Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 18

Ɛbamaa Debie Adenda Ɛ Gyakɛ Anu Kɛ Ɛbali Gyisɛse Anzi Ɔ?

Ɛbamaa Debie Adenda Ɛ Gyakɛ Anu Kɛ Ɛbali Gyisɛse Anzi Ɔ?

“Anyelielɛ a le awie mɔɔ ɔnrɛlua me nwo zo ɔnrɛdɔ aze la.”—MAT. 11:6.

EDWƐNE 54 “Adenle Ne Ɛne”

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Duzu a ɔbayɛ kɛ ɔzinle ɛ nwo wɔ mekɛ mɔɔ limoa mɔɔ ɛbɔle mɔdenle kɛ ɛka Baebolo ne anu edwɛkɛ wɔahile awie mɔ la ɛ?

ƐKAKYE mekɛ mɔɔ limoa mɔɔ ɛdele nganeɛ kɛ wɔnwu nɔhalɛ ne la ɔ? Mɔɔ ɛnee ɛlɛsukoa ye wɔ Baebolo ne anu la anu la ɛkɛ yɛɛ ɛdele ɔ bo kpalɛ! Ɛdele nganeɛ kɛ awie biala balie mɔɔ wɔzukoa la ado nu. Ɛnee ɛdie ɛdi kɛ edwɛkɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la bamaa bɛ ɛbɛlabɔlɛ awie bɛ boɛ kɛkala na yeamaa bɛanyia kenle bie nwo anyelazo kɛnlɛma. (Edw. 119:105) Ɔti ɛvale anyelielɛ ɛhanle nɔhalɛ ne mɔɔ wɔzukoa la anwo edwɛkɛ ɛhilele ɛ gɔnwo mɔ nee wɔ mbusuafoɔ. Noko duzu a zile a? Ɔyɛle wɔ azibɛnwo kɛ bɛ nuhua dɔɔnwo anye anlie nwo la.

2-3. Kɛzi Gyisɛse mekɛ zo amra dɔɔnwo yɛle bɛ nyɛleɛ wɔ ɔ nwo ɛ?

2 Saa awie mɔ andie edwɛkɛ ne mɔɔ yɛka yɛkile bɛ la a, ɔnle kɛ ɔsi yɛ nuhua biala anwo. Wɔ Gyisɛse mekɛ zo, menli dɔɔnwo kpole ye ɔnva nwo kɛ ɔyɛle nwanwane ninyɛne mɔɔ kile kɛ Nyamenle gyi ɔ nzi la. Kɛ neazo la, Gyisɛse dwazole Lazalɛse—nwanwane debie mɔɔ menli mɔɔ dwazo tia ye la angola anzu nwolɛ kpolera la. Noko Dwuu mgbanyima anlie Gyisɛse ando nu kɛ ɔdaye a ɔle Mɛzaya ne a. Ɛnee bɛkulo kɛ bɛku Gyisɛse nee Lazalɛse bɔbɔ!—Dwɔn 11:47, 48, 53; 12:9-11.

3 Ɛnee Gyisɛse ze kɛ menli dɔɔnwo ɛnrɛlie ye ɛnrɛdo nu kɛ ɔdaye a ɔle Mɛzaya ne a. (Dwɔn 5:39-44) Ɔhanle ɔhilele Dwɔn Sɔnevolɛ ne ɛdoavolɛma bie mɔ kɛ: “Anyelielɛ a le awie mɔɔ ɔnrɛlua me nwo zo ɔnrɛdɔ aze la.” (Mat. 11:2, 3, 6) Duzu ati a menli dɔɔnwo kpole Gyisɛse a?

4. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

4 Yɛbazuzu deɛmɔti ɛvoya mɔɔ limoa la anu menli dɔɔnwo annyia Gyisɛse anu diedi la anwo wɔ edwɛkɛ ɛhye nee bieko mɔɔ doa zo la anu. Eza yɛbanwu deɛmɔti menli dɔɔnwo maa ninyɛne tenda bɛ gyakɛ anu ɛnɛ la. Mɔɔ hyia kpalɛ la, yɛbanwu deɛmɔti yɛbahola yɛanyia diedi kpole wɔ Gyisɛse anu amaa ninyɛne andenda yɛ gyakɛ anu la.

(1) GYISƐSE ANWO EDWƐKƐ

Menli dɔɔnwo anlie Gyisɛse anli ɔlua ɔ nwo edwɛkɛ mɔɔ ɛnee bɛze la ati. Kɛzi deɛ ko ne ala bahola adenda menli bie mɔ agyakɛ anu ɛnɛ ɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 5) *

5. Duzu a ɔbayɛ kɛ yeammaa bie mɔ anlie anli kɛ Gyisɛse a le Mɛzaya ne a?

5 Menli dɔɔnwo anlie Gyisɛse anli ɔlua ɔ nwo edwɛkɛ mɔɔ ɛnee bɛze la ati. Bɛliele bɛdole nu kɛ Gyisɛse ze kilehile kpalɛ yɛɛ ɔyɛ nwanwane ninyɛne. Noko ɛnee bɛbu ye kɛ ɔle kapenta ehyianli bie ara ala. Yɛɛ ɔvi Nazalɛte, sua bie mɔɔ ɛnee menli ɛmbu ye la azo. Natanayɛle mɔɔ nzinlii rayɛle Gyisɛse ɛdoavolɛ la bɔbɔ limoale hanle kɛ: “Asoo debie kpalɛ bahola avi Nazalɛte ara?” (Dwɔn 1:46) Bie a ɛnee Natanayɛle anye ɛnlie sua zɔhane mɔɔ ɛnee Gyisɛse de zo la anwo. Anzɛɛ bie a ngapezo mɔɔ wɔ Maeka 5:2 mɔɔ se bɛbawo Mɛzaya ne wɔ Bɛtelɛhɛm na tɛ Nazalɛte la a wɔ ye adwenle nu a.

6. Duzu a ɛnee ɔwɔ kɛ ɔboa Gyisɛse mekɛ zo amra ɔmaa bɛnwu kɛ Gyisɛse a le Mɛzaya ne a?

6 Duzu a Ngɛlɛlera ne ka a? Ngapezonli Ayezaya hanle kɛ Gyisɛse agbɔvolɛ ɛnrɛva Mɛzaya ne “awolɛndoazo ne anwo edwɛkɛ” ɛnrɛgyegye bɛ nwo. (Aye. 53:8) Bɛhanle edwɛkɛ zɛhae mɔ bie dɔɔnwo bɛdole ɛkɛ. Saa menli zɔhane nyianle mekɛ nleɛnleanle edwɛkɛ ne anu kpalɛ a, anrɛɛ bɛbanwu kɛ bɛwole Gyisɛse wɔ Bɛtelɛhɛm na ɔvi Belemgbunli Devidi abusua nu. (Luku 2:4-7) Ɔti ɛleka mɔɔ Maeka 5:2 hanle kɛ bɛbawo Gyisɛse la ala a bɛwole ye la. Ɔti ɛnee duzu a le bɛ ngyegyelɛ a? Menli pelele bɛ nwo zile kpɔkɛ. Ɛnee bɛnze nɔhalɛ mɔɔ wɔ edwɛkɛ ne anu la amuala. Ɛhye ati bɛanlie Gyisɛse bɛanli.

7. Duzu ati a menli dɔɔnwo kpo Gyihova menli ɛnɛ a?

7 Yɛnwu ngyegyelɛ ko ne ala bie ɛnɛ ɔ? Ɛhɛe. Gyihova menli dɔɔnwo ɛnle sukoavolɛma anzɛɛ bɛtɛdiele duma; ɔti menli dɔɔnwo bu bɛ kɛ “bɛnze nwoma yɛɛ bɛnlɛ dibilɛ.” (Gyi. 4:13) Bie mɔ te nganeɛ kɛ Nyamenle menli ne ɛnrɛhola ɛnrɛhilehile bɛ Baebolo ne anu ɔluakɛ bɛtɛkɔle ɛsɔfoma sukulu biala bie. Ɔnva nwo kɛ ɛye Gyihova Alasevolɛ 7 a nuhua 1 ala a de United States la, menli bie mɔ se Gyihova Alasevolɛ ɛzonlenlɛ ne le “Americama ɛzonlenlɛ.” Eza bɛha bɛhile bie mɔ kɛ Gyihova Alasevolɛ ɛnlie Gyisɛse ɛnli. Wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu, bɛbu Gyihova Alasevolɛ kɛ bɛle “Kɔmunisema,” “America busiama” yɛɛ “maamɔvoma.” Kɛmɔ menli mɔɔ tie edwɛkɛ ɛhye mɔ la ɛnze nɔhalɛ mɔɔ wɔ edwɛkɛ ne anu anzɛɛ ɛka nɔhalɛ mɔɔ wɔ nu la a bɛnlie bɛndo nu la ati, bɛmaa ɔtenda bɛ gyakɛ anu.

8. Kɛ mɔɔ Gyima ne 17:11 kile la, saa menli kpondɛ kɛ bɛnwu Nyamenle azonvolɛ ɛnɛ a, duzu a ɔwɔ kɛ bɛyɛ a?

8 Kɛ ɔkɛyɛ na awie ammaa ninyɛne ɛhye mɔ andenda ɔ gyakɛ anu ɛ? Ɔhyia kɛ menli neɛnlea edwɛkɛ ne anu kpalɛ nwu nɔhalɛ ne. Zɔhane a Edwɛkpa kɛlɛvolɛ Luku bɔle mɔdenle kɛ ɔbayɛ a. Ɔbɔle kpɔkɛ kɛ ɔbanleɛnlea “ninyɛne ne amuala anu pɛpɛɛpɛ ɔvi mɔlebɛbo ne.” Ɛnee ɔkulo kɛ ye kengavolɛma nwu “ninyɛne mɔɔ bɛhilehile” bɛ wɔ Gyisɛse anwo la anu “nɔhalɛ ne kpalɛ.” (Luku 1:1-4) Ɛnee Dwuuma mɔɔ wɔ tete Bɛlia la le kɛ Luku. Mɔɔ bɛlimoale bɛdele Gyisɛse anwo edwɛkpa ne la, bɛnleɛnleanle Hibulu Ngɛlɛlera ne anu kpalɛ kɛ saa ninyɛne mɔɔ bɛde la le zɔ a. (Kenga Gyima ne 17:11.) Zɔhane ala a ɛnɛ noko ɔwɔ kɛ menli nea kɛ bɛbanwu nɔhalɛ mɔɔ wɔ edwɛkɛ bie anu la a. Ɔwɔ kɛ bɛfa mɔɔ Nyamenle menli ne ɛhilehile bɛ la bɛtoto mɔɔ Ngɛlɛlera ne ka la anwo. Eza ɔhyia kɛ bɛsukoa ninyɛne mɔɔ Gyihova menli ɛyɛ ye kenlensa ye la anwo debie. Saa bɛte edwɛkɛ bie na “bɛneɛnlea nu” kpalɛ a, ɔnrɛmaa adwenle ɛtane anzɛɛ mɔɔ bɛde la ɛnrɛdenda bɛ gyakɛ anu.

(2) GYISƐSE KPOLE KƐ ƆBAYƐ NWANWANE NINYƐNE

Kɛmɔ Gyisɛse anyɛ sɛkɛlɛneɛ mɔɔ bɛhanle la ati, ɔdendanle menli dɔɔnwo agyakɛ anu. Kɛzi deɛ ko ne ala bahola adenda menli bie mɔ agyakɛ anu ɛnɛ ɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 9-10) *

9. Mɔɔ Gyisɛse kpole kɛ ɔbayɛ sɛkɛlɛneɛ bie mɔɔ vi anwuma la, duzu a zile a?

9 Gyisɛse mekɛ zo amra bie mɔ akunlu andwo ninyɛne mɔɔ ɔhilehilele bɛ la ala anwo. Ɛnee bɛkulo kɛ ɔyɛ ninyɛne gyɛne ɔboka nwo. Bɛhanle kɛ “ɔyɛ sɛkɛlɛneɛ bie mɔɔ vi anwuma la” amaa yeahile kɛ ɔdaye a ɔle Mɛzaya ne a. (Mat. 16:1) Bie a edwɛkɛ mɔɔ bɛgenga ye wɔ Daneɛle 7:13, 14 la azo a bɛgyinlanle bɛhanle bɛhilele ye kɛ ɔyɛ zɔ a. Noko akee ɛnee mekɛ mɔɔ Gyihova bamaa zɔhane ngapezo ne ara nuhua la ɛtɛdwule. Ɛnee ɔwɔ kɛ ninyɛne mɔɔ Gyisɛse kilehile bɛ la maa bɛnwu ye wienyi kɛ ɔdaye a ɔle Mɛzaya ne a. Noko kɛmɔ yeanyɛ sɛkɛlɛneɛ mɔɔ bɛhanle kɛ ɔyɛ la ati, bɛanlie ye bɛanli.—Mat. 16:4.

10. Kɛzi Gyisɛse maanle edwɛkɛ mɔɔ Ayezaya hɛlɛle ye wɔ Mɛzaya ne anwo la rale nu ɛ?

10 Duzu a Ngɛlɛlera ne ka a? Mɔɔ fale Mɛzaya ne anwo la, Ayezaya hɛlɛle kɛ: “Ɔnrɛdea nu anzɛɛ ɔnrɛmaa ɔ ne zo, yɛɛ ɔnrɛmaa bɛnrɛde ɔ ne wɔ awɔdenle zo.” (Aye. 42:1, 2) Gyisɛse yɛle ye ɛzonlenlɛ gyima ne mɔɔ yeandwe adwenle yeangɔ ɔ nwo zo a. Yeanzi ɛzonlenlɛ azua hyeleenyi yɛɛ yeanwula ɛsɔfoma adɛladeɛ mɔɔ bamaa yeayɛ ngakyile anzɛɛ yeanga kɛ bɛva ɛzonlenlɛ nu amodinli titili bie mɔ bɛvɛlɛ ye. Mɔɔ bɛdi Gyisɛse edwɛkɛ la, yeambɔ mɔdenle kɛ ɔbayɛ sɛkɛlɛneɛ bie yeahile Belemgbunli Hɛlɔdo amaa yeazɔ ɔ nye ɔnva nwo kɛ ɛnee ye ngoane la esiane nu la. (Luku 23:8-11) Gyisɛse yɛle nwanwane ninyɛne bie mɔ ɛdeɛ, noko debie mɔɔ ɛnee hyia ye kpalɛ la a le edwɛkpa ne mɔɔ ɔbɔ ye nolo la. Ɔhanle ɔhilele ye ɛdoavolɛma ne kɛ: “Ɛhye ati a membale a.”—Maake 1:38.

11. Adwenle mɔɔ ɛndenrɛ la boni a menli bie mɔ lɛ ye ɛnɛ a?

11 Yɛnwu ngyegyelɛ ko ne ala bie ɛnɛ ɔ? Ɛhɛe. Ɛnɛ, menli dɔɔnwo anye die ɛzonlenlɛ azua mgbole mɔɔ bɛva ninyɛne mɔɔ bɛ awolɛ yɛ se la bɛziezie nu, ɛsɔfoma mɔɔ lɛ amodinli mgbole nee ɛvoyia mɔɔ menli dɔɔnwo ɛngakye ɛleka mɔɔ bɛ bo vi anzɛɛ mɔɔ bɛkile bɔbɔ la anwo. Noko Nyamenle nee ye bodane ne mɔ anwo debie kpalɛ boni a menli mɔɔ kɔyia ɛzonlenlɛ azua ɛhye mɔ anu la sukoa a? Bɛdabɛ mɔɔ bɛba yɛ debiezukoalɛ ne mɔ bie la sukoa mɔɔ Gyihova kpondɛ avi yɛ ɛkɛ nee kɛzi bɛbayɛ mɔɔ Gyihova kulo la. Yɛ Belemgbunlililɛ Asalo ne mɔ le ngɛnlɛma yɛɛ ɛkɛ ne te, noko bɛnyɛ ye hyeleenyi. Menli mɔɔ li yɛ nyunlu la ɛnwula adɛladeɛ ngakyile bie; yɛɛ bɛnva amodinli mɔɔ kile kɛ bɛ nwo hyia la bɛndo bɛ nwo zo. Yɛ ngilehilelɛ nee yɛ diedi gyi Nyamenle Edwɛkɛ ne azo. Noko kɛmɔ yɛnyɛ ninyɛne mgbole la ati, menli dɔɔnwo maa ɔtenda bɛ gyakɛ anu ɛnɛ, yɛɛ mɔɔ yɛkilehile nee mɔɔ bɛkpondɛ kɛ bɛte la ɛnle ko.

12. Kɛ mɔɔ bɛhilehile nu wɔ Hibuluma 11:1, 6 la, duzu a ɔwɔ kɛ yɛ diedi ne gyinla zo a?

12 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛammaa ninyɛne ɛhye mɔ andenda yɛ gyakɛ anu ɛ? Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle hilele Kilisienema mɔɔ ɛnee wɔ Wulomu la kɛ: “Bɛte edwɛkɛ ne a yɛɛ bɛnyia diedi a. Yɛɛ kyesɛ awie ka Kelaese anwo edwɛkɛ ne noko na bɛade.” (Wlo. 10:17) Yemɔti saa yɛbanyia diedi a, ɔlua Ngɛlɛlera ne mɔɔ yɛbazukoa la azo na tɛ ɛzonlenlɛ nu ɛvoyia mɔɔ menli anye die nwo noko ɔngyi Baebolo ne azo mɔɔ yɛbava yɛ nwo yɛawula nu la azo ɔ. Ɔwɔ kɛ yɛgyinla nɔhalɛ ndelebɛbo zo yɛmaa yɛ diedi ne anu yɛ se ɔluakɛ saa “awie ɛnlɛ diedi a ɔngola ɔnzɔ Nyamenle anye.” (Kenga Hibuluma 11:1, 6.) Ɔti ɔngyia kɛ yɛnwu sɛkɛlɛneɛ titili bie yɛfi anwuma amaa yɛalie yɛali kɛ yɛnwu nɔhalɛ ne. Ɔwɔ kɛ Baebolo ne anu ngilehilelɛ mɔɔ maa awie diedi nu yɛ se la angomekye mɔɔ yɛbazukoa la maa yɛdie yɛdi kɛ yɛnwu nɔhalɛ ne na yɛye adwenle nu keseeyɛlɛ biala yɛfi ɛkɛ.

(3) GYISƐSE ANLI DWUUMA AMAAMUO NGAKYILE NZI

Kɛmɔ Gyisɛse anli bɛ amaamuo bie mɔ azo la ati, ɔdendanle menli dɔɔnwo agyakɛ anu. Kɛzi deɛ ko ne ala bahola adenda menli bie mɔ agyakɛ anu ɛnɛ ɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 13) *

13. Duzu a maanle menli dɔɔnwo dendɛle tiale Gyisɛse a?

13 Wɔ Gyisɛse mekɛ zo, ɔzinle Dwɔn Sɔnevolɛ ne ɛdoavolɛma ne anwo kɛ Gyisɛse ɛdoavolɛma ne ɛngye ɛhɔne la. Gyisɛse hilehilele nu kɛ ɔngyia kɛ bɛkye ɛhɔne wɔ mekɛ mɔɔ ɔde aze la. (Mat. 9:14-17) Noko Falasiima nee Gyisɛse dwazotiama gyɛne dendɛle tiale ye ɔluakɛ ɔnli bɛ amaamuo ne mɔ anzi. Mɔɔ Gyisɛse yɛle menli ayile wɔ Ɛnwomenlelielɛ kenle ne la, bɛvale ɛya. (Maake 3:1-6; Dwɔn 9:16) Ɛnee bɛfa bɛtu bɛ nloa anu kɛ bɛdi Ɛnwomenlelielɛ kenle ne azo; noko ɛnee ɔngyegye bɛ kɛ bɛbali gua wɔ ɛzonlenlɛsua ne anu. Mɔɔ Gyisɛse dendɛle tiale bɛ wɔ mɔɔ bɛlɛyɛ la anwo la, bɛvale ɛya. (Mat. 21:12, 13, 15) Yɛɛ mekɛ mɔɔ Gyisɛse vale Yizilayɛ tetedwɛkɛ yɛle neazo hilehilele menli mɔɔ wɔ Nazalɛte nyianusua ne anu ɔmaanle bɛnwunle kɛ bɛle angomedi yɛɛ bɛnlɛ diedi la, bɛvale ɛya kpole kpalɛ. (Luku 4:16, 25-30) Menli dɔɔnwo kpole Gyisɛse ɔluakɛ yeanyɛ ninyɛne mɔɔ bɛsuzu kɛ ɔbayɛ la.—Mat. 11:16-19.

14. Duzu ati a Gyisɛse dendɛle tiale menli amaamuo mɔɔ ɔ nee Ngɛlɛlera ne ɛnyia la ɛ?

14 Duzu a Ngɛlɛlera ne ka a? Gyihova luale Ngapezonli Ayezaya anwo zo hanle kɛ: “Menli ɛhye mɔ fa bɛ nloa mgbane bikye me yɛɛ bɛfa bɛ nloa bɛdi me eni, na bɛ ahonle ɛdeɛ, ɔmbikye me fee; me nwo ɛzulolɛ mɔɔ bɛlɛ la gyi menli mɛla mɔɔ bɛhilehile bɛ la azo.” (Aye. 29:13) Gyisɛse anyɛ nvonleɛ biala kɛ ɔdendɛle ɔtiale menli amaamuo mɔɔ ɔ nee Ngɛlɛlera ne ɛnyia la. Bɛdabɛ mɔɔ bɛfa menli mɛla nee bɛ amaamuo bɛdimoa mɔɔ Ngɛlɛlera ne ka la anyunlu la kpo Gyihova nee ahenle mɔɔ ɔzoanle ye kɛ Mɛzaya ne la.

15. Duzu a gyegye menli dɔɔnwo ɛnɛ wɔ Gyihova Alasevolɛ anwo a?

15 Yɛnwu ngyegyelɛ ko ne ala bie ɛnɛ ɔ? Ɛhɛe. Menli dɔɔnwo fa Gyihova Alasevolɛ anwo ɛya ɔluakɛ bɛ nee bɛ ɛmbɔ nu ɛnli ɛvoyia mɔɔ ɛngyi Ngɛlɛlera ne azo le kɛ awolɛ kenle ɛlilɛ nee bolonyia la ati. Bie mɔ noko fa Gyihova Alasevolɛ anwo ɛya ɔluakɛ bɛ nee bɛ ɛmbɔ nu ɛnli maanle ne anu ɛvoyia ngakyile anzɛɛ bɛnli ɛzɛneyɛlɛ nwo amaamuo mɔɔ nee Nyamenle Edwɛkɛ ne ɛnyia la azo la ati. Bie a menli mɔɔ fa ninyɛne ɛhye mɔ anwo ɛya la die di kɛ Nyamenle die bɛ ɛzonlenlɛ ne to nu. Noko saa bɛ nye die ewiade amaamuo nwo bɛtɛla ngilehilelɛ mɔɔ anu la ɛkɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la a, bɛnrɛhola bɛnrɛzɔ Nyamenle anye.—Maake 7:7-9.

16. Kɛ mɔɔ Edwɛne 119:97, 113, 163-165 kile la, duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ yɛɛ duzu a ɔnle kɛ yɛyɛ a?

16 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛammaa ninyɛne ɛhye mɔ andenda yɛ gyakɛ anu ɛ? Ɔwɔ kɛ yɛkulo Gyihova mɛla nee ye ngyinlazo ne mɔ kpole kpalɛ. (Kenga Edwɛne 119:97, 113, 163-165.) Saa yɛkulo Gyihova a, yɛbakpo amaamuo biala mɔɔ ɛnzɔ ɔ nye la. Yɛnrɛmaa debie biala ɛnrɛzɛkye ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Gyihova la.

(4) GYISƐSE ANGAKYI MAANYƐLƐ NGYEHYƐLEƐ NE

Kɛmɔ Gyisɛse anva ɔ nwo anwulowula maanyɛlɛ nu la ati, ɔdendanle menli dɔɔnwo agyakɛ anu. Kɛzi deɛ ko ne ala bahola adenda menli bie mɔ agyakɛ anu ɛnɛ ɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 17) *

17. Duzu a ɛnee menli dɔɔnwo anye la ye ade wɔ Gyisɛse mekɛ zo a?

17 Ɛnee menli mɔɔ wɔ Gyisɛse mekɛ zo la bie mɔ kulo kɛ bɛkakyi arane ne. Ɛnee bɛ nye la kɛ Mɛzaya ne balie bɛ avi Wulomu atisesebɛ tumililɛ ne abo. Noko mɔɔ bɛbɔle mɔdenle kɛ bɛyɛ Gyisɛse bɛ belemgbunli la yeanyɛ. (Dwɔn 6:14, 15) Ɛnee ɛsɔfoma nee menli gyɛne noko sulo kɛ bie a Gyisɛse bahakyi maanyɛlɛ ngyehyɛleɛ ne na ɛhye baha Wulomuma ne ɛya na yeamaa bɛalie tumi mɔɔ bɛva bɛmaa ɛzonlenlɛ nu mgbanyima ne mɔ la bɛavi bɛ sa nu. Kɛmɔ ɛnee maanyɛlɛ nwo edwɛkɛ gyegye Dwuuma dɔɔnwo la ati, ɔmaanle bɛkpole Gyisɛse.

18. Mɛzaya ne anwo ngapezo dɔɔnwo mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la boni a menli bule bɛ nye guale zo a?

18 Duzu a Ngɛlɛlera ne ka a? Ɔwɔ nuhua kɛ Ngapezo dɔɔnwo hanle kɛ Mɛzaya ne barayɛ kovolɛ mɔɔ ɛli konim la ɛdeɛ, noko ngapezo gyɛne hanle kɛ ɔwɔ kɛ ɔdimoa ɔwu wɔ yɛ ɛtane ne mɔ ati. (Aye. 53:9, 12) Ɔti duzu ati a ɛnee Dwuuma anye la debie gyɛne ade ɛ? Menli dɔɔnwo mɔɔ ɛnee wɔ Gyisɛse mekɛ zo la bule bɛ nye guale ngapezo biala mɔɔ ɛnga ngyegyelɛ mɔɔ bɛlɛyia ye mekɛ zɔhane anwo sɔbelɛ nwo edwɛkɛ la azo.—Dwɔn 6:26, 27.

19. Adwenle mɔɔ ɛndenrɛ la boni a menli lɛ ye ɛnɛ mɔɔ ɔti ɔtenda bɛ gyakɛ anu a?

19 Yɛnwu ngyegyelɛ ko ne ala bie ɛnɛ ɔ? Ɛhɛe. Kɛmɔ yɛnva yɛ nwo yɛnwulowula maanyɛlɛ nu la ati, ɔtenda menli dɔɔnwo agyakɛ anu ɛnɛ. Bɛ nye la kɛ bɛlɛto ɛra a, yɛbado bie. Noko saa yɛkpa menli kɛ bɛnlea yɛ nwo zo a, ɛnee yɛlɛkpo Gyihova. (1 Sa. 8:4-7) Eza bie a menli bie mɔ bade nganeɛ kɛ ɔwɔ kɛ yɛsisi sukulu azua nee asopiti na yɛyɛ ninyɛne gyɛne yɛboa maanle ne. Kɛmɔ yɛmboa yɛmmaa bɛnli ninyɛne mɔɔ gyegye yɛ kɛkala la anwo gyima na yɛfa yɛ adwenle amuala yɛsie edwɛkɛhanlɛ gyima ne azo la ati, bɛmaa ɔtenda bɛ gyakɛ anu.

20. Kɛ mɔɔ Gyisɛse edwɛkɛ mɔɔ wɔ Mateyu 7:21-23 maa yɛnwu ye la, duzu a ɔwɔ kɛ ɔkyia yɛ kpalɛ a?

20 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛammaa ninyɛne ɛhye mɔ andenda yɛ gyakɛ anu ɛ? (Kenga Mateyu 7:21-23.) Debie mɔɔ ɔwɔ kɛ kyia yɛ kpalɛ la a le gyima mɔɔ Gyisɛse hanle kɛ yɛyɛ la. (Mat. 28:19, 20) Ɔnle kɛ yɛmaa maanyɛlɛ nee mɔɔ ɛlɛkɔ zo wɔ ewiade ɛhye anu la twehwe yɛ adwenle. Yɛkulo menli yɛɛ yɛdwenle ngyegyelɛ mɔɔ bɛlɛyia la anwo, noko yɛze kɛ adenle kpalɛ mɔɔ yɛbahola yɛalua zo yɛaboa yɛ kpalɛzoamra la a le kɛ yɛbahilehile bɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo debie na yɛaboa bɛ yɛamaa bɛava Gyihova agɔnwolɛ.

21. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛbɔ kpɔkɛ kɛ yɛbayɛ a?

21 Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛzuzu ninyɛne nna mɔɔ maanle menli dɔɔnwo kpole Gyisɛse wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu na ɔbahola yeamaa bie mɔ akpo Gyisɛse ɛdoavolɛma ɛnɛ la anwo. Noko asoo ninyɛne ɛhye mɔ ala a ɔwɔ kɛ yɛkpo a? Kyɛkyɛ. Wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu yɛbazuzu ninyɛne nna bieko mɔɔ tenda menli gyakɛ anu la anwo. Bɛmaa yɛbɔ kpɔkɛ kɛ yɛnrɛmaa debie biala ɛnrɛdenda yɛ gyakɛ anu na yɛhɔ zo yɛzɔ yɛ diedi ne anu kpundii!

EDWƐNE 56 Fa Nɔhalɛ Ne Yɛ Wɔ Ɛdeɛ

^ ɛden. 5 Ɔwɔ nuhua kɛ Gyisɛse a le Kilehilevolɛ kpole mɔɔ ɛdɛnla aze ɛlɛ a, noko ye mekɛ zo amra anu dɔɔnwo kpole ye. Duzu ati ɔ? Yɛbazuzu ninyɛne nna mɔɔ ɔti ɔrale ye zɔ la anwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu. Eza yɛbanwu deɛmɔti menli dɔɔnwo maa mɔɔ Gyisɛse nɔhalɛ ɛdoavolɛma ka nee mɔɔ bɛyɛ la tenda bɛ gyakɛ anu ɛnɛ la. Mɔɔ hyia kpalɛ la, yɛbanwu deɛmɔti yɛbahola yɛanyia Gyisɛse anu diedi kpole amaa yɛamkpo ye la.

^ ɛden. 60 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Felepe ɛlɛka ahile Natanayɛle kɛ ɔhɔ Gyisɛse ɛkɛ.

^ ɛden. 62 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Gyisɛse ɛlɛbɔ edwɛkpa ne nolo.

^ ɛden. 64 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Gyisɛse ɛlɛyɛ nrenyia bie mɔɔ asa ɛdwe la ayile na menli mɔɔ dwazo tia ye la anye gyi ɔ nwo.

^ ɛden. 66 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Gyisɛse angomekye ɛlɛkɔ boka bie azo.