1-2. Ngyegyelɛ boni a Alasevolɛ dɔɔnwo yia a?

ƐZOANVOLƐ Pɔɔlo maanle Timote nee Kilisienema kɔsɔɔti anwosesebɛ kɛ, bɛyɛ bɛ ɛzonlenlɛ gyima ne kpalɛ. (2 Tim. 4:5) Yɛ muala yɛfa Pɔɔlo folɛdulɛ ne anyebolo zo. Noko yɛyia ngyegyelɛ. Wɔ yɛ mediema dɔɔnwo afoa nu, bɛhyia akɛnrasesebɛ na bɛahola bɛayɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne. (2 Tim. 4:2) Kɛ neazo la, dwenle yɛ mediema mɔɔ wɔ maanle mɔɔ bɛmmaa yɛnyɛ yɛ gyima foa bie wɔ ɛkɛ anzɛɛ bɛva bɛ sa bɛdo yɛ gyima ne amuala azo anu la anwo nea. Bɛka edwɛkɛ ne ɔnva nwo kɛ bɛze kɛ bɛbahola bɛahye bɛ bɛagua efiade la!

² Gyihova menli yia ngyegyelɛ ngakyile mɔɔ bahola ado bɛ sa nu la. Kɛ neazo la, ɔwɔ kɛ bɛ nuhua dɔɔnwo fa dɔnehwele dɔɔnwo yɛ gyima na bɛ abusua ne anyia mɔɔ bɛhyia nwo la. Bɛkulo kɛ bɛyɛ dɔɔnwo wɔ daselɛlilɛ nu, noko dapɛne ne kahɔ awieleɛ la, ɛnee bɛwie fɛ. Bie mɔ noko, ɔlua anwodolɛ anzɛɛ kpanyinliyɛlɛ ti, bɛngola bɛnyɛ dɔɔnwo; bie mɔ bɔbɔ ɛha sua nu. Yɛɛ bie mɔ te nganeɛ dahuu kɛ nvasoɛ ɛnle bɛ nwo zo. Adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Mary * mɔɔ de Middle East la hanle kɛ: “Ɔwɔ kɛ mebɔ mɔdenle kpalɛ na meali nganeɛ mɔɔ mete kɛ me nwo ɛngyia la azo, na mekawie la ɛnee me nwo ɛyɛ me bɛtɛɛ. Akee me adwenle bua me fɔlɛ ɔluakɛ, ɔmmaa mennyia mekɛ nee anwosesebɛ mengɔ daselɛlilɛ.”

3. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

³ Ɔnva nwo ngyegyelɛ biala mɔɔ yɛlɛyia la, Gyihova bahola amaa yɛ anwosesebɛ yeamaa yɛagyinla ɔ nloa na yɛahɔ zo yɛazonle ye kɛ mɔɔ yɛbahola biala la. Kolaa na yɛazuzu kɛzi Gyihova bahola aboa yɛ anwo la, bɛmaa yɛzuzu kɛzi ɔmaanle Pɔɔlo nee Timote anwosesebɛ ɔmaanle bɛyɛle bɛ ɛzonlenlɛ gyima ne kpalɛ ɔnva nwo ngyegyelɛ biala mɔɔ bɛyiale la anwo.

4. Ngyegyelɛ boni mɔ a Pɔɔlo yiale a?

⁴ Pɔɔlo yiale ngyegyelɛ dɔɔnwo. Ɛnee ɔhyia Gyihova moalɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛbole ye, bɛzile ye awolɛ na bɛdole ye efiade la. (2 Kɔl. 11:23-25) Pɔɔlo hanle ye wienyi kɛ, ɔdwu mekɛ ne bie a, ɔwɔ kɛ ɔbɔ mɔdenle kpalɛ na yeali bɛsanudolɛ zo. (Wlo. 7:18, 19, 24) Ɛnee eza ɔwɔ kɛ ɔgyinla kpɔkɛdelɛ nwo ngyegyelɛ bie mɔɔ le kɛ “bowule” bie mɔɔ bɛva bɛwula ɔ nwo nane nu, mɔɔ ɛnee ɔkulo kɛ Nyamenle ye fi ɛkɛ maa ye la anloa.—2 Kɔl. 12:7, 8.

5. Duzu a Pɔɔlo holale yɛle ɔnva nwo ngyegyelɛ mɔɔ ɔyiale la ɛ?

⁵ Gyihova maanle Pɔɔlo anwosesebɛ ɔmaanle ɔyɛle ye ɛzonlenlɛ gyima ne ɔnva nwo ngyegyelɛ ngakyile mɔɔ ɔyiale la. Nea ninyɛne mɔɔ Pɔɔlo yɛle la. Kɛ neazo la, mɔɔ bɛdole ye efiade wɔ sua bie anu wɔ Wulomu la, ɔbɔle mɔdenle ɔhanle edwɛkpa ne ɔhilele Dwuu mgbanyima nee bie a arane mgbanyima. (Gyi. 28:17; Fel. 4:21, 22) Eza ɔhanle edwɛkɛ ne ɔhilele Belemgbunli Sinzavolɛma ne anu dɔɔnwo yɛɛ ɔlile menli mɔɔ rakpɔlale ye la kɔsɔɔti daselɛ. (Gyi. 28:30, 31; Fel. 1:13) Gyihova sunsum ne hanle Pɔɔlo wɔ zɔhane mekɛ ne anu ɔmaanle ɔhɛlɛle ngɛlata mɔɔ ɛboa Kilisienema too yeradwu ɛnɛ la. Eza Pɔɔlo neazo ne maanle asafo ne mɔɔ wɔ Wulomu la anwosesebɛ, na ɛhye maanle ɔ mediema ne mɔ nyianle ‘akɛnrasesebɛ kpole hanle Nyamenle edwɛkɛ ne mɔɔ bɛanzulo a.’ (Fel. 1:14) Ɔdwu mekɛ ne bie a Pɔɔlo ɛngola ɛnyɛ ninyɛne dɔɔnwo ɛdeɛ, noko ɔyɛle biala mɔɔ ɔbahola la, na ɛhye ‘boale maanle edwɛkpa ne hɔle zo.’—Fel. 1:12.

6. Kɛ mɔɔ 2 Kɔlentema 12:9, 10 kile la, duzu a boale Pɔɔlo maanle ɔyɛle ye ɛzonlenlɛ gyima ne kpalɛ a?

⁶ Pɔɔlo nwunle kɛ, Nyamenle a maanle ye anwosesebɛ ɔmaanle ɔyɛle debie biala mɔɔ ɔyɛle wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu la a, na tɛ ɔdaye ye anwosesebɛ ɔ. Ɔhanle kɛ Nyamenle tumi ne “di munli wɔ bɛtɛɛyɛlɛ nu.” (Kenga 2 Kɔlentema 12:9, 10.) Gyihova luale Ye sunsum nwuanzanwuanza ne azo ɔmaanle Pɔɔlo anwosesebɛ ɔmaanle ɔyɛle ye ɛzonlenlɛ gyima ne kpalɛ ɔnva nwo kpɔdekpɔdeyɛlɛ, efiadelalɛ yɛɛ ngyegyelɛ gyɛne mɔɔ ɔyiale la.

7. Ngyegyelɛ boni mɔ a ɛnee ɔwɔ kɛ Timote di zo amaa yeahola yeayɛ ye ɛzonlenlɛ gyima ne kpalɛ a?

⁷ Ɛnee ɔwɔ kɛ Pɔɔlo agɔnwo kakula Timote noko fa ɔ nwo to Nyamenle tumi ne azo amaa yeahola yeayɛ ye ɛzonlenlɛ gyima ne kpalɛ. Timote nee Pɔɔlo dule adenle hɔle ɛleka  ngakyile hɔyɛle edwɛkpatɛlɛvolɛ gyima ne. Eza Pɔɔlo zoanle ye wɔ ɛleka ngakyile ɔmaanle ɔhɔkpɔlale asafo ne mɔ na ɔmaanle bɛ anwosesebɛ. (1 Kɔl. 4:17) Bie a Timote dele nganeɛ kɛ ɔnfɛta. Ɔbayɛ kɛ yemɔti a Pɔɔlo hanle hilele ye kɛ, “Mmamaa awie biala bu wɔ kakula fa ɛ nyunlu kyikyi aze” la. (1 Tim. 4:12) Wɔ mekɛ ɛhye anu noko, ɛnee Timote ‘anwo ta toto ye,’ na ɛnee ɔle kɛ bowule bie mɔɔ bɛva bɛwula ɔ nwo nane nu la. (1 Tim. 5:23) Noko ɛnee Timote ze kɛ, Gyihova balua ye sunsum ne azo amaa ye anwosesebɛ mɔɔ ɔhyia la, amaa yeabɔ edwɛkpa ne nolo na yeazonle ɔ mediema.—2 Tim. 1:7.

8. Kɛzi Gyihova maa ye menli anwosesebɛ ɛnɛ ɛ?

⁸ Ɛnɛ, Gyihova fa ye “tumi bedevinli ne” maa ye menli amaa bɛahɔ zo bɛazonle ye nɔhalɛ nu. (2 Kɔl. 4:7) Bɛmaa yɛzuzu ninyɛne nna mɔɔ Gyihova dua zo maa yɛ anwosesebɛ na ɔboa yɛ ɔmaa yɛkɔ zo yɛdi nɔhalɛ yɛmaa ye la anwo: asɔneyɛlɛ, Baebolo ne, Kilisiene mediema yɛɛ yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne.

9. Kɛzi asɔneyɛlɛ bahola aboa yɛ ɛ?

⁹ Ɔdua asɔneyɛlɛ zo ɔmaa yɛ anwosesebɛ. Kɛ mɔɔ bɛhɛlɛ wɔ Ɛfɛsɛsema 6:18 la, Pɔɔlo maanle yɛ anwosesebɛ kɛ yɛyɛ asɔne “mekɛ biala.” Nyamenle noko badie na yeamaa yɛ anwosesebɛ. Jonnie mɔɔ de Bolivia la nwunle kɛzi Gyihova boale ye wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔlɛyia ngyegyelɛ ngakyile la. Ɔ ye nee ye awovolɛ amuala anwo dole bɛ kpole bie wɔ mekɛ ko ne ala anu. Ɛnee ɔnla aze kɛ Jonnie banlea menli nsa ne amuala. Ye mame wule, na ɔhyɛle kpalɛ na ɔ ye nee ye papa ade kpɔkɛ. Jonnie hanle zɔhane mekɛ ne anwo edwɛkɛ kɛ, “Debie mɔɔ boale me wɔ tɛnlabelɛ ɛsesebɛ zɔhane anu la a le kɛ, ɛnee dahuu meka ngyegyelɛ fɔɔnwo ne anwo edwɛkɛ wɔ me asɔneyɛlɛ nu.” Gyihova maanle Jonnie anwosesebɛ ɔmaanle ɔgyinlanle ɔ nloa. Asafo nu kpanyinli bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Ronald mɔɔ de Bolivia la nwunle kɛ ye mame ɛnyia kansa. Ye siane ko anzi, ye mame wule. Duzu a boale Ronald ɔmaanle ɔgyinlanle ɔ nloa a? Ɔhanle kɛ: “Saa melɛyɛ asɔne a, meka me ahonle nu edwɛkɛ nee kɛzi mete nganeɛ la amuala mekile Gyihova. Meze kɛ ɔte me edwɛkɛ bo ɔtɛla awie biala, ɔte ɔ bo ɔtɛla medame mumua ne bɔbɔ.” Ɔdwu mekɛ ne bie a, yɛbade nganeɛ kɛ yɛ ngyegyelɛ ne bo yɛ nwo zo anzɛɛ yɛnnwu mɔɔ yɛka nwolɛ edwɛkɛ wɔ yɛ asɔneyɛlɛ nu bɔbɔ a. Noko Gyihova se yɛyɛ asɔne saa bɔbɔ yɛnnwu edwɛkɛ mɔɔ yɛka yɛava yɛahile kɛzi yɛte nganeɛ la a.—Wlo. 8:26, 27.

10. Kɛ mɔɔ Hibuluma 4:12 kile la, duzu ati a Baebolo ne mɔɔ yɛbagenga na yɛadwenledwenle nwolɛ la hyia kpalɛ a?

¹⁰ Ɔdua Baebolo ne azo ɔmaa yɛ anwosesebɛ. Kɛmɔ Pɔɔlo kpondɛle anwosesebɛ nee arɛlekyekyelɛ vile Ngɛlɛlera ne anu la ati, ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛyɛ zɔ. (Wlo. 15:4) Saa yɛkenga Nyamenle Edwɛkɛ ne na yɛdwenledwenle nwolɛ a, Gyihova bahola ava ye sunsum ne aboa yɛ yeamaa yɛade kɛzi Ngɛlɛlera ne fale yɛ tɛnlabelɛ ne anwo la abo. (Kenga Hibuluma 4:12.) Ronald mɔɔ yɛlimoa yɛha ɔ nwo edwɛkɛ la hanle kɛ, “Ɔyɛ me fɛ kɛ menvale menyɛle me subane kɛ mebagenga Baebolo ne foa bie nɔsolɛ biala la. Medwenledwenle Gyihova subane ne mɔ nee kɛzi ɔnleanle ye menli la anwo dɔɔnwo. Ɛhye boa me maa menyia anwosesebɛ bieko.”

11. Kɛzi Baebolo ne maanle adiema raalɛ bie mɔɔ ɛlɛdi nyane la anwosesebɛ ɛ?

¹¹ Saa yɛdwenledwenle Nyamenle Edwɛkɛ ne anwo a, ɔmaa yɛnyia adwenle kpalɛ wɔ tɛnlabelɛ mɔɔ yɛwɔ nu la anwo. Suzu kɛzi Baebolo ne boale adiema raalɛ bie mɔɔ ɔ hu wule  la anwo. Asafo nu kpanyinli bie hanle hilele ye kɛ, saa ɔkenga Dwobu buluku ne a, ɔbanyia ɛzukoalɛdeɛ mɔɔ baboa ye kpalɛ. Mɔɔ ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔkenga la, ɛkɛ ne ala ɔdendɛle ɔtiale Dwobu kɛ ɔnyianle adwenle mɔɔ ɛndenrɛ la. Ɔbɔle Dwobu kɔkɔ wɔ ye adwenle nu kɛ: “Dwobu! Mmanyia zɔhane adwenle ne!” Noko nzinlii ɔnwunle kɛ, mɔɔ Dwobu yɛle la bie ala a ɔlɛyɛ la. Ɛhye boale ye maanle ɔhakyile ye adwenle na ɔnyianle anwosesebɛ ɔgyinlanle nyane mɔɔ ɔlɛdi wɔ ɔ hu ewule ne anwo la anloa.

12. Kɛzi Gyihova dua yɛ mediema diedima nwo zo maa yɛ anwosesebɛ ɛ?

¹² Ɔdua yɛ mediema Kilisienema nwo zo ɔmaa yɛ anwosesebɛ. Adenle bieko mɔɔ Gyihova dua zo maa yɛ anwosesebɛ la a le yɛ mediema diedima. Pɔɔlo hɛlɛle kɛ ɔ kunlu anu a anrɛɛ yenwu ɔ mediema Kilisienema amaa bɛamaa bɛ nwo anwosesebɛ. (Wlo. 1:11, 12) Mary mɔɔ yɛlimoa yɛha ɔ nwo edwɛkɛ la anye die nwo kɛ ɔ nee ɔ mediema badu. Ɔhanle kɛ: “Gyihova ɛva mediema mɔɔ bɛnze ngyegyelɛ mɔɔ melɛyia bɔbɔ la ɛli gyima. Bɛka edwɛkɛ mɔɔ maa anwosesebɛ anzɛɛ bɛkɛlɛ edwɛkɛ wɔ kɛlata zo bɛbɛlɛ me, na yemɔ a ɛnee mehyia nwo kpalɛ a. Eza ɔboa me ɔmaa meka me edwɛkɛ mekile mediema mraalɛ mɔɔ ɛyia me ngyegyelɛ ne bie la na mesukoa debie mefi bɛ anwubielɛ ne mɔ anu. Yɛɛ mgbanyima ne mɔ maa mete nganeɛ dahuu kɛ me nwo hyia wɔ asafo ne anu.”

13. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛamaa yɛ nwo anwosesebɛ wɔ debiezukoalɛ bo ɛ?

¹³ Ɛleka kpalɛ ko mɔɔ yɛbahola yɛamaa yɛ nwo anwosesebɛ la a le debiezukoalɛ bo. Saa ɛkɔ debiezukoalɛ a, ɛbahola wɔaha kɛzi ɛkulo awie mɔ nee kɛzi ɛ nye sɔ mɔɔ bɛyɛ la anwo edwɛkɛ wɔahile bɛ wɔava wɔamaa bɛ anwosesebɛ ɔ? Kɛ neazo la, kolaa na bɛabɔ debiezukoalɛ ko bie abo la, asafo nu kpanyinli bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Peter la hanle hilele adiema raalɛ bie mɔɔ ɔ hu ɛnle diedinli la kɛ: “Saa ɛba debiezukoalɛ a, ɔmaa yɛ anwosesebɛ kpole. Dahuu ɛ nee ɛ mra nsia ne amuala ba debiezukoalɛ yɛɛ bɛba noko a bɛmaa mualɛ.” Anyelielɛ maanle ɛrɛladane ne anye tetɛle na ɔhanle kɛ: “Ɛnee mehyia edwɛkɛ ɛhye anwo kpalɛ ɛnɛ.”

14. Kɛzi edwɛkɛhanlɛ gyima ne boa yɛ ɛ?

¹⁴ Ɔdua daselɛlilɛ gyima ne azo ɔmaa yɛ anwosesebɛ. Saa yɛka Baebolo ne anu nɔhalɛ ne yɛkile awie mɔ a, ɔmaa yɛ nye die, saa bɛtie yɛ anzɛɛ bɛandie yɛ bɔbɔ a. (Mrɛ. 11:25) Adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Stacy la nwunle kɛzi daselɛlilɛ gyima ne kola maa yɛ anwosesebɛ la. Mɔɔ bɛdule ye busuanli bie la, ɔlile nyane kpole kpalɛ na ɔhɔle zo ɔbizale ɔ nwo kɛ, ‘Anrɛɛ ɔwɔ kɛ meyɛ debie meboa ye ɔ?’ Ngyegyelɛ zɔhane ala a ɛnee Stacy dwenle nwo a. Duzu a boale ye maanle ɔgyinlanle zɔhane tɛnlabelɛ ɛsesebɛ ne anloa a? Daselɛlilɛ gyima ne ɔ! Mɔɔ ɔlɛyɛ daselɛlilɛ gyima ne la, ɔvale ye adwenle ɔziele menli mɔɔ wɔ ye azɛlɛsinli ne anu mɔɔ bɛhyia ye moalɛ la anwo zo. Ɔhanle kɛ: “Wɔ zɔhane mekɛ ne anu, Gyihova maanle menyianle Baebolo sukoavo bie mɔɔ nyianle anyuhɔlɛ ndɛndɛ la. Yemɔ maanle me anwosesebɛ kpalɛ. Debie mɔɔ boale me kpalɛ la a le daselɛlilɛ gyima ne.”

15. Duzu a ɛsukoa ɛfi Mary edwɛkɛ ne anu a?

¹⁵ Tɛnlabelɛ mɔɔ bie mɔ wɔ nu la ati, bie a bɛte nganeɛ kɛ bɛnrɛhola bɛnrɛyɛ dɔɔnwo wɔ daselɛlilɛ gyima ne anu. Saa zɔhane a ɛte nganeɛ a, kakye kɛ Gyihova anye die biala mɔɔ ɛbahola wɔayɛ la anwo. Suzu Mary neazo ne anwo bieko. Mɔɔ ɔdule ɔhɔle asafo mɔɔ bɛka aneɛ gyɛne la anu la, ɔdele nganeɛ kɛ ɔnrɛhola ɔnrɛyɛ dɔɔnwo. Ɔhanle kɛ, “Wɔ mekɛ bie anu, ɛnee mɔɔ mekola meyɛ la ala a le kɛ mebaha edwɛkɛ sikalɛ, anzɛɛ mebagenga Baebolo ngyɛnu bie anzɛɛ mebava trate meamaa wɔ  daselɛlilɛ nu.” Ɛhye maanle ɔdele nganeɛ kɛ saa ɛfa ye ɛtoto menli mɔɔ ka aneɛ ne kpalɛ la anwo a, yemɔ ɔnyɛ ɛhwee bɔbɔ. Noko ɔhakyile ye adwenle. Ɔnwunle kɛ Gyihova bahola ava ye ali gyima ɔnva nwo kɛ ɔngola aneɛ ne ka kpalɛ la. Ɔhanle kɛ, “Nɔhalɛ ne mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la ɛnyɛ se, na ɔkola ɔkakyi menli ɛbɛlabɔlɛ.”

16. Duzu a baboa bɛdabɛ mɔɔ bɛha sua nu la yeamaa bɛanyia anwosesebɛ a?

¹⁶ Gyihova nwu ɛhulolɛ mɔɔ yɛlɛ kɛ yɛbahɔ daselɛlilɛ la, na ɔ nye sɔ ye, saa bɔbɔ yɛha sua nu a. Ɔbahola yeabuke nwolɛ adenle yeamaa yɛali menli mɔɔ bakpɔla yɛ anzɛɛ bayɛ yɛ ayile la daselɛ. Saa yɛfa mɔɔ yɛkola yɛyɛ ye kɛkala la yɛtoto mɔɔ yɛyɛle ye dɛba la anwo a, ɔbahola yeamaa yɛ sa nu ado. Noko saa yɛnwu kɛzi Gyihova ɛlɛboa yɛ kɛkala la a, ɔbamaa yɛanyia anwosesebɛ yɛava anyelielɛ yɛagyinla sɔnea biala anloa.

17. Kɛ mɔɔ Nolobɔvo 11:6 kile la, saa bɔbɔ menli ɛndie yɛ a, duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛkɔ zo yɛdi daselɛ a?

¹⁷ Yɛgua nɔhalɛ ma ne, noko yɛnze mɔɔ ɔbafifi na yeanyi a. (Kenga Nolobɔvo 11:6.) Kɛ neazo la, adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Barbara mɔɔ wɔ ye ɛvolɛ 80 ne anu la ta dua fonu nee ngɛlata ɛhɛlɛlɛ zo di daselɛ. Ɔvale March 1, 2014, Ɛzinzalɛ Arane ne mɔɔ ɔ ti ne se “Mɔɔ Nyamenle Ɛyɛ Ɛmaa Wɔ La” ko ɔwulale ngɛlata ne mɔ ko anu. Ɛnee ɔnze kɛ ɔvale kɛlata ne ɔhɔmaanle agyalɛma bie mɔɔ bɛgyakyi Gyihova ɛzonlenlɛ la. Bɛgengale magazine ne fane dɔɔnwo. Kunli ne dele nganeɛ kɛ asɛɛ Gyihova mumua ne ɛlɛtendɛ ahile ye la. Awieleɛ bɔkɔɔ ne, agyalɛma ɛhye mɔɔ ɛnee bɛgyakyi debiezukoalɛ ɛhɔlɛ wɔ ɛvolɛ mɔɔ bo 27 anu la, bɔle ɔ bo kɛ bɛkɔ debiezukoalɛ bieko na akee bɛrazonlenle Gyihova. Nea kɛzi mɔɔ vi kɛlata ko zɔhane anu rale la maanle Barbara anwosesebɛ a!

18. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ na yɛanyia Nyamenle tumi ne azo nvasoɛ a?

¹⁸ Gyihova ɛmaa yɛ nwolɛ adenle dɔɔnwo mɔɔ yɛbahola yɛalua zo yɛanyia ye tumi ne a. Saa yɛfa nwolɛ adenle ɛhye mɔ—mɔɔ le kɛ asɔneyɛlɛ, Baebolo ne, yɛ Kilisiene mediema yɛɛ daselɛlilɛ gyima ne—yɛdi gyima a, ɛnee yɛlɛkile kɛ yɛdie yɛdi kɛ Gyihova bahola aboa yɛ yɛɛ ɔkulo kɛ ɔboa yɛ. Bɛmaa yɛva yɛ nwo yɛdo yɛ anwuma Selɛ ne mɔɔ ɔ nye die kɛ “ɔda ye anwosesebɛ ne ali yeahile menli mɔɔ bɛ ahonle di munli wɔ ɔ nwo la” anwo zo.—2 Ek. 16:9.