Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

ƐBƐLABƆLƐ NU EDWƐKƐ

Bɛkyekyele Me Rɛle Dɔɔnwo

Bɛkyekyele Me Rɛle Dɔɔnwo

Bɛwole me wɔ November 9, 1929 wɔ tete suakpole Sukkur mɔɔ wɔ Azule Indus ne adɔleɛ ɛnwea zo wɔ ɛleka mɔɔ ɛnɛ bɛfɛlɛ ye Pakistan la. Mekɛ zɔhane, edwɛkpatɛlɛvolɛ bie mɔɔ ka Nrelenza la maanle me awovolɛ mbuluku ngɛnlɛma bie. Mɔɔ melɛnyi la, Baebolo nwo mbuluku zɔhane boale maanle menzukoale nɔhalɛ ne.

BƐFƐLƐ mbuluku zɔhane mɔ rainbow set. Mɔɔ menzukoale la, nuhua nvoninli nee neazo ngakyile maanle mendwenlenle ninyɛne nwo mengɔle moa. Ɔti, ɔvi me ngakula nu ɛnee mekulo kɛ mete Baebolo ne abo kpalɛ kɛ mɔɔ bɛla ye ali wɔ mbuluku zɔhane mɔ anu la.

Mɔɔ Ewiade Konle II yele ɔ ti wɔ India la, me ɛbɛlabɔlɛ bɔle ɔ bo kɛ ɔsɛkye bɔkɔɔ. Me awovolɛ tetele nu na akee bɛbɔle ewole. Meande deɛmɔti ɔwɔ kɛ menli nwiɔ mɔɔ mekulo bɛ la tete bɛ avinli la abo. Alɔbɔlɛ hunle me na mendele nganeɛ kɛ bɛkpo me. Ɛnee mele bɛ ra kokye, ɔti meannyia arɛlekyekyelɛ nee moalɛ mɔɔ mehyia nwo kpalɛ la.

Ɛnee me nee me mame de Karachi mɔɔ le suakpole mɔɔ wɔ maanzinli ne anu la. Kenle ko bie, Fred Hardaker mɔɔ le dɔketa mɔɔ anye ɛvi na ɔle Gyihova Dasevolɛ la rale yɛ sua nu. Ɔ nee edwɛkpatɛlɛvolɛ ne mɔɔ vale mbuluku zɔhane mɔ maanle me abusua ne la lɛ diedi ko. Ɔbizale me mame saa ɔkulo kɛ ɔsukoa Baebolo ne a. Me mame anyɛ, noko ɔhanle kɛ bie a me nye balie nwo. Ye dapɛne bieko, me nee Adiema Hardaker bɔle debiezukoalɛ bo.

Dapɛne ekyii pɛle nu la, membɔle ɔ bo kɛ mekɔ debiezukoalɛ wɔ Adiema Hardaker gyima nu. Alasevolɛ kɛyɛ 12 mɔɔ bɛ nye ɛvi la yia nu wɔ ɛkɛ ne sonle. Bɛkyekyele me rɛle na bɛnleanle me kɛ bɛ ra nrenyia la. Mekakye kɛzi bɛ nee me dɛnlanle, bɛka bɛ nwo aze bɛ nee me tendɛ kɛ agɔnwolɛma kpalɛ la, na ɛhye a ɛnee mehyia nwo kpalɛ wɔ mekɛ zɔhane a.

Yeangyɛ, Adiema Hardaker zele me kɛ ɔ nee me bahɔ daselɛlilɛ. Ɔhilele me kɛzi bɛfa gramafuu bɛdi gyima la, amaa yɛabɔ ɛdendɛlɛ nzinrenzinra mɔɔ gyi Baebolo ne azo mɔɔ bɛhye la. Ɛdendɛlɛ ne bie mɔ ka edwɛkɛ ne penyi penyi, na suamenlema bie mɔ anye anlie edwɛkɛ ne anwo. Noko, me nye liele kɛ mebali awie mɔ daselɛ. Menyianle ɛhulolɛ kpole kɛ mebaha Baebolo nu nɔhalɛ ne meahile awie mɔ.

Japan sogyama rale Indiama anwo zo, na Britian mgbanyima maanle Gyihova Alasevolɛ anwo hyelele bɛ kpalɛ. Awieleɛ bɔkɔɔ ne, zɔhane ngyegyelɛ ne hanle me wɔ July 1943. Sukulu kpanyinli ne mɔɔ ɔle Anglican ɛsɔfo la voanle me kɛ “menyɛ neazo kpalɛ memmaa awie mɔ.” Ɔzele me mame kɛ, Gyihova Alasevolɛ mɔɔ me nee bɛ tu la ati, menyɛ neazo kpalɛ memmaa sukuluma mɔɔ ɛha la. Ɔzinle ɔ nwo na ɔduale me kɛ me nee Alasevolɛ ne mɔ mmatu bieko. Ɔmaanle mengɔle me papa ɛkɛ wɔ sua Peshawar azo, ɔbayɛ kɛyɛ mayɛlɛ 850 (km 1,370) wɔ sɔlɔ afoa nu. Kɛmɔ mennyia sunsum nu aleɛ nee menli mɔɔ me nee bɛ badu la ati, ɔmaanle mengyakyile daselɛlilɛ nee debiezukoalɛ ɛhɔlɛ.

MENYIANLE SUNSUM NU ANWOSESEBƐ BIEKO

Wɔ 1947, menziale mengɔle Karachi kɛ mekakpondɛ gyima. Mendwule ɛkɛ la, mengɔle Dɔketa Hardaker gyima nu. Ɔliele me kɛnlɛma.

Ɔbizale me kɛ, “Kɛkala duzu a ɛlɛgyegye wɔ a?” Ɛnee ɔsuzu kɛ mende kpɔkɛ.

Membuale kɛ, “Dɔketa, mete kpɔkɛ. Mehyia Baebolo ɛzukoalɛ nwo.”

Ɔbizale me kɛ, “Kenlenzu a ɛkulo kɛ ɛbɔ ɔ bo a?”

Membuale kɛ, “Kɛkala, saa ɔbayɛ boɛ a.”

Yɛzukoale Baebolo ne kpalɛ wɔ zɔhane nɔsolɛ ne. Mendele nganeɛ kɛ me nwo ɛdɔ me, ɔluakɛ me nee Gyihova menli ɛlɛtu bieko. Me mame bɔle mɔdenle kɛ ɔnrɛmaa me nee Alasevolɛ ne mɔ ɛnrɛdu, noko ɛnee mebɔ kpɔkɛ kɛ mefa nɔhalɛ ne meayɛ me ɛdeɛ. Wɔ August 31, 1947 menyilale me nwo zo memaanle Gyihova na bɛzɔnenle me. Yeangyɛ, mɔɔ menyianle ɛvolɛ 17 la, membɔle ɔ bo kɛ meyɛ dahuu adekpakyelɛ.

ME NYE LIELE ADEKPAKYELƐ GYIMA NE ANWO

Membɔle adekpakyelɛ gyima ne abo wɔ Quetta, ɛleka mɔɔ ɛnee Britian sogyama de la. Wɔ 1947, bɛhyɛle maanle ne anu nwiɔ bɛyɛle ye India yɛɛ Pakistan. * Ɛhye maanle basabasayɛlɛ hɔle zo wɔ ɛzonlenlɛ ne mɔ anu, na ɔmaanle menli dɔɔnwo yɛle tutanema. Tutanema kɛyɛ mgbe 14 dule vile maanle ne anu. Ngɛnlamoma mɔɔ wɔ India la hɔle Pakistan yɛɛ Hinduma nee Sikhma mɔɔ wɔ Pakistan la hɔle India. Wɔ basabasayɛlɛ mekɛ zɔhane anu, menvale me ngoane mendole esiane nu mengendanle keteke bie mɔɔ ɛyi la anwo wɔ Karachi yɛhɔle too asɛɛ yɛdwule Quetta.

Mengɔle maangyebakyi nyianu wɔ India wɔ 1948

Wɔ Quetta, menyiale George Singh adekpakyelɛ titilinli bie mɔɔ wɔ ye ɛvolɛ 20 anu la. George maanle me basekɛ dɛba bie mɔɔ mekola meka (anzɛɛ mepia) ye wɔ ɛleka mɔɔ le awoka la. Fane dɔɔnwo ne ala, me ngomekye a mekɔ daselɛlilɛ a. Wɔ kɛyɛ siane nsia anu, menyianle Baebolo sukoavoma 17, na bɛ bie mɔ rale nɔhalɛ ne anu. Bɛ nuhua ko mɔɔ bɛfɛlɛ ye Sadiq Masih la boale George nee medame maanle yɛhilele Baebolo nwo mbuluku bie mɔ abo yɛhɔle Urdu mɔɔ le aneɛ titili wɔ Pakistan la anu. Nzinlii, Sadiq rayɛle edwɛkpa ne nolobɔlɛnli mɔɔ bɔ mɔdenle.

Mede Queen Elizabeth meli ne anu melɛkɔ Geleade Sukulu

Nzinlii, menziale mengɔle Karachi na me nee Henry Finch nee Harry Forrest, mɔɔ bɛle edwɛkpatɛlɛvolɛma fofolɛ mɔɔ bɛvi Geleade Sukulu bɛra la zonlenle. Nea teokelase ndetelɛ kpalɛ mɔɔ bɛvale bɛmaanle me a! Kenle ko bie, me nee Adiema Finch hɔle daselɛlilɛ wɔ Pakistan sɔlɔ. Yɛnwunle menli dɔɔnwo mɔɔ ka Urdu aneɛ ne la kɛ bɛdede awoka ndendenle ne mɔ abo, mɔɔ ɛnee bɛkulo kɛ bɛte Baebolo nu nɔhalɛ ne bie a. Ye ɛvolɛ nwiɔ anzi, mengɔle Geleade Sukulu ne bie; menziale membale na menyɛle maangyebakyi zo neavolɛ wɔ mekɛ ekyi anu. Ɛnee me nee edwɛkpatɛlɛvolɛma nsa mɔɔ bɛle mrenyia la de edwɛkpatɛlɛvolɛma sua mɔɔ wɔ Lahore la anu.

NGYEGYELƐ NE VILE ƐKƐ

Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ wɔ 1954, edwɛkɛ bie zile edwɛkpatɛlɛvolɛma ne avinli maanle Bɛtɛle hakyile bɛ gyimalilɛ ne. Kɛmɔ menvale me nwo menwulale edwɛkɛ ne anu la ati, ɔmaanle bɛhwile me nyunlu kpalɛ. Ɔgyegyele me, ɔti ɔmaanle mendele nganeɛ kɛ meangola me gyimalilɛ ne yɛ. Menziale mengɔle Karachi yɛɛ London, England na ɛnee mekulo kɛ mesonle bieko.

Wɔ London, ɛnee Bɛtɛlema dɔɔnwo wɔ me asafo ne anu. Pryce Hughes mɔɔ ɛnee le ɔfese sonvolɛ la vile atiakunlukɛnlɛma nu tetele me. Kenle ko bie, ɔhanle kɛzi Joseph F. Rutherford mɔɔ ɛnee ɛlɛnea ewiade amuala edwɛkɛhanlɛ gyima ne azo dule ye folɛ mɔɔ anu yɛ se la anwo edwɛkɛ hilele me. Mɔɔ Adiema Hughes bɔle mɔdenle kɛ ɔkile kɛ ye edwɛkɛ yɛ fɛ la, Adiema Rutherford deanle ye kpalɛ. Ɔzinle me nwo kɛ, Adiema Hughes vale ɛzelekɛ hanle zɔhane edwɛkɛ ne la. Ɔhanle kɛ, alimoa ne edwɛkɛ zɔhane gyegyele ye. Noko, nzinlii, ɔnwunle kɛ ɔhyia zɔhane folɛdulɛ ne mɔɔ anu yɛ se la anwo, ɔluakɛ ɔhilele kɛ Gyihova kulo ye. (Hib. 12:6) Ye edwɛkɛ ne hanle me ahonle na ɔboale me ɔmaanle menvale anyelielɛ menzonlenle bieko.

Mekɛ zɔhane, me mame dule hɔle London, na ɔmaanle John E. Barr, mɔɔ nzinlii zonlenle wɔ Neazo Eku ne anu la nee ye zukoale Baebolo ne. Ɔnyianle anyuhɔlɛ ndɛndɛ wɔ sunsum nu, na bɛzɔnenle ye wɔ 1957. Nzinlii, mendele kɛ kolaa na me papa awu la, ɔdaye noko ɔ nee Gyihova Alasevolɛ zukoale debie.

Wɔ 1958, mengyale Lene Danish, adiema raalɛ bie mɔɔ radɛnlanle London la. Ye ɛvolɛ bieko, yɛwole yɛ ra raalɛ Jane, yɛ mra nnu ne anu belamunli ralɛ. Eza menyianle ɛzonlenlɛ nwo adenle wɔ Fulham Asafo ne anu. Nzinlii, kɛmɔ ɛnee Lene kpɔkɛdelɛ ɛnle kpalɛ la ati, ɔmaanle yɛdule yɛhɔle Adelaide, Australia mɔɔ ɛkɛ ne yɛ wuluwulu la wɔ 1967.

ESIANE KPOLE BIE

Kilisienema mɔɔ bɛkpokpa bɛ mɔɔ bɛ nye ɛvi la 12 wɔ Adelaide asafo ne anu. Bɛvale mɔdenlebɔlɛ bɛlile daselɛlilɛ gyima ne anyunlu. Yeangyɛ ɔmaanle yɛyɛle ngyehyɛleɛ kpalɛ wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu.

Wɔ 1979, me nee Lene wole Daniel, yɛ ra mɔɔ tɔ zo nnu. Ewule bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Down syndrome * la yɛle ye na ɛnee yɛ nye ɛnla kɛ ɔbadɛnla aze yeahyɛ. Kɛkala bɔbɔ, mennwu kɛzi meka nyane mɔɔ menlile la anwo edwɛkɛ a. Yɛbɔle mɔdenle yɛnleanle ye, noko yɛambu yɛ nye yɛangua yɛ mra nna mɔɔ ɛha la anwo zo. Kɛmɔ Daniel lɛ ahonle ewule la ati, ɔdwu mekɛ ne bie a ɔmaa ɔ nwo to ye arɛlevilɛ nu na ɔwɔ kɛ yɛ nee ye kɔ asopiti ndɛndɛ. Noko, ɔnva nwo kɛ ɛnee ɔnde kpɔkɛ la, ɛnee ye adwenle nu la ɛkɛ yɛɛ ɔkulo menli. Ɛnee eza ɔ nye die sunsum ninyɛne nwo kpalɛ. Saa yɛlɛyɛ asɔne kolaa na yɛali debie a, ɔfa ɔ sa ɔbɔ nwo, ɔbɔ ɔ ti aze na yeaha “Amen” kpole ko, kolaa na yeali aleɛ!

Mɔɔ Daniel nyianle ɛvolɛ nna la ɔnyianle mogya nu ewule bie. Ɔti, me nee Lene dele nganeɛ kɛ yɛvɛ wɔ nwonane nee nganeɛdelɛ nu. Mendele nganeɛ kɛ me rɛle ɛbɔ kpole kpalɛ. Noko, kenle ko bie mɔɔ yɛ sa nu dole kpole kpalɛ la, Neville Bromwich, yɛ maangyebakyi zo neavolɛ ne rale yɛ sua nu. Zɔhane nɔsolɛ ne, mɔɔ ɔlɛsu la ɛnee ɔ sa gua yɛ bati. Yɛ muala yɛzunle. Ɛlɔlɛ nee atiakunlukɛnlɛma mɔɔ ɔlale ye ali la kyekyele yɛ rɛle kpole kpalɛ. Ɔvile ɛkɛ ne aleɛbahye kɛyɛ dɔne ko. Yeangyɛ, Daniel wule. Ye ewule ne maanle yɛlile nyane kpalɛ. Noko, yɛgyinlanle yɛnyanelilɛ ne anloa na yɛnyianle anwodozo kɛ debie biala mɔɔ ewule bɔbɔ boka nwo la ɛnrɛhola ɛnrɛde Daniel ɛnrɛvi Gyihova ɛlɔlɛ ne anwo. (Wlo. 8:38, 39) Nea kɛzi yɛ nye la kɛ yɛbanwu ye bieko wɔ ewudwazo ne anu wɔ Nyamenle ewiade fofolɛ ne anu a!​—Dwɔn 5:28, 29.

MEDI FƐLƐKO KƐ MELƐBOA AWIE MƆ LA

Menyianle stroke mgbole nwiɔ, noko mede kpɔkɛ, na ɛnɛ, metɛsonle kɛ asafo nu kpanyinli. Mɔɔ ɛdo me la ɛmaa mezukoa kɛ mebaze awie mɔ anwunvɔne, titili bɛdabɛ mɔɔ bɛlɛnwu amaneɛ kpole la. Mebɔ mɔdenle kɛ menrɛbua bɛ ndɛne. Emomu, mebiza me nwo kɛ: ‘Kɛzi mɔɔ ɛdo bɛ la ɛha bɛ nganeɛdelɛ nee bɛ nzuzulɛ ɛ? Kɛ ɔkɛyɛ na meamaa bɛanwu kɛ medwenle bɛ nwo ɛ? Na kɛ ɔkɛyɛ na meamaa bɛ anwosesebɛ amaa bɛayɛ mɔɔ Gyihova kulo la ɛ?’ Me nye die mboanekpɔlalɛ gyima ne anwo wɔ asafo ne anu! Nɔhalɛ nu, saa mekyekye awie mɔ arɛle na memaa bɛ anwosesebɛ wɔ sunsum nu a, ɔkyekye me rɛle na ɔmaa medame noko me ahonle tɔ me azule nu.

Mboaneneavolɛ ɛkpɔlalɛ mɔɔ metɛyɛ la maa me kunlu dwo me nwo

Mete nganeɛ kɛ edwɛndolɛnli ne la, ɔhanle kɛ: ‘Saa adwenleadwenle bo me nwo zo a, Gyihova kyekye me rɛle ɔmaa medi fɛlɛko.’ (Edw. 94:19) Yeboa me yemaa mengyinla abusua nu ngyegyelɛ, ɛzonlenlɛ nu dwazotia, me sa nu mɔɔ dole nee adwenleadwenle nloa. Nɔhalɛ nu, Gyihova ɛyɛ me Ze amgba!

^ ɛden. 19 Alimoa ne ɛnee Pakistan Adɔleɛ (kɛkala Pakistan) yɛɛ Pakistan Sɛnzɛnduduleɛ (kɛkala Bangladesh) a bɔ nu yɛ Pakistan a.

^ ɛden. 29 Nea edwɛkɛ “Raising a Child With Down Syndrome​—The Challenge and the Reward” mɔɔ wɔ June 2011 Awake! anu la.