Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Asoo Ɛze?

Asoo Ɛze?

Asoo Mɔdekae dɛnlanle aze amgba?

DWUUNLI bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Mɔdekae la yɛle debie titili wɔ kɛlɛtokɛ mɔɔ wɔ Ɛseta buluku ne anu la anu. Ɛnee ɔboka Dwuuma mɔɔ bɛ nee bɛ hɔle akɛlɛzonlenlɛ nu wɔ Pɛhyea la anwo yɛɛ ɛnee ɔyɛ gyima wɔ belemgbunli sua nu ɛkɛ. Edwɛkɛ ɛhye zile wɔ ɛvoya mɔɔ tɔ zo nnu mɔlebɛbo K.Y.M., “wɔ [Belemgbunli] Ahazelɔse mekɛ zo.” (Belemgbunli zɔhane a menli dɔɔnwo fɛlɛ ye Zɛzɛse I la ɛnɛ la.) Mɔdekae zile adwenle mɔɔ menli bie bɔle kɛ bɛku belemgbunli ne la adenle. Belemgbunli ne maanle bɛlile Mɔdekae eni wɔ bagua nu ɔvale ɔhilele kɛ ɔ nye sɔ mɔɔ ɔyɛle la. Nzinlii mɔɔ Heeman mɔɔ le Mɔdekae nee Dwuuma gyɛne kpɔvolɛ la wule la, belemgbunli ne yɛle Mɔdekae sonvolɛ kpanyinli. Dibilɛ zɔhane maanle Mɔdekae holale lile mɛla mɔɔ bɔle Dwuuma mɔɔ wɔ Pɛhyea Belemgbunlimaanle ne anu la anwo bane vile ɛhunlɛ mɔɔ anrɛɛ bɛku bɛ la anwo.​​—Ɛseta 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Ɛvoya mɔɔ tɔ zo 20 tetedwɛkɛ kɛlɛvoma bie mɔ ka kɛ nwɔra a wɔ Ɛseta buluku ne anu a yɛɛ awie biala andɛnla aze mɔɔ bɛfɛlɛ ye Mɔdekae a. Noko wɔ 1941, menli mɔɔ tudu azɛlɛ nwo la nwunle daselɛ bie mɔɔ fale Mɔdekae anwo edwɛkɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la anwo la. Duzu a bɛnwunle ye a?

Neɛnleanuma nwunle Pɛhyea ngɛlɛlera bie mɔɔ bɛbɔ nrenyia bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Marduka (Nrelenza nu Mordecai) duma wɔ nu la. Ɛnee ɔle neavolɛ, bie a ɛnee ɔnea ezukoa zo wɔ Hyuhyan. Arthur Ungnad, mɔɔ ɛbe wɔ Ehyea tetedwɛkɛ nu la hɛlɛle kɛ ngɛlɛlera ɛhye “ala a foa mɔɔ Baebolo ne ka fale Mɔdekae anwo la azo” wɔ mekɛ zɔhane a.

Ɔvi mekɛ mɔɔ Ungnad hɛlɛle ye edwɛkɛ ne la, mbɔlɔba dɔɔnwo ɛhile Pɛhyea ngɛlɛlera apenle dɔɔnwo abo. Bie mɔ a le Persepolis awolɛ ndɛbandɛba ne mɔɔ bɛnwunle ye wɔ Ɛleka Mɔɔ Bɛsie Ezukoa mɔɔ bikye suakpole ne bane ne mɔɔ ɛzɛkye la. Bɛhɛlɛle ngɛlɛlera ɛhye mɔ wɔ Zɛzɛse I la mekɛ zo. Bɛhɛlɛle bɛ wɔ Elam aneɛ nu yɛɛ aluma dɔɔnwo mɔɔ wɔ Ɛseta buluku ne anu la wɔ nu. a

Duma Mɔdekae (Marduka) mɔɔ bɛhɛlɛ ye wɔ Pɛhyea aneɛ nu la

Ɛbanwu Marduka mɔɔ ɛnee le kɛlɛhɛlɛvolɛ wɔ Hyuhyan belemgbunli sua nu ɛkɛ ne wɔ mekɛ mɔɔ Zɛzɛse I ɛlɛdi tumi la wɔ Persepolis awolɛ ndɛbandɛba dɔɔnwo anu. Bɛha Marduka anwo edwɛkɛ wɔ awolɛ ndɛbandɛba ne mɔ azo kɛ ɔle awie mɔɔ kile edwɛkɛ bo. Edwɛkɛ ɛhye nee mɔɔ Baebolo ne ka fale Mɔdekae anwo la yia. Bɛkpale ye kɛ Belemgbunli Ahazelɔse (Zɛzɛse I) sonvolɛ na yeanyɛ boɛ fee la ɛnee ɔka aneɛ nwiɔ. Ɛnee Mɔdekae ta tɛnla Hyuhyan belemgbunli sua nu ɛkɛ ne anlenkɛ kpole anloa. (Ɛseta 2:19, 21; 3:3) Ɛnee belemgbunli sua nu ɛkɛ ne mgbanyima yɛ gyima wɔ anlenkɛ kpole ɛhye anloa.

Kɛzi edwɛkɛ mɔɔ bɛha bɛvale Marduka anwo wɔ awolɛ ndɛbandɛba ne azo nee mɔɔ bɛha bɛvale Mɔdekae anwo wɔ Baebolo ne anu la zɔho bɛ nwo la yɛ nwanwane. Bɛ mu nwiɔ bɛdɛnlanle aze wɔ mekɛ ko anu wɔ ɛleka ko yɛɛ bɛyɛle gyima ko wɔ ɛleka ko ne ala. Ɛhye mɔ amuala maa ɔda ali kɛ mɔɔ menli mɔɔ tudu azɛlɛ nwo nwunle ye la fale Mɔdekae mɔɔ wɔ Ɛseta buluku ne anu la anwo.

a Wɔ 1992, Abɔlɔba Edwin M. Yamauchi bobɔle menli bulu bie mɔɔ bɛ aluma wɔ ngɛlɛlera ne mɔɔ bɛnwunle ye wɔ Persepolis na eza bɛwɔ Ɛseta buluku ne anu la aluma wɔ ye edwɛkɛ bie mɔɔ ɔhɛlɛle la anu.