Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Ɛbɛlabɔlɛ Nu Edwɛkɛ

Gyihova Ɛtɛkpole Me Ɛlɛ!

Gyihova Ɛtɛkpole Me Ɛlɛ!

Ɛnee meboka ngakula mraalɛ nna mɔɔ bɛkpale yɛ kɛ yɛva felawɔse yɛmaa Adolf Hitler wɔ mekɛ mɔɔ ɔmaanle ye ɛdendɛlɛ bie ɔwiele la anwo. Duzu ati a bɛkpale me a? Me papa vale ɔ nwo wulale Nazima ne gyimalilɛ nu kpalɛ yɛɛ ɛnee ɔdaye a ɔka maanyɛlɛ eku kpanyinli ne mɔɔ wɔ bɛ ɛkɛ ne la kale a. Ɛnee me mame le Katelekenli mɔɔ bɔ mɔdenle a, na ɛnee ɔkulo kɛ meyɛ wuloma sister. Mmeanyɛ Nazinli anzɛɛ wuloma sister, ɔnva nwo ngyegyelɛ mgbole nwiɔ ɛhye mɔ mɔɔ menyiale la. Maa menga deɛmɔti ɔrale ye zɔ la.

BƐTETELE me wɔ Graz, mɔɔ wɔ Austria la. Menyianle ɛvolɛ nsuu la, bɛ nee me hɔle sukulu mɔɔ bɛsukoa ɛzonlenlɛ nwo debie la. Noko, menwunle kɛ ɛnee ɛsɔfo ne mɔ nee wuloma sisters ne mɔ da. Ɔti, ye ɛvolɛ ko yɛɛ me mame maanle menvile sukulu ɛkɛ a.

Yɛ abusua ne yɛɛ yɛ Papa mɔɔ ɔwula ye sogya tɛladeɛ la

Nzinlii, mengɔle sukulu mɔɔ sukoavoma da ɛkɛ la. Kenle ko nɔɔzo, me Papa ravale me vile Graz ɔluakɛ ɛnee bɛlɛtoto bɔmbo wɔ ɛkɛ, amaa yeabɔ me nwo bane. Yɛhɔle Schladming. Mɔɔ yɛdwule na yɛpɛle belegye ne ala la yɛɛ bɔmbo ne dele a. Mekɛ fofolɛ noko, alopile mɔɔ bɛdu, noko bɛluolua aze la dole adu guale me nee me nana sua nu ɛkɛ. Konle ne kara awieleɛ la, ɛnee ɔzɔho kɛ asɔne ne nee arane ne ɛye yɛ rɛle ɛdo yɛ sa nu.

MOALƐ MƆƆ WƆ ƐKƐ DAHUU

Wɔ 1950, Gyihova Alasevolɛ ne mɔ anu ko bɔle ɔ bo kɛ ɔka Baebolo ne anu edwɛkɛ yeahile me mame. Ɛnee metie bɛ adwelielilɛ ne bie, na ɔyɛ bɔbɔ a me nee me Mame kɔ debiezukoalɛ. Mɔɔ ɔnwunle kɛ Gyihova Alasevolɛ a lɛ nɔhalɛ ne la, ɔmaanle bɛzɔnenle ye wɔ 1952.

Mekɛ zɔhane ɛnee ɔyɛ me kɛ, ɛkɛ ne asafo ne le mraalɛ mgbanyinli eku. Noko nzinlii, yɛhɔle debiezukoalɛ wɔ asafo bie mɔɔ mgbavolɛ nee mbɛlɛra dɔɔnwo wɔ nu la​—tɛ mraalɛ mgbanyinli eku ɔ! Mɔɔ menziale membale Graz la, membɔle ɔ bo kɛ mekɔ ayia ne mɔ amuala na yeangyɛ menwunle kɛ nɔhalɛ ne a melɛsukoa la. Eza menwunle kɛ Gyihova Nyamenle boa ye azonvolɛ dahuu. Ɔyɛ zɔ wɔ mekɛ bɔbɔ mɔɔ yɛkɛde nganeɛ kɛ tɛnlabelɛ mɔɔ yɛwɔ nu anu yɛ se maa yɛ la.​—Edw. 3:5, 6.

Ɛnee mekulo kɛ meka nɔhalɛ ne anwo edwɛkɛ mekile awie mɔ. Membɔle ɔ bo wɔ me mediema ne mɔ anwo zo. Ɛnee me mediema mraalɛ mgbanyinli nna ɛvi sua nu dɛbadɛba ɛlɛkayɛ gyima kɛ sukulu kilehilevolɛma. Noko mengɔkpɔlale bɛ nuhua ko biala wɔ ɛleka mɔɔ ɔde la na memaanle bɛ anwosesebɛ kɛ bɛzukoa Baebolo ne. Awieleɛ bɔkɔɔ ne, me mediema ne mɔ amuala rayɛle Gyihova Alasevolɛ.

Menyɛle azua nu daselɛlilɛ ne dapɛne nwiɔ la, menyiale raalɛ bie mɔɔ ɔwɔ ye ɛvolɛ 30 ne anu la na me nee ye bɔle Baebolo ɛzukoalɛ bo. Ɔnyianle anyuhɔlɛ na nzinlii ɔ nee ɔ hu nee bɛ mra mrenyia nwiɔ zɔnenle. Debiezukoalɛ zɔhane maanle menyianle sunsum nu anyuhɔlɛ kpole. Duzu ati ɔ? Nɔhalɛ nu, awie biala nee me anzukoa Baebolo ne. Ɛnee ɔwɔ kɛ mesiezie me nwo kpalɛ memaa debiezukoalɛ ko biala. Ɔti, medimoa mesukoa ye kpalɛ na akee me nee me sukoavo ne ahɔzukoa! Ɛhye maanle menyianle anyezɔlɛ kpole memaanle nɔhalɛ ne. Wɔ April 1954 menvale nzule nu ɛzɔnenlɛ menyɛle me nwo zo ɛyilalɛ ne anwo sɛkɛlɛneɛ.

“BƐYƐ YƐ KPƆDEKPƆDE, NOKO BƐTƐKPOLE YƐ”

Wɔ 1955 mengɔle maanle maanle avinli nyianu wɔ Germany, France nee England. Mewɔ London la yɛɛ menyiale Albert Schroeder a. Ɛnee ɔle Geleade Baebolo Sukulu ne kilehilevolɛ, na amozii ɔzonlenle wɔ Neazo Eku ne anu. Mɔɔ ɛnee yɛlɛneɛnlea Britain tete ninyɛne ɛzielɛ ɛleka ne la, Adiema Schroeder hilele yɛ bɛsanloangɛlɛlera Baebolo bie mɔ. Ɛnee Nyamenle duma ne mɔɔ bɛva Hibulu ngɛlɛleramgbɔkɛ bɛhɛlɛ la wɔ nu, na ɔhilehilele deɛmɔti nwolɛ hyia la anu ɔhilele yɛ. Ɛhye hanle me wɔ nganeɛdelɛ nee sunsum nu, na ɔmaanle membɔle kpɔkɛ kɛ mebaha Nyamenle Edwɛkɛ ne anu nɔhalɛ ne meahile awie mɔ.

Me nee me bokavolɛ (fema zo), ɛnee yɛlɛsonle kɛ adekpakyelɛ titilima wɔ Mistelbach, Austria

Membɔle dahuu adekpakyelɛ gyima ne abo wɔ January 1, 1956. Ye siane nna anzi, bɛmaanle mengɔzonlenle kɛ adekpakyelɛ titili wɔ Austria. Mekɛ zɔhane ɛnee Alasevolɛ biala ɛnle Mistelbach, sua ne mɔɔ mebahɔzonle wɔ zo la azo. Noko menyiale ngyegyelɛ bie. Ɛnee asolo kɛzi me nee me adekpakyelɛ bokavolɛ ne de la. Ɛnee asɛɛ menyia ɛvolɛ 19 yɛɛ mevi suakpole zo; ɛnee yenyia ɛvolɛ 25 yɛɛ ɔnde ɔmbikye suakpole. Aleɛ kye a mendwazo ndɛ; noko yemɔ ɔdwazo ndɛ. Aleɛ dwo a menla ndɛ; noko yemɔ, ɔda ndɛ. Noko, yɛvale Baebolo ngyinlazo yɛlile yɛ ngyegyelɛ nwo gyima na yɛvale anyelielɛ yɛyɛle adekpakyelɛ gyima ne.

Nɔhalɛ nu, yɛyiale ngyegyelɛ gyɛne. Bɛkpɔle yɛ bɔbɔ ɛdeɛ, noko ɛnee “bɛtɛkpole yɛ.” (2 Kɔl. 4:7-9) Kenle ko bie mɔɔ ɛnee yɛlɛka edwɛkɛ ne wɔ sua ekyii bie azo la, ɛkɛ ne amra zianyinle bɛ ahwea maanle bɛrale yɛ nwo zo. Yɛkado yɛ nye la, ɛnee ahwea mgbole ɛbɔ yɛ ɛyia, bɛlɛkpo na bɛnrese bɛ gye. Yɛsosɔle yɛ sa, na yɛyɛle asɔne kɛ, “Gyihova yɛsɛlɛ wɔ saa bɛka yɛ a maa yɛwu ndɛndɛ!” Ahwea ne mɔ bikyele yɛ la bɛgyinlanle, bɛwozole bɛ dua na bɛziale bɛ nzi. Yɛdele nganeɛ kɛ Gyihova a bɔle yɛ nwo bane a. Ɛhye anzi, yɛhanle edwɛkɛ ne wɔ sua ne azo amuala, na ɔyɛle yɛ fɛ kɛ menli ne diele edwɛkɛ ne la. Bie a ɔzinle bɛ nwo kɛ ahwea ne mɔ anyɛ yɛ ɛhwee anzɛɛ yɛholale yɛgyinlanle tɛnlabelɛ zɔhane anloa la. Awieleɛ bɔkɔɔ ne bɛ nuhua bie mɔ rayɛle Alasevolɛ.

Debie bieko maanle yɛ ahonle dule. Kenle ko, yɛ suamenle mɔɔ ɛbo la nwunlonwunlanle yɛ na ɔhanle kɛ ɔku yɛ, ɔluakɛ yɛlɛgyegye kpalɛ ne azo amra. Ɔ ye bɔle mɔdenle kɛ ɔmaa yeagyakyi ye basabasayɛlɛ ne noko ngyenle ande tolo. Yɛdele ɛhye mɔ amuala wɔ yɛ sua ne anwuma. Ndɛndɛ ne ala yɛvale mbia yɛzieziele anlenkɛ ne anyunlu na yɛbɔle ɔ bo kɛ yɛboɔboa yɛ nwo yɛahɔ. Yɛdukuele anlenkɛ ne la yɛnwunle kɛ yɛ suamenle ne gyi kpolike ne azo anwuma ɛkɛ ne na ɔlɛ dadeɛ kpole bie ɔ sa nu. Yɛvale yɛ debie biala yɛvale anlenkɛ ne mɔɔ la yɛ sua ne anzi la anu yɛluale tola bie mɔɔ wɔ ɛkɛ la anu yɛhɔle mɔɔ yeamba bieko a.

Yɛhɔle hotɛle bie anu kɛ yɛkakpondɛ sua. Yɛdɛnlanle ɛkɛ ne asɛɛ ɛvolɛ ko, na ɔboale yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne. Adenle boni azo? Hotɛle ne wɔ sua avinli na ɛnee yɛ Baebolo sukoavoma ne kulo kɛ yɛ nee bɛ sukoa wɔ ɛkɛ. Yeangyɛ, yɛyɛle buluku debiezukoalɛ nee dapɛne Ɛzinzalɛ Arane Debiezukoalɛ ne wɔ yɛ hotɛle sua ne anu, na ɛnee menli 15 a ba a.

Yɛdɛnlanle Mistelbach ɛvolɛ ko nee ɔ nzi. Yeangyɛ bɛmaanle menziale mengɔle Graz nyiakɛ adɔleɛ. Eza menyianle adekpakyelɛ bokavolɛ fofolɛ, noko ɛnee asafo biala ɛnle ɛkɛ. Yɛdɛnlanle ɛbolɔnsam bie mɔɔ bɛva mbaka bɛzi la anu, na ekpumgbunli ekyi bie mɔɔ wɔ ye nzɛzo nwiɔ ne anu a ɛnee yɛde a. Ɛnee anwoma mɔɔ fa adokule mɔɔ la mbaka ne avinli la yɛ dede, ɔti yɛbɔle mɔdenle kɛ yɛfa adwelie ngɛlata yɛadua bɛ. Ɛnee yɛsa nzule wɔ bula nu. Noko, ɛnee ɔle kpalɛ ala. Siane ekyii pɛle nu la, yɛdele ekpunli bie. Awieleɛ bɔkɔɔ ne, abusua bie mɔɔ yɛ nee bɛ zukoale Baebolo ne la anu amra 30 rale nɔhalɛ ne anu!

Anwubielɛ ɛhye mɔ maanle menyianle anyezɔlɛ wɔ Gyihova moalɛ mɔɔ ɔfa ɔmaa bɛdabɛ mɔɔ bɛkpondɛ Belemgbunlililɛ ne abo zo dahuu la anwo. Saa menli amboa yɛ bɔbɔ a, Gyihova ɛdeɛ ɔbaboa yɛ dahuu.​—Edw. 121:1-3.

NYAMENLE VALE YE “KONIMLILƐ TUMI ƐSALƐ NE” BOALE YƐ

Wɔ 1958 bɛyɛle maanle maanle avinli nyianu wɔ Yankee Stadium nee Polo Grounds mɔɔ wɔ New York City la. Membizale nwolɛ adenle ne na Austria Bɛtɛle ne bizale me kɛ saa me nye die nwo kɛ mebahɔ Geleade Sukulu ne mɔɔ tɔ zo 32 la bie a. Kɛmɔti a ɔwɔ kɛ mekpo nwolɛ adenle zɛhae ɛ? Ɛkɛ ne ala menganle kɛ, “Ɛhɛe!”

Wɔ Geleade sukulu sua ne anu ɛnee mede mebikye Martin Poetzinger. Ɔnyianle anwubielɛ ngakyile mɔɔ yɛ azibɛnwo la wɔ Nazi mbulalɛ efiade ɛkɛ. Nzinlii, ɔdaye noko ɔzonlenle wɔ Neazo Eku ne anu. Mɔɔ sukulu ne ɛlɛkɔ zo la ɔyɛ a Martin biza me kɛ, “Erika duzu a ɔ bo kile wɔ German nu a?”

Ɔka ekyii sukulu ne kɔ awieleɛ la, Nathan Knorr vale yɛ gyimalilɛ ne mɔ dole gua. Ɛnee mebahɔ Paraguay. Kɛmɔ ɛnee mele kakula la ati, ɛnee ɔwɔ kɛ mesɛlɛ me papa adenle kolaa na meahɔ maanle ne anu. Mɔɔ ɔmaanle me adenle la, mengɔle Paraguay wɔ March 1959. Bɛmaanle me bokavolɛ fofolɛ na yɛhɔdɛnlanle edwɛkpatɛlɛvolɛ sua nu wɔ Asunción.

Yeangyɛ, menyiale edwɛkpatɛlɛvolɛ, Walter Bright, mɔɔ ɔwiele Geleade sukulu mɔɔ tɔ zo 30 la. Nzinlii, yɛgyale na yɛgyinlanle yɛ ngyegyelɛ nloa. Mekɛ biala mɔɔ yɛbayia ngyegyelɛ la, yɛkenga Gyihova ɛwɔkɛ mɔɔ wɔ Ayezaya 41:10 mɔɔ se: “Bɛmmasulo, ɔluakɛ me nee bɛ lua; bɛmmamaa bɛ ahonle tu, medame a mele bɛ Nyamenle a. Mebamaa bɛ anwosesebɛ.” Ɛhye kyekyele yɛ rɛle kɛ saa yɛkɔ zo yɛdi nɔhalɛ yɛmaa Nyamenle na yɛfa Belemgbunlililɛ ne yɛdimoa a, ɔnrɛkpo yɛ ɛlɛ.

Yeangyɛ, bɛ nee yɛ hɔle ɛleka mɔɔ bikye Brazil ɛweɛne zo la. Ɛsɔfo ne mɔ maanle mgbavolɛ mɔɔ wɔ ɛkɛ la totole awolɛ bɔle yɛ edwɛkpatɛlɛvolɛ sua ne mɔɔ ɛnee gyima ekyi wɔ nwo la. Akee Walter nee kpolisi kpanyinli ne bɔle Baebolo ɛzukoalɛ bo. Ɔnleanle kɛ kpolisima bazinza ye sua ne dapɛne ko, na dwazotiama ne angyegye yɛ bieko. Nzinlii, bɛ nee yɛ hɔle sua kpalɛ nu wɔ Brazilma ɛweɛne ne anzi. Ɛhye yɛle moalɛ ɔluakɛ ɛnee yɛkola yɛyɛ debiezukoalɛ wɔ Paraguay nee Brazil. Kolaa na yɛavi azɛlɛsinli zɔhane anu la, ɛnee asafo ngyikyi nwiɔ a wɔ ɛkɛ a.

Me nee me hu Walter, ɛnee yɛlɛsonle kɛ edwɛkpatɛlɛvolɛma wɔ Asunción, Paraguay

GYIHOVA KƆ ZO BOA ME

Me dɔketama ne zele me kɛ menrɛwo, ɔti mɔɔ yɛnwunle kɛ melɛnrenzɛ wɔ 1962 la, ɔzinle yɛ nwo! Awieleɛ bɔkɔɔ ne, yɛhɔdɛnlanle Hollywood, Florida, mɔɔ bikye Walter abusua ne la. Wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu, me nee Walter angola anyɛ adekpakyelɛ. Ɛnee ɔwɔ kɛ yɛnea abusua. Noko, yɛvale Belemgbunlililɛ ne yɛlimoale.​—Mat. 6:33.

Mɔɔ yɛdwule Florida wɔ November 1962 la, ɔzinle yɛ nwo kɛ yɛnwunle kɛ ɔlua adwenle mɔɔ menli mɔɔ de ɛkɛ lɛ ye wɔ menli mɔɔ ɛradɛnla bɛ avinli anwo la ati, ɛnee mediema mɔɔ bɛle abibile la nee bɛ mediema mɔɔ bɛle alɔfolɛ la ɛmbɔ nu ɛngɔ debiezukoalɛ, na bɛhɔle daselɛlilɛ wɔ ɛleka ngakyile. Noko, Gyihova ɛmbu menli ne bie ɛndɛla bie, ɔti yeangyɛ koyɛlɛ rale asafo ne mɔ anu. Ɔda ali kɛ ɛnee Gyihova asa wɔ ngyehyɛleɛ ɛhye anu, ɔluakɛ ɛnɛ bɛde asafo dɔɔnwo wɔ ɛkɛ.

Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ kansa mɔɔ ka adwenle ne la hunle Walter wɔ 2015. Ɔyɛle kunli kpalɛ wɔ ɛvolɛ 55 anu, ɛnee ɔkulo Gyihova yɛɛ ɔboale mediema dɔɔnwo. Me nye la kɛ, wɔ ewudwazo ne anu mebanwu ye bieko mɔɔ ɔte kpɔkɛ a.​—Gyi. 24:15.

Ɔyɛ me fɛ kɛ meva ɛvolɛ mɔɔ bo 40 meyɛ dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne la, na menyia anyelielɛ nee nyilalɛ dɔɔnwo. Kɛ neazo la, yɛwɔ ɛkɛ a bɛzɔnenle me nee Walter Baebolo sukoavoma 136 a. Nɔhalɛ nu, yɛyiale ngyegyelɛ bie mɔ. Noko, yeammaa ɛhye mɔ ammaa yɛangyakyi kɛ yɛbazonle yɛ nɔhavo Nyamenle ne. Emomu, yɛbikyele ye kpalɛ, na yɛnyianle anwodozo kɛ ɔbali ninyɛne nwo gyima wɔ ye mekɛ kpalɛ nu. Na ɔyɛ noko!​—2 Tim. 4:16, 17.

Me nwo dɔ Walter kpole kpalɛ, noko adekpakyelɛ gyima ne boa maa megyinla ɔ nloa. Menwu kɛ nvasoɛ wɔ zo kɛ mebahilehile awie mɔ, na bɔbɔ meaha ewudwazo anyelazo ne anwo edwɛkɛ meahile bɛ. Nɔhalɛ nu, Gyihova ɛtɛkpole me ɛlɛ wɔ ndenle dɔɔnwo mɔɔ menrɛhola ye tia la azo. Yeli ye ɛwɔkɛ zo, yemaa me anwosesebɛ, yeboa me yɛɛ yeva ye “konimlilɛ tumi ɛsalɛ ne” yezɔ me.​—Aye. 41:10.