a.

11. Amaa yɛanyɛ ɛtane la, duzu ɔnle kɛ yɛyɛ a?

11 Duzu a yɛsukoa yɛfi nu a? Tɛ ɛtane ne ala a ɔnle kɛ yɛyɛ a, emomu ninyɛne mɔɔ ɔlua zo a yɛyɛ ɛtane ne la. Sɔlɔmɔn maanle adwenle zɔhane lale ali wɔ mekɛ mɔɔ ɔhanle kpavolɛ ne nee tuutuunli raalɛ ne edwɛkɛ ne ɔwiele la. Mɔɔ ɔlɛka raalɛ ne anwo edwɛkɛ la, ɔhanle kɛ: “Mmaminli ɛkɔfa ye ndenle ne mɔ azo.” (Mrɛ. 7:25) Eza ɔhanle raalɛ zɔhane mɔɔ ɛdɔ gua zo la anwo edwɛkɛ kɛ: “Twe ɛ nwo fi ɔ nwo bɔkɔɔ; mmabikye ye sua ne anuhɔlɛ.” (Mrɛ. 5:​3, 8) Nɔhalɛ ne a le kɛ, amaa yɛabɔ yɛ nwo bane yɛavi ɛtane nwo la, ɔwɔ kɛ yɛtwe yɛ nwo yɛfi tɛnlabelɛ ngakyile mɔɔ bamaa yɛahola yɛayɛ ɛtane la anwo. b Ɛhye kile kɛ nvonleɛ ɛnle nwolɛ kɛ Kilisienema bayɛ ninyɛne bie mɔ ɛdeɛ, noko saa bɛbahola bɛamaa yɛayɛ ɛtane a, ɔwɔ kɛ yɛtwe yɛ nwo yɛfi nwo.—Mat. 5:​29, 30.

12. Kpɔkɛ boni a Dwobu bɔle a, na kɛzi ɛnee ɔbaboa ye yeamaa yeabɔ ɔ nwo bane yeavi sɔnea nwo ɛ? (Dwobu 31:1)

12 Amaa yɛahola yɛahwe yɛ nwo yɛavi ninyɛne mɔɔ bahola amaa yɛayɛ ɛtane anwo la, ɔhyia kɛ yɛbɔ kpɔkɛ ɛsesebɛ. Zɔhane a Dwobu yɛle a. ‘Ɔ nee ɔ nye yɛle ngyekyeleɛ’ kɛ ɔnrɛnlea mraalɛ gyɛne ɔnrɛhulo bɛ. (Kenga Dwobu 31:1.) Saa ɔdi zɔhane kpɔkɛ ne mɔɔ ɔbɔle la azo a, ɔnrɛmaa agyalɛzɛkyelɛ nwo adwenle bɔbɔ ɛnrɛra ɔ ti anu. Yɛdayɛ noko yɛbahola yɛabɔ kpɔkɛ kɛ yɛbahwe yɛ nwo yɛavi debie biala mɔɔ bahola amaa yɛayɛ ɛtane la anwo.

13. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛnea ninyɛne mɔɔ yɛdwenle nwolɛ la boɛ a? (Eza nea nvoninli ne mɔ.)

13 Eza ɔwɔ kɛ yɛnea ninyɛne mɔɔ yɛdwenle nwolɛ la boɛ. (Ɛzɛ. 20:17) Bie mɔ die di kɛ saa ɛtaneyɛlɛ bie anwo adwenle wɔ bɛ ti anu na bɛtɛyɛle ɛtane mumua ne ɛdeɛ a, yemɔ nvonleɛ biala ɛnle nwo. Noko adwenle zɛhae ɛnle kpalɛ. Saa awie nyia atiakunluwɔzo ɛtane na ɔkɔ zo ɔdwenledwenle nwo a, ɔmaa atiakunluwɔzo ɛtane ne yɛ kpole. Saa ɔyɛ ye zɔhane a, ɔbamaa yeayɛ se yeamaa ye kɛ ɔbaho yeatia sɔnea mɔɔ bamaa yeayɛ ɛtane la. Nɔhalɛ nu, ɔyɛ a nzuzulɛ ɛtane bahola ara yɛ ti anu. Noko nwolɛ ayile ne ala a le kɛ ɛbaye adwenle ɛhye mɔ wɔavi ɛ ti anu ndɛndɛ na wɔava mɔɔ le kpalɛ la wɔawula ɛkɛ. Saa yɛyɛ ye zɔ a, yɛnrɛmaa nzuzulɛ ɛtane mɔɔ bara yɛ ti anu la ɛnrɛyɛ kpole too mɔɔ yɛnrɛhola yɛnrɛye yɛnrɛvi yɛ ti anu na bɔbɔ yeamaa yɛayɛ ɛtane kpole a.—Fel. 4:8; Kɔl. 3:2; Gye. 1:​13-15.

Ɔwɔ kɛ yɛtwe yɛ nwo yɛfi debie biala mɔɔ ɔbamaa yɛadɔ sɔnea nu la anwo (Nea ɛdendɛkpunli 13)


14. Duzu bieko a bahola aboa yɛ yeamaa yɛabɔ yɛ nwo bane yɛavi sɔnea nwo a?

14 Duzu bieko a yɛbahola yɛayɛ yɛabɔ yɛ nwo bane yɛavi sɔnea nwo a? Ɔwɔ kɛ yɛnyia anwodozo bɔkɔɔ kɛ saa yɛdi Gyihova mɛla ne mɔ azo a ɔbaboa yɛ dahuu. Ɔdwu mekɛ ne bie a, ɔbayɛ se kɛ yɛbamaa yɛ nzuzulɛ nee yɛ atiakunluwɔzo azɔ Gyihova anye, noko saa yɛbɔ mɔdenle yɛyɛ ye zɔ a, yɛ nye balie.

15. Kɛzi yɛnyia ɛhulolɛ kɛ yɛbayɛ mɔɔ le kpalɛ la a ɔbabɔ yɛ nwo bane yeavi sɔnea nwo ɛ?

15 Ɔwɔ kɛ yɛnyia ɛhulolɛ kɛ yɛbayɛ mɔɔ le kpalɛ la. Saa ‘yɛkyi mɔɔ le ɛtane la na yɛkulo mɔɔ le kpalɛ la’ a, ɔbamaa yɛamia kpɔkɛ mɔɔ yɛbɔ kɛ yɛyɛ mɔɔ le kpalɛ na yɛahwe yɛ nwo yɛavi ninyɛne mɔɔ bahola amaa yɛayɛ ɛtane la anwo. (Emɔso 5:15) Saa yɛnyia ɛhulolɛ kɛ yɛyɛ mɔɔ le kpalɛ la a, ɔbaboa yɛ yeamaa yɛahɔ zo yɛagyinla kpundii wɔ mekɛ mɔɔ yɛbayia tɛnlabelɛ mɔɔ bazɔ yɛ anlea arɛlevilɛ nu anzɛɛ yɛbahola yɛazi ye adenle.

16. Kɛzi sunsum nu ninyɛne mɔɔ yɛbayɛ la baboa yɛ yeamaa yɛahɔ zo yɛabɔ yɛ nwo bane ɛ? (Eza nea nvoninli ne mɔ.)

16 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia ɛhulolɛ kɛ yɛyɛ mɔɔ le kpalɛ la ɛ? Saa yɛfa yɛ nwo yɛwula sunsum nu ninyɛne nu kpalɛ a, yɛbahola yɛayɛ ye zɔ. Saa yɛwɔ debiezukoalɛ bo anzɛɛ daselɛlilɛ nu a, ɔbayɛ se kɛ ninyɛne bazɔ yɛ anlea na yeamaa yɛayɛ ɛtane. Emomu, bɛmaa yɛnyia ɛhulolɛ kɛ yɛbayɛ mɔɔ sɔ Gyihova anye la. (Mat. 28:​19, 20; Hib. 10:​24, 25) Saa yɛkenga Nyamenle Edwɛkɛ ne, yɛsukoa na yɛdwenledwenle nwolɛ a, ɔmaa yɛnyia ninyɛne mɔɔ le kpalɛ la anwo ɛhulolɛ kpole na yɛkyi mɔɔ le ɛtane la bɔkɔɔ. (Dwɔh. 1:8; Edw. 1:​2, 3; 119:​97, 101) Kakye kɛ Gyisɛse hanle hilele ye ɛdoavolɛma ne kɛ: “Bɛyɛ asɔne dahuu, amaa bɛangɔ sɔnea nu.” (Mat. 26:41) Saa yɛfa yɛ asɔneyɛlɛ yɛto yɛ anwuma Selɛ ne anyunlu a, yɛmaa ɔnyia nwolɛ adenle kɛ ɔbaboa yɛ na ɔmaa yɛmia kpɔkɛ mɔɔ yɛbɔ kɛ yɛyɛ mɔɔ sɔ ɔ nye la anu.—Gye. 4:8.

Saa yɛyɛ ninyɛne mɔɔ ɔbamaa yɛabikye Gyihova la dahuu a, ɔnrɛmaa yɛnrɛdɔ sɔnea nu (Nea ɛdendɛkpunli 16) c


KƆ ZO MAA Ɛ NYE ƐLA ƐKƐ

17. Sinlidɔlɛ boni a ɛnee le ngyegyelɛ maa Pita a?

17 Yɛbahola yɛali yɛ sinlidɔlɛ ne bie mɔ azo konim bɔkɔɔ. Noko bie a ɔwɔ kɛ yɛko yɛtia yɛ sinlidɔlɛ bie mɔ mekɛ tendenle. Fa ɛzoanvolɛ Pita kɛ neazo. Ɔlua sonla nwo ɛzulolɛ ti, ɔkpole Gyisɛse fane nsa. (Mat. 26:​69-75) Mɔɔ Pita vale akɛnrasesebɛ gyinlanle Sanhedelin ne anyunlu lile bɛ daselɛ la, ɛnee ɔzɔho kɛ yehola yeli ye ɛzulolɛ zo. (Gyi. 5:​27-29) Noko akee, wɔ ɛvolɛ bie mɔ anzi, ɔgyakyile kɛ ɔ nee maanle maanle ne anu amra bɛali debie ɔluakɛ “ɛnee ɔsulo bɛdabɛ mɔɔ bɛgyi mrenyiazo ɛpɛlɛ ne anzi la.” (Gal. 2:​11, 12) Pita ɛzulolɛ ne eza ɛra bieko. Bie a ɛnee ɔtɛkolale ɔtɛdile ye ɛzulolɛ ne azo bɔkɔɔ.

18. Saa yɛte nganeɛ kɛ yɛli yɛ sinlidɔlɛ bie azo a, duzu bieko a bahola azi a?

18 Mɔɔ dole Pita la bie bahola ado yɛ. Adenle boni azo? Yɛ sinlidɔlɛ bie mɔɔ yɛsuzu kɛ yɛli zolɛ la bahola aye ɔ ti arɛlevilɛ nu na yeazɔ yɛ yeanlea bieko. Kɛ neazo la, adiema nrenyia ko hanle kɛ: “Mengyakyile nlanwonvoninli ɛnleanlɛ too ɛvolɛ bulu na ɛnee mesuzu kɛ meli me ngyegyelɛ ne azo konim bɔkɔɔ. Amuanrɛɛ me ngyegyelɛ ne tɛfea ɛkɛ na ɔlɛkendɛ mekɛ kpalɛ na yeaye ɔ ti.” Anyelielɛ edwɛkɛ ne a le kɛ yeammaa ɔ sa nu ando. Ɔnwunle kɛ ɔwɔ kɛ ɔbɔ mɔdenle kenle ko biala kɛ ɔbaho yeatia subane ɛtane ɛhye—bie a wɔ ye ngoane mekɛ kɔsɔɔti wɔ ewiade ɛhye anu. Ɔlua moalɛ mɔɔ ɔ ye nee asafo nu mgbanyima ne mɔ vale maanle ye la azo, yehola yeyɛ biala mɔɔ ɔbahola la kɛ ɔko yeatia nlanwonvoninli ɛnleanlɛ.

19. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛaho yɛatia sinlidɔlɛ mɔɔ ɔkpondɛ yeaha yɛ nwo la ɛ?

19 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛaho yɛatia sinlidɔlɛ bie mɔɔ ɔkpondɛ yeaha yɛ nwo la amaa yeandwehwe yɛ yeammaa yɛanyɛ ɛtane ɛ? Yemɔ a le kɛ yɛbali Gyisɛse folɛdulɛ ne mɔɔ fale sɔnea nwo la azo, ɔse: “Bɛhɔ zo bɛzinza.” Ɔdwu mekɛ ne bie na ɛte nganeɛ kɛ ɛgyi boɛ bɔbɔ a, ɔwɔ kɛ ɛkɔ zo ɛtwe ɛ nwo ɛfi tɛnlabelɛ mɔɔ ɔbamaa wɔahɔ sɔnea nu la anwo. (1 Kɔl. 10:12) Kɔ zo yɛ ninyɛne mɔɔ ɔboale wɔ ɔmaanle ɛhonle ɛtiale sɔnea ne la. Mrɛlɛbulɛ 28:14 ka kɛ: “Anyelielɛ a le sonla ne mɔɔ nea ɔ nwo boɛ dahuu la.”—2 Pita 3:14.

NVASOƐ MƆƆ YƐBANYIA LA

20-21. (a) Saa yɛkɔ zo yɛko yɛtia sɔnea a, nvasoɛ boni a yɛbanyia a? (b) Saa yɛyɛ yɛ afoa nu ɛdeɛ a, duzu a Gyihova bayɛ amaa yɛ a? (2 Kɔlentema 4:7)

20 Saa yɛkɔ zo yɛmaa yɛ nye da ɛkɛ amaa yɛaho yɛatia sɔnea a, yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ yɛbanyia zolɛ nvasoɛ. Bie a yɛyɛ ɛtane a ɔbamaa ‘yɛ nye alie mekɛ ekyi’ ɛdeɛ, noko saa yɛfa Gyihova ngyinlazo ne mɔ yɛbɔ yɛ ɛbɛla a, ɔbamaa yɛ ye nye alie dahuu. (Hib. 11:25; Edw. 19:8) Ɔluakɛ bɛbɔle yɛ kɛ yɛva ye ngyinlazo ne mɔ yɛbɔ yɛ ɛbɛla. (Gyn. 1:27) Ɛhye bamaa yɛanyia adwenle mɔɔ anu te na yeaboa yɛ yeamaa yɛanyia dahuu ngoane kenle bie.—1 Tim. 6:12; 2 Tim. 1:3; Dwu. 20, 21.

21 Nɔhalɛ nu, “nwonane ne le bɛtɛɛ.” Noko ɛhye ɛngile kɛ yɛnrɛhola yɛnrɛyɛ nwolɛ ɛhwee. Gyihova ɛziezie ɔ nwo kɛ ɔbava tumi mɔɔ yɛhyia nwo la yeamaa yɛ. (Kenga 2 Kɔlentema 4:7.) Yɛ ye nzonlɛ kɛ, tumi bedevinli ne a Nyamenle fa maa yɛ a. Noko yɛdayɛ mumua ne a ɔwɔ kɛ yɛyɛ biala mɔɔ yɛbahola la alehyenlɛ biala kɛ yɛbamaa yɛ nye ala ɛkɛ amaa yɛaho yɛatia sɔnea a. Saa yɛyɛ yɛ afoa nu ɛdeɛ a, yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ Gyihova badie yɛ asɔneyɛlɛ na yeava anwosesebɛ mɔɔ yɛhyia la yeamaa yɛ. (1 Kɔl. 10:13) Amgba, ɔlua Gyihova moalɛ zo, yɛbahola yɛamaa yɛ nye ala ɛkɛ amaa yɛaho yɛatia sɔnea.

EDWƐNE 47 Sɛlɛ Gyihova Dahuu

a EDWƐKƐ MƆƆ BƐHILEHILE NU: “Sunsum ne” mɔɔ bɛhanle nwolɛ edwɛkɛ wɔ Mateyu 26:41 la a le tumi ne mɔɔ wɔ yɛ nu mɔɔ maa yɛte nganeɛ anzɛɛ yɛyɛ yɛ nyɛleɛ wɔ adenle bie azo la. “Nwonane ne” a le kɛzi yɛtɔ sinli la. Ɔti bie a adwenle mɔɔ yɛlɛ la a le kɛ yɛyɛ mɔɔ le kpalɛ la, noko saa yɛannea boɛ a, yɛbamaa yɛ sinlidɔlɛ ne ahwehwe yɛ yeamaa yɛayɛ mɔɔ Baebolo ne se ɔle ɛtane la.

b Awie mɔɔ ɛyɛ ɛtane kpole la bahola anyia moalɛ wɔ Nyia Anyelielɛ Dahuu! buluku ne ɛzukoalɛdeɛ 57 nɔma 1-3 yɛɛ edwɛkɛ, “Nea ‘Ɛ Nyunlu Fɔɔnwo’” wɔ November 2020, Ɛzinzalɛ Arane ne m. 27-29, ɛden. 12-17.

c NVONINLI NE ANWO NGILENU: Adiema nrenyia bie ɛlɛkenga alehyenlɛ ne anu tɛkese ne wɔ nwonlomɔ nu, ɔlɛkenga Baebolo ne ewiazo yɛɛ yehɔ dapɛne avinli debiezukoalɛ ne nɔsolɛ nu.