Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 20

Yekile​—Kɛzi Ɔfale Nyamenle Agbɔvolɛ Anwo La

Yekile​—Kɛzi Ɔfale Nyamenle Agbɔvolɛ Anwo La

“Bɛboɔboale bɛ nloa bɛhɔle ɛleka mɔɔ bɛfɛlɛ ye Hibulu nu Amagɛdɔn la.”​—YEK. 16:16.

EDWƐNE 150 Kpondɛ Nyamenle Na Nyia Ngoane

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Duzu a Yekile buluku ne maa yɛnwu ye wɔ Nyamenle menli ne anwo a?

 YEKILE buluku ne maa yɛnwu kɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne ɛlɛdi tumi wɔ anwuma yɛɛ bɛdu Seetan bɛvi anwuma lɔ. (Yek. 12:1-9) Ɛhye ɛmaa anwuma nehane amra anwo ɛdɔ bɛ, noko yɛ nwo ɛhyele yɛ. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ Seetan ɛva bɛdabɛ mɔɔ bɛfa nɔhalɛlilɛ bɛsonle Gyihova wɔ azɛlɛ ye azo la anwo ɛya.​—Yek. 12:12, 15, 17.

2. Duzu a baboa yɛ yeamaa yɛahɔ zo yɛagyinla kpundii a?

2 Saa Seetan teta yɛ a, kɛ ɔkɛyɛ na yɛahɔ zo yɛagyinla kpundii ɛ? (Yek. 13:10) Debie ko mɔɔ baboa yɛ la a le kɛ yɛbanwu mɔɔ bazi kenle bie la. Kɛ neazo la, ɛzoanvolɛ Dwɔn hilehilele nyilalɛ bie mɔ mɔɔ ɔnrɛhyɛ yɛbanyia ye la anu wɔ Yekile buluku ne anu. Nyilalɛ ɛhye mɔ ko a le Nyamenle agbɔvolɛ mɔɔ bɛbaye bɛ bɛavi ɛkɛ la. Akee bɛmaa yɛzuzu kɛzi Yekile buluku ne hanle agbɔvolɛ ɛhye mɔ anwo edwɛkɛ nee mɔɔ ɔbado bɛ la anwo.

BƐLUALE “SƐKƐLƐNEƐ” ZO BƐHANLE NYAMENLE AGBƆVOLƐ NWO EDWƐKƐ

3. Yekile buluku ne anu sɛkɛlɛneɛ ne mɔ bie a le boni mɔ?

3 Bɛha bɛhile yɛ wɔ ngyɛnu mɔɔ limoa wɔ Yekile buluku ne anu la anu kɛ bɛluale “sɛkɛlɛneɛ” zo a bɛvale edwɛkɛ mɔɔ yɛlɛba yɛagenga la bɛmaanle a. (Yek. 1:1) Nzinlii yɛbagenga nane anwo ɛzulolɛ bie mɔ mɔɔ bɛgyi ɛkɛ bɛmaa Nyamenle agbɔvolɛ la anwo edwɛkɛ. Kɛ neazo la, ɛnee ‘nane anwo ɛzulolɛ bie vi nyevile ne anu ɔlɛfinde.’ “Ɔlɛ mɛne bulu yɛɛ ɔ ti le nsuu.” (Yek. 13:1) Eza yɛnwunle “nane anwo ɛzulolɛ bieko kɛ ɔvi azɛlɛ ne anu ɔlɛfinde.” Zɔhane nane anwo ɛzulolɛ ne tendɛ kɛ ɛwɔlɛ la na “ɔmaa senle bɔbɔ fi anwuma ba azɛlɛ ye azo.” (Yek. 13:11-13) Akee yɛnwunle nane anwo ɛzulolɛ ngakyile bie, “nane kɔkɔlɛ anwo ɛzulolɛ bie,” mɔɔ tuutuunli bie de ɔ nwo zo la. Nane anwo ɛzulolɛ nsa ɛhye mɔ gyi ɛkɛ maa Gyihova agbɔvolɛ mɔɔ bɛho bɛtia Nyamenle nee ye Belemgbunlililɛ ne mekɛ tendenle la. Ɛhye ati ɔhyia kɛ yɛnwu bɛ.​—Yek. 17:1, 3.

NANE MGBOLE NNA

‘Bɛvi nyevile ne anu bɛrale.’ (Dan. 7:1-8, 15-17) Bɛgyi ɛkɛ ne bɛmaa ewiade tumililɛ mɔɔ bɛyɛ Nyamenle menli ne kpɔdekpɔde ɔvi Daneɛle mekɛ zo la. (Nea ɛdendɛkpunli 4, 7)

4-5. Kɛzi edwɛkɛ mɔɔ wɔ Daneɛle 7:15-17 la boa yɛ maa yɛte sɛkɛlɛneɛ ɛhye mɔ abo ɛ?

4 Kolaa na yɛanwu agbɔvolɛ ɛhye mɔ la, ɔhyia kɛ yɛte mɔɔ sɛkɛlɛneɛ adenle zo edwɛkɛ ɛhye kile la abo. Saa yɛbade ɔ bo kpalɛ a, kyesɛ yɛmaa Baebolo mumua ne kilehile nu. Bɛhilehile sɛkɛlɛneɛ mɔɔ wɔ Yekile buluku ne anu la anu dɔɔnwo anu wɔ Baebolo buluku gyɛne nu dɛba. Kɛ neazo la, ngapezonli Daneɛle nwunle ‘nane mgbole nna mɔɔ vile nyevile ne anu rale’ la wɔ ɛlalɛ nu. (Dan. 7:1-3) Daneɛle hanle mɔɔ bɛgyi ɛkɛ bɛmaa la hilele yɛ. Nane mgbole ɛhye mɔ gyi ɛkɛ ne maa “arelemgbunli” anzɛɛ arane nna. (Kenga Daneɛle 7:15-17.) Ngilenu ɛhye mɔɔ nuhua la ɛkɛ la boa yɛ maa yɛte ɔ bo kɛ nane anwo ɛzulolɛ ne mɔɔ bɛha bɛ nwo edwɛkɛ wɔ Yekile buluku ne anu la noko gyi ɛkɛ ne maa maanyɛlɛ tumililɛ ne mɔ.

5 Akee bɛmaa yɛzuzu sɛkɛlɛneɛ ne mɔ mɔɔ bɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ Yekile buluku ne anu la bie mɔ anwo. Saa yɛyɛ ye zɔ a, yɛbanwu kɛzi Baebolo ne baboa yɛ yeamaa yɛade sɛkɛlɛneɛ ɛhye mɔ abo la. Yɛbava nane anwo ɛzulolɛ ngakyile ne mɔ yeabɔ ɔ bo. Mɔɔ limoa, yɛbanwu mɔɔ bɛgyi ɛkɛ ne bɛmaa la. Akee yɛbanwu mɔɔ bado nane anwo ɛzulolɛ ɛhye mɔ la. Mɔɔ li awieleɛ, yɛbazuzu kɛzi edwɛkɛ ɛhye mɔ fale yɛ nwo la anwo.

BƐMAA YƐNWU NYAMENLE AGBƆVOLƐ NE MƆ

NANE ANWO ƐZULOLƐ ATI NSUU NE

‘Ɔvi nyevile ne anu ɔvindele,’ ɔ ti le nsuu, ɔlɛ mɛne bulu yɛɛ abotile bulu bobɔ ye mɛne ne anwo. (Yek. 13:1-4) Ɔgyi ɛkɛ ne ɔmaa maanyɛlɛ ngyehyɛleɛ kɔsɔɔti mɔɔ ɛli alesama anwo zo too yeradwu ɛnɛ la. Adile nsuu ne gyi ɛkɛ maa ewiade tumililɛ mɔɔ bɛyɛ Nyamenle menli ne kpɔdekpɔde la. (Nea ɛdendɛkpunli 6-8)

6. Duzu a nane anwo ɛzulolɛ ati nsuu ne mɔɔ bɛha ɔ nwo edwɛkɛ wɔ Yekile 13:1-4 la gyi ɛkɛ ne maa a?

6 Duzu a le nane anwo ɛzulolɛ ne mɔɔ ɔ ti le nsuu la? (Kenga Yekile 13:1-4.) Yɛnwu kɛ nane anwo ɛzulolɛ ɛhye zɔho sobolɛ, noko ɔlɛ ezizile gyakɛ yɛɛ awenade nloa yɛɛ ɔlɛ mɛne bulu. Ninyɛne ɛhye mɔ ala bie a wɔ nane anwo ɛzulolɛ nna ne mɔɔ bɛha bɛ nwo edwɛkɛ wɔ Daneɛle tile 7 ne anu la anwo a. Noko wɔ Yekile ne anu, kɛzi nane nna ɛhye mɔ de la a nane anwo ɛzulolɛ ɛhye ɛha ɔ muala ɛbɔ nu la. Nane anwo ɛzulolɛ ɛhye ɛngyi ɛkɛ ɛmmaa arane anzɛɛ ewiade tumililɛ ko ala. Bɛhanle kɛ ɔlɛdi tumi wɔ “mbusua nee menli nee aneɛ nee maanle biala anwo zo.” Ɔti ɔwɔ kɛ ɔyɛ kpole ɔtɛla maanle ko anu arane. (Yek. 13:7) Yemɔti nane anwo ɛzulolɛ ɛhye gyi ɛkɛ ne maa maanyɛlɛ ngyehyɛleɛ kɔsɔɔti mɔɔ ɛli alesama anwo zo tumi too yeradwu ɛnɛ la. *​—Nol. 8:9.

7. Duzu a nane anwo ɛzulolɛ ati nsuu ne ko biala gyi ɛkɛ ne maa a?

7 Duzu a adile nsuu ne ko biala gyi ɛkɛ ne maa a? Yekile tile 17 ne maa yɛte ɔ bo ɔluakɛ ɔka nane anwo ɛzulolɛ ne mɔɔ bɛha ɔ nwo edwɛkɛ wɔ Yekile tile 13 la ananze ne anwo edwɛkɛ. Yɛkenga ye wɔ Yekile 17:10 kɛ: “Bɛle arelemgbunli nsuu: Nnu ɛdɔ aze, ko wɔ ɛkɛ, na ko ne mɔɔ ɛha la bɔ zo mɔɔ ɔbara a; noko saa ɔba a, ɔwɔ kɛ ɔtɛnla ɛkɛ ne mekɛ ekyi.” Seetan ɛva maanyɛlɛ ngyehyɛleɛ dɔɔnwo ɛli gyima, noko nuhua nsuu a bɛlie duma kɛ “adile” a. Ɛhye mɔ a le ewiade tumililɛ mɔɔ bɛyɛ Nyamenle menli ne kpɔdekpɔde la. Ɔkadwu ɛzoanvolɛ Dwɔn mekɛ zo la, ɛnee nuhua nnu ɛra ɛhɔ: Bɛmɛ a le Yigyibiti, Aselea, Babelɔn, Midea nee Pɛhyea yɛɛ Gilisi. Ɛnee Wulomu mɔɔ le ewiade tumililɛ mɔɔ tɔ zo nsia la tɛdi tumi wɔ mekɛ mɔɔ bɛvale yekile ne bɛmaanle Dwɔn la. Arane boni a bayɛ ewiade tumililɛ anzɛɛ tile mɔɔ tɔ zo nsuu mɔɔ li awieleɛ a?

8. Duzu a nane ne ati mɔɔ tɔ zo nsuu la gyi ɛkɛ ne maa a?

8 Kɛ mɔɔ yɛbanwu ye la, ngapezo mɔɔ wɔ Daneɛle buluku ne anu la boa yɛ maa yɛnwu nane anwo ɛzulolɛ ne ati mɔɔ tɔ zo nsuu mɔɔ li awieleɛ la. Ewiade tumililɛ boni a ɛlɛdi tumi wɔ awieleɛ mekɛ ɛhye mɔɔ le “Awulae kenle ne” la anu a? (Yek. 1:10) Yemɔ a le United Kingdom nee United States of America mɔɔ bɛha bɛ nwo bɛbɔ nu la. Wɔ adenle fofolɛ zo, Anglo-America Ewiade Tumililɛ ne. Ɛhye ati yɛbahola yɛaha kɛ ɔdaye a ɔle nane anwo ɛzulolɛ ne mɔɔ bɛha ɔ nwo edwɛkɛ wɔ Yekile 13:1-4 la ati mɔɔ tɔ zo nsuu la a.

NANE ANWO ƐZULOLƐ NE MƆƆ LƐ MƐNE NWIƆ KƐ BOANERALƐ

“Ɔvi azɛlɛ ne anu” ɔvindele yɛɛ “ɔdendɛle kɛ ɛwɔlɛ la.” “Ɔmaa senle bɔbɔ fi anwuma ba azɛlɛ ye azo” na ɔyɛ nwanwane ninyɛne kɛ “adalɛ ngapezonli ne” la. (Yek. 13:11-15; 16:13; 19:20) Anglo-America tumililɛ ne a le nane anwo ɛzulolɛ ne mɔɔ lɛ mɛne nwiɔ na bɛfɛlɛ ye adalɛ ngapezonli la, ɔluakɛ ɔbɛlɛbɛla azɛlɛ ye azo amra na ɔka ɔkile bɛ kɛ bɛyɛ “nane anwo ɛzulolɛ ne” mɔɔ ɔ ti le nsuu na ɔlɛ mɛne bulu la “ananze.” (Nea ɛdendɛkpunli 9)

9. Duzu a nane anwo ɛzulolɛ ne mɔɔ “ɔlɛ mɛne nwiɔ kɛ boaneralɛ la” gyi ɛkɛ ne maa a?

9 Yekile tile 13 toa zo ka kɛ eza Anglo-America Ewiade Tumililɛ ne mɔɔ le tile ne mɔɔ tɔ zo nsuu la, yɛ ɔ nwo kɛ nane anwo ɛzulolɛ mɔɔ “ɔlɛ mɛne nwiɔ kɛ boaneralɛ la, noko ɔbɔle ɔ bo ɔdendɛle kɛ ɛwɔlɛ la.” Nane ɛhye yɛ “nwanwane ninyɛne mgbole, ɔmaa senle bɔbɔ fi anwuma ba azɛlɛ ye azo wɔ alesama anyunlu.” (Yek. 13:11-15) Yekile tile 16 nee 19 ka nane ɛhye anwo edwɛkɛ kɛ ɔle “adalɛ ngapezonli.” (Yek. 16:13; 19:20) Daneɛle hanle debie bie zɔhane kɛ, Anglo-America Ewiade Tumililɛ ne bava “ɛzɛkyelɛ kpole kpalɛ” ara. (Dan. 8:19, 23, 24, ɔbdw.) Ɛhye pɛpɛɛpɛ a zile wɔ Ewiade Konle II la anu a. Britain nee America abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvolɛma a bɔle nu yɛle bɔmbo mgbole nwiɔ ne mɔɔ maanle konle mɔɔ ɛnee bɛlɛko ye wɔ Pacific nehane la abo pɛle a. Ɛhye ati Anglo-America Ewiade Tumililɛ ne maanle ‘senle vi anwuma rale azɛlɛ ye azo.’

NANE KƆKƆLƐ ANWO ƐZULOLƐ BIE

Tuutuunli bie, Babelɔn Kpole ne de ɔ nwo zo. Bɛha nane ɛhye anwo edwɛkɛ kɛ ɔle belemgbunli mɔɔ tɔ zo mɔtwɛ. (Yek. 17:3-6, 8, 11) Mɔlebɛbo ne ɛnee tuutuunli ne di nane anwo ɛzulolɛ ne anwo zo tumi noko nzinlii, nane ne zɛkyele ye. Tuutuunli ne gyi ɛkɛ maa ewiade adalɛ ɛzonlenlɛ maanle ne. Ɛnɛ, nane ɛhye gyi ɛkɛ maa Maamgbole Koyɛlɛ Eku ne (UN) mɔɔ yɛ mɔɔ ewiade maanyɛlɛ ngyehyɛlɛ ne kulo la. (Nea ɛdendɛkpunli 10, 14-17)

10. Duzu a “nane ne ananze ne” gyi ɛkɛ ne maa a? (Yekile 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

10 Yɛnwu nane anwo ɛzulolɛ bieko. Nane ɛhye le kɛ ko ne mɔɔ ɔ ti le nsuu la, noko yemɔ ɔle kɔkɔlɛ. Bɛfɛlɛ ye “nane ne ananze ne” yɛɛ bɛha ɔ nwo edwɛkɛ kɛ ɔle “belemgbunli mɔɔ tɔ zo mɔtwɛ.” * (Kenga Yekile 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) Bɛha “belemgbunli” ɛhye anwo edwɛkɛ kɛ ɛnee ɔwɔ ɛkɛ, akee ɔvile ɛkɛ yɛɛ nzinlii ɔrale bieko. Edwɛkɛ ɛhye fɛta Maamgbole Koyɛlɛ Eku (United Nations) ne bɔkɔɔ ɔluakɛ mɔɔ ewiade amuala maanyɛlɛ ngyehyɛleɛ ne kulo la a ɔyɛ a! Mɔlebɛbo ne ɛnee bɛfɛlɛ ye Maanle Maanle Ngyekyeleɛ (League of Nations). Noko wɔ Ewiade Konle II la anu, ɔ bo zo minlinle. Nzinlii ɔvindele bieko na yemɔ a kɛkala bɛfɛlɛ ye Maamgbole Koyɛlɛ Eku ne la.

11. Duzu a nane anwo ɛzulolɛ ne mɔ maa bɛyɛ a, na duzu ati a ɔnle kɛ yɛsulo bɛ a?

11 Nane ɛhye mɔ dua bɛ adalɛ edwɛkɛ zo si menli adua kɛ bɛdwazo bɛtia Gyihova nee ye menli ne. Dwɔn hanle kɛ ɔle kɛ asɛɛ bɛkɔ “arelemgbunli mɔɔ wɔ azɛlɛ ye azo amuala la” ɛkɛ ne kɛ bɛkaboɔboa bɛ nloa kɛ bɛkaho Amagɛdɔn konle ne mɔɔ yemɔ a le “Nyamenle, Tumivolɛ Bedevinli ne kenle kpole ne” la. (Yek. 16:13, 14, 16) Noko yɛnrɛzulo. Gyihova, yɛ Nyamenle kpole ne, bayɛ ye ndɛndɛ alie bɛdabɛ mɔɔ bɛgyi ye tumililɛ ne anzi la kɔsɔɔti.​—Yiz. 38:21-23.

12. Duzu a bado nane anwo ɛzulolɛ ne mɔ amuala a?

12 Duzu a bado nane anwo ɛzulolɛ ne mɔ amuala a? Yekile 19:20 bua kɛ: “Bɛhyele nane anwo ɛzulolɛ ne nee adalɛ ngapezonli ne mɔɔ yɛle sɛkɛlɛneɛ wɔ ɔ nyunlu ɔvale ɔbɛlɛbɛlale menli mɔɔ nyianle nane anwo ɛzulolɛ ne nzonlɛyɛlɛ ne nee bɛdabɛ mɔɔ bɛsonle ye ananze ne la. Akee bɛvuandinle bɛ mu nwiɔ anyewɔzo bɛguale senle tandane ne mɔɔ sɔlefa ɛlɛsɔ wɔ nu la anu.” Mekɛ mɔɔ Nyamenle agbɔvolɛ ne mɔ tɛdi tumi la, bɛbazɛkye bɛ bɔkɔɔ.

13. Duzu ngyegyelɛ a arane bie mɔ maa Kilisienema yia a?

13 Kɛzi ɛhye fale yɛ nwo ɛ? Kɛ Kilisienema la, ɔwɔ kɛ yɛdi nɔhalɛ yɛmaa Nyamenle nee ye Belemgbunlililɛ ne. (Dwɔn 18:36) Saa yɛbahola yɛayɛ zɔ a, ɔnle kɛ yɛgyinla afoa biala wɔ ewiade ɛhye maanyɛlɛ ngyehyɛleɛ nu. Noko ɛhye ɛyɛlɛ bahola ayɛ se kpalɛ ɔluakɛ ewiade arane ne mɔ kulo kɛ yɛfa yɛ edwɛkɛ nee yɛ nyɛleɛ yɛkile kɛ yɛgyi bɛ nzi bɔkɔɔ. Bɛdabɛ mɔɔ bɛbamaa bɛatinlitinli bɛ nwo zo na bɛahɔli bɛ nzi la banyia nane anwo ɛzulolɛ ne nzonlɛyɛlɛ ne bie. (Yek. 13:16, 17) Noko Gyihova anye ɛnrɛlie awie biala mɔɔ ɔbalie nzonlɛyɛlɛ ne la anwo na ɔnrɛnyia dahuu ngoane. (Yek. 14:9, 10; 20:4) Ɔti saa bɛtinlitinli yɛ nwo zo kɛ yɛgyinla bɛ afoa a, ɔwɔ kɛ yɛ nuhua ko biala nea kɛ ɔnrɛyɛ zɔ ɛlɛ!

TUUTUUNLI KPOLE NE AWIELEƐ BAYƐ ANYIEMGBA

14. Kɛ mɔɔ bɛha ye wɔ Yekile 17:3-5 la, azibɛnwo debie boni bieko a Dwɔn nwunle ye a?

14 Kenga Yekile 17:3-5. Ɛzoanvolɛ Dwɔn hanle kɛ debie bieko mɔɔ ɔnwunle ye la ‘zinle ɔ nwo kpole.’ Nzɔne debie ɔ? Raalɛ bie de nane anwo ɛzulolɛ ɛhye mɔ ko anwo zo. Bɛha ɔ nwo edwɛkɛ kɛ ɔle “tuutuunli kpole” yɛɛ bɛfɛlɛ ye “Babelɔn Kpole.” Ɔ nee “azɛlɛ ye azo arelemgbunli” bɔ “adwɔmane ɛbɛla.”​—Yek. 17:1, 2, 6.

15-16. Duzu a le “Babelɔn Kpole” ne, na kɛzi yɛkola yɛnwu ye zɔ ɛ?

15 Duzu a le “Babelɔn Kpole” ne? Raalɛ ɛhye ɛnrɛhola ɛnrɛyɛ maanyɛlɛ ngyehyɛleɛ bie ɔluakɛ bɛha ɔ nwo edwɛkɛ kɛ ɔ nee ewiade ye anu maanyɛlɛ mgbanyima bɔ adwɔmane ɛbɛla. (Yek. 18:9) Nɔhalɛ nu, ɔbɔ mɔdenle kɛ ɔkomo tumivolɛma ɛhye mɔ anwo zo ɔluakɛ ɔde bɛ nwo zo wɔ sɛkɛlɛneɛ adenle zo. Eza ɔnrɛhola ɔnrɛyɛ Seetan ewiade gualilɛ ngyehyɛleɛ ne mɔɔ ɔle anyebolo la. Ɔluakɛ bɛha ɔ nwo edwɛkɛ wɔ Yekile ɛleka gyɛne kɛ “gualilɛma mɔɔ bɛwɔ azɛlɛ ye azo la.”​—Yek. 18:11, 15, 16.

16 Wɔ Ngɛlɛlera ne anu, edwɛkɛkpɔkɛ “tuutuunli” kola kile bɛdabɛ mɔɔ bɛka kɛ bɛsonle Nyamenle noko bɛfa bɛ nwo bɛwula awozonlezonlenlɛ foa bie anu anzɛɛ bɛfa ewiade ne agɔnwolɛ wɔ adenle bie azo la. (1 Ek. 5:25; Gye. 4:4) Noko bɛka bɛdabɛ mɔɔ bɛfa nɔhalɛlilɛ bɛsonle Nyamenle la anwo edwɛkɛ kɛ ‘bɛ nwo te’ anzɛɛ bɛle “amunli.” (2 Kɔl. 11:2; Yek. 14:4) Ɛnee tete Babelɔn ɛlie duma wɔ adalɛ ɛzonlenlɛ nu. Ɔti Babelɔn Kpole ne bahola ayɛ adalɛ ɛzonlenlɛ kɔsɔɔti. Nɔhalɛ nu, ɔle ewiade amuala adalɛ ɛzonlenlɛ maanle ne.​—Yek. 17:5, 18; nea edwɛkɛ, “Duzu A Le Babelɔn Kpole Ne?” mɔɔ wɔ jw.org azo la.

17. Duzu a bado Babelɔn Kpole ne a?

17 Duzu a bado Babelɔn Kpole ne a? Yekile 17:16, 17 bua kɛ: “Mɛne bulu ne mɔɔ ɛnwunle bɛ nee nane anwo ɛzulolɛ ne la, ɛhye mɔ bakpɔ tuutuunli ne na bɛalie ɔ nwo ninyɛne bɛamaa yealɛ ɔ nwo zɔ, na bɛbali ye nwonane na bɛava senle bayela ye bɔkɔɔ. Ɔluakɛ Nyamenle ɛva ɛwula bɛ ahonle nu kɛ bɛmaa ye nzuzulɛ ɛrɛla nu.” Nɔhalɛ nu, Gyihova bamaa maanle maanle ne mɔ ava nane kɔkɔlɛ anwo ɛzulolɛ ne, mɔɔ ɔle Maamgbole Koyɛlɛ Eku ne ali gyima na bɛateta adalɛ ɛzonlenlɛ maanle ne na bɛazɛkye ye bɔkɔɔ.​—Yek. 18:21-24.

18. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛngyi Babelɔn Kpole ne anzi wɔ adenle biala azo ɛ?

18 Kɛzi ɛhye fale yɛ nwo ɛ? Ɔwɔ kɛ yɛkɔ zo yɛsɔ “ɛzonlenlɛ mɔɔ anwo te na evinli biala ɛnle nwo wɔ yɛ Nyamenle nee Selɛ ne anyunlu la” anu. (Gye. 1:27) Ɔnle kɛ yɛmaa adalɛ ngilehilelɛ, ɛvoyialilɛ mɔɔ vi awozonle ɛzonlenlɛ nu, ɛbɛlatane ɛbɔlɛ, nee sunsum ɛtane nyɛleɛ mɔɔ bɛyɛ ye wɔ Babelɔn Kpole ne anu la nyia yɛ nwo zo tumi ɛlɛ! Na yɛbahɔ zo yɛaha yɛahile menli kɛ “bɛvi ye nu,” amaa bɛanyɛ ye ɛtane ne bie na bɛanli fɔlɛ wɔ Nyamenle anyunlu.​—Yek. 18:4.

NYAMENLE KPƆVOLƐ KPOLE NE NDƐNEBUALƐ

ƐWƆLƐ KƆKƆLƐ NE

Seetan maa nane anwo ɛzulolɛ ne tumi. (Yek. 12:3, 9, 13; 13:4; 20:2, 10) Bɛbado Gyihova kpɔvolɛ kpole Seetan wɔ kuma kuloonwu ne anu too ɛvolɛ 1,000. Yemɔ anzi, bɛbavuandi Seetan bɛado “senle nee sɔlefa tandane ne anu.” (Nea ɛdendɛkpunli 19-20)

19. “Ɛwɔlɛ kɔkɔlɛ kpole ne” a le nwane?

19 Eza Yekile buluku ne hanle “ɛwɔlɛ kɔkɔlɛ kpole” bie anwo edwɛkɛ. (Yek. 12:3) Ɛwɔlɛ ɛhye nee Gyisɛse nee ye anwumabɔvolɛ ne mɔ ko. (Yek. 12:7-9) Ɔteta Nyamenle menli na ɔmaa alesama arane ne mɔ tumi. (Yek. 12:17; 13:4) Nwane a le ɛwɔlɛ ɛhye? Yemɔ a le “mɔmoane ɛwɔlɛ ne mɔɔ bɛfɛlɛ ye Abɔnsam nee Seetan” la. (Yek. 12:9; 20:2) Ɔdaye a ɔgyi Nyamenle agbɔvolɛ mɔɔ ɛha la kɔsɔɔti anzi a.

20. Duzu a bado ɛwɔlɛ ne a?

20 Duzu a bado ɛwɔlɛ ne a? Yekile 20:1-3 hilehilele nuhua kɛ anwumabɔvolɛ bie bavuandi Seetan ado kuma anu kuloonwu bie anu, na ɔbayɛ kɛ bɛdo ye efiade la. Wɔ zɔhane mekɛ ne, Seetan ‘ɛnrɛhola ɛnrɛbɛlɛbɛla maanle maanle ne bieko kɔkpula kɛ ɛvolɛ 1,000 ne kɛra ye awieleɛ la.’ Akee bɛbazɛkye Seetan nee ye sunsum ɛtane ne mɔ bɔkɔɔ, ɔbayɛ kɛ bɛvuandi bɛ bɛgua “senle nee sɔlefa tandane ne anu” la. (Yek. 20:10) Wɔmɔ pɛ ewiade mɔɔ Seetan nee ye sunsum ɛtane ne mɔ ɛnle nu la anwo nvoninli nea. Ɔbayɛ anyelielɛ kpole!

21. Duzu ati a mɔɔ yɛgenga ye wɔ Yekile buluku ne anu la bahola amaa yɛ nye alie a?

21 Sɛkɛlɛneɛ ɛhye mɔ mɔɔ bɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ Yekile buluku ne anu mɔɔ yɛde ɔ bo la maa anwosesebɛ kpole! Yɛnwu Gyihova agbɔvolɛ ne mɔ, yɛɛ eza yɛnwu mɔɔ ɔbado bɛ la. Amgba, “anyelielɛ a le awie mɔɔ kenga ngapezo edwɛkɛ ɛhye kpole nee bɛdabɛ mɔɔ bɛtie” la! (Yek. 1:3) Noko saa bɛsɛkye Nyamenle agbɔvolɛ a, nyilalɛ boni a alesama mɔɔ bɛdi nɔhalɛ la banyia a? Yɛbazuzu yemɔ anwo wɔ edwɛkɛ ɛhye foa mɔɔ li awieleɛ la anu.

EDWƐNE 23 Gyihova Ɛbɔ Ye Tumililɛ Bo

^ Yekile buluku ne fa sɛkɛlɛneɛ bie mɔ gyinla ɛkɛ maa Nyamenle agbɔvolɛ. Daneɛle buluku ne boa yɛ maa yɛte zɔhane sɛkɛlɛneɛ ne mɔ abo. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbava ngapezo mɔɔ wɔ Daneɛle buluku ne anu la yɛatoto ngapezo bie mɔ mɔɔ wɔ Yekile buluku ne anu la anwo. Ɛhye baboa yɛ yeamaa yɛanwu Nyamenle agbɔvolɛ ne mɔ. Akee yɛbazuzu mɔɔ bado bɛ la anwo.

^ Debie bieko mɔɔ kile kɛ nane anwo ɛzulolɛ ati nsuu ne gyi ɛkɛ ne maa maanyɛlɛ ngyehyɛleɛ kɔsɔɔti la a le kɛ, ɔlɛ “mɛne bulu.” Fane dɔɔnwo ne ala, saa bɛfa nɔma bulu bɛdi gyima wɔ Baebolo ne anu a ɔkile debie mumua.

^ Nane ne ananze ɛhye ɛnle kɛ nane anwo ɛzulolɛ ne mɔɔ limoa la, ɔluakɛ “abotile” ɛmbobɔ ye mɛne ne mɔ anwo. (Yek. 13:1) Ɔboalekɛ ɔvi arelemgbunli ‘nsuu ɛhendeɛ ne mɔ anu a ɔrale a,’ na bɛdabɛ a bɛmaa ye tumi a.​—Nea edwɛkɛ “Nane Kɔkɔlɛ Anwo Ɛzulolɛ Ne Mɔɔ Wɔ Yekile Tile 17 La A Le Duzu?” mɔɔ wɔ jw.org azo la.