Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 19

Debie Biala Ɛngola Ɛmmaa Tenlenema Ɛmkpo Aze

Debie Biala Ɛngola Ɛmmaa Tenlenema Ɛmkpo Aze

“Bɛdabɛ mɔɔ bɛkulo wɔ mɛla ne la lɛ anzodwolɛ kpole; debie biala ɛngola ɛmmaa bɛmkpo aze.”—EDW. 119:165.

EDWƐNE 122 Bɛgyinla Kpundii, Bɛzi Pi!

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1-2. Duzu edwɛkɛ a kɛlɛvolɛ bie hanle a, na duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

ƐNƐ, menli mgbe dɔɔnwo ka kɛ bɛdie Gyisɛse bɛdi noko bɛnli mɔɔ ɔhilehilele la azo. (2 Tim. 4:3, 4) Nɔhalɛ nu, kɛlɛvolɛ bie hanle ye mekɛ bie kɛ: “Saa ‘Gyisɛse’ bieko wɔ ɛkɛ ne ɛnɛ mɔɔ ɔbaha edwɛkɛ kɛ mɔɔ Gyisɛse dɛba ne hanle ye la a . . . , asoo anrɛɛ yɛbakpo ye ɛnɛ kɛ mɔɔ yɛkpole ye wɔ ɛvolɛ apenle nwiɔ mɔɔ ɛze ɛhɔ la ɔ? . . . Mualɛ ne le: Ɛhɛe, anrɛɛ yɛbakpo ye.”

2 Ɛvoya mɔɔ limoa la anu amra dɔɔnwo dele ninyɛne mɔɔ Gyisɛse hilehilele la yɛɛ bɛnwunle ye kɛ ɔlɛyɛ nwanwane ninyɛne noko bɛannyia ye nu diedi. Duzu ati ɔ? Wɔ edwɛkɛ mɔɔ limoa la anu, yɛzuzule ninyɛne nna mɔɔ ɔti menli maanle mɔɔ Gyisɛse hanle nee mɔɔ ɔyɛle la dendanle bɛ gyakɛ anu la anwo. Bɛmaa yɛzuzu ninyɛne nna bieko anwo. Mekɛ mɔɔ yɛlɛsuzu nwo la, yɛbanwu deɛmɔti menli kpo Gyisɛse ɛdoavolɛma ɛnɛ nee kɛ ɔkɛyɛ na yɛammaa ninyɛne andenda yɛ gyakɛ anu la.

(1) GYISƐSE ANYƐ NYEYENU

Menli dɔɔnwo maanle Gyisɛse dendanle bɛ gyakɛ anu ɔlua menli mɔɔ ɛnee ɔ nee bɛ tu la ati. Kɛzi deɛ ko ne ala bahola adenda menli bie mɔ agyakɛ anu ɛnɛ ɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 3) *

3. Duzu a Gyisɛse yɛle mɔɔ dendanle menli bie mɔ agyakɛ anu a?

3 Mɔɔ Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la, ɛnee ɔ nee menli ngakyile kɔsɔɔti tu. Ɔ nee azukoavolɛ nee menli mɔɔ lɛ tumi la bɔle nu lile aleɛ, noko eza ɔnyianle mekɛ dɔɔnwo ɔmaanle ehyianvolɛma nee menli mɔɔ bɛmbu bɛ la. Bieko, ɔzele menli mɔɔ bɛbu bɛ kɛ bɛle “ɛtanevolɛma” la anwunvɔne. Menli bie mɔ mɔɔ bɛbu bɛ nwo tenlenema la maanle mɔɔ Gyisɛse yɛle la dendanle bɛ gyakɛ anu. Bɛbizale ye ɛdoavolɛma ne kɛ: “Duzu ati a bɛ nee adwuledievolɛma nee ɛtanevolɛma di na bɛno ɛ?” Gyisɛse buale bɛ wɔ ɛhye anwo kɛ: “Bɛdabɛ mɔɔ bɛte kpɔkɛ la ɛngyia ayileyɛvolɛ nwo, emomu bɛdabɛ mɔɔ bɛnde kpɔkɛ la a hyia bie a. Membale kɛ mebavɛlɛ ɛtanevolɛma meamaa bɛanlu bɛ nwo na tɛ tenlenema ɔ.”—Luku 5:29-32.

4. Kɛ mɔɔ ngapezonli Ayezaya hanle la, duzu a ɛnee ɔwɔ kɛ Dwuuma maa bɛ nye da ye ade wɔ Mɛzaya ne anwo a?

4 Duzu a Ngɛlɛlera ne ka a? Mekɛ tendenle kolaa na Mɛzaya ne ara la, ngapezonli Ayezaya hanle kɛ ewiade ne ɛnrɛlie ye ɛnrɛdo nu. Ngapezo ne hanle kɛ: “Menli ambu ye bie yɛɛ bɛkpole ye . . . Ɛnee ɔle kɛ asɛɛ bɛva ɔ nyunlu bɛvea yɛ. Bɛambu ye bie yɛɛ yɛbule ye kɛ ɔ nwo ɛngyia.” (Aye. 53:3) Ɛnee “menli” bakpo Mɛzaya ne, ɔti ɛnee ɔwɔ kɛ ɛvoya mɔɔ limoa la anu Dwuuma ne maa bɛ nye da kɛ bɛbakpo Gyisɛse.

5. Kɛzi menli dɔɔnwo bu Gyisɛse ɛdoavolɛma ɛnɛ ɛ?

5 Yɛnwu ngyegyelɛ ko ne ala bie ɛnɛ ɔ? Ɛhɛe. Ɛsɔfoma dɔɔnwo anye ɛbolo kɛ bɛbalie menli mɔɔ bɛlie duma, bɛlɛ ezukoa na ewiade ne bu bɛ kɛ bɛze nrɛlɛbɛ la wɔ bɛ asɔne ne mɔ anu. Ɔnva nwo kɛ menli ɛhye mɔ ɛnva Nyamenle ngyinlazo ne mɔ ɛmbɔ bɛ ɛbɛla la, ɛsɔfo ne mɔ die bɛ to nu. Ɛsɔfoma ɛhye mɔ ɛmbu Gyihova azonvolɛ mɔɔ ɛlɛbɔ mɔdenle azonle ye na bɛbɔ ɛbɛla kpalɛ la, ɔluakɛ ewiade ne bu bɛ kɛ bɛ nwo ɛngyia. Kɛ mɔɔ Pɔɔlo hanle la, Nyamenle ɛkpa menli mɔɔ “bɛmbu bɛ bie la.” (1 Kɔl. 1:26-29) Noko, Gyihova bu ye azonvolɛ mɔɔ bɛdi nɔhalɛ la amuala kɛ bɛsonle bolɛ.

6. Duzu edwɛkɛ a Gyisɛse hanle ye wɔ Mateyu 11:25, 26 a, na kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa ye ɛ?

6 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛammaa ninyɛne ɛhye mɔ andenda yɛ gyakɛ anu ɛ? (Kenga Mateyu 11:25, 26.) Mmamaa kɛzi ewiade ne bu Nyamenle menli la nyia ɛ nwo zo tumi. Te ɔ bo kɛ menli mɔɔ bɛlɛ bɛ nwo aze la ala a Gyihova fa bɛ di gyima maa bɛyɛ ye ɛhulolɛdeɛ a. (Edw. 138:6) Eza dwenledwenle ninyɛne mgbole mɔɔ Gyihova ɛlua menli mɔɔ ewiade ne bu bɛ kɛ bɛnze nrɛlɛbɛ anzɛɛ bɛnze nwoma anwo zo ɛyɛ la anwo.

(2) GYISƐSE KPALE ADALƐ NGILEHILELƐ NWO ƐDANLƐ

7. Duzu ati a Gyisɛse vɛlɛle Falasiima ne nabalabama ɛ, na kɛzi bɛyɛle bɛ nyɛleɛ ɛ?

7 Gyisɛse vale akɛnrasesebɛ kpale nabalaba nyɛleɛ mɔɔ ɛnee bɛyɛ ye wɔ ɛzonlenlɛ nu wɔ ye mekɛ zo la anwo ɛdanlɛ. Kɛ neazo la, Gyisɛse maanle bɛnwunle kɛ Falasiima ne le nabalabama, ɔluakɛ kɛzi bɛwowo bɛ sa anwo la hyia bɛ tɛla kɛzi bɛnea bɛ awovolɛ la. (Mat. 15:1-11) Bie a edwɛkɛ mɔɔ Gyisɛse hanle la zinle ye ɛdoavolɛma ne anwo. Ɔti bɛbizale ye kɛ: “Ɛze kɛ mɔɔ ɛhanle la maanle Falasiima ne vale ɛya ɔ?” Gyisɛse buale bɛ kɛ: “Baka biala mɔɔ tɛ me Ze mɔɔ wɔ anwuma la a luale la, bɛbadu. Bɛgyakyi bɛ. Bɛle adekilevolɛma anyenzinliravolɛma. Na saa anyezinliravolɛ kile anyezinliravolɛ adenle a, bɛ mu nwiɔ bɛgua kuma nu.” (Mat. 15:12-14) Ɔwɔ nu kɛ ɛzonlenlɛ nu mgbanyima ne mɔ vale mɔɔ Gyisɛse hanle la anwo ɛya ɛdeɛ, noko yemɔ ammaa yeangyakyi kɛ ɔbaha nɔhalɛ ne.

8. Kɛzi Gyisɛse maanle ɔlale ali kɛ tɛ ɛzonlenlɛ nu diedi ne amuala a Nyamenle die to nu ɛ?

8 Eza Gyisɛse kpale adalɛ ngilehilelɛ nwo ɛdanlɛ. Yeanga kɛ Nyamenle die ɛzonlenlɛ nu diedi ne amuala to nu. Emomu, ɔhanle kɛ menli dɔɔnwo bava adenle tɛtɛlɛ ne mɔɔ kɔ ɛzɛkyelɛ nu la azo, noko menli ekyi bie a bava adenle ɛdenraa ne mɔɔ kɔ ngoane nu la azo a. (Mat. 7:13, 14) Ɔmaanle ɔlale ali wienyi kɛ menli bie mɔ bayɛ bɛ nwo kɛ bɛlɛsonle Nyamenle, noko nɔhalɛ nu bɛnzonle ye. Ɔbɔle yɛ kɔkɔ kɛ: “Bɛnlea bɛ nwo boɛ wɔ adalɛ ngapezoma anwo, bɛyɛ bɛ nwo kɛ bɛle mboane, noko bɛle kɛ bedi mɔɔ ɛhɔne ɛlɛku bɛ la. Bɛ ma ne mɔ a bɛbava bɛanwu bɛ a.”—Mat. 7:15-20.

Menli dɔɔnwo maanle Gyisɛse dendanle bɛ gyakɛ anu ɔlua adalɛ diedi nee nyɛleɛ mɔɔ ɔkpale nwolɛ ɛdanlɛ la ati. Kɛzi deɛ ko ne ala bahola adenda menli bie mɔ agyakɛ anu ɛnɛ ɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 9) *

9. Adalɛ ngilehilelɛ mɔɔ Gyisɛse kpale nwolɛ ɛdanlɛ la bie mɔ a le boni?

9 Duzu a Ngɛlɛlera ne ka a? Ngapezo mɔɔ wɔ Ngɛlɛlera ne anu la hanle kɛ Gyihova sua ne anwo mɔdenlebɔlɛ bazɔ kɛ senle wɔ Mɛzaya ne anu. (Edw. 69:9; Dwɔn 2:14-17) Zɔhane mɔdenlebɔlɛ ne a hanle Gyisɛse maanle ɔkpale adalɛ ɛzonlenlɛ nu diedi nee nyɛleɛ nwo ɛdanlɛ a. Kɛ neazo la, ɛnee Falasiima ne die di kɛ ɛkɛla ne ɛnwu ɛlɛ; noko Gyisɛse hilehilele kɛ mowuamra ɛlafe. (Dwɔn 11:11) Ɛnee Sadusiima ne ɛnlie ɛnli kɛ bɛbadwazo mowuamra; noko Gyisɛse dwazole ɔ gɔnwo Lazalɛse. (Dwɔn 11:43, 44; Gyi. 23:8) Ɛnee Falasiima ne kilehile kɛ debie biala mɔɔ bazi la le awie nkelabea anzɛɛ Nyamenle ngyehyɛleɛ; noko Gyisɛse hilehilele kɛ menli bahola akpa kɛ bɛbazonle Nyamenle anzɛɛ bɛnrɛzonle ye.—Mat. 11:28.

10. Duzu ati a yɛ ngilehilelɛ ne tenda menli dɔɔnwo agyakɛ anu ɛnɛ a?

10 Yɛnwu ngyegyelɛ ko ne ala bie ɛnɛ ɔ? Ɛhɛe. Kɛmɔ yɛ ngilehilelɛ mɔɔ gyi Baebolo ne azo la kpa adalɛ ɛzonlenlɛ nwo ɛdanlɛ la ati, ɔtenda menli dɔɔnwo agyakɛ anu. Ɛsɔfoma kilehile bɛ menli ne kɛ Nyamenle twe ɛtanevolɛma anzo wɔ Abɔnsam senle nu. Bɛdua adalɛ ngilehilelɛ zɔhane azo bɛnyia tumi wɔ menli ne anwo zo amaa bɛahɔ zo bɛahile bɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛyɛ la. Kɛmɔ yɛle Gyihova azonvolɛ mɔɔ sonle Nyamenle mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la ati, yɛkpa adalɛ ngilehilelɛ zɔhane anwo ɛdanlɛ. Eza ɛsɔfo ne mɔ kilehile kɛ ɛkɛla ne ɛnwu ɛlɛ. Saa ngilehilelɛ ɛhye le nɔhalɛ a, ɔkile kɛ ɔnrɛhyia kɛ bɛdwazo menli mɔɔ ɛwu la. Yɛmaa menli nwu kɛ ngilehilelɛ ɛhye ɛnle Baebolo ne anu. Ɛzonlenlɛ dɔɔnwo kilehile kɛ debie biala mɔɔ yɛbayɛ la, Nyamenle hyehyɛ to ɛkɛ kolaa na yeazi anzɛɛ ɔle yɛ nkelabea. Noko yɛkilehile menli kɛ Nyamenle bɔle yɛ mɔɔ yɛkola yɛkpa kɛ yɛbazonle ye anzɛɛ yɛnrɛzonle ye. Kɛzi ɛzonlenlɛ nu mgbanyima yɛ bɛ nyɛleɛ wɔ edwɛkɛ ɛhye anwo ɛ? Fane dɔɔnwo ne ala bɛfa ɛya kpole!

11. Kɛ mɔɔ Gyisɛse edwɛkɛ mɔɔ wɔ Dwɔn 8:45-47 kile la, duzu a Nyamenle kpondɛ avi ye menli ne ɛkɛ a?

11 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛammaa ninyɛne ɛhye mɔ andenda yɛ gyakɛ anu ɛ? Saa yɛkulo nɔhalɛ ne a, yɛbalie edwɛkɛ biala mɔɔ Nyamenle ka la yɛali. (Kenga Dwɔn 8:45-47.) Yɛbahɔ zo yɛadɛnla nɔhalɛ ne anu, yɛnrɛyɛ kɛ Seetan Abɔnsam la. Yɛnrɛgyakyi yɛ diedi ne anu ɛlɛ. (Dwɔn 8:44) Nyamenle kpondɛ kɛ ye menli ne kyi “mɔɔ le ɛtane la” na “bɛbeta mɔɔ le kpalɛ la anwo” kɛ mɔɔ Gyisɛse yɛle la.—Wlo. 12:9; Hib. 1:9.

(3) BƐYƐLE GYISƐSE KPƆDEKPƆDE

Menli dɔɔnwo maanle Gyisɛse dendanle bɛ gyakɛ anu ɔlua baka ne azo mɔɔ ɔwule la ati. Kɛzi deɛ ko ne ala bahola adenda menli bie mɔ agyakɛ anu ɛnɛ ɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 12) *

12. Duzu ati a Dwuuma dɔɔnwo maanle adenle mɔɔ Gyisɛse luale zo wule la dendanle bɛ gyakɛ anu ɛ?

12 Duzu bieko a dendanle Dwuuma agyakɛ anu wɔ Gyisɛse mekɛ zo a? Pɔɔlo hanle kɛ: “Yɛmɛ yɛka Kelaese mɔɔ bɛhunle ye wɔ baka zo la anwo edwɛkɛ, ɔle azedolɛ bolɛ ɔmaa Dwuuma.” (1 Kɔl. 1:23) Duzu ati a adenle mɔɔ bɛluale zo bɛhunle Gyisɛse la maanle Dwuuma dɔɔnwo kpole ye ɛ? Kɛmɔ bɛhunle Gyisɛse wɔ baka zo la ati, bɛmɛ, ɛnee ɔzɔho kɛ ɔle amumuyɛnli nee ɛtanevolɛ—ɔnle Mɛzaya ne.—Dit. 21:22, 23.

13. Duzu a menli mɔɔ maanle Gyisɛse dendanle bɛ gyakɛ anu la anlie anli a?

13 Dwuuma mɔɔ maanle Gyisɛse dendanle bɛ agyakɛ anu la anlie anli kɛ ɛnee ɔnli fɔlɛ. Bɛdole ye ɛzonle yɛɛ bɛ nee ye anli ye boɛ. Menli mɔɔ lile Gyisɛse edwɛkɛ ne la anli pɛlepɛle. Dwuuma kɔɔto kpole ne anu ndɛnebuavolɛma ne yiale ndɛndɛ na bɛbuale Gyisɛse ndɛne, yɛɛ bɛanli edwɛkɛlilɛ nwo mɛla ne mɔ azo. (Luku 22:54; Dwɔn 18:24) Kɛ anrɛɛ ndɛnebuavolɛma ne bɛadie somolɛ mɔɔ bɛlɛbɔ Gyisɛse na bɛali pɛlepɛle la, ɛnee bɛdabɛ mumua ne bɛlɛkpondɛ “daselɛ adalɛ [bɛatia] Gyisɛse amaa bɛalua zo bɛahu ye.” Noko kɛmɔ bɛannyia bie la ati, ɛsɔfo kpanyinli ne bɔle mɔdenle kɛ ɔbamaa Gyisɛse aha edwɛkɛ ɛtane amaa bɛagyinla zo bɛabua ye fɔlɛ. Ɛnee ɛhye tia bɛ mɛla ne. (Mat. 26:59; Maake 14:55-64) Na mɔɔ bɛdwazole Gyisɛse la, ndɛnebuavolɛma ɛhye mɔ mɔɔ ɛnli pɛlepɛle la vale “dwɛtɛ fufule dɔɔnwo” maanle Wulomu sogyama ne kɛ bɛbɔ adalɛ na bɛhilehile deɛmɔti mɔɔ ɛnee Gyisɛse ɛnle nla ne anu la anu bɛhile menli ne.—Mat. 28:11-15.

14. Duzu a Ngɛlɛlera ne hanle ye wɔ Mɛzaya ne ewule nwo a?

14 Duzu a Ngɛlɛlera ne ka a? Ɔwɔ nu kɛ ɛnee Dwuuma mɔɔ wɔ Gyisɛse mekɛ zo la anye ɛnla kɛ Mɛzaya ne bawu ɛdeɛ, noko yɛ ngapezo mɔɔ ɛnee bɛha ye wɔ Ngɛlɛlera ne anu la nzonlɛ. Ɔse: “Ɔvale ye ngoane ɔmaanle bɔbɔ ɔhɔle ewule nu na bɛdianle ye bɛbokale mɛladonlɛma anwo; ɔzoale menli dɔɔnwo ɛtane, na ɔkpale mɛladonlɛma ati kyɛlɛ.” (Aye. 53:12) Ɔti mɔɔ bɛhunle Gyisɛse kɛ ɛtanevolɛ la, ɛnee ɔnle kɛ yemɔ tenda Dwuuma ne agyakɛ anu.

15. Ɛzonle mɔɔ bɛto Gyihova Alasevolɛ la boni mɔ a maa menli bie mɔ kpo bɛ a?

15 Yɛnwu ngyegyelɛ ko ne ala bie ɛnɛ ɔ? Ɛhɛe. Bɛdole Gyisɛse ɛzonle na bɛbuale ye fɔlɛ, na zɔhane ala a bɛfa bɛyɛ Gyihova Alasevolɛ ɛnɛ a. Neazo bie mɔ ɛne. Wɔ 1930 nee 1940 ne anu, bɛlile fanwodi mɔɔ yɛlɛ yɛsonle la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ kɔɔto wɔ United States. Ɔlale ali wienyi kɛ ndɛnebuavolɛma bie mɔ lɛ yɛ nwo adwenle ɛtane. Wɔ Quebec, Canada, Asɔnema nee Maanle ne bɔle nu dwazole tiale yɛ gyima ne. Kɛmɔ nolobɔlɛma hanle Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo edwɛkɛ hilele bɛ gɔnwo mɔ la ati, bɛhyele bɛ nuhua dɔɔnwo bɛguale efiade. Wɔ Germany, Nazi arane ne mɔɔ ɛnzulo Nyamenle la hunle mediema mgbavolɛ mɔɔ di nɔhalɛ la dɔɔnwo. Na kenlensa ye, kɛmɔ yɛ mediema mɔɔ wɔ Russia la ka Baebolo ne anu edwɛkɛ kile awie mɔ la ati, bɛhye bɛ nuhua dɔɔnwo bɛgua efiade ɔluakɛ bɛse mɔɔ bɛyɛ la le “maamɔvo ɛbɛla.” Bɛva bɛ sa bɛdo Ngɛlɛlera Nwuanzanwuanza—Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo ne mɔɔ wɔ Russia aneɛ nu la azo na bɛbu ye kɛ ɔle maamɔvoma buluku, ɔluakɛ bɛvale duma Gyihova bɛlile gyima wɔ nu.

16. Kɛ mɔɔ bɛha ye wɔ 1 Dwɔn 4:1 la, duzu ati a ɔnle kɛ yɛmaa bɛfa adalɛ edwɛkɛ mɔɔ bɛka ye Gyihova menli ne anwo la bɛbɛlɛbɛla yɛ ɛ?

16 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛammaa ninyɛne ɛhye mɔ andenda yɛ gyakɛ anu ɛ? Kpondɛ nɔhalɛ mɔɔ wɔ nu la. Wɔ Gyisɛse Boka Zo Ɛdendɛlɛ ne anu, ɔbɔle ye tievolɛma kɔkɔ kɛ ‘menli bie mɔ bayɛ bɛ kpɔdekpɔde na bɛabɔ adalɛ bɛava edwɛkɛ bɛado bɛ nwo zo.’ (Mat. 5:11) Seetan a maa bɛbɔ adalɛ ɛhye mɔ a. Ɔsi dwazotiama adua ɔmaa bɛka menli mɔɔ kulo nɔhalɛ ne la anwo adalɛ edwɛkɛ bɛkile awie mɔ. (Yek. 12:9, 10) Ɔwɔ kɛ yɛkpo adalɛ edwɛkɛ mɔɔ menli mɔɔ dwazo tia yɛ la ka la. Ɔnle kɛ yɛmaa adalɛ edwɛkɛ zɛhae mɔ ka yɛ ɛzulolɛ anzɛɛ maa yɛ diedi ne ka aze ɛlɛ.—Kenga 1 Dwɔn 4:1.

(4) BƐYELE GYISƐSE BƐMAANLE NA BƐKPOLE YE

Menli dɔɔnwo maanle Gyisɛse dendanle bɛ gyakɛ anu ɔlua Dwudase mɔɔ yele ye maanle la ati. Kɛzi deɛ ko ne ala bahola adenda menli bie mɔ agyakɛ anu ɛnɛ ɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 17-18) *

17. Kɛzi ninyɛne mɔɔ sisile kolaa na bɛahu Gyisɛse la dendanle bie mɔ agyakɛ anu ɛ?

17 Kolaa na Gyisɛse awu la, ye ɛzoanvolɛma 12 ne anu ko yele ye maanle. Ɛzoanvolɛ gyɛne noko kpole Gyisɛse fane nsa, na nɔe ne mɔɔ aleɛ kye a ɔbawu la, ɛzoanvolɛma mɔɔ ɛha la nriandinle gyakyile ye. (Mat. 26:14-16, 47, 56, 75) Yeanzi Gyisɛse anwo. Ɛnee yelimoa yeha bɔbɔ kɛ ɛhye bazi. (Dwɔn 6:64; 13:21, 26, 38; 16:32) Mɔɔ ninyɛne ɛhye mɔ sisile la, anrɛɛ bie mɔ bahola aha kɛ, ‘Saa zɔhane a Gyisɛse ɛzoanvolɛ ne mɔ de a, ɛnee mengulo kɛ meboka bɛ nwo!’

18. Ngapezo boni mɔ a ninyɛne mɔ sisile kolaa na Gyisɛse awu la maanle ɔrale nu a?

18 Duzu a Ngɛlɛlera ne ka a? Ɛvolɛ ɛya dɔɔnwo kolaa na Gyisɛse ara azɛlɛ ye azo la, Gyihova hanle ye wɔ ye Edwɛkɛ ne anu kɛ bɛbaye Mɛzaya ne bɛamaa bɛalie dwɛtɛ fufule 30. (Zɛk. 11:12, 13) Gyisɛse agɔnwo mɔ mɔɔ bikye ye kpalɛ la anu ko a baye ye amaa a. (Edw. 41:9) Ngapezonli Zɛkalaya noko hɛlɛle kɛ: “Bɔ mboaneneavolɛ ne, na maa mboane ne mɔ ɛbɔ asande.” (Zɛk. 13:7) Kɛ anrɛɛ ahonlekpalɛma bamaa ninyɛne ɛhye mɔ adenda bɛ gyakɛ anu la, ngapezo ɛhye mɔ mɔɔ bɛnwunle kɛ ɔrale nu wɔ Gyisɛse anwo zo la maanle bɛ diedi nu mianle.

19. Duzu a ahonlekpalɛma ze a?

19 Yɛnwu ngyegyelɛ ko ne ala bie ɛnɛ ɔ? Ɛhɛe. Yɛ mekɛ ye azo noko, Alasevolɛ bie mɔ mɔɔ menli dɔɔnwo ze bɛ la ɛvi nɔhalɛ ne anu, bɛyɛ kpɔkyevolɛma na bɛlɛbɔ mɔdenle bɛahwe awie mɔ bɛavi nɔhalɛ ne anu. Bɛlua adwelielilɛ ngɛlata, riledio, TV yɛɛ yintanɛte ne azo bɛha Gyihova Alasevolɛ anwo edwɛkɛ ɛtane, yɛ nwo edwɛkɛ mɔɔ ɔnwie nɔhalɛ yɛ yɛɛ yɛ nwo edwɛkɛ mɔɔ ɛnle nɔhalɛ fee la. Noko ahonlekpalɛma ɛmmaa ninyɛne ɛhye mɔ ɛndenda bɛ gyakɛ anu. Emomu, bɛze kɛ Baebolo ne hanle kɛ ninyɛne ɛhye mɔ basisi.—Mat. 24:24; 2 Pita 2:18-22.

20. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛammaa menli mɔɔ ɛvi nɔhalɛ ne anu la andenda yɛ gyakɛ anu ɛ? (2 Timote 4:4, 5)

20 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛammaa ninyɛne ɛhye mɔ andenda yɛ gyakɛ anu ɛ? Ɔwɔ kɛ yɛsukoa debie dahuu, yɛyɛ asɔne dahuu na yɛkɔ zo yɛyɛ gyima mɔɔ Gyihova ɛva ɛmaa yɛ kɛ yɛyɛ la yɛfa yɛmia yɛ diedi ne anu. (Kenga 2 Timote 4:4, 5.) Saa yɛlɛ diedi a, yɛte Gyihova Alasevolɛ anwo edwɛkɛ ɛtane a yɛnrɛmaa yɛ ahonle ɛnrɛdu. (Aye. 28:16) Ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Gyihova, ye Edwɛkɛ ne yɛɛ yɛ mediema la baboa yɛ amaa menli mɔɔ bɛvi nɔhalɛ ne anu la andenda yɛ gyakɛ anu.

21. Ɔnva nwo kɛ menli dɔɔnwo ɛndie yɛ edwɛkɛ ne ɛnɛ la, anwodozo boni a yɛbahola yɛanyia a?

21 Wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu, menli dɔɔnwo maanle ninyɛne dendanle bɛ gyakɛ anu na bɛkpole Gyisɛse. Noko menli dɔɔnwo liele ye lile. Yeanyɛ boɛ fee la, Dwuuma Sanhedelin ne anu sonla ko yɛɛ “ɛsɔfoma dɔɔnwo” liele ye lile. (Gyi. 6:7; Mat. 27:57-60; Maake 15:43) Zɔhane ala a ɛnɛ noko, menli dɔɔnwo ɛtɛmaanle ninyɛne ɛhye mɔ ɛtɛtendanle bɛ gyakɛ anu a. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ bɛze nɔhalɛ ne mɔɔ wɔ Ngɛlɛlera ne anu la yɛɛ bɛ nye die nwo. Nyamenle Edwɛkɛ ne ka kɛ: “Bɛdabɛ mɔɔ bɛkulo wɔ mɛla ne la lɛ anzodwolɛ kpole; debie biala ɛngola ɛmmaa bɛmkpo aze.”—Edw. 119:165.

EDWƐNE 124 Di Nɔhalɛ Dahuu

^ ɛden. 5 Wɔ edwɛkɛ mɔɔ limoa la anu, yɛzuzule ninyɛne nna mɔɔ ɔti menli kpole Gyisɛse wɔ tete ne nee deɛmɔti bɛkpo ye ɛdoavolɛma ɛnɛ la anwo. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu ninyɛne nna bieko anwo. Eza yɛbanwu deɛmɔti ahonlekpalɛma mɔɔ kulo Gyihova la ɛmmaa ninyɛne ɛhye mɔ ɛndenda bɛ gyakɛ anu la.

^ ɛden. 60 NVONINLI NWO EDWƐKƐ:  Gyisɛse nee Mateyu yɛɛ adwuledievolɛma ɛlɛdi aleɛ.

^ ɛden. 62 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Gyisɛse ɛlɛfoa gualilɛma ne avi ɛzonlenlɛsua ne anu.

^ ɛden. 64 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Bɛva amaneɛnwunlɛbaka bɛdo Gyisɛse akɔme zo.

^ ɛden. 66 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Dwudase ɛlɛfo Gyisɛse anloa anwo aye ye amaa.