Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 10

Ɛbahola ‘Wɔaye Subane Dɛba Ne Wɔagua’

Ɛbahola ‘Wɔaye Subane Dɛba Ne Wɔagua’

“Bɛye subane dɛba ne nee ye nyɛleɛ ne mɔ bɛgua.”​—KƆL. 3:9.

EDWƐNE 29 Yɛbabɔ Yɛ Duma Ne Anwo Ɛbɛla

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Kolaa na wɔabɔ ɔ bo kɛ ɛsukoa Baebolo ne la, ɛnee kɛzi wɔ ɛbɛlabɔlɛ de ɛ?

 KOLAA na wɔabɔ ɔ bo kɛ ɛ nee Gyihova Alasevolɛ sukoa Baebolo ne la, ɛnee kɛzi wɔ ɛbɛlabɔlɛ de ɛ? Yɛ nuhua dɔɔnwo ɛngulo kɛ yɛbadwenledwenle ɛhye anwo. Ɛnee mɔɔ ewiade ne ka kɛ ɔle kpalɛ anzɛɛ ɔle ɛtane la a yɛgyinla zo yɛbɔ yɛ ɛbɛla a. Saa zɔhane a ɔde a, ɔkile kɛ ‘ɛnee yɛnlɛ anyelazo biala yɛɛ yɛnze Nyamenle wɔ ewiade.’ (Ɛfɛ. 2:12) Noko Baebolo ne mɔɔ yɛzukoale la hakyile ɛhye mɔ amuala!

2. Mɔɔ ɛbɔle ɔ bo kɛ ɛsukoa Baebolo ne la, duzu a ɛnwunle ye a?

2 Mɔɔ ɛbɔle ɔ bo kɛ ɛsukoa Baebolo ne la, ɛnwunle kɛ ɛlɛ anwuma Selɛ bie mɔɔ kulo wɔ kpalɛ la. Ɛranwunle kɛ, saa ɛkulo kɛ ɛyɛ mɔɔ sɔ Gyihova anye na ɛbaboka ye abusua ne mɔɔ sonle ye la anwo a, ɔwɔ kɛ ɛyɛ nzenzaleɛ mgbole wɔ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nee wɔ nzuzulɛ nu. Ɔwɔ kɛ ɛfa ye ngyinlazo ne mɔ mɔɔ kpogya la ɛbɔ wɔ ɛbɛla.​—Ɛfɛ. 5:3-5.

3. Kɛ mɔɔ Kɔlɔsaema 3:9, 10 kile la, duzu a Gyihova kulo kɛ yɛyɛ a, na duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

3 Yɛ Bɔvolɛ nee yɛ anwuma Selɛ Gyihova lɛ adenle kile kɛzi ɔwɔ kɛ ye abusua ne anu amra bɔ bɛ ɛbɛla la. Na ɔkulo kɛ kolaa na bɛazɔne yɛ la, yɛbɔ mɔdenle ‘yɛye subane dɛba ne nee ye nyɛleɛ ne mɔ yɛgua.’ * (Kenga Kɔlɔsaema 3:9, 10.) Edwɛkɛ ɛhye baboa bɛdabɛ mɔɔ bɛkulo kɛ bɛsɔne bɛ la yeamaa bɛabua kpuya ɛhye mɔ: (1) “Subane dɛba ne” a le boni? (2) Duzu ati a Gyihova se yɛye yɛgua a? (3) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛayɛ ye zɔ ɛ? Edwɛkɛ ɛhye baboa yɛdayɛ mɔɔ bɛzɔne yɛ dɛba la amaa yɛanla subane dɛba ne ali bieko.

“SUBANE DƐBA NE” A LE BONI?

4. Saa “subane dɛba ne” tɛbɔ awie anwo a, kɛzi ɔyɛ ye nyɛleɛ ɛ?

4 Awie mɔɔ “subane dɛba ne” wɔ ɔ nwo la dwenle ninyɛne ɛtane nwo na yemɔ a ɔyɛ a. Bie a ɔle angomedi, ɔngyɛ na yeava ɛya, ɔle boniayɛ, yɛɛ ɔmemaa ɔ nwo zo. Bie a ɔ nye die nlanwonvoninli ɛnleanlɛ nwo na ɔnea vidio mɔɔ ɛbɛlatane anzɛɛ basabasayɛlɛ wɔ nu la. Ɔlɛ subane kpalɛ bie mɔ na bie a edwɛkɛ ɛtane mɔɔ ɔka, anzɛɛ ninyɛndane mɔɔ ɔyɛ la gyegye ye. Noko ɔnnyia anwosesebɛ dɔɔnwo ɔngakyi ye adwenle anzɛɛ ye subane.​—Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:2-5.

Saa yɛye “subane dɛba ne” yɛgua a, yɛnrɛla nwonane nu nyɛleɛ ali bieko (Nea ɛdendɛkpunli 5) *

5. Yɛbahola yɛaye subane dɛba ne yɛagua bɔkɔɔ ɔ? Kilehile nu. (Gyima ne 3:19)

5 Yɛnli munli, ɔti yɛ nuhua ko biala ɛnrɛhola ɛnrɛye adwenle ɛtane nee atiakunluwɔzo ɛtane ɛnrɛvi yɛ adwenle nee yɛ ahonle nu bɔkɔɔ. Ɔyɛ a yɛbayɛ debie anzɛɛ yɛbaha edwɛkɛ na nzinlii yɛanlu yɛ nwo. (Gyɛ. 17:9; Gye. 3:2) Noko saa yɛye subane dɛba ne yɛgua a, yɛnrɛla nwonane nu nyɛleɛ ali bieko. Yɛbayɛ ngakyile bɔkɔɔ.​—Aye. 55:7; kenga Gyima ne 3:19.

6. Duzu ati a Gyihova se yɛye adwenle mɔɔ ɛndenrɛ nee subane ɛtane yɛgua a?

6 Gyihova se yɛye adwenle mɔɔ ɛndenrɛ nee subane ɛtane yɛgua ɔluakɛ ɔkulo yɛ kpalɛ na ɔkulo kɛ yɛ nye die wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu. (Aye. 48:17, 18) Ɔze kɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛdi bɛ atiakunluwɔzo nzi la boda bɛ nwo nee menli mɔɔ bɛ nee bɛ wɔ la. Saa ɔnwu kɛ yɛlɛboda yɛ nwo nee awie mɔ a, ɔyɛ ye nyane.

7. Kɛ mɔɔ Wulomuma 12:1, 2 kile la, duzu a yɛbahola yɛayɛ a?

7 Saa yɛ gɔnwo mɔ nee yɛ mbusuafoɔ bie mɔ nwu kɛ yɛlɛyɛ nzenzaleɛ a, mɔlebɛbo ne bɛbagolo yɛ nwo. (1 Pita 4:3, 4) Bie a bɛbaha kɛ yɛlɛ adenle yɛyɛ debie biala mɔɔ yɛkulo la ɔti ɔnle kɛ yɛmaa awie kile yɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ la. Noko bɛdabɛ mɔɔ bɛkpo Gyihova ngyinlazo ne mɔ la ɛnlɛ fanwodi. Bɛlɛmaa ewiade ne mɔɔ Seetan di zolɛ tumi la ahile bɛ adenle. (Kenga Wulomuma 12:1, 2.) Debie wɔ ɛkɛ mɔɔ yɛ muala yɛbahola yɛayɛ a: Kɛ yɛbahɔ zo yɛala yɛ subane dɛba ne mɔɔ ɛtane nee Seetan ewiade ne ɛmaa yɛnyia la ali anzɛɛ yɛbamaa Gyihova adenle yɛamaa yeahakyi yɛ na yɛala subane kpalɛ ali kɛkala.​—Aye. 64:8.

KƐ ƆKƐYƐ NA ‘WƆAYE SUBANE DƐBA NE WƆAGUA’ Ɛ?

8. Duzu a baboa yɛ yeamaa yɛahwe yɛ nwo yɛavi adwenle mɔɔ ɛndenrɛ nee subane ɛtane nwo a?

8 Gyihova ze kɛ ɔbalie mekɛ nee mɔdenlebɔlɛ na yɛahwe yɛ nwo yɛavi adwenle mɔɔ ɛndenrɛ nee subane ɛtane nwo. (Edw. 103:13, 14) Noko Gyihova dua ye Edwɛkɛ, ye sunsum ne nee ye ahyehyɛdeɛ ne azo maa yɛ nrɛlɛbɛ, anwosesebɛ nee moalɛ mɔɔ yɛhyia la amaa yɛahola yɛayɛ nzenzaleɛ. Ɔda ali kɛ yeboa wɔ dɛba. Akee maa yɛzuzu ninyɛne mɔɔ baboa wɔ yeamaa wɔaye subane dɛba ne dɔɔnwo wɔagua amaa wɔafɛta ɛzɔnenlɛ la bie mɔ anwo.

9. Duzu a Nyamenle Edwɛkɛ ne bahola aboa wɔ yeamaa wɔayɛ a?

9 Fa Baebolo ne neɛnlea wɔ nu kpalɛ. Nyamenle Edwɛkɛ ne le kɛ neanleɛ, ɔbahola yeaboa wɔ yeamaa wɔanleɛnlea kɛzi ɛdwenle, ɛtendɛ na ɛyɛ wɔ nyɛleɛ la anu. (Gye. 1:22-25) Wɔ Baebolo kilehilevolɛ ne nee Kilisienema gyɛne mɔɔ bɛnyi sunsum nu la bahola aboa wɔ. Kɛ neazo la, bɛbahola bɛagyinla Ngɛlɛlera ne azo bɛamaa wɔanwu wɔ mɔdenlebɔlɛ nee ɛleka mɔɔ ɛtɔ sinli la. Bɛbahola bɛahile wɔ bɛamaa wɔanwu edwɛkɛ mɔɔ gyi Baebolo ne azo mɔɔ baboa wɔ yeamaa wɔali subane ɛtane zo la. Na Gyihova ɛziezie ɔ nwo dahuu kɛ ɔboa wɔ. Ɔdaye a ɔbahola yeaboa wɔ kpalɛ a, ɔluakɛ ɔze mɔɔ wɔ wɔ ahonle nu la. (Mrɛ. 14:10; 15:11) Ɔti fa yɛ wɔ subane kɛ ɛbayɛ asɔne na wɔazukoa ye Edwɛkɛ ne dahuu.

10. Duzu a ɛsukoa ɛfi Elie anwubielɛ ne anu a?

10 Nyia anwodozo kɛ Gyihova ngyinlazo ne mɔ a le kpalɛ a. Debie biala mɔɔ Gyihova baha kɛ yɛyɛ la boa yɛ. Bɛdabɛ mɔɔ bɛfa ye ngyinlazo ne mɔ bɛbɔ bɛ ɛbɛla la anye sɔ bɛ nwo, bodane gyi bɛ nye zo wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu yɛɛ bɛ nye die kpalɛ. (Edw. 19:7-11) Noko bɛdabɛ mɔɔ bɛkpo Gyihova ngyinlazo ne mɔ na bɛkɔ zo bɛdi nwonane ne gyima ne mɔ anzi la nwu nwolɛ amaneɛ. Tie mɔɔ nrenyia bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Elie hanle wɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛkpo Nyamenle ngyinlazo ne mɔ anwo la. Awovolɛ mɔɔ sonle Gyihova la a tetele ye a. Noko mɔɔ Elie le kakula kpavolɛ la, yeanva agɔnwolɛ kpalɛ. Bɛmaanle ɔvale ɔ nwo ɔwulale nyiletane ɛnlonlɛ, ɛbɛlatane nee awuleyɛlɛ nu. Elie hanle kɛ ɔnwunle kɛ ɛnee ɔfa ɛya yɛɛ ɔyɛ basabasa kpole. Ɔhanle kɛ, “Menyɛle ninyɛne mɔɔ bɛhilehilele me kɛ ɔnle kɛ Kilisienenli yɛ la biala bie.” Noko Elie arɛle anvi mɔɔ bɛhilehilele ye wɔ ye ngakula nu la. Akee ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔsukoa Baebolo ne bieko. Ɔbɔle mɔdenle ɔgyakyile ye subane ɛtane ne mɔ, na bɛzɔnenle ye wɔ ɛvolɛ 2000 ne anu. Kɛzi Gyihova ngyinlazo ne mɔ mɔɔ yeva yebɔ ye ɛbɛla la ɛboa ye ɛ? Elie hanle kɛ: “Kɛkala melɛ anzodwolɛ nee adwenle mɔɔ anu te.” * Elie anwubielɛ ne maa yɛnwu kɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛkpo Gyihova ngyinlazo ne mɔ la boda bɛ nwo. Noko Gyihova lɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbaboa bɛ yeamaa bɛayɛ nzenzaleɛ.

11. Ninyɛne boni mɔ a Gyihova kyi a?

11 Sukoa kɛ ɛbahyi mɔɔ Gyihova kyi la. (Edw. 97:10) Baebolo ne maa yɛnwu kɛ Gyihova kyi “anwomemaazo ɛnyelɛ, adalɛ ɛtafinlimalɛ nee ɛsalɛ mɔɔ ka tenlenenli mogya gua la.” (Mrɛ. 6:16, 17) Eza ɔkyi “menli mɔɔ yɛ amumuyɛ na bɛbɛlɛbɛla awie mɔ la.” (Edw. 5:6) Gyihova kyi subane nee nyɛleɛ ɛhye mɔ bɔkɔɔ, ɛhye ati a ɔzɛkyele amumuyɛma ne amuala wɔ Nowa mekɛ zo la, ɔluakɛ bɛvale basabasayɛlɛ bɛyile azɛlɛ ne azo. (Gyn. 6:13) Suzu neazo bieko anwo. Gyihova luale ngapezonli Malakae anwo zo hanle kɛ ɔkyi bɛdabɛ mɔɔ bɛdua mɛlɛbɛla adenle zo bɛbɔ menli mɔɔ bɛgya bɛ la ewole wɔ mekɛ mɔɔ bɛtɛyɛle ɛtane biala la. Nyamenle kpole bɛ ɛzonlenlɛ ne na ɔbabua bɛ ndɛne wɔ bɛ nyɛleɛ ne anwo.​—Mal. 2:13-16; Hib. 13:4.

Ɔwɔ kɛ debie mɔɔ Gyihova se ɔnle kpalɛ mɔɔ yɛyɛ la, yɛ yɛ ɛtane kɛ asɛɛ yɛdi aleɛ mɔɔ ɛzɛkye la (Nea ɛdendɛkpunli 11-12)

12. Saa bɛka kɛ ‘yɛhyi mɔɔ le ɛtane la’ a, ɔkile duzu?

12 Gyihova kulo kɛ ‘yɛkyi mɔɔ le ɛtane la.’ (Wlo. 12:9) Edwɛkɛkpɔkɛ ‘kyi’ le nganeɛdelɛ mɔɔ anu yɛ se; ɔkile kɛ ɛ nye ɛnlie debie bie anwo fee, ɔyɛ wɔ ɛtane. Saa bɛka kɛ ɛli aleɛ bie mɔɔ ɛzɛkye la a, nea kɛzi ɛbade nganeɛ a. Wɔannea a edwɛkɛ ɛhye bɔbɔ bamaa ɛya aha. Zɔhane ala a saa ɔba yɛ ti anu bɔbɔ kɛ yɛyɛ debie mɔɔ Gyihova se ɔnle kpalɛ la a, ɔwɔ kɛ ɔyɛ yɛ ɛtane a.

13. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛbɔ yɛ nzuzulɛ nwo bane a?

13 Bɔ wɔ nzuzulɛ nwo bane. Mɔɔ yɛdwenle nwo la ka yɛ nyɛleɛ. Ɛhye ati a Gyisɛse hilehilele yɛ kɛ yɛkpo nzuzulɛ mɔɔ ɔbamaa yɛayɛ ɛtane kpole la. (Mat. 5:21, 22, 28, 29) Yɛkulo kɛ yɛyɛ mɔɔ sɔ yɛ anwuma Selɛ ne anye la, ɔnle zɔ ɔ? Ɛhye ati a ɔle kpalɛ kɛ saa nzuzulɛ ɛtane bie ba yɛ adwenle nu a yɛbakpo ye ndɛndɛ la!

14. Duzu a yɛ ɛdendɛlɛ maa bɛnwu ye wɔ yɛ nwo a, na kpuya boni mɔ a ɔwɔ kɛ yɛbua a?

14 Nea wɔ ɛdendɛlɛ boɛ. Gyisɛse hanle kɛ: “Debie biala mɔɔ vi sonla nloa anu finde la vi ye ahonle nu.” (Mat. 15:18) Amgba, yɛ ɛdendɛlɛ maa mɔɔ wɔ yɛ ahonle nu la da ali. Ɔti biza ɛ nwo kpuya ɛhye mɔ: ‘Asoo mebɔ mɔdenle kɛ mebaha nɔhalɛ saa bɔbɔ ɔbamaa me nwo ahyele me a? Kɛmɔ megya la ati, asoo mebɔ mɔdenle kɛ me nee menli mɔɔ asolo bɛ awodeɛ la ɛnrɛli anyezo ɔ? Asoo metwe me nwo mefi ɛdendɛlɛ mɔɔ anwo ɛnde la anwo bɔkɔɔ ɔ? Saa awie ka me ɛya a, asoo mebua ye wɔ adenle bɛtɛɛ zo ɔ?’ Saa ɛdwenledwenle kpuya ɛhye mɔ anwo a, ɔbaboa wɔ. Yɛbahola yɛava wɔ ɛdendɛlɛ yɛatoto nyɛma mɔɔ bɛfa bɛkpomgba tɛladeɛ la anwo. Saa ɛtwehwe nyɛma ne a, tɛladeɛ ne batulutulu. Zɔhane ala a saa ɛbɔ mɔdenle ɛye aholoba, adalɛ nee ɛdendɛlɛ mɔɔ anwo ɛnde la ɛfi wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu a, ɔnrɛyɛ se kɛ ɛbaye subane dɛba ne wɔagua a.

15. Duzu a kile kɛ yɛbɔ yɛ subane dɛba ne “baka nu” a?

15 Nyia ɛhulolɛ kɛ ɛbayɛ nwolɛ debie. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo vale ndonwo bie lile gyima hilehilele kɛzi ɔhyia kɛ yɛkakyi yɛ subane la anu. Ɔhɛlɛle kɛ ɔwɔ kɛ yɛbɔ yɛ subane dɛba ne “baka nu.” (Wlo. 6:6) Wɔ adenle fofolɛ zo, yɛkulo kɛ yɛdi Kelaese neazo ne anzi. Ɔhyia kɛ yɛku subane nee nyɛleɛ biala mɔɔ Gyihova kyi la. Kyesɛ yɛyɛ ɛhye mɔ na yɛanyia adwenle mɔɔ anu te na yɛanyia anyelazo kɛ yɛbadɛnla aze dahuu. (Dwɔn 17:3; 1 Pita 3:21) Kakye kɛ Gyihova ɛnrɛhakyi ye ngyinlazo ne mɔ ɔnrɛmaa ɔ nee yɛ ɛdeɛ ɛnrɛyɛ ko. Emomu, ɔwɔ kɛ yɛdayɛ a yɛkakyi kɛzi yɛde la na yɛfa Gyihova ngyinlazo ne mɔ yɛbɔ yɛ ɛbɛla a.​—Aye. 1:16-18; 55:9.

16. Duzu ati a ɔwɔ kɛ ɛbɔ kpɔkɛ kɛ ɛbahɔ zo wɔaho wɔatia wɔ sinlidɔlɛ a?

16 Kɔ zo ko tia wɔ sinlidɔlɛ. Saa bɛsɔne wɔ bɛwie bɔbɔ a, ɔhyia kɛ ɛkɔ zo ɛko ɛtia nwonane nu atiakunluwɔzo. Tie nrenyia bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Maurício la anwubielɛ ne. Mɔɔ ɔle kakula kpavolɛ la, ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔ nee ɔ gɔnwo mɔ mrenyia da. Nzinlii, ɔyiale Gyihova Alasevolɛ na ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔ nee bɛ sukoa Baebolo ne. Mɔɔ ɔyɛle nzenzaleɛ wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu la anzi, bɛzɔnenle ye wɔ 2002. Kɛkala Maurício ɛva ɛvolɛ dɔɔnwo ɛzonle Gyihova bɔbɔ ɛdeɛ, noko ɔhanle kɛ: “Nɔhalɛ nu, ɔdwu mekɛ ne bie a ɔwɔ kɛ mebɔ mɔdenle meko metia atiakunluwɔzo ɛtane.” Ɔmmaa ɛhye ɛndo ɔ sa nu. Emomu ɔhanle kɛ: “Saa meanli atiakunluwɔzo ɛhye mɔ anzi a, mebahola meayɛ mɔɔ Gyihova kulo la, na ɛhye kyekye me rɛle.” *

17. Kɛzi Nabiha anwubielɛ ne maa wɔ anwosesebɛ ɛ?

17 Sɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa wɔ na fa ɛ nwo to ye sunsum ne azo, tɛ wɔ anwosesebɛ zo. (Gal. 5:22; Fel. 4:6) Saa yɛbahola yɛaye subane dɛba ne yɛagua bɔkɔɔ a, kyesɛ yɛbɔ mɔdenle kpalɛ. Suzu raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Nabiha la anwubielɛ ne anwo. Mɔɔ ɔlile ɛvolɛ nsia la, ye papa gyakyile ye ɛkɛ ne hɔle. Ɔhanle kɛ: “Ɔmaanle menlile nyane kpole kpalɛ.” Mɔɔ Nabiha yɛle kpanyinli la, ɛnee ɔngyɛ na yeava ɛya yɛɛ ɔyɛ basabasa. Ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔtɔne nyiletane, bɛhyele ye na bɛdole ye efiade. Alasevolɛ mɔɔ kɔdi daselɛ wɔ efiade ɛkɛ ne la bɔle ɔ bo nee ye zukoale Baebolo ne. Nabiha bɔle ɔ bo yɛle nzenzaleɛ mgbole. Ɔhanle kɛ: “Ɛnee ɔnyɛ se kɛ mebagyakyi ninyɛndane mɔɔ meyɛ la bie mɔ. Noko ɛnee ɔyɛ se kpalɛ kɛ mebagyakyi sigalɛte ɛnlonlɛ.” Wɔ ɛvolɛ mɔɔ bo ko la anu, ɛnee ɔnla aze ɔmmaa Nabiha, noko awieleɛ bɔkɔɔ ne ɔholale ɔgyakyile subane ɛtane ɛhye. Duzu a boale ye a? Ɔhanle kɛ: “Asɔne mɔɔ menyɛle ye dahuu la a boale me kpalɛ maanle mengyakyile a.” Kɛkala ɔka ɔkile awie mɔ kɛ: “Melɛ anwodozo kɛ, saa mehola meyɛ nzenzaleɛ amaa meayɛ mɔɔ sɔ Gyihova anye la a, ɔkile kɛ awie biala bahola ayɛ!” *

ƐBAHOLA WƆAFƐTA WƆAMAA ƐZƆNENLƐ!

18. Kɛ mɔɔ 1 Kɔlentema 6:9-11 kile la, duzu a Nyamenle azonvolɛ dɔɔnwo ɛhola ɛyɛ a?

18 Wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu, kolaa na Gyihova akpa mrenyia nee mraalɛ bie mɔ kɛ bɛ nee Kelaese ɛhɔli tumi wɔ anwuma la, ɛnee bɛ nuhua bie mɔ bɔ ɛbɛlatane. Kɛ neazo la, ɛnee bɛsɛkye agyalɛ, bɛ nee bɛ gɔnwo mɔ mrenyia da yɛɛ bɛle nwule. Noko ɔlua Nyamenle sunsum nwuanzanwuanza ne azo, bɛholale bɛhakyile bɛ subane. (Kenga 1 Kɔlentema 6:9-11.) Ɛnɛ noko, Baebolo ne ɛboa menli mgbe dɔɔnwo ɛmaa bɛyɛ nzenzaleɛ wɔ bɛ ɛbɛlabɔlɛ nu. * Bɛgyakyi subane ɛtane mɔɔ ɛsosɔ ndinli wɔ bɛ nu la. Bɛ neazo ne kile kɛ, ɛdawɔ noko ɛbahola wɔahakyi wɔ subane na wɔagyakyi ninyɛndane ɛyɛlɛ amaa wɔafɛta ɛzɔnenlɛ.

19. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ bieko anu a?

19 Mekɛ mɔɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛkulo kɛ bɛsɔne bɛ la ɛlɛbɔ mɔdenle aye subane dɛba ne agua la, eza ɔwɔ kɛ bɛwula subane fofolɛ ne. Edwɛkɛ bieko bahilehile kɛzi yɛbahola yɛayɛ ɛhye nee kɛzi awie mɔ bahola aboa yɛ la anu.

EDWƐNE 41 Mesɛlɛ Wɔ Tie Me Asɔneyɛlɛ

^ ɛden. 5 Amaa yɛafɛta ɛzɔnenlɛ la, ɔwɔ kɛ yɛnyia ɛhulolɛ kɛ yɛbahakyi yɛ subane. Edwɛkɛ ɛhye baboa yɛ yeamaa yɛanwu mɔɔ subane dɛba ne kile, deɛmɔti ɔhyia kɛ yɛye yɛgua ye lɔ, nee kɛzi yɛbahola yɛayɛ ye la. Edwɛkɛ bieko bahilehile kɛzi yɛbahɔ zo yɛawula subane fofolɛ ne wɔ mekɛ mɔɔ bɛzɔne yɛ bɛwie bɔbɔ la anu.

^ ɛden. 3 EDWƐKƐ MƆƆ BƐHILEHILE NU: “Bɛye subane dɛba ne bɛgua” kile kɛ yɛye nyɛleɛ nee debie biala mɔɔ Gyihova anye ɛnlie nwo la yɛagua. Ɔwɔ kɛ yɛbɔ ɔ bo yɛyɛ ɛhye kolaa na bɛazɔne yɛ.​—Ɛfɛ. 4:22.

^ ɛden. 10 Saa ɛkpondɛ nwolɛ edwɛkɛ dɔɔnwo a, nea edwɛkɛ, “The Bible Changes Lives​—‘I Needed to Return to Jehovah,’” mɔɔ wɔ April 1, 2012, The Watchtower ne anu la.

^ ɛden. 16 Saa ɛkpondɛ nwolɛ edwɛkɛ dɔɔnwo a, nea edwɛkɛ, “The Bible Changes Lives​—‘They Were Very Kind to Me,’” mɔɔ wɔ May 1, 2012, The Watchtower ne anu la.

^ ɛden. 17 Saa ɛkpondɛ nwolɛ edwɛkɛ dɔɔnwo a, nea edwɛkɛ, “The Bible Changes Lives​—‘I Became an Angry, Aggressive Young Woman,’” mɔɔ wɔ October 1, 2012, The Watchtower ne anu la.

^ ɛden. 18 Nea ɛlɛka, “ Baebolo Ne Kakyi Sonla.”

^ ɛden. 64 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Subane nee nyɛleɛ mɔɔ ɛnle kpalɛ mɔɔ yɛye yɛagua la le kɛ yɛlɛye tɛladeɛ mɔɔ ɛyɛ dɛba la yɛagua la.