Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

ƐBƐLABƆLƐ NU EDWƐKƐ

Anyelielɛ Edwɛkɛ Nee Mɔɔ Yɛzukoale Wɔ Gyihova Ɛzonlenlɛ Nu

Anyelielɛ Edwɛkɛ Nee Mɔɔ Yɛzukoale Wɔ Gyihova Ɛzonlenlɛ Nu

MƆƆ me le kakula la, saa menwu kɛ alopile lua anwuma a, me kunlu anu a anrɛɛ mebavo bie meahɔ maanle gyɛne nu. Me afoa nu, ɛnee mesuzu kɛ ɛhye ɛnrɛra nu ɛlɛ.

Me awovolɛ dule vile Estonia hɔle Germany wɔ Ewiade Konle II la anu, na ɛkɛ ne a bɛwole me a. Mɔɔ bɛwole me la, ɛnee bɛyɛ bɛ adwenle kɛ bɛtu bɛahɔ Canada. Awuke mɔɔ yɛlimoale yɛhɔdɛnlanle nu la le ekyi bie yɛɛ ɛnee ngɔkɔlɛ noko wɔ ɛkɛ na ɔbikye Ottawa, Canada. Ɛnee yɛdi ehyia, noko nwonlomɔ biala yɛnyia kolonvia yɛdi.

Kenle ko bie, Gyihova Alasevolɛ gengale Yekile 21:3, 4 hilele me mame. Mɔɔ ɔdele la hanle ye ahonle kpalɛ, ɔti ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔsu. Nɔhalɛ ma ne nyinle, na me papa nee mame nyianle anyuhɔlɛ ndɛndɛ na bɛfɛtale ɛzɔnenlɛ.

Ɛnee me awovolɛ ɛnde Nrelenza kpalɛ, noko bɛvale nɔhalɛ ne anyebolo zo. Ɛnee me papa yɛ gyima nɔɔzo wɔ ezukoa awolɛ kɔmpɛlɛ bie mɔɔ wɔ Sudbury, Ontario la anu, noko asɛɛ Folɛ biala, ɔ nee medame nee me diema raalɛ kakula Sylvia kɔ daselɛlilɛ. Yɛɛ dapɛne biala yɛ abusua ne sukoa Ɛzinzalɛ Arane ne. Me Mame nee me Papa vale Nyamenle anwo ɛlɔlɛ wulale me nu. Ɛhye maanle menyilale me nwo zo memaanle Gyihova wɔ 1956 wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee meli ɛvolɛ bulu la. Ɛlɔlɛ kpole mɔɔ bɛlɛ bɛmaa Gyihova la ɛmaa me anwosesebɛ wɔ me ngoane mekɛ kɔsɔɔti anu.

Mɔɔ menwiele sukunwiɔ la, ɛnee me adwenle ɛnle Gyihova ɛzonlenlɛ zo kpalɛ. Menyianle adwenle kɛ saa meyɛ adekpakyelɛnli a menrɛnyia ezukoa dɔɔnwo, na ɔnrɛmaa bodane mɔɔ melɛ kɛ mefa alopile meadudu adenle meahɔnlea ewiade ɛleka ngakyile la ɛnrɛra nu. Menyianle gyima wɔ radio station bie anu na ɛnee mele DJ; ɛnee me nye die gyima ɛhye anwo. Noko ɛnee meyɛ gyima nɔsolɛ nu, ɔti menda mengɔ debiezukoalɛ yɛɛ me nee menli mɔɔ ɛngulo Nyamenle la dule. Nzinlii, me adwenle ne mɔɔ meva Baebolo ne metete ye la hanle me maanle menyɛle nzenzaleɛ.

Mendule mengɔle Oshawa, Ontario. Menyiale Ray Norman, ɔ diema raalɛ Lesli yɛɛ adekpakyelɛma gyɛne wɔ ɛkɛ. Bɛ muala bɛ nye liele me nwo. Mɔɔ menwunle kɛzi bɛ nye die la, ɔmaanle menzuzule bodane mɔɔ ɔgyigyi me nye zo la anwo bieko. Bɛmaanle me anwosesebɛ kɛ menyɛ adekpakyelɛ gyima ne bie, na membɔle ɔ bo wɔ September 1966. Me nye liele na ɛnee ɔzɔho kɛ debie biala ɛlɛkɔ boɛ. Noko ɛnee ninyɛne mɔɔ yɛ anyelielɛ mɔɔ me nye ɛnla na ɔbahakyi me ɛbɛlabɔlɛ la ɛlɛba arazi.

SAA GYIHOVA FƐLƐ WƆ KƐ ƐRAYƐ DEBIE A, BƆ MƆDENLE YƐ

Mɔɔ metɛkɔ sukunwiɔ la, mengɛlɛle Bɛtɛle ne mɔɔ wɔ Toronto, Canada la kɛlata. Menyɛle adekpakyelɛnli la, bɛvɛlɛle me kɛ membayɛ gyima ɛvolɛ nna wɔ Bɛtɛle. Noko ɛnee mekulo Lesli kpalɛ, ɔti ɛnee mesulo kɛ mekɔ a menrɛnwu ye bieko ɛlɛ. Menvale mekɛ tendenle menyɛle asɔne ɛsesebɛ la, menliele mendole nu kɛ mebahɔ Bɛtɛle na me nee Lesli lile nrɛlaleɛ nyane nyane nu.

Wɔ Bɛtɛle, menyɛle gyima wɔ ɛleka mɔɔ bɛkpo ninyɛne la yɛɛ nzinlii, menyɛle kɛlɛhɛlɛvolɛ. Ɛnee Lesli le adekpakyelɛ titili wɔ Gatineau mɔɔ wɔ Quebec la. Ɛnee meta mendwenle mɔɔ ɔlɛyɛ la anwo yɛɛ ɛnee mengola mennwu ye saa menzile kpɔkɛ kpalɛ a. Akee ninyɛne mɔɔ me nye ɛnla na ɔyɛle me anyelielɛ kpalɛ la anu ko zile. Bɛvɛlɛle Lesli adiema nrenyia Ray wɔ Bɛtɛle. Bɛmaanle yɛ mu nwiɔ yɛdɛnlanle sua ko anu! Ɛhye maanle me nee Lesli agɔnwolɛvalɛ ne bɔle ɔ bo bieko. Kenle mɔɔ menyianle ɛvolɛ nna wɔ Bɛtɛle la, kenle ko zɔhane a yɛgyale a, ɔle February 27, 1971.

Yɛbɔ maangyebakyi zo neavolɛ gyima ne abo, 1975

Bɛmaanle me nee Lesli hɔle Fenlanze asafo bie anu wɔ Quebec. Ɛvolɛ ekyii pɛle nu la, ɔzinle me nwo kɛ bɛvɛlɛle me kɛ membayɛ maangyebakyi zo neavolɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee meli ɛvolɛ 28 la. Mendele nganeɛ kɛ mele kakula yɛɛ menfɛta noko edwɛkɛ mɔɔ wɔ Gyɛlɛmaya 1:7, 8 la maanle me anwosesebɛ. Lesli yiale kale esiane ngakyile na ɛnee ɔmmaa ɔngola da. Ɔti kɛzi yɛbahola yɛayɛ gyima ɛhye ɛ? Noko ɔhanle kɛ, “Saa Gyihova fɛlɛ yɛ kɛ yɛyɛ debie a, asoo ɔnle kɛ yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbayɛ ɔ?” Yɛliele yɛdole nu na yɛvale anyelielɛ yɛyɛle ye ɛvolɛ 17.

Mɔɔ menyɛle maangyebakyi zo neavolɛ la, ɛnee menlɛ alagye fee, ɔti tɛ mekɛ ne amuala a menyianle mekɛ memaanle Lesli a. Ɛnee ɔwɔ kɛ mesukoa debie bieko. Kenlenzile nwonlomɔ bie, awie rabɔle yɛ anlenkɛ ne dɔne ne. Ɛnee awie biala ɛnle ɛkɛ; kɛndɛne ala a gyi ɛkɛ a, na ɛnee ɛdanlɛ mɔɔ bɛfa bɛkeda ɛkponle zo, mbakama, kyiisi, paano, nwanye toba ko, tɔmelɛ yɛɛ kɛlata mɔɔ bɛhɛlɛ zo, “Fa ɛ ye finde” la a wɔ nu a. Ɛnee maanle nu le kɛnlɛma. Noko menganle mengilele Lesli kɛ melɛ ɛdendɛlɛ dɔɔnwo mesukoa ɔti menrɛhola kɔ. Ɔdele ɔ bo ɛdeɛ noko ɔ rɛle bɔle ekyi. Mɔɔ mendɛnlanle me ɛkponle ne anwo la, me adwenle bɔle ɔ bo kɛ ɔgyegye me. Mendwenlenle edwɛkɛ mɔɔ wɔ Ɛfɛsɛsema 5:25, 28 la anwo. Ɛnee Gyihova edwɛkɛ zɔhane ɛlɛmaa me anwosesebɛ kɛ menzuzu me ye nganeɛdelɛ nwo ɔ? Mɔɔ menyɛle asɔne menwiele la, menganle mengilele Lesli kɛ, “Maa yɛhɔ,” na ɔ nye liele kpalɛ. Yɛvale kale yɛhɔle ɛleka kɛnlɛma bie mɔɔ wɔ azule bie anloa la, yɛdɛlɛle ɛdanlɛ ne anu na ɔyɛle kenle mɔɔ yɛbɔle nu yɛyɛle ninyɛne mɔɔ yɛ anyelielɛ kpalɛ la anu ko. Yɛɛ eza mengolale menzukoale me ɛdendɛlɛ ne.

Ɛnee yɛ gyimalilɛ ne yɛ anyelielɛ yɛɛ asafo ne mɔ zonle, ɔvi British Columbia ɔkɔdwu Newfoundland. Ɛnee ɛhulolɛ mɔɔ melɛ kɛ mebadudu adenle la ɛlɛba nu. Geleade Sukulu rale me ti anu noko ɛnee menlɛ ɛhulolɛ kɛ mebayɛ edwɛkpatɛlɛvolɛ wɔ maanle gyɛne zo. Ɛnee ɔzɔho kɛ edwɛkpatɛlɛvolɛma le menli titili na mendele nganeɛ kɛ menfɛta kɛ mebayɛ bie. Eza mesulo kɛ bɛbamaa yɛahɔ Africa maanle bie mɔɔ ewule nee konle wɔ nu la anu. Me nye die ɛleka mɔɔ mewɔ la.

BƐMAANLE YƐHƆLE ESTONIA NEE MAANLE GYƐNE MƆƆ BIKYE YE LA ANU

Mɔɔ yɛwɔ Estonia nee maanle mɔɔ bikye ye la

Wɔ 1992, Gyihova Alasevolɛ bɔle bɛ gyima ne abo bieko wɔ maanle mɔɔ ɛnee bɛwɔ Soviet Union ne abo la anu. Ɔti mediema ne mɔ bizale yɛ saa yɛbahola yɛahɔyɛ edwɛkpatɛlɛvolɛma wɔ Estonia a. Ɔzinle yɛ nwo noko yɛyɛle nwolɛ asɔne. Eza yɛzuzule nwolɛ kɛ, ‘Saa Gyihova fɛlɛ yɛ kɛ yɛyɛ debie a, asoo ɔnle kɛ yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbayɛ ɔ?’ Yɛliele yɛdole nu, na menyianle adwenle kɛ, ‘Ɔyɛ, se tɛ Africa a yɛlɛkɔ a.’

Ndɛndɛ ne ala yɛbɔle ɔ bo kɛ yɛsukoa Estonian. Yɛlile siane ekyii wɔ maanle ne anu la, bɛhanle kɛ yɛyɛ maangyebakyi zo neavolɛ gyima. Ɛnee ɔwɔ kɛ yɛkɔkpɔlɔkpɔla asafo nee ekpunli 46 mɔɔ wɔ Estonia, Latvia nee Lithuania yɛɛ akee Kaliningrad mɔɔ wɔ Russia la. Yemɔ kile kɛ ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛsukoa Latvian, Lithuanian yɛɛ Russian. Ɛnee ɔnla aze fee. Noko mediema ne mɔ anye liele kɛ yɛlɛsukoa bɛ aneɛ ne la na bɛboale yɛ kpalɛ. Wɔ 1999, bɛzile Bɛtɛle wɔ Estonia na bɛhanle kɛ me nee Toomas Edur, Lembit Reile, yɛɛ Tommi Kauko ɛzonle wɔ Ɔfese Kɔmatii ne anu.

Bɛne zo: Melɛmaa ɛdendɛlɛ wɔ Lithuania nyianu bie abo

Fema zo: Estonia Ɔfese Kɔmatii ne, bɛdele ye 1999

Yɛyiale Alasevolɛ dɔɔnwo mɔɔ bɛvale bɛ bɛhɔle Siberia la. Bɛyɛle bɛ amumuyɛ wɔ efiade ɛkɛ na bɛyele bɛ bɛvile bɛ mbusua nwo, noko bɛanva ɛya bɛanzie bɛ nu. Bɛvale anyelielɛ nee mɔdenlebɔlɛ bɛyɛle ɛzonlenlɛ gyima ne. Bɛboale yɛ bɛmaanle yɛnwunle kɛ yɛbahola yɛagyinla kpundii na yɛ nye alie wɔ tɛnlabelɛ mɔɔ anu yɛ se bɔbɔ la anu.

Kɛmɔ yɛvale ɛvolɛ dɔɔnwo yɛyɛle gyima mɔɔ ɛnee yɛnda yɛnlie yɛ menle la ati, ɛvɛlɛ maanle Lesli anwo bɔle ɔ bo kɛ ɔyɛ ye bɛtɛɛ. Yɛannwu ye ndɛ kɛ ɛnee Lesli ɛnyia ewule bie ɔti a ɛnee ɔ nwo tayɛ ye bɛtɛɛ la. Yɛzuzule nwolɛ kɛ yɛsia yɛahɔ Canada. Mɔɔ bɛvɛlɛle yɛ kɛ yɛrɛla Ɔfese Kɔmatii nee bɛ ye mɔ sukulu ne bie wɔ Patterson mɔɔ wɔ New York, U.S.A la, ɛnee menlie menli kɛ yɛbahola yɛahɔ. Noko mɔɔ yɛyɛle asɔne ɛsesebɛ la anzi, yɛliele yɛdole nu. Gyihova yilale yɛ kpɔkɛzilɛ ne azo. Mɔɔ yɛhɔle sukulu ne la yɛɛ Lesli nyianle ye ewule ne anwo ayile a. Ɔti yɛholale yɛyɛle ninyɛne mɔɔ ɛnee yɛyɛ ye dɛba la.

ANYELIELƐ EDWƐKƐ BIEKO​—YƐHƆLE AZƐLƐ FOFOLƐ ZO

Kenle ko nɔsolɛ bie wɔ 2008 mɔɔ ɛnee yɛzia yɛhɔ Estonia la, awie vɛlɛle yɛ vile ewiade amuala gyima ne ati na ɔbizale yɛ saa yɛbahola yɛahɔ Congo a. Ɔzinle me nwo kpalɛ, ɔluakɛ ɛnee ɔwɔ kɛ memaa bɛ mualɛ wɔ ye alehyenlɛ nu. Mɔlebɛbo ne meambɔ zo meangile Lesli ɔluakɛ ɛnee meze kɛ ɔnrɛhola da nɔsolɛ zɔhane. Noko medame a meangola da a, ɔluakɛ ɛnee melɛyɛ Africa anwo ngyegyelɛ mɔɔ melɛ la anwo asɔne.

Aleɛ hyenle mɔɔ menganle mengile Lesli la, yɛdwenlenle nwolɛ kɛ, “Gyihova ɛlɛfɛlɛ yɛ kɛ yɛhɔ Africa. Saa yɛanzɔ yɛannea a, kɛ ɔkɛyɛ na yɛanwu kɛ yɛnrɛhola ye yɛ yɛɛ yɛ nye ɛnrɛlie nwo ɛ?” Ɛnee yɛdɛnla Estonia ɛvolɛ 16, na akee yɛhɔle Kinshasa, Congo. Ɛnee Bɛtɛle ne wɔ ɛleka bie mɔɔ mbaka nee felawɔse ngɛnlɛma wɔ la yɛɛ ɛkɛ ne le koonwu. Ninyɛne mɔɔ Lesli limoale vale zieziele yɛ sua ne anu la anu ko a le kaade bie mɔɔ ɔvale wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛfi Canada la. Edwɛkɛ mɔɔ wɔ zolɛ la a le “Kpazi wɔ ɛleka mɔɔ bɛbalua wɔ la.” Mɔɔ yɛyiale mediema ne mɔ, yɛyɛle Baebolo ɛzukoalɛ ngakyile na yɛnwunle anyelielɛ mɔɔ wɔ edwɛkpatɛlɛvolɛ gyima ne anu la, anyelielɛ mɔɔ yɛlɛ wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu la yɛle kpole. Mekɛ guale nu la, yɛnyianle nwolɛ adenle yɛhɔkpɔlɔkpɔlale Bɛtɛle ngakyile mɔɔ wɔ Africa maanle gyɛne kɛyɛ 13 anu la. Ɛhye maanle yɛnwunle menli ngakyile nee bɛ subane ngɛnlɛma ne mɔ. Ɛzulolɛ mɔɔ alimoa ne melɛ la minlinle, na yɛyɛle Gyihova mo kɛ ɔzoanle yɛ wɔ Africa la.

Wɔ Congo, bɛmaanle yɛlile aleɛ ngakyile, bie mɔ le ngɛkɛba bɔbɔ mɔɔ ɛnee mesuzu kɛ yɛnrɛhulo kɛ yɛbali la. Mɔɔ yɛnwunle kɛ yɛ mediema ne mɔ ɛlɛdi la, yɛzɔle yɛnleanle na yɛ nye liele nwo.

Yɛholale yɛvale sunsum nu nee nwonane afoa nu moalɛ yɛhɔmaanle mediema mɔɔ wɔ maanle ne aduduleɛ, ɛleka mɔɔ ɛnee basabasayɛlɛma ekpunli ngakyile ɛlɛteta namunamu na bɛayɛ mraalɛ nee ngakula amumuyɛ la. Ɛnee mediema dɔɔnwo di ehyia. Noko anyelazo kpole mɔɔ bɛlɛ wɔ ewudwazo ne anu, ɛlɔlɛ mɔɔ bɛlɛ bɛmaa Gyihova, yɛɛ kɛzi bɛdi nɔhalɛ bɛmaa ye ahyehyɛdeɛ ne la hanle yɛ ahonle. Bɛ neazo ne maanle yɛzuzule deɛmɔti yɛlɛsonle Gyihova la anwo bieko na yɛmianle diedi mɔɔ yɛlɛ wɔ ye nu la anu. Yɛ mediema bie mɔ awuke nee bɛ ɛya vile bɛ sa. Ɛhye maanle menwunle kɛzi nwonane afoa nu ninyɛne kola minli ndɛndɛ nee kɛzi yɛ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne sonle bolɛ kpole la. Ɔnva nwo ngyegyelɛ ɛhye mɔ amuala, ɛnee mediema ne mɔ ɛndendɛ bɛ nzo abo. Bɛ subane maanle yɛ anwosesebɛ maanle yɛvale akɛnrasesebɛ yɛgyinlanle yɛ ngyegyelɛ nee yɛ anwodolɛ nloa.

Bɛne zo: Melɛmaa ɛdendɛlɛ meahile tutanema ekpunli bie

Fema zo: Yɛlɛfa ninyɛne nee nyile yɛahɔ Dungu, Congo

YƐNYIANLE GYIMALILƐ FOFOLƐ WƆ ASIA

Anyelielɛ edwɛkɛ bieko zile. Bɛhanle kɛ yɛhɔ Hong Kong Bɛtɛle. Yeamba yɛ adwenle nu ɛlɛ kɛ yɛbahɔ Asia! Noko kɛmɔ Gyihova boale yɛ wɔ yɛ gyimalilɛ gyɛne kɔsɔɔti anu la ati, yɛliele yɛdole nu. Wɔ 2013, yɛgyakyile yɛ gɔnwo mɔ nee ninyɛne ngɛnlɛma mɔɔ wɔ Africa la ɛkɛ, na yɛkɔ la, ɛnee yɛ nye ɛtetɛ, ɛnee yɛnze mɔɔ la yɛ nyunlu a.

Ɛnee Hong Kong le nzenzaleɛ kpole maa yɛ, ɔluakɛ menli dɔɔnwo mɔɔ bɛvi ewiade ɛleka ngakyile la a wɔ ɛkɛ a. Chinese aneɛ ne yɛ se kpalɛ. Noko mediema ne mɔ liele yɛ kɛnlɛma na yɛ nye liele bɛ aleɛ ne mɔ anwo. Ɛnee gyima ne ɛlɛnyia anyuhɔlɛ ndɛndɛ noko ɛnee ninyɛne awolɛ ɛlɛyɛ se kpalɛ. Ɔti Neazo Eku ne zile kpɔkɛ kpalɛ kɛ ɔbadɔne ɔfese ne agyapadeɛ dɔɔnwo. Yeangyɛ, wɔ 2015, yɛhɔle South Korea na yɛdoale yɛ gyima ne azo wɔ ɛkɛ. Ɛnee ɔwɔ kɛ yɛsukoa aneɛ bieko mɔɔ yɛ se la, noko ɔnva nwo kɛ yɛlɛ ninyɛne dɔɔnwo yɛsukoa la, mediema ne mɔ nwunle mɔdenle mɔɔ yɛlɛbɔ kɛ yɛbaha Korean la, na yemɔ maanle yɛ anwosesebɛ.

Bɛne zo: Yɛwɔ Hong Kong

Fema zo: Korea Bɛtɛle

ƐZUKOALƐDEƐ MƆƆ YƐNYIANLE

Tɛ dahuu a ɔla aze kɛ yɛbanyia agɔnwolɛma fofolɛ a, noko yɛnwu kɛ saa yɛdimoa yɛfɛlɛ awie mɔ kɛ bɛrakpɔla yɛ a, ɔmaa yɛnwu bɛ ndɛ. Yɛnwu ye kɛ ngakyile kpole biala ɛnle yɛ mediema ne mɔ avinli, na Gyihova luale nwanwane adenle zo bɔle yɛ wɔ adenle mɔɔ ɔmaa yɛkola yɛbuke yɛ ahonle nu na yɛnyia ɛlɔlɛ yɛmaa agɔnwolɛma dɔɔnwo la azo.​—2 Kɔl. 6:11.

Yɛnwu kɛzi ɔhyia kɛ yɛbalie menli yɛado nu kɛ mɔɔ Gyihova yɛ ye la na yɛkpondɛ daselɛ mɔɔ kile kɛ Gyihova kulo yɛ yɛɛ ɔkile yɛ adenle wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la. Saa yɛ sa nu ɛlɛto anzɛɛ yɛngola yɛnnwu ye saa yɛ mediema kulo yɛ edwɛkɛ a, yɛsia yɛkenga kaade nee ngɛlata mɔɔ maa anwosesebɛ mɔɔ yɛ gɔnwo mɔ vale maanle yɛ la. Yɛnwu kɛzi Gyihova buale yɛ asɔneyɛlɛ ne mɔ la, yemɔ ɛmaa yɛnwu kɛ ɔkulo yɛ yɛɛ yemaa yɛ anwosesebɛ.

Wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo mɔɔ ɛpɛ nu la anu, me nee Lesli ɛnwu kɛzi ɔhyia kɛ yɛbanyia mekɛ yɛamaa yɛ nwo ɔnva nwo kɛ yɛnlɛ alagye la. Eza yɛnwu kɛ saa yɛyɛ nvonleɛ a, ɔhyia kɛ yɛsele yɛ nwo bie titili saa yɛlɛbɔ mɔdenle yɛazukoa aneɛ fofolɛ bie a. Yɛɛ nɔsolɛ biala yɛbɔ mɔdenle yɛkpondɛ debie mɔɔ yɛ nye liele nwolɛ la na yɛyɛ Gyihova mo wɔ nwo.

Nɔhalɛ nu, ɛnee mete nganeɛ kɛ menrɛhola menrɛyɛ edwɛkpatɛlɛvolɛ anzɛɛ menrɛdɛnla maanle gyɛne nu. Noko menwu kɛ ɔlua Gyihova moalɛ zo, debie biala bahola ayɛ boɛ na ɔmaa me nye die. Mengakyele ngapezonli Gyɛlɛmaya edwɛkɛ ɛhye: “O Gyihova, wɔyɛ me koasea.” (Gyɛ. 20:7) Nɔhalɛ nu, yemaa yɛ ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ yɛ anyelielɛ yɛɛ nyilalɛ mɔɔ ɛnee yɛ nye ɛnla la, yemaa ɛhulolɛ mɔɔ ɛnee melɛ kɛ mebava alopile meadudu adenle bɔbɔ la ɛra nu. Meva alopile mehɔ ɛleka dɔɔnwo mɔɔ yeamba me adwenle nu bɔbɔ wɔ me ngakula nu la, mehɔkpɔla Bɛtɛle ngakyile wɔ azɛlɛ nnu azo. Wɔ yɛ gyimalilɛ ɛhye mɔ amuala anu, me nye sɔ kɛzi Lesli vile ye ɛhulolɛ nu boale me la.

Yɛta yɛkakye yɛ nwo ahenle mɔɔ yɛlɛyɛ ɛhye yɛamaa ye nee deɛmɔti yɛyɛ la. Nyilalɛ mɔɔ yɛlɛnyia ye ɛnɛ la le mɔɔ yɛbanyia ye dahuu wɔ mekɛ mɔɔ Gyihova ‘babuke ɔ sa nu na yeamaa tease abɔdeɛ biala anyia mɔɔ ɔkulo la’ anwo neazo ala.​—Edw. 145:16.