Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Ahyehyɛdeɛ Mɔɔ Nyamenle Buluku Ne Die To Nu

Ahyehyɛdeɛ Mɔɔ Nyamenle Buluku Ne Die To Nu

‘Gyihova vale nrɛlɛbɛ a bɔle ewiade a; ɔvale ndelebɛbo a ɔbɔle anwumaneamra a.’​—MRƐ. 3:19.

EDWƐNE: 105, 107

1, 2. (a) Bie mɔ te kɛ Nyamenle lɛ ahyehyɛdeɛ a, duzu a bɛyɛ a? (b) Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

ASOO Nyamenle lɛ ahyehyɛdeɛ? Bie a, awie mɔ bɛaha kɛ: “Ɔngyia kɛ ɛmaa ahyehyɛdeɛ bie kile wɔ adenle, mɔɔ hyia la a le kɛ ɛ nee Nyamenle lɛ agɔnwolɛvalɛ.” Asoo nzuzulɛ zɛhae le kpalɛ? Duzu a daselɛ maa ɔda ali a?

2 Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu daselɛ mɔɔ kile kɛ awie biala nee Gyihova, ngyehyɛleɛ Nyamenle ne ɛnzɛ wɔ ninyɛne ɛhyehyɛlɛ nu la anwo. Eza yɛbazuzu mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ ye wɔ adehilelɛ mɔɔ Gyihova ahyehyɛdeɛ ne fa maa la anwo. (1 Kɔl. 14:33, 40) Wɔ ɛvoya mɔɔ limoa Y.M. la anu nee yɛ mekɛ ye azo, Ngɛlɛlera ne ɛboa Gyihova ahyehyɛdeɛ ne foa mɔɔ wɔ azɛlɛ ye azo la yemaa bɛbɔ edwɛkpa ne nolo. Kɛmɔ yɛdi mɔɔ Baebolo ne ka la azo na yɛfa ahyehyɛdeɛ ne adehilelɛ yɛyɛ gyima la ati, yɛmaa asafo ne anwo te, na anzodwolɛ nee koyɛlɛ tɛnla nu.

AWIE BIALA NEE GYIHOVA ƐNZƐ WƆ NINYƐNE ƐHYEHYƐLƐ NU

3. Duzu a maa ɛdie ɛdi kɛ awie biala nee Gyihova ɛnzɛ wɔ ninyɛne ɛhyehyɛlɛ nu ɛ?

3 Abɔdeɛ maa yɛnwu kɛ awie biala nee Nyamenle ɛnzɛ wɔ ninyɛne ɛhyehyɛlɛ nu. Baebolo ne se: ‘Gyihova vale nrɛlɛbɛ a bɔle ewiade a; ɔvale ndelebɛbo a ɔbɔle anwumaneamra a.’ (Mrɛ. 3:19) Nyamenle “tumi ne anu ekyi bie” a yɛze a, yɛɛ “ɔ ne ekyi bie a yɛte a.” (Dwobu 26:14) Noko, ekyii mɔɔ yɛze ye wɔ pelanet, nwɔlɔra, nee nwɔlɔra ekpunli ne mɔ anwo la kile kɛ bɛhyehyɛle ninyɛne mɔɔ wɔ anwuma la pɛpɛɛpɛ. (Edw. 8:3, 4) Nwɔlɔra mgbe dɔɔnwo a bɔ nu yɛ nwɔlɔra ekpunli ko a, na bɛ muala bɛdi ngyehyɛleɛ zo wɔ anwomanyunlu. Pelanet mɔɔ wɔ yɛ pelanet ekpunli ne anu la noko pɛne sɛnzɛne ne anwo yia kɛ asɛɛ bɛlɛdi kale ɛhanlɛ nwo mɛla bie azo la! Kɛzi bɛhyehyɛ ninyɛne wɔ ewiade la boa maa yɛnwu kɛ Gyihova, mɔɔ “ɔvale ye nrɛlɛbɛ ɔbɔle anwuma” nee azɛlɛ ne la fɛta ayɛlɛyelɛ, nɔhalɛlilɛ nee ɛzonlenlɛ.​—Edw. 136:1, 5-9.

4. Kɛmɔti a abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛ ɛngola ɛmbua kpuya dɔɔnwo ɛ?

4 Abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛ ɛmaa yɛnwu anwuma nee azɛlɛ ne mɔɔ le yɛ awuke la anwo ninyɛne dɔɔnwo, yɛɛ yeboa yɛ wɔ ndenle dɔɔnwo anu wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu. Noko kpuya dɔɔnwo wɔ ɛkɛ mɔɔ abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛ ɛtɛkolale ɛtɛbuale a. Kɛ neazo la, nwɔlɔra nwo mbɔlɔba ɛngola ɛngile kɛzi ewiade ye rale anzɛɛ deɛmɔti yɛwɔ Azɛlɛ ye mɔɔ ngoane wɔ zo la anu. Bieko, menli ɛngola ɛngile deɛmɔti alesama kulo kɛ bɛkɛdɛnla aze dahuu la anu. (Nol. 3:11) Duzu ati a kpuya dɔɔnwo wɔ ɛkɛ mɔɔ bɛtɛbuale ɛ? Bie a le kɛ abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvolɛma dɔɔnwo nee menli gyɛne kilehile kɛ Nyamenle ɛnle ɛkɛ yɛɛ bɛdie ngakyihakyililɛ ngilehilelɛ ne bɛdi. Noko Gyihova ɛlua ye Buluku ne azo ɛbua kpuya mɔɔ kye menli mɔɔ wɔ ɛleka biala adwenle la.

5. Ndenle boni mɔ azo a yɛ ngoane gyi abɔdeɛ nu mɛla zo a?

5 Yɛ ngoane gyi abɔdeɛ nu mɛla mɔɔ Gyihova ɛhyehyɛ la azo. Menli mɔɔ yɛ laete, ninyɛne mɔɔ nzule fa nu, milahyinli nwo gyima, ka alopile, nee dɔketama amuala hyia abɔdeɛ nu mɛla ɛhye mɔ wɔ bɛ gyima ɛyɛlɛ nu. Kɛ neazo la, ɛleka mɔɔ sonlabaka ne nvɛyeba ne mɔ wɔ mɔɔ ɔngakyi la boa dɔketama. Yemɔti ɔngyia kɛ dɔketa bakpondɛ ɛleka mɔɔ wuliravolɛ bie ahonle wɔ la. Na yɛ muala yɛdi abɔdeɛ nu mɛla ne mɔ azo. Saa ɛka kɛ ɛwulu wɔavi baka zo kɛ anloma la a, ɛbanwu mɔɔ ɔbado wɔ a!

NYAMENLE A HYEHYƐLE A

6. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛnwu kɛ bɛbayɛ ngyehyɛleɛ bɛamaa Gyihova azonvolɛ ɛ?

6 Kɛzi bɛhyehyɛ ninyɛne wɔ ewiade la yɛ azibɛnwo kpalɛ. Yemɔti, ɔwɔ kɛ yɛnwu kɛ Gyihova kulo kɛ bɛyɛ ngyehyɛleɛ kpalɛ bɛmaa ye azonvolɛ. Ɛhye ati a Nyamenle ɛva Baebolo ne ɛmaa yɛ kɛ ɔhile yɛ adenle la. Saa tɛ Nyamenle ahyehyɛdeɛ ne nee ye ngyinlazo ne mɔ a, anrɛɛ yɛ nye ɛnrɛlie yɛɛ yɛ nwo bayɛ anwunvɔne kpole.

7. Duzu a kile kɛ Baebolo ne le buluku mɔɔ bɛhyehyɛ ye kɛnlɛma ɛ?

7 Baebolo ne ɛnle Dwuuma nee Kilisienema mbuluku ngakyile mɔɔ bɛha bɛbɔ nu a. Emomu, ɔle buluku mɔɔ sunsum ne a maanle bɛhɛlɛle na bɛhyehyɛ ye kɛnlɛma a. Nuhua mbuluku ngakyile ne mɔ anu edwɛkɛ yia. Edwɛkɛ mɔɔ wɔ Mɔlebɛbo kɔdwu Yekile la maa yɛnwu Baebolo ne edwɛkɛtile ne​—Gyihova tumililɛ ne mɔɔ ɔmaa menli anwu kɛ ɔfɛta nee bodane mɔɔ ɔlɛ ɔmaa azɛlɛ ye mɔɔ ɔbalua ye Belemgbunlililɛ ne mɔɔ ɔwɔ Kelaese, ɔ ‘ra’ ne mɔɔ ɔbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ asa nu la azo yeamaa yeara nu la.​—Kenga Mɔlebɛbo 3:15; Mateyu 6:10; Yekile 11:15.

8. Kɛmɔti a yɛkola yɛka kɛ bɛyɛle ngyehyɛleɛ kpalɛ bɛmaanle Yizilayɛma ɛ?

8 Ɛnee tete Yizilayɛma le ahyehyɛdeɛ nwo neazo. Wɔ Mosisi Mɛla ne abo, bɛyɛle ngyehyɛleɛ bɛmaanle mraalɛ bie mɔ zonlenle wɔ nyianu ndanlɛ sua ne anlenkɛ ne anloa. (Ade. 38:8) Yizilayɛma ɛlɛtu avi bɛ azokoɛleɛ anzɛɛ bɛlɛtudu ɛdanlɛsua ne a, ɛnwu kɛ ngyehyɛleɛ wɔ nwo. Nzinlii, Belemgbunli Devidi hyehyɛle Livaema nee ɛsɔfo ne mɔ anu ɔyɛle bɛ ekpunli ekpunli. (1 Ek. 23:1-6; 24:1-3) Mɔɔ Yizilayɛma diele Gyihova la, bɛ ninyɛne hɔle zo pɛpɛɛpɛ, na anzodwolɛ nee koyɛlɛ rale bɛ avinli.​—Mɛla 11:26, 27; 28:1-14.

9. Duzu a kile kɛ bɛyɛle ngyehyɛleɛ bɛmaanle ɛvoya mɔɔ limoa Kilisiene asafo ne ɛ?

9 Bɛyɛle ngyehyɛleɛ bɛmaanle ɛvoya mɔɔ limoa Kilisiene asafo ne, na adehilelɛ mɔɔ neazo eku ne mɔɔ alimoa ne ɛnee bɛle ɛzoanvolɛma vale maanle bɛ la boale bɛ. (Gyi. 6:1-6) Nzinlii, mediema gyɛne rabokale neazo eku zɔhane anwo. (Gyi. 15:6) Ɛvoya mɔɔ limoa neazo eku ne nee mediema mɔɔ nee bɛ yɛle gyima la bie mɔ luale ngɛlata mɔɔ sunsum ne maanle bɛhɛlɛle la azo vale folɛdulɛ nee adehilelɛ maanle. (1 Tem. 3:1-13; Tae. 1:5-9) Mɔɔ asafo ne mɔ lile adehilelɛ ne azo la kɛzi ɔboale bɛ ɛ?

10. Mɔɔ asafo ne mɔ lile neazo eku ne ngyehyɛlɛ ne azo la, duzu a vi nu rale a? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.)

10 Kenga Gyima ne 16:4, 5. Mediema mɔɔ neazo eku ne zoanle bɛ la yele “ɛzoanvolɛma nee mgbanyima mɔɔ wɔ Gyɛlusalɛm la ngyehyɛlɛ ne” dole bɛ nyunlu. Mɔɔ asafo ne mɔ lile ngyehyɛlɛ ne mɔ azo la, bɛ nwo “yɛle se wɔ diedi nu na menli dɔɔnwo rabokale bɛ nwo dahuu.” Asoo ɛzukoalɛdeɛ bie wɔ edwɛkɛ ne anu mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛfa yɛdi gyima wɔ Nyamenle ahyehyɛdeɛ ne anu ɛnɛ ɔ?

ASOO ƐDI ADEHILELƐ ZO?

11. Nyamenle ahyehyɛdeɛ ne maa mediema mɔɔ bɛkpa bɛ la adehilelɛ a, duzu a ɔwɔ kɛ bɛyɛ a?

11 Ɛnɛ, saa Nyamenle ahyehyɛdeɛ ne fa adehilelɛ maa Ɔfese Kɔmatii ne, maangyebakyi zo neavolɛma nee asafo nu mgbanyima a, duzu a ɔwɔ kɛ bɛyɛ a? Gyihova buluku ne se yɛ kɔsɔɔti yɛdie yɛ mgbanyima ne mɔ na yɛli bɛ mɛla zo. (Mɛla 30:16; Hib. 13:7, 17) Nyamenle ahyehyɛdeɛ ne anye ɛnlie adendɛbɛnzoabo anzɛɛ atuadelɛ nwo, ɔluakɛ subane ɛhye bahola azɛkye ɛlɔlɛ, anzodwolɛ nee koyɛlɛ mɔɔ wɔ asafo ne mɔ anu la. Nɔhalɛ Kilisienenli biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ ɔkulo kɛ ɔsukoa Dayɛtelɛfizi mɔɔ ɔmbu debie na eza ɔnli nɔhalɛ la. (Kenga 3 Dwɔn 9, 10.) Ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo kɛ: ‘Asoo meboa menli mɔɔ nee me tu la wɔ sunsum nu? Saa mgbanyima ne mɔ fa adehilelɛ maa a, asoo medie meto nu ndɛndɛ na medi zo?’

12. Nzenzaleɛ boni a bɛyɛ ye wɔ kɛzi bɛkpa mgbanyima nee azonvolɛ la anu a?

12 Fa kpɔkɛ mɔɔ Neazo Eku ne ɛzi ye kenlensa ye la kɛ neazo. Bɛyɛ nzenzaleɛ wɔ kɛzi bɛkpa mgbanyima nee azonvolɛ la wɔ November 15, 2014 Ɛzinzalɛ Arane ne (Nrenlenza ɛdeɛ) foa mɔɔ se Kpuya Mɔɔ Vi Kengavolɛma Ɛkɛ la anu. Ɔhanle kɛ ɛvoya mɔɔ limoa neazo eku ne maanle neavolɛ adenduvoma adenle kɛ bɛkpa mediema ne mɔ. Ɛhye ati, ɔvi September 1, 2014 mɔɔ ba la, maangyebakyi zo neavolɛma a kpa asafo nu mgbanyima nee azonvolɛ a. Maangyebakyi zo neavolɛma bɔ mɔdenle kɛ bɛbanwu mediema mɔɔ bɛkɛhanvo bɛ la na saa ɔbayɛ boɛ a bɛ nee bɛ kɔ daselɛlilɛ. Eza bɛgua bɛ nye aze bɛnea adiema ne mɔɔ bɛlɛsuzu ɔ nwo la abusua ne. (1 Tem. 3:4, 5) Mgbanyima eku ne nee maangyebakyi zo neavolɛ ne suzu mɔɔ Ngɛlɛlera ne ka mɔɔ bɛgyinla zo bɛkpa mgbanyima nee azonvolɛ la anwo kpalɛ.​—1 Tem. 3:1-10, 12, 13; 1 Pita 5:1-3.

13. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛdie adehilelɛ mɔɔ mgbanyima fa maa la yɛto nu ɛ?

13 Ɔwɔ kɛ yɛdi adehilelɛ mɔɔ mgbanyima dua Baebolo ne azo fa maa yɛ la azo. Neavolɛ nɔhavoma ɛhye mɔ mɔɔ bɛwɔ Nyamenle ahyehyɛdeɛ ne anu la, fa “nɔhalɛ edwɛkɛ” anzɛɛ edwɛkɛ kpalɛ ne mɔɔ wɔ Nyamenle Buluku ne anu la a yɛ gyima a. (1 Tem. 6:3) Kakye folɛ mɔɔ Pɔɔlo dule asafo ne wɔ awie mɔɔ bɔ mgbovonle ɛbɛla anwo la. Ɛnee mediema “bie mɔ ɛlɛbɔ mgbovonle ɛbɛla, mɔɔ bɛnyɛ ɛhwee kɛ awie mɔ edwɛkɛ nu yɛɛ bɛyɛ ye nwotonlonwotonlo a.” Ɔda ali kɛ mgbanyima ne mɔ dule bɛ folɛ noko bɛandie. Kɛzi ɛnee ɔwɔ kɛ asafo ne nee menli zɛhae di ɛ? Pɔɔlo hanle kɛ: “Bɛyɛ ahenle zɔhane nzonlɛ” na bɛ nee ye mmatu bieko. Yeanyɛ kyengye wɔ ye folɛdulɛ ne anu ɔluakɛ ɔbɔle bɛ kɔkɔ kɛ bɛmmayɛ ahenle kɛ ɔle kpɔvolɛ. (2 Tɛs. 3:11-15) Ɛnɛ, saa awie bɔ ɛbɛla mɔɔ bamaa asafo ne anwo agua evinli le kɛ awie mɔɔ ɛnle diedinli mɔɔ ɔ nee ye tu kɛ ɔbagya ye la a, mgbanyima bahola amaa ɛdendɛlɛ abɔ ye kɔkɔ. (1 Kɔl. 7:39) Saa mgbanyima ne mɔ maa ɛdendɛlɛ zɛhae a duzu a ɛyɛ a? Saa ɛze tɛnlabelɛ ne mɔɔ bɛmaa nwolɛ ɛdendɛlɛ la a, asoo ɛbabɔ mɔdenle kɛ ɛ nee ahenle ɛnrɛdu ɔ? Saa ɛfa ɛlɔlɛ nee akɛnrasesebɛ ɛyɛ wɔ ninyɛne a ɔbahola yeamaa ahenle agyakyi ye ɛbɛlatane ne. [1]

BOA MAA ANWODELƐ, ANZODWOLƐ NEE KOYƐLƐ ƐDƐNLA ƐKƐ

14. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛaboa yeamaa asafo ne anwo ade ɛ?

14 Yɛdi adehilelɛ mɔɔ wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la azo a, asafo ne anwo bade wɔ sunsum nu. Suzu mɔɔ zile tete Kɔlente la anwo nea. Ɛnee Pɔɔlo ɛhu ɔ nwo ɛha edwɛkɛ ne wɔ sua ne azo, na ɔkulo ɔ mediema “nwuanzanwuanzama” mɔɔ bɛwɔ ɛkɛ la. (1 Kɔl. 1:1, 2, NW) Noko mɔɔ ɛnee ɔwɔ kɛ ɔdi ɛbɛlatane nwo nyɛleɛ mɔɔ ɛlɛkɔ zo wɔ asafo ne anu anwo gyima la, nea kɛzi ɔgyegyele ye a! Pɔɔlo hanle kɛ mgbanyima ne mɔ ɛye adwɔmane nrenyia ɛhye ɛwula Seetan asa anu​—anzɛɛ bɛdu ye. Amaa asafo ne anwo ade la ɛnee ɔwɔ kɛ mgbanyima ne mɔ ye “mgbɔvonle” ne fi bɛ avinli. (1 Kɔl. 5:1, 5-7, 12) Mgbanyima tu ɛtanevolɛ mɔɔ yeannu ɔ nwo la a, ɔwɔ kɛ yɛdie yɛto nu, ɛhye bamaa asafo ne anwo ade na ɛtanevolɛ ne anlu ɔ nwo na yeanyia Gyihova ɛkɛ ɛtanefakyɛ.

15. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia anzodwolɛ wɔ asafo ne anu ɛ?

15 Ɛnee ngyegyelɛ bieko wɔ Kɔlente mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛdi nwolɛ gyima a. Ɛnee mediema bie mɔ ɛlɛfa bɛ gɔnwo mɔ diedima ahɔ kɔɔto. Pɔɔlo bizale bɛ kpuya ɛhye: “Duzu ati a bɛngulo kɛ awie kɛvo bɛ ɛ?” (1 Kɔl. 6:1-8) Tɛnlabelɛ zɛhae mɔ bie ɛlɛkɔ zo ɛnɛ. Ɔyɛ a anzodwolɛ mɔɔ wɔ mediema bie mɔ avinli la sɛkye ɔluakɛ bɛ gyima sɛkye ɔmaa bɛbɔ kakɛ anzɛɛ bie a bɛbɔ somolɛ kɛ bɛsisi bɛ la ati. Bie mɔ ɛva bɛ mediema ɛhɔ kɔɔto, noko Nyamenle Buluku ne maa yɛnwu kɛ saa yɛbɔ kakɛ a ɔle kpalɛ ɔtɛla kɛ Nyamenle duma ne anwo kɛgua evinli anzɛɛ asafo ne anzodwolɛ kɛzɛkye. [2] Noko saa yɛbali ngyegyelɛ nee akɛsakɛsa mɔɔ anu yɛ se la anwo gyima a, ɔwɔ kɛ yɛfa Gyisɛse folɛdulɛ ne yɛdi gyima. (Kenga Mateyu 5:23, 24; 18:15-17.) Yɛyɛ zɔ a, yɛbamaa koyɛlɛ ara Gyihova azonvolɛ avinli.

16. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ nye da kɛ Nyamenle menli bayɛ ko ɛ?

16 Gyihova Buluku ne maa yɛnwu deɛmɔti ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ nye da kɛ ye menli bayɛ ko la. Edwɛndovo ne dole edwɛne kɛ: “Bɛnlea kɛ ɔsi ɔle kɛnlɛma nee kpalɛ, kɛ mediema kɛbɔ nu kɛdɛnla koyɛlɛ nu!” (Edw. 133:1) Mɔɔ Yizilayɛma diele Gyihova la, bɛyɛle ngyehyɛleɛ bɛmaanle bɛ na bɛyɛle ko. Nyamenle hanle tɛnlabelɛ mɔɔ ye menli bahɔ nu kenle bie la anwo edwɛkɛ kɛ: “Mebayɛ bɛ menli ekpunli ko kɛ mboane mɔɔ wɔ tunli nu la.” (Maeka 2:12) Eza Gyihova luale ngapezonli Zɛfanaya anwo zo hanle kɛ: ‘Mebade me menli ne anloa meamaa bɛadendɛ ɛdendɛlɛ kpalɛ [Ngɛlɛlera ne anu nɔhalɛ ne] mɔɔ anwo te la, amaa bɛ muala bɛadea bɛavɛlɛ medame Gyihova na bɛabɔ nu bɛazonle me.’ (Zɛf. 3:9) Nea nwolɛ adenle kpole mɔɔ yɛnyia kɛ yɛbazonle Gyihova wɔ koyɛlɛ nu a!

Mgbanyima bɔ mɔdenle fa sunsum nu moalɛ maa mɔɔ ɔkɛyɛ ɛtane la (Nea ɛdendɛkpunli 17)

17. Amaa asafo ne anwo ade na koyɛlɛ ara nu la, kɛzi ɔwɔ kɛ mgbanyima di ɛtaneyɛlɛ nwo gyima ɛ?

17 Amaa asafo ne anwo ade na koyɛlɛ ara nu la, ɔwɔ kɛ mgbanyima ne mɔ fi ɛlɔlɛ nu di edwɛkɛ mɔɔ bazi la anwo gyima ndɛndɛ. Ɛnee Pɔɔlo ze kɛ sonla nganeɛdelɛ ɛngile Nyamenle ɛlɔlɛ adenle, yemɔti Yeambu ɔ nye yeangua ɛtane zo. (Mrɛ. 15:3) Ɔti, Pɔɔlo andwenlehwenle ɔ bo aze kɛ ɔbahɛlɛ Kɔlentema Kɛlata Ne Mɔɔ Limoa mɔɔ anloa yɛ se noko ɛlɔlɛ wɔ nu la. Kɔlentema Kɛlata Ne Mɔɔ Tɔ Zo Nwiɔ mɔɔ ɔhɛlɛle ye siane ekyi anzi la, maa yɛnwu kɛ bɛnyianle anyuhɔlɛ ɔluakɛ mgbanyima ne mɔ lile ɛzoanvolɛ ne adehilelɛ zo. Saa Kilisienenli bie fo adenle na ɔ nye ba ɔ nwo zo a, bɛdabɛ mɔɔ bɛnyi sunsum nu la dua mɛlɛbɛnwoaze adenle zo tenrɛ ye.​—Gal. 6:1.

18. (a) Ndenle boni mɔ azo a Nyamenle Edwɛkɛ ne anu folɛdulɛ boale ɛvoya mɔɔ limoa asafo ne mɔ a? (b) Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ bieko anu a?

18 Ɔda ali kɛ folɛdulɛ mɔɔ wɔ Nyamenle Buluku ne anu la boale ɛvoya mɔɔ limoa Kilisienema mɔɔ ɛnee wɔ Kɔlente nee ɛleka gyɛne la amaa bɛamaa asafo ne anwo ade na anzodwolɛ nee koyɛlɛ ara nu. (1 Kɔl. 1:10; Ɛfɛ. 4:11-13; 1 Pita 3:8) Ɛhye boale yɛ mediema mɔɔ ɛnee wɔ ɛkɛ la maanle bɛyɛle dɔɔnwo wɔ ɛzonlenlɛ gyima ne anu. Nɔhalɛ nu, Pɔɔlo holale hanle kɛ bɛbɔ edwɛkpa ne nolo “bɛhile abɔdeɛ muala mɔɔ wɔ aleɛabo la.” (Kɔl. 1:23) Ɛnɛ, bɛlɛka Nyamenle bodane kɛnlɛma ne anwo edwɛkɛ wɔ azɛlɛ ye azo amuala ɔlua bɛdabɛ mɔɔ bɛwɔ ahyehyɛdeɛ ko mɔɔ bɛfa koyɛlɛ bɛka edwɛkɛ ne anu la mɔdenlebɔlɛ ti. Edwɛkɛ mɔɔ doa zo la bamaa yɛ daselɛ bieko mɔɔ kile kɛ menli ɛhye mɔ bu Baebolo ne kpalɛ na bɛbɔ kpɔkɛ kɛ bɛbali Tumivolɛ Awulae Gyihova eni.​—Edw. 71:15, 16.

^ [1] (ɛdendɛkpunli 13) Nea Ahyehyɛdeɛ Mɔɔ Yɛ Gyihova Ɛhulolɛdeɛ, m. 134-136.

^ [2] (ɛdendɛkpunli 15) Saa ɛkpondɛ tɛnlabelɛ mɔɔ Kilisienenli bahola azi nwolɛ kpɔkɛ kɛ ɔfa ɔ gɔnwo Kilisienenli yeahɔ kɔɔto a, nea Bɛzie Bɛ Nwo Wɔ Nyamenle Ɛhulolɛ Ne Anu,” m. 223, ɔbdw.