Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 22

Kɔ Zo Dua “Nwuanzanwuanza Adenle” Ne Azo

Kɔ Zo Dua “Nwuanzanwuanza Adenle” Ne Azo

“Ademgbole bie bala ɛkɛ, . . . Nwuanzanwuanza Adenle.”​—AYE. 35:8.

EDWƐNE 3 Ɛ Nee Nyamenle Ɛlua!

MƆƆ YƐBAZUKOA a

1-2. Kpɔkɛ mɔɔ anwo hyia la boni a ɛnee ɔwɔ kɛ Dwuuma mɔɔ de Babelɔn la si a? (Ɛzela 1:2-4)

 BELEMGBUNLI ne maanle bɛbɔle nolo bie! Dwuuma mɔɔ hɔle akɛlɛzonlenlɛ nu wɔ Babelɔn wɔ kɛyɛ ɛvolɛ 70 la ɛnyia fanwodi kɛ bɛbazia bɛahɔ bɛ maanle nu Yizilayɛ. (Kenga Ɛzela 1:2-4.) Gyihova ala a maanle ɔrale ye zɔ a. Duzu ati a yɛkola yɛka ye zɔ a? Ɔluakɛ Babelɔnoma ɛngyakyi menli mɔɔ bɛkye bɛ bɛkɔ akɛlɛzonlenlɛ nu la. (Aye. 14:4, 17) Noko bɛlile Babelɔn anwo zo konim, na belemgbunli fofolɛ ne hanle hilele Dwuuma kɛ bɛbahola bɛavi maanle ne anu. Ɛhye ati ɛnee ɔwɔ kɛ Dwuunli biala, titili mbusua tile, si kpɔkɛ kɛ bɛbavi Babelɔn anzɛɛ bɛbadɛnla ɛkɛ. Ɛnee ɔnla aze kɛ bɛbazi kpɔkɛ zɛhae. Duzu ati ɔ?

2 Kɛmɔ ɛnee bie mɔ ɛyɛ mrelera la ati, bɛnrɛhola adenle tendenle ne pɛ. Yɛɛ kɛmɔ bɛwole Dwuuma dɔɔnwo wɔ Babelɔn la ati, ɛnee bɛtɛtɛnlanle ɛleka gyɛne biala ɛlɛ. Bɛbule Yizilayɛ kɛ ɔle bɛ nenyia mɔ sua zo. Ɔbayɛ kɛ Dwuuma bie mɔ noko nyianle bɛ nwo kpalɛ wɔ Babelɔn, ɔti ɛnee ɔnla aze kɛ bɛbagyakyi bɛ azua ngɛnlɛma anzɛɛ bɛ gyima na bɛadu bɛahɔ ɛleka mɔɔ bɛtɛtɛnlanle ɛkɛ ne ɛlɛ la.

3. Nyilalɛ boni a Dwuuma mɔɔ bazia ahɔ Yizilayɛ la banyia a?

3 Ɛnee Yizilayɛma mɔɔ di nɔhalɛ la ze kɛ saa bɛsia bɛkɔ Yizilayɛ a, nyilalɛ mɔɔ bɛbanyia la badɛla afɔle biala mɔɔ bɛbabɔ la. Nyilalɛ mɔɔ tɛla biala la fale bɛ ɛzonlenlɛ nwo. Ɛnee awozonlezonlenlɛ azua mɔɔ bo 50 la wɔ Babelɔn, noko ɛnee Gyihova ɛzonlenlɛsua ko bɔbɔ ɛnle suakpole zɔhane azo. Ɛnee afɔlemokyea biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ Yizilayɛma babɔ afɔle mɔɔ Mosisi Mɛla ne hanle kɛ bɛbɔ la wɔ zo a, yɛɛ ɛnee bɛnlɛ ɛsɔfoma mɔɔ babɔ zɔhane afɔle ne mɔ la anwo ngyehyɛleɛ biala. Eza awozonle ɛzonlenlɛma mɔɔ bɛmbu Gyihova anzɛɛ ye ngyinlazo ne mɔ la dodo bo Gyihova menli ne anwo zo bɔkɔɔ. Ɔti ɛnee Dwuuma apenle dɔɔnwo mɔɔ sulo Nyamenle la anye la kɛ bɛbazia bɛahɔ bɛ sua zo amaa bɛazonle Gyihova wɔ nɔhalɛ nu bieko.

4. Ɛwɔkɛ boni a Gyihova bɔle Dwuuma mɔɔ ɛlɛsia ahɔ Yizilayɛ la ɛ?

4 Ɛnee adendulɛ ne ɛnla aze na bɛbali kɛyɛ siane nna kolaa na bɛadwu Yizilayɛ. Noko Gyihova bɔle bɛ ɛwɔkɛ kɛ, debie biala mɔɔ ɔbahola yeazi bɛ adenle la ɔbaye yeavi ɛkɛ. Ayezaya hɛlɛle kɛ: “Bɛziezie Gyihova adenle ne! Bɛmaa adenle mɔɔ tenrɛ la ɛla ɛsɛlɛ ne azo ɛmaa yɛ Nyamenle ne. . . . Bɛduodua azɛlɛ nwo ahuma ne mɔ bɛmaa ɔla zo, na bɛmaa ɛleka ahuhunduu ne mɔ ɛyɛ azɛlɛ sɛsɛ.” (Aye. 40:3, 4) Wɔmɔ pɛ ye nvoninli nea: ademgbole mɔɔ la ɛsɛlɛ zo, yɛɛ azɛlɛ sɛsɛ mɔɔ la awoka avinli. Adendulɛma lua zo a bɛ nye balie kpalɛ! Saa bɛlua ademgbole mɔɔ la zolɛ la azo a, bɛ nwo badɔ bɛ adɛla kɛ bɛbavo awoka bɛadwu na bɛava mbɔnza nu la. Eza ɔbamaa bɛ nwo ayɛ ndɛ.

5. Kɛzi bɛvɛlɛle sɛkɛlɛneɛ adenle zo ademgbole ne mɔɔ vi Babelɔn kɔ Yizilayɛ la ɛ?

5 Ɛnɛ, bɛmaa ademgbole dɔɔnwo aluma anzɛɛ nɔma. Sɛkɛlɛneɛ adenle zo ademgbole ne mɔɔ Ayezaya hanle nwolɛ edwɛkɛ la noko lɛ duma. Yɛkenga ye kɛ: “Ademgbole bie bala ɛkɛ, ɛhɛe, adenle mɔɔ bɛfɛlɛ ye Nwuanzanwuanza Adenle. Awie mɔɔ anwo ɛnde la ɛnrɛva zolɛ.” (Aye. 35:8) Kɛzi ɛnee ɛwɔkɛ ɛhye fale Yizilayɛma anwo wɔ tete ne ɛ? Na kɛzi ɔfale yɛ nwo ɛnɛ ɛ?

“NWUANZANWUANZA ADENLE”—TETE NE YƐƐ ƐNƐ

6. Duzu ati a bɛvɛlɛle adenle ɛhye nwuanzanwuanza a?

6 “Nwuanzanwuanza Adenle”​—ye duma ne yɛ fɛ kpalɛ! Duzu ati a bɛvɛlɛle adenle ne nwuanzanwuanza a? “Awie mɔɔ anwo ɛnde”​—Dwuunli biala mɔɔ ɛzi ye ahonle kɛ ɔbava ɔ nwo yeawula ɛbɛlatane, awozonlezonlenlɛ anzɛɛ ɛtane mgbole gyɛne biala anu la ɛnrɛhola ɛnrɛdɛnla Yizilayɛ maanle ne mɔɔ bɛbakyekye ye fofolɛ la anu. Ɔwɔ kɛ Dwuuma mɔɔ ɛlɛsia ahɔ la yɛ “menli nwuanzanwuanza” maa bɛ Nyamenle ne. (Dit. 7:6) Noko yemɔ angile kɛ ɔnle kɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛbavi Babelɔn la yɛ nzenzaleɛ amaa bɛazɔ Gyihova anye.

7. Nzenzaleɛ boni a ɛnee ɔhyia kɛ Dwuuma bie mɔ yɛ a? Maa neazo.

7 Kɛ mɔɔ yɛlimoa yɛnwu ye la, bɛwole Dwuuma dɔɔnwo wɔ Babelɔn, na ɔbayɛ kɛ bɛ nuhua dɔɔnwo dwenlenle na bɛyɛle bɛ ninyɛne kɛ Babelɔnoma ne ala la. Mɔɔ Dwuuma ekpunli mɔɔ limoa la hɔdwule Yizilayɛ la, ɔ nzi ɛvolɛ 69, Ɛzela dele kɛ Dwuuma bie mɔ ɛgya mraalɛ mɔɔ sonle awozonle la. (Ɛzɛ. 34:15, 16; Ɛzela 9:1, 2) Eza nzinlii, Amɛnlado Nihɛmaya nwunle kɛ ngakula mɔɔ bɛwole bɛ wɔ Yizilayɛ la ɛngola ɛnga Dwuuma aneɛ ne bɔbɔ, na ɔzinle ɔ nwo kpole. (Dit. 6:6, 7; Nih. 13:23, 24) Saa ngakula ɛhye mɔ ɛnde Hibulu aneɛ ne mɔɔ bɛvale bɛhɛlɛle Nyamenle Edwɛkɛ ne la a, ɛnee kɛ ɔkɛyɛ na bɛahulo Gyihova na bɛazonle ye ɛ? (Ɛzela 10:3, 44) Ɔti ɛnee ɔwɔ kɛ zɔhane Dwuuma ne yɛ nzenzaleɛ mgbole, noko saa bɛwɔ Yizilayɛ, ɛleka mɔɔ bɛlɛfa nɔhalɛ ɛzonlenlɛ bɛazie ɛkɛ ngyikyingyikyi la a, ɔnrɛyɛ se ɔnrɛmaa bɛ.​—Nih. 8:8, 9.

Ɔvi 1919 Y.M., mrenyia, mraalɛ yɛɛ ngakula mgbe dɔɔnwo ɛvi Babelɔn Kpole ne anu na bɛbɔ ɔ bo bɛlɛdua “Nwuanzanwuanza Adenle” ne anu (Nea ɛdendɛkpunli 8)

8. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛmaa edwɛkɛ mɔɔ sisile tete ne la kyia yɛ ɛnɛ a? (Nea ɔ nyunlu nvoninli ne.)

8 Wɔannea a bie mɔ baha kɛ, ‘Edwɛkɛ ne yɛ anyelielɛ kpalɛ, noko kɛzi mɔɔ dole Dwuuma wɔ mekɛ tendenle mɔɔ ɛze la fale yɛ nwo ɛnɛ ɛ?’ Ɔfale yɛ nwo ɔluakɛ wɔ adenle bie azo, yɛlua “Nwuanzanwuanza Adenle” ne azo. Saa bɛkpokpa yɛ o, yɛboka “mboane gyɛne” ne anwo o, ɔhyia kɛ yɛ muala yɛkɔ zo yɛdua “Nwuanzanwuanza Adenle” ne azo ɔluakɛ ɔboa yɛ ɔmaa yɛtɛnla sunsum nu paladaese ne anu yɛɛ ɔbamaa yɛanyia nyilalɛ mɔɔ Belemgbunlililɛ ne bava ara la bie. b (Dwɔn 10:16) Ɔvi 1919 Y.M. mɔɔ ba la, mrenyia, mraalɛ nee ngakula mgbe dɔɔnwo ɛvi Babelɔn Kpole ne, ewiade amuala adalɛ ɛzonlenlɛ maanle ne anu na bɛdɔ sɛkɛlɛneɛ adenle zo ademgbole ɛhye azo. Bie a ɛboka bɛ. Menli bɔle ɔ bo kɛ bɛfa adenle ne azo la kɛyɛ ɛvolɛ 100 ɛne, noko bɛbɔle ɔ bo kɛ bɛyɛ adenle ne anwo gyima wɔ ɛvolɛ ɛya dɔɔnwo anu kolaa na menli abɔ ɔ bo kɛ bɛfa zo.

KƐZI BƐZIEZIELE ADENLE NE ANU LA

9. Kɛ mɔɔ Ayezaya 57:14 kile la, kɛzi bɛzieziele “Nwuanzanwuanza Adenle” ne anu ɛ?

9 Gyihova nleanle kɛ ɔbaye debie biala mɔɔ bazi Dwuuma mɔɔ ɛlɛfi Babelɔn la adenle la yeavi ɛkɛ. (Kenga Ayezaya 57:14.) Na ɛnɛ mekɛ ye “Nwuanzanwuanza Adenle” ne noko ɛ? Ɛvolɛ dɔɔnwo kolaa na 1919 adwu la, Gyihova luale mrenyia mɔɔ sulo Ye la anwo zo maanle bɛyele Babelɔn Kpole ne anu debie biala bɛvile adenle ne azo. (Fa toto Ayezaya 40:3 anwo.) Bɛyɛle gyima biala mɔɔ ɔhyia la​—sunsum nu gyimalilɛ biala​—amaa nzinlii menli mɔɔ lɛ ahonle kpalɛ la ahola avi Babelɔn Kpole ne anu na bɛara sunsum nu paladaese ne, ɛleka mɔɔ bɛlɛsonle Gyihova wɔ nɔhalɛ nu bieko la anu. Gyima boni a bɛyɛle a? Nea gyima mɔɔ bɛyɛle bɛzieziele adenle ne azo la bie mɔ.

Wɔ ɛvolɛ ɛya dɔɔnwo anu, Gyihova luale mrenyia mɔɔ sulo Ye la anwo zo maanle bɛyele Babelɔn Kpole ne anu debie biala bɛvile adenle ne azo (Nea ɛdendɛkpunli 10-11)

10-11. Kɛzi Baebolo ɛpelentelɛ nee Baebolo bo ɛhilelɛ ɛboa menli dɔɔnwo ɛmaa bɛzukoa Baebolo nu nɔhalɛ ne ɛ? (Eza nea nvoninli ne.)

10 Baebolo ɛpelentelɛ. Ɔkadwu 1450 la, ɛnee menli dɔɔnwo tɛkɛlɛ Baebolo ne bɛ sa nu. Ɛnee ɛhye die mekɛ kpalɛ, na ɛnee bɛnda bɛnnyia Baebolo ne yɛɛ ye bolɛ yɛ se kpalɛ. Noko mɔɔ bɛyɛle milahyinli mɔɔ bɛfa bɛpelente ninyɛne la, ɛnee ɔnyɛ se kɛ bɛbapelente Baebolo ne na bɛamaa menli dɔɔnwo asa aha bie.

11 Baebolo bo ɛhilelɛ. Wɔ ɛvolɛ ɛya dɔɔnwo anu, ɛnee Baebolo dɔɔnwo wɔ Latɛn aneɛ nu, na bɛdabɛ mɔɔ ɛnee bɛhɔ sukulu bɛhɔdwu moa la ala a ɛnee te ɔ bo a. Noko mɔɔ bɛnyianle milahyinli dɔɔnwo mɔɔ bɛfa bɛpelente ninyɛne la, menli mɔɔ sulo Nyamenle la yɛle gyima ɛsesebɛ hilele Baebolo ne abo hɔle aneɛ ngakyile mɔɔ menli dɔɔnwo ka la anu. Ɔti kɛkala, bɛdabɛ mɔɔ bɛkenga Baebolo ne la bahola ava mɔɔ ɛsɔfoma ne kilehile bɛ la atoto mɔɔ amgba Baebolo ne kilehile la anwo.

Gyihova luale mrenyia mɔɔ sulo Ye la anwo zo maanle bɛyele Babelɔn Kpole ne anu debie biala bɛvile adenle ne azo (Nea ɛdendɛkpunli 12-14) c

12-13. Maa kɛzi Baebolo sukoavoma mɔɔ di nɔhalɛ la kpale adalɛ ngilehilelɛ nwo ɛdanlɛ wɔ 1835 ne anu la anwo neazo.

12 Mbuluku mɔɔ bɛfa bɛsukoa Baebolo ne. Baebolo sukoavoma mɔɔ bɔ mɔdenle la zukoale ninyɛne dɔɔnwo vile Nyamenle Edwɛkɛ ne anu. Na mɔɔ hanle ɛsɔfoma dɔɔnwo ɛya la a le kɛ, bɛanvea mɔɔ bɛnwunle ye la azo, emomu, bɛhanle bɛhilele awie mɔ. Kɛ neazo la, wɔ 1835 ne anu, Baebolo sukoavoma nɔhavoma bie mɔ bɔle ɔ bo pelentenle trate ngakyile mɔɔ kpa asɔne asɔne ne mɔ adalɛ ngilehilelɛ nwo ɛdanlɛ la.

13 Wɔ kɛyɛ 1835, nrenyia bie mɔɔ sulo Nyamenle mɔɔ bɛfɛlɛ ye Henry Grew la pelentenle trate bie mɔɔ hanle tɛnlabelɛ mɔɔ mowuamra wɔ nu la anwo edwɛkɛ la. Ɔgyinlanle Ngɛlɛlera ne azo ɔhilehilele nu wɔ trate ne anu kɛ, saa awie badɛnla ngoane nu mɔɔ ɔnwu ɛlɛ a, ɔle ahyɛlɛdeɛ mɔɔ vi Nyamenle ɛkɛ a na ɔnle debie mɔɔ bɛfa bɛwo yɛ kɛ mɔɔ asɔne asɔne dɔɔnwo kilehile la. Wɔ 1837, ɛnee ɛsɔfo bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye George Storrs la de keteke nu na ɔnwunle ye trate ne bie wɔ nu. Ɔgengale na ɔliele ɔlile bɔkɔɔ kɛ yenwu nɔhalɛ bie mɔɔ anwo hyia. Ɔzile kpɔkɛ kɛ ɔbaha mɔɔ yenwu ye la yeahile awie mɔ. Wɔ 1842, ɔmaanle ɛdendɛlɛ ngakyile mɔɔ ɔ ti se “An Inquiry​—Are the Wicked Immortal?” la. Edwɛkɛ mɔɔ George Storrs hɛlɛle la nyianle kpavolɛ ko mɔɔ bɛfɛlɛ ye Charles Taze Russell la anwo zo tumi kpalɛ.

14. Kɛzi Adiema Russell nee ɔ gɔnwo mɔ nyianle sunsum nu ademgbole ne mɔɔ bɛyɛle nwolɛ gyima wɔ tete ne la azo nvasoɛ ɛ? (Eza nea nvoninli ne.)

14 Kɛzi Adiema Russell nee ɔ gɔnwo mɔ nyianle sunsum nu ademgbole ne mɔɔ bɛyɛle nwolɛ gyima wɔ tete ne la azo nvasoɛ ɛ? Wɔ bɛ debiezukoalɛ ne mɔ anu, bɛholale bɛyɛle neɛnleanu wɔ mbuluku nee Baebolo ngilebɛbo gyɛne mɔɔ awie mɔ yɛle kolaa na bɛabɔ bɛ gyima ɛdeɛ ne abo la anu. Eza neɛnleanu mɔɔ Henry Grew, George Storrs nee awie mɔ gyɛne yɛle la boale bɛ. Adiema Russell nee ɔ gɔnwo mɔ noko yɛle sunsum nu ademgbole ɛhye anwo gyima ne bie ɔlua mbuluku nee trate mɔɔ ka Baebolo nu edwɛkɛ mɔɔ bɛyɛle ye dɔɔnwo la azo.

15. Ninyɛne titili boni mɔ a sisile wɔ 1919 a?

15 Wɔ 1919, Babelɔn Kpole ne annyia Nyamenle menli ne anwo zo tumi bieko. Zɔhane ɛvolɛ ne, bɛkpale “akɛlɛ nɔhavo nee badwema ne” wɔ ye mekɛ nu amaa yeaboa ahonlekpalɛma yeamaa bɛava “Nwuanzanwuanza Adenle” ne mɔɔ bɛbuke ye fofolɛ la azo. (Mat. 24:45-47) Gyima mɔɔ nɔhavoma ne yɛle wɔ adenle ne anwo wɔ tete la boale bɛdabɛ mɔɔ bɛvale zo la maanle bɛzukoale Gyihova bodane ne mɔ anwo ninyɛne dɔɔnwo. (Mrɛ. 4:18) Eza ɔmaanle bɛbɔle bɛ ɛbɛla kɛ mɔɔ Gyihova kpondɛ la. Gyihova anye ɛtɛdale ye ɛlɛ kɛ ye menli bayɛ nzenzaleɛ mɔɔ hyia la ɛkɛ ne ala. Emomu ɔte ye menli ne anwo ngyikyingyikyi. (Nea ɛlɛka, “ Gyihova Te Ye Menli Ne Anwo Ngyikyingyikyi.”) Saa yɛkola yɛyɛ mɔɔ sɔ yɛ Nyamenle ne anye wɔ debie biala mɔɔ yɛyɛ la anu a, nea kɛzi yɛ nye balie a!​—Kɔl. 1:10.

“NWUANZANWUANZA ADENLE” NE TƐDA NWOLƐ

16. Ɔvi 1919, kɛzi bɛziezie “Nwuanzanwuanza Adenle” ne azo boɛ ɛ? (Ayezaya 48:17; 60:17)

16 Ɔhyia kɛ bɛta bɛsiezie adenle biala boɛ amaa yeanzɛkye. Ɔvi 1919 mɔɔ ba la, bɛtɛkɔ zo bɛtɛyɛ “Nwuanzanwuanza Adenle” ne anwo gyima amaa bɛaboa menli dɔɔnwo bɛamaa bɛavi Babelɔn Kpole ne anu. Akɛlɛ nɔhavo nee badwema ne mɔɔ bɛkpale ye fofolɛ la bɔle ɔ bo kɛ ɔyɛ gyima, na wɔ 1921 bɛyɛle buluku fofolɛ bie mɔɔ bɛbava bɛazukoa Baebolo ne la amaa bɛaboa fofolɛma bɛamaa bɛazukoa Baebolo nu nɔhalɛ ne. Nzinlii bɛpelentenle buluku zɔhane mɔɔ ɔ ti se The Harp of God la kɛyɛ mgbe nsia wɔ aneɛ 36 anu, na menli dɔɔnwo vale zukoale nɔhalɛ ne. Kenlensa ye ala, yɛnyia buluku fofolɛ kɛnlɛma bie mɔɔ yɛbava yɛayɛ Baebolo ɛzukoalɛ a, yemɔ a le Nyia Anyelielɛ Dahuu! ne. Wɔ awieleɛ mekɛ ɛhye amuala anu, Gyihova ɛlua ye ahyehyɛdeɛ ne azo ɛmaa yɛ sunsum nu aleɛ dahuu amaa yeaboa yɛ muala yeamaa yɛahɔ zo yɛalua “Nwuanzanwuanza Adenle” ne anu.​—Kenga Ayezaya 48:17; 60:17.

17-18. Nienwu a “Nwuanzanwuanza Adenle” ne fa yɛ kɔ a?

17 Yɛbahola yɛaha ye kɛ, mekɛ biala mɔɔ awie balie ado nu kɛ bɛ nee ye ɛzukoa Baebolo ne la, ɛnee yenyia nwolɛ adenle mɔɔ ɔbahola yeava “Nwuanzanwuanza Adenle” ne azo a. Bie mɔ fa ademgbole ne azo mekɛ ekyii bie a ɛnee bɛvi zo. Bie mɔ noko ɛzi kpɔkɛ kɛ bɛbahɔ zo bɛalua zo kɔkpula kɛ bɛbadwu ɛleka mɔɔ bɛlɛkɔ la. Nienwu a bɛlɛkɔ a?

18 Wɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛlɛ anwuma anyelazo la afoa nu, “Nwuanzanwuanza Adenle” ne bava bɛ ahɔ “Nyamenle paladaese ne” mɔɔ wɔ anwuma la anu. (Yek. 2:7) Wɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛlɛ azɛlɛ ye azo anyelazo la afoa nu, zɔhane ademgbole ne bava bɛ ahɔ munlililɛ nu wɔ ɛvolɛ 1,000 ne awieleɛ. Saa ɛlua ademgbole ɛhye azo ɛnɛ a, mmato ɛ nye ɛ nzi yɛɛ mmafi zo kɔkpula kɛ ɛbahɔdwu ewiade fofolɛ ne anu la! Ɔti bɛdabɛ mɔɔ bɛlua zolɛ la, “bɛdia boɛ o!”

EDWƐNE 24 Bɛrɛla Gyihova Boka Ne Azo

a Gyihova vɛlɛle sɛkɛlɛneɛ adenle zo ademgbole mɔɔ vi Babelɔn kɔ Yizilayɛ la “Nwuanzanwuanza Adenle.” Asoo Gyihova ɛpɛ adenle ɛhye bie ɛmaa ye menli wɔ ɛnɛ mekɛ ye ɔ? Ɛhɛe! Ɔvi 1919 Y.M. mɔɔ ba la, menli mgbe dɔɔnwo ɛvi Babelɔn Kpole ne anu na bɛbɔ ɔ bo kɛ bɛdua “Nwuanzanwuanza Adenle” ne anu. Ɔwɔ kɛ yɛ muala yɛkɔ zo yɛdua adenle ɛhye azo kɔkpula kɛ yɛbadwu ɛleka mɔɔ yɛlɛkɔ la.

c NVONINLI NE ANWO NGILENU: Adiema Russell nee ɔ gɔnwo mɔ vale mbuluku mɔɔ bɛfa bɛsukoa Baebolo ne mɔɔ awie mɔ yɛle kolaa na bɛabɔ bɛ gyima ne abo la lile gyima