Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 22

Nyia Anyuhɔlɛ Wɔ Kɛzi Ɛsukoa Debie La Anu!

Nyia Anyuhɔlɛ Wɔ Kɛzi Ɛsukoa Debie La Anu!

“[Bɛnwu] ninyɛne mɔɔ hyia kpalɛ la.”​—FEL. 1:10.

EDWƐNE 35 ‘Nwu Ninyɛne Mɔɔ Hyia Kpalɛ’

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Duzu ati a ɔnla aze ɔmmaa bie mɔ kɛ bɛbazukoa debie ɛ?

ƆHYIA mɔdenlebɔlɛ kpole na yɛahola yɛanlea yɛ nwo wɔ mekɛ ɛhye anu. Yɛ mediema dɔɔnwo fa mekɛ dɔɔnwo yɛ gyima amaa bɛahola bɛamaa bɛ mbusuafoɔ asa aha mɔɔ bɛkpondɛ la. Bie mɔ pɛ adenle tendenle na bɛadwu gyima nu. Bɛ nuhua dɔɔnwo noko yɛ gyima ɛsesebɛ fa nea bɛ nwo. Kenle ne kara ye awieleɛ la, ɛnee mediema mrenyia nee mraalɛ ɛhye mɔ ɛwie debie yɛ! Ɔluakɛ bɛvɛ la ati, ɔmmaa bɛngola debie sukoa.

2. Mekɛ boni a ɛfa ɛsukoa debie a?

2 Nɔhalɛ ne a le kɛ, ɔwɔ kɛ yɛnyia mekɛ yɛsukoa​—yɛsukoa debie kpalɛ​—Nyamenle Edwɛkɛ ne nee yɛ mbuluku ne mɔ. Agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee Gyihova lɛ nee dahuu ngoane mɔɔ yɛbanyia la gyi debiezukoalɛ zo. (1 Tim. 4:15) Bie mɔ dwazo ndɛ dahuu na bɛsukoa debie wɔ mekɛ mɔɔ sua nu ɛkɛ ne ɛyɛ koonwu na adwenle ne ɛyɛ fofolɛ la. Bie mɔ noko fa mitini ekyii sie ahane wɔ nɔsolɛ nu bɛfa bɛsukoa debie na bɛdwenledwenle nwolɛ.

3-4. Nzenzaleɛ boni mɔ a bɛyɛ ye wɔ ninyɛne dodo mɔɔ bɛmaa yɛ sa ka ye la anu a, na duzu ati ɔ?

3 Ɛdie ɛto nu bɔkɔɔ kɛ ɔwɔ kɛ yɛnyia mekɛ yɛsukoa debie. Noko duzu a ɔwɔ kɛ yɛsukoa a? Bie a ɛbaha kɛ, ‘yɛlɛ ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛkenga a. Ɔyɛ se kɛ mebahola meagenga ɔ muala.’ Bie mɔ bɔ mɔdenle kɛ bɛbazukoa sunsum nu ninyɛne biala mɔɔ ba la, noko ɔyɛ se ɔmaa yɛ mediema dɔɔnwo kɛ bɛbanyia mekɛ bɛayɛ zɔ. Neazo Eku ne ze ɛhye. Ɛhye ati, bɛvale adehilelɛ bɛmaanle kɛ bɛde ninyɛne mɔɔ bɛpelente nee mɔɔ wɔ ɛlɛtɔlɔneke zo la azo.

4 Kɛ neazo la, kɛ mɔɔ anwubielɛ mɔɔ maa anwosesebɛ dɔɔnwo wɔ jw.org® yɛɛ bie mɔ ba wɔ JW Broadcasting® azo siane biala la ati, yɛnyɛ Yearbook of Jehovah’s Witnesses buluku ne bieko. Kɛkala, bɛyɛ maanlema Ɛzinzalɛ Arane ne nee Awake! ne fane nsa wɔ ɛvolɛ ne anu. Tɛ kɛ bɛkpondɛ kɛ yɛnyia mekɛ dɔɔnwo yɛyɛ ninyɛne gyɛne la ati a bɛyɛ nzenzaleɛ ɛhye mɔ a. Bɛyɛ ɛhye mɔ, amaa yɛadwenle “ninyɛne mɔɔ hyia kpalɛ la” anwo kpalɛ. (Fel. 1:10) Bɛmaa yɛzuzu kɛzi yɛbahola yɛazi ninyɛne mɔɔ anwo hyia la anwo kpɔkɛ yɛɛ kɛzi yɛbahola yɛanyia yɛ Baebolo ɛzukoalɛ zo nvasoɛ kpalɛ la anwo.

NWU NINYƐNE MƆƆ HYIA KPALƐ LA

5-6. Mbuluku boni mɔ a ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbazukoa bɛ kpalɛ a?

5 Duzu a ɔwɔ kɛ yɛfa yɛboka ninyɛne mɔɔ anwo hyia yɛ kpalɛ la anwo a? Nɔhalɛ nu, ɔwɔ kɛ yɛnyia mekɛ yɛsukoa Nyamenle Edwɛkɛ ne dahuu. Bɛde Baebolo tɛkese dodo mɔɔ yɛsuzu nwo wɔ dapɛne avinli debiezukoalɛ bo la azo, amaa yɛanyia mekɛ dɔɔnwo yɛadwenledwenle mɔɔ yɛkenga la anwo na eza yɛayɛ neɛnleanu. Ɔwɔ kɛ yɛfa yɛyɛ yɛ bodane kɛ, yɛsukoa edwɛkɛ ne wɔ adenle mɔɔ bamaa Baebolo nu edwɛkɛ ne aha yɛ ahonle amaa yɛabikye Gyihova la azo.​—Edw. 19:14.

6 Duzu bieko a ɔwɔ kɛ yɛsukoa ye kpalɛ a? Nɔhalɛ nu, yɛkulo kɛ yɛsiezie yɛ nwo yɛmaa Ɛzinzalɛ Arane Debiezukoalɛ nee Asafo Baebolo Ɛzukoalɛ ne yɛɛ ninyɛne gyɛne mɔɔ yɛbazuzu nwo wɔ dapɛne avinli debiezukoalɛ ne abo la kpalɛ. Eza ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛkenga Ɛzinzalɛ Arane nee Awake! biala mɔɔ bara la.

7. Saa yɛngola edwɛkɛ mɔɔ wɔ yɛ wɛbsaete ne azo la amuala kenga yɛɛ yɛngola mɔɔ wɔ JW Broadcasting azo la amuala nea a, ɔwɔ kɛ yɛ sa nu to ɔ?

7 Bie a ɛbaha kɛ, ‘na edwɛkɛ ngakyile nee vidio mɔɔ wɔ yɛ wɛbsaete, jw.org® yɛɛ edwɛkɛ mɔɔ ba wɔ JW Broadcasting® azo la noko ɛ? Bɛzonle kpalɛ!’ Suzu neazo ɛhye anwo nea: Saa ɛkɔ aleɛlilɛleka a, ɛbanwu aleɛ ngakyile dɔɔnwo mɔɔ yɛ fɛ la wɔ ɛkɛ. Ahenle mɔɔ kadɔ aleɛ ne la ɛnrɛhola ɛnrɛli ɔmuala bie. Yemɔti, ɔbakpa mɔɔ ɔbahola ye di la. Ɛhye ati, saa ɛdawɔ noko ɛngola ɛngenga ɛlɛtɔlɔneke zo ninyɛne mɔɔ bɛyɛ la amuala a, mmamaa ɛ sa nu to. Kenga anzɛɛ nea mɔɔ ɛbahola la. Akee bɛmaa yɛzuzu mɔɔ debiezukoalɛ kile yɛɛ mɔɔ yɛbahola yɛayɛ amaa yɛanyia yɛ debiezukoalɛ zo nvasoɛ kpalɛ la anwo.

DEBIEZUKOALƐ ƐNLA AZE!

8. Saa ɛlɛsukoa Ɛzinzalɛ Arane ne a, ninyɛne boni mɔ a ɔwɔ kɛ ɛyɛ a, na kɛzi ɛhye baboa wɔ ɛ?

8 Debiezukoalɛ kile kɛ ɛbava wɔ adwenle wɔazie mɔɔ ɛlɛkenga la azo kpalɛ amaa wɔanyia ɛzukoalɛdeɛ wɔavi nu. Tɛ yemɔ ala a le kɛ ɛbagenga edwɛkɛ ne na wɔapepɛ mualɛ ne mɔ abo. Kɛ neazo la, saa ɛlɛsiezie ɛ nwo wɔamaa Ɛzinzalɛ Arane Debiezukoalɛ ne a, mɔɔ limoa, nea edwɛkɛ mɔɔ yɛbazukoa mɔɔ wɔ debiezukoalɛ ne anwuma la. Bieko, suzu edwɛkɛtile mumua ne, edwɛkɛtile ngyikyi ne mɔ nee ndinu kpuya ne mɔ anwo. Akee tɔ ɛ rɛle aze kenga edwɛkɛ ne kpalɛ. Yɛ ɛdendɛmunli ne mɔ mɔɔ maa yɛnwu ɛdendɛkpunli ne mɔ anu edwɛkɛ titili ne mɔ la nzonlɛ. Ɛdendɛmunli zɔhane mɔ ta bɔ ɛdendɛkpunli ne mɔ abo. Bɛmaa ɛnwu edwɛkɛ mɔɔ bɛlɛkilehile nu wɔ ɛdendɛkpunli ne anu la. Mekɛ mɔɔ ɛlɛkenga edwɛkɛ ne la, anrɛɛ dwenle kɛzi ɛdendɛkpunli ko biala foa edwɛkɛtile ngyikyi ne mɔ yɛɛ edwɛkɛtile mumua ne azo la. Yɛ edwɛkɛ agbɔkɛ nee edwɛkɛ mɔɔ ɛbahulo kɛ ɛyɛ nwolɛ neɛnleanu la anwo kɛlɛtokɛ.

9. (a) Saa yɛlɛsukoa Ɛzinzalɛ Arane ne a, kɛmɔti a ɔwɔ kɛ yɛsuzu ngɛlɛlera ne mɔ anwo kpalɛ ɛ, na kɛzi yɛbayɛ zɔ ɛ? (b) Kɛ mɔɔ Dwɔhyua 1:8 kile la, duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ yɛboka ngɛlɛlera ne mɔɔ yɛbagenga la anwo a?

9 Ɛzinzalɛ Arane Debiezukoalɛ ne maa yɛte Baebolo ne abo. Yemɔti, suzu ngɛlɛlera ne mɔ anwo kpalɛ, titili mɔɔ yɛbagenga wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛsukoa ye wɔ debiezukoalɛ bo la. Nea kɛzi ngɛlɛlera ne foa adwenle mɔɔ bɛlɛda ye ali wɔ ɛdendɛkpunli ne anu azo la kpalɛ. Eza, nyia mekɛ dwenledwenle ngɛlɛlera mɔɔ ɛbagenga la anwo, na suzu kɛzi ɛbava wɔabɔ wɔ ɛbɛla la anwo.​—Kenga Dwɔhyua 1:8.

Awovolɛ, bɛhile bɛ mra kɛzi bɛsukoa debie la (Nea ɛdendɛkpunli 10) *

10. Kɛ mɔɔ Hibuluma 5:14 ka la, duzu ati a ɔwɔ kɛ awovolɛ fa abusua ɛzonlenlɛ mekɛ ne bie kilehile bɛ mra kɛzi bɛsukoa debie na bɛyɛ neɛnleanu la ɛ?

10 Ɔda ali kɛ, awovolɛ kulo kɛ bɛ mra anye die Abusua Ɛzonlenlɛ mɔɔ bɛyɛ ye dapɛne biala la anwo. Ɔwɔ kɛ awovolɛ nwu debie mɔɔ bɛbazuzu nwo wɔ abusua ɛzonlenlɛ bo la dahuu, noko ɔnle kɛ bɛte nganeɛ kɛ ɔwɔ kɛ bɛyɛ gyimalilɛ titili anzɛɛ debie mɔɔ yɛ anyelielɛ la anwo ngyehyɛleɛ dapɛne biala. Ɔwɔ nu kɛ bɛbahola bɛava Abusua Ɛzonlenlɛ mekɛ ne bie bɛanlea siane ne anu gyimalilɛ ne wɔ JW Broadcasting azo anzɛɛ bɛayɛ gyimalilɛ titili bie, le kɛ Nowa ɛlɛka ne mɔɔ bɛhyehyɛ la, noko ɔwɔ kɛ bɛkile ngakula kɛzi bɛsukoa debie la. Ɔwɔ kɛ bɛnwu kɛzi bɛsiezie bɛ nwo bɛmaa asafo debiezukoalɛ yɛɛ kɛzi bɛyɛ edwɛkɛ bie mɔɔ kɛzi wɔ sukulu la anwo neɛnleanu la. (Kenga Hibuluma 5:14.) Saa bɛfa bɛ mekɛ ne bie bɛsukoa debie wɔ sua nu a, ɔbamaa bɛazukoa kɛ bɛbava bɛ adwenle bɛazie ninyɛne mɔɔ yɛsukoa ye wɔ asafo ayia yɛɛ nyianu mgbole nee ngyikyi bo mɔɔ vidio ɛnle nu la azo. Mekɛ tendenle mɔɔ bɛbava bɛazukoa la bagyinla ngakula ne mɔ ɛvolɛ nee bɛ mɔdenlebɔlɛ zo.

11. Duzu ati a ɔhyia kɛ yɛkile yɛ Baebolo sukoavoma kɛzi bɛsukoa debie kpalɛ la ɛ?

11 Ɔwɔ kɛ yɛ Baebolo sukoavoma noko nwu kɛzi bɛsukoa debie la. Mɔlebɛbo ne, bie a saa yɛnwu kɛ bɛpepɛ mualɛ ne mɔ abo wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛsiezie bɛ nwo bɛamaa Baebolo ɛzukoalɛ nee debiezukoalɛ a, yɛ nye die. Noko eza ɔwɔ kɛ yɛkile yɛ Baebolo sukoavoma kɛzi bɛyɛ neɛnleanu na bɛyɛ bɛtianwo debiezukoalɛ kpalɛ la. Saa yɛyɛ zɔ na bɛyia ngyegyelɛ a, bɛnrɛkpondɛ moalɛ bɛnrɛvi awie mɔ ɛkɛ ne ndɛndɛ ne ala, emomu bɛbanwu kɛzi bɛbali bɛ ngyegyelɛ ne mɔ anwo gyima ɔlua neɛnleanu mɔɔ bɛbayɛ wɔ yɛ mbuluku ne mɔ anu la azo.

FA BODANE SIE Ɛ NYE ZO WƆ MEKƐ MƆƆ ƐLƐSUKOA LA

12. Saa yɛlɛsukoa debie a, bodane boni mɔ a yɛbahola yɛava yɛazie yɛ nye zo a?

12 Saa ɛle awie mɔɔ ɛngulo debiezukoalɛ a, wɔannea a ɛbadwenle kɛ ɛ nye ɛnrɛhola ɛnrɛlie debiezukoalɛ nwo ɛlɛ. Noko ɛbahola. Bɔ ɔ bo fa mekɛ ekyi sukoa debie, na fa mekɛ ne bie boka nwo ngyikyi ngyikyi. Fa bodane sie ɛ nye zo. Nɔhalɛ nu, yɛ bodane titili a le kɛ, yɛbikye Gyihova kpalɛ. Noko eza yɛ bodane bieko a le kɛ yɛyɛ neɛnleanu yɛabua kpuya mɔɔ bɛkɛbiza yɛ la anzɛɛ yɛava yɛali ngyegyelɛ nwo gyima.

13. (a) Kilehile ndenle mɔɔ sukulu kakula bie bahola alua zo ahilehile ye diedi ne anu la anu. (b) Kɛzi ɛbava folɛdulɛ mɔɔ wɔ Kɔlɔsaema 4:6 la wɔayɛ gyima ɛ?

13 Kɛ neazo la, ɛle sukulu kakula ɔ? Bie a ɛ gɔnwo mɔ sukuluma amuala di bɛ awolɛ kenle. Na ɛkulo kɛ ɛgyinla Baebolo ne azo ɛmaa bɛnwu deɛmɔti ɛnli bie la, noko bie a ɛte nganeɛ kɛ ɛnrɛhola ɛnrɛhilehile nuhua kpalɛ. Yemɔ kile kɛ ɔwɔ kɛ ɛsukoa nwolɛ debie! Bodane mɔɔ ɛfa wɔayɛ ɛhye la bahola ayɛ nwiɔ: (1) ɛmia anwodozo mɔɔ ɛlɛ kɛ awolɛ kenle ɛlilɛ ɛnzɔ Nyamenle anye la anu yɛɛ (2) ɛkulo kɛ ɛkilehile nɔhalɛ ne anu kpalɛ. (Mat. 14:6-11; 1 Pita 3:15) Bie a ɛbalimoa wɔabiza ɛ nwo kɛ, ‘Duzu ngilenu a me gɔnwo mɔ sukuluma fa maa wɔ deɛmɔti bɛdi bɛ awolɛ kenle la anwo a?’ Akee fa yɛ mbuluku ne mɔ yɛ neɛnleanu kpalɛ. Wɔ diedi ne mɔɔ ɛbahilehile nu la ɛnrɛyɛ se kɛ mɔɔ bie a ɛbade nganeɛ la. Menli dɔɔnwo di bɛ awolɛ kenle, ɔluakɛ bɛnwu kɛ menli gyɛne noko di bɛ awolɛ kenle la ati. Saa ɛnyia edwɛkɛ ko anzɛɛ nwiɔ bie ɛka a, awie mɔɔ lɛ ahonle kpalɛ la bade ɔ bo.​—Kenga Kɔlɔsaema 4:6.

MAA Ɛ NYE ƐLIE MƆƆ ƐLƐSUKOA LA ANWO

14-16. (a) Kɛ ɔkɛyɛ na ɛ nye alie Baebolo buluku mɔ ɛnze ye kpalɛ la anwo kpalɛ ɛ? (b) Fa ngɛlɛlera ne mɔ kilehile kɛzi bɛmaa yɛnyia Emɔso anwo edwɛkɛ dɔɔnwo la anu. (Eza nea ɛlɛka, “ Maa Baebolo Ne Anu Edwɛkɛ Ne Ɛvale Ɛ Nwo!”)

14 Fa ye kɛ wɔ debiezukoalɛ bieko abo, yɛbazuzu ngapezoma ngyikyi ne mɔ anu ko mɔɔ ɛnze ye kpalɛ la anwo. Debie mɔɔ limoa mɔɔ ɛbayɛ la a le kɛ, ɛbamaa ɛ nye alie mɔɔ ngapezonli zɔhane hɛlɛle la anwo. Adenle boni azo?

15 Mɔɔ limoa, biza ɛ nwo kɛ: ‘Duzu a meze ye wɔ Baebolo buluku kɛlɛvolɛ ne anwo a? Kɛzi ɔde ɛ, ɔdɛnlanle ni yɛɛ duzu gyima a ɛnee ɔyɛ a?’ Ɛleka mɔɔ kɛlɛvolɛ ne vi la bahile edwɛkɛ agbɔkɛ nee neazo mɔɔ ɔbava yeali gyima la. Mekɛ mɔɔ ɛlɛkenga Baebolo ne la, kpondɛ ninyɛne mɔɔ maa ɛnwu kɛlɛvolɛ ne subane la.

16 Bieko, saa ɛnwu mekɛ mɔɔ bɛhɛlɛle buluku ne la a, ɔbaboa kpalɛ. Adenle sikalɛ mɔɔ ɛbalua zo wɔayɛ ɛhye la a le kɛ ɛbanlea “Baebolo Ne Anu Mbuluku Mɔɔ Bɛhyehyɛ” foa ne mɔɔ wɔ Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera ne anzi la. Bieko, ɛbahola wɔanlea ngapezoma nee arelemgbunli ɛlɛka ne mɔɔ wɔ Nyamenle Edwɛkɛ Ɛzukoalɛ Adehilelɛ buluku ne mukelɛ 14-17 la. Saa Baebolo buluku ne mɔɔ ɛlɛkenga la le ngapezo buluku a, sukoa tɛnlabelɛ mɔɔ ɛnee bɛwɔ nu wɔ mekɛ mɔ bɛlɛkɛlɛ buluku ne la anwo debie. Ngyegyelɛ boni a ngapezonli ne bɔle mɔdenle kɛ ɔbali nwolɛ gyima a? Nwane mɔ a ɔ nee bɛ dɛnlanle mekɛ ko anu a? Bie a ɔbahyia kɛ ɛyɛ neɛnleanu wɔ ɛleka ngakyile amaa wɔanwu ninyɛne ɛhye mɔ kpalɛ. Kɛ neazo la, amaa wɔade mɔɔ hɔle zo wɔ Emɔso mekɛ zo abo kpalɛ la, ɛbahola wɔanlea edwɛkɛ mɔɔ wɔ 2 Arelemgbunli yɛɛ 2 Edwɛkɛsisilɛ mɔɔ bɛhwe adwenle bɛhɔ zo wɔ Emɔso 1:1 la. Eza ɛbahola wɔanlea Hozia mɔɔ bie a ɔ nee Emɔso dɛnlanle aze wɔ mekɛ ko anu la buluku ne. Ngɛlɛlera ɛhye mɔ amuala baboa wɔ yeamaa wɔanwu mekɛ mɔɔ Emɔso dɛnlanle aze la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo.​—2 Arl. 14:25-28; 2 Ek. 26:1-15; Hozia 1:1-11; Emɔso 1:1.

FA WƆ ADWENLE SIE NINYƐNE NGYIKYI BIE MƆ AZO

17-18. Fa neazo mɔɔ wɔ ɛdendɛkpunli ne mɔ anu anzɛɛ wɔ ɛdeɛ, kile deɛmɔti yɛfa yɛ adwenle yɛkɔ edwɛkɛ ngyikyi mɔɔ hyia la azo a ɔbamaa yɛ ti anwo Baebolo ɛzukoalɛ ayɛ anyelielɛ la.

17 Ɔle kpalɛ kɛ saa yɛlɛkenga Baebolo ne a, yɛbayɛ yɛ adwenle kɛ yɛkpondɛ debie. Kɛ neazo la, fa ye kɛ ɛlɛkenga Zɛkalaya tile 12 mɔɔ ka Mɛzaya ne ewule nwo edwɛkɛ la. (Zɛk. 12:10) Saa ɛkenga ngyɛnu 12-14 wɔ Nzema Baebolo ne anu a, ɔmaa ɛnwu kɛ, ‘Neetan abusua ne’ bali nyane kpole kpalɛ wɔ Mɛzaya ne ewule ne anwo. Kɛ anrɛɛ ɛbava ɛ nye wɔava zo wɔahɔ la, gyinla na biza ɛ nwo kɛ: ‘Kɛzi Neetan abusua ne anwo edwɛkɛ fale Mɛzaya ne anwo ɛ? Kɛ ɔkɛyɛ na meanyia nwolɛ edwɛkɛ dɔɔnwo ɛ?’ Akee yɛ neɛnleanu ekyi. Ngɛlɛlera bie mɔɔ bɛhwe adwenle bɛhɔ zo la a le 2 Samoɛle 5:13, 14, na ɔmaa ɛnwu kɛ ɛnee Neetan boka Belemgbunli Devidi amra mrenyia ne mɔ anwo. Ngɛlɛlera mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ bɛhwe adwenle bɛhɔ zo la a le Luku 3:23, 31, na ɔmaa yɛnwu kɛ Gyisɛse le Neetan abozonli ɔlua Mɛle abusua ɛlɔnwɔne ne azo. (Nea “Joseph, son of Heli,” ngilenu maa Luku 3:23.) Akee ɛ nye die kpole! Ɛze kɛ bɛha bɛdo ɛkɛ kɛ Gyisɛse bavi Devidi abusua nu. (Mat. 22:42) Noko ɛnee Devidi amra mrenyia ne mɔ bo 20. Asoo ɔnyɛ azibɛnwo kɛ Zɛkalaya hilele kɛ Neetan abo zo amra titili a bazu Gyisɛse wɔ mekɛ mɔɔ ɔbawu la ɔ?

18 Suzu neazo bieko anwo nea. Wɔ Luku tile ko ne anu, yɛkenga kɛ anwumabɔvolɛ Geebeleɛle hɔle Mɛle ɛkɛ na ɔhanle kakula nrenyia ne mɔɔ ɔbawo ye la anwo edwɛkɛ kɛ: “Ɔbayɛ kpole na bɛbavɛlɛ ye Anwuma Anwumanli ne Ara, na Gyihova Nyamenle bava ɔ ze Devidi belemgbunli ebia ne amaa ye, na ɔbali Belemgbunli wɔ Gyekɔbo sua nu dahuu, na ye Belemgbunlililɛ ɛnrɛra awieleɛ.” (Luku 1:32, 33) Bie a yɛbava yɛ adwenle yɛazie edwɛkɛ ne foa mɔɔ limoa mɔɔ se, bɛbavɛlɛ Gyisɛse kɛ “Anwuma Anwumanli ne Ara” la ala azo. Noko eza Geebeleɛle hanle dole ɛkɛ kɛ Gyisɛse ‘bali Belemgbunli.’ Yemɔti yɛbabiza yɛ nwo kɛ, kɛzi Mɛle dele Geebeleɛle edwɛkɛ zɔhane abo ɛ? Asoo ɔdele ɔ bo kɛ Gyisɛse bali Belemgbunli Hɛlɔdo anzɛɛ awie fofolɛ agyakɛ anu kɛ belemgbunli wɔ Yizilayɛ ɔ? Saa Gyisɛse yɛle belemgbunli a, anrɛɛ Mɛle bayɛ ɔbahyema, na ye sua nu amra adɛnla belemgbunli sua nu. Noko kɛlɛtokɛ biala ɛngile kɛ Mɛle bizale ɛhye anwo edwɛkɛ anzɛɛ nwolɛ adenle titili bie vile Geebeleɛle ɛkɛ, yɛɛ ɔnle ɛleka biala kɛ Mɛle kpondɛle nwolɛ adenle wɔ Belemgbunlililɛ ne anu kɛ mɔɔ Gyisɛse ɛdoavolɛma nwiɔ bie yɛle la. (Mat. 20:20-23) Edwɛkɛ ekyi ɛhye mɔɔ yɛzuzu nwo la ɛmaa yɛnwu kɛ ɛnee amgba Mɛle le raalɛ mɔɔ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze kpalɛ!

19-20. Kɛ mɔɔ bɛha ye wɔ Gyemise 1:22-25 yɛɛ 4:8 la, bodane boni mɔ a ɔwɔ kɛ yɛfa yɛsukoa debie a?

19 Bɛmaa yɛhakye kɛ, bodane titili mɔɔ yɛfa yɛsukoa Nyamenle Edwɛkɛ ne yɛɛ yɛ mbuluku ne mɔ la a le kɛ, ɔmaa yɛabikye Gyihova kpalɛ. Eza yɛkulo kɛ yɛnwu “sonla holɛ ko mɔɔ [yɛde]” la kpalɛ, amaa yɛanwu nzenzaleɛ mɔɔ ɔfɛta kɛ yɛyɛ na yɛazɔ Nyamenle anye la. (Kenga Gyemise 1:22-25; 4:8.) Yemɔti, wɔ yɛ debiezukoalɛ biala mɔlebɛbo, ɔwɔ kɛ yɛsɛlɛ Gyihova sunsum ne. Ɔwɔ kɛ yɛkpa ye kyɛlɛ kɛ ɔboa yɛ ɔmaa yɛnyia mɔɔ yɛlɛsukoa la azo nvasoɛ na yɛva yɛyɛ nzenzaleɛ mɔɔ fɛta la.

20 Bɛmaa yɛ muala yɛzukoa Nyamenle sonla ne mɔɔ edwɛndolɛnli ne hanle ɔ nwo edwɛkɛ la: “Ɔ nye die [Gyihova] Mɛla ne anwo, na ɔdwenledwenle nwolɛ alehyenlɛ nee aledwolɛ. . . . Ɔkpazi debie biala anu.”​—Edw. 1:2, 3.

EDWƐNE 88 Kilehile Me Wɔ Ndenle Ne Mɔ

^ ɛden. 5 Gyihova fi nyele nu fa ninyɛne dɔɔnwo maa yɛ; mɔɔ yɛnea, yɛkenga nee mɔɔ yɛsukoa la. Edwɛkɛ ɛhye baboa wɔ amaa wɔazi mɔɔ ɛbazukoa la anwo kpɔkɛ, eza ɔbava nzuzulɛ mɔɔ bamaa wɔanyia wɔ debiezukoalɛ zo nvasoɛ kpalɛ la yeamaa.

^ ɛden. 61 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Awovolɛ ɛlɛkilehile bɛ mra kɛzi bɛbaziezie bɛ nwo bɛamaa Ɛzinzalɛ Arane Debiezukoalɛ ne la.

^ ɛden. 63 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Adiema nrenyia bie ɛlɛyɛ Baebolo kɛlɛvolɛ Emɔso anwo neɛnleanu. Nvoninli ne mɔ mɔɔ wɔ ɔ nzi nehane la ɛlɛkile ninyɛne mɔɔ adiema nrenyia ne ɛlɛpɛ ye nvoninli wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛdwenledwenle Baebolo edwɛkɛ zɔhane anwo la.