Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 45

EDWƐNE 138 Mgbanyinli Egyɛne Le Kɛnlɛma

Sukoa Debie Fi Mrenyia Nɔhavoma Edwɛkɛ Mɔɔ Li Awieleɛ La Anu

Sukoa Debie Fi Mrenyia Nɔhavoma Edwɛkɛ Mɔɔ Li Awieleɛ La Anu

“Asoo tɛ mgbanyima ɛkɛ a nrɛlɛbɛ wɔ a, yɛɛ tɛ ngoane tendenle a maa bɛnyia ndelebɛbo a?”DWOBU 12:12.

BODANE

Saa yɛtie Gyihova Nyamenle a yɛbanyia nyilalɛ ɛnɛ na yɛanyia dahuu ngoane kenle bie.

1. Duzu ati a yɛbahola yɛazukoa debie yɛavi mgbanyinli ɛkɛ a?

 YƐ MUALA yɛhyia adehilelɛ mɔɔ baboa yɛ yeamaa yɛasisi kpɔkɛ mɔɔ anwo hyia wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la. Yɛbahola yɛanyia adehilelɛ ɛhye mɔ dɔɔnwo yɛavi asafo nu mgbanyima nee Kilisienema mɔɔ bɛnyi sunsum nu la ɛkɛ. Saa bɛyɛ mgbanyinli bɛdɛla yɛ a, ɔnle kɛ yɛnyia adwenle kɛ bɛ folɛdulɛ ɛkpa nwo. Gyihova kulo kɛ yɛsukoa debie yɛfi menli mɔɔ bɛyɛ mgbanyinli la ɛkɛ. Kɛmɔ bɛdɛnla aze bɛhyɛ la ati, bɛlɛ anwubielɛ, ndelebɛbo yɛɛ bɛze nrɛlɛbɛ bɛtɛla yɛ.—Dwobu 12:12.

2. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

2 Wɔ tete ne, Gyihova luale ye azonvolɛ nɔhavoma mɔɔ bɛyɛ mgbanyinli la anwo zo maanle ye menli ne anwosesebɛ na ɔhilele bɛ adenle. Fa Mosisi, Devidi nee ɛzoanvolɛ Dwɔn kɛ neazo. Bɛdɛnlanle aze wɔ mekɛ ngakyile nu yɛɛ ɛnee asolo bɛ nuhua biala tɛnlabelɛ. Mɔɔ ɔka ekyii bɛwu la, bɛdule mgbavolɛ nee mbɛlɛra folɛ mɔɔ nrɛlɛbɛ wɔ nu la. Azonvolɛ nɔhavoma ɛhye mɔ anu biala hanle kɛzi ɔhyia kɛ yɛbayɛ tieyɛ yɛamaa Nyamenle la. Gyihova maanle bɛhɛlɛle bɛ edwɛkɛ ne mɔɔ nrɛlɛbɛ wɔ nu la bɛdole ɛkɛ bɛmaanle yɛ ɛnɛ. Saa yɛle ngakula o, yɛle mgbanyinli o, yɛsuzu bɛ folɛdulɛ ne anwo a, yɛbahola yɛanyia zolɛ nvasoɛ. (Wlo. 15:4; 2 Tim. 3:16) Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu mrenyia mgbanyinli nsa ɛhye mɔ edwɛkɛ mɔɔ li awieleɛ nee mɔɔ yɛbahola yɛazukoa yɛavi nu la anwo.

‘BƐBADƐNLA AZƐLƐ NE AZO MEKƐ TENDENLE’

3. Gyima boni a Mosisi yɛle a?

3 Mosisi vale ye ngoane mekɛ muala yɛle gyima maanle Gyihova. Ɔyɛle ngapezonli, ndɛnebuavolɛ, adekilevolɛ yɛɛ tetedwɛkɛ kɛlɛvolɛ. Mosisi nyianle anwubielɛ dɔɔnwo! Ɔlile Yizilayɛ maanle ne anyunlu ɔmaanle bɛvile Yigyibiti akɛlɛzonlenlɛ nu yɛɛ ɔdaye mumua ne ɔnwunle nwanwane ninyɛne mɔɔ Gyihova yɛle la anu dɔɔnwo. Gyihova maanle ɔhɛlɛle Baebolo ne anu mbuluku nnu ne mɔɔ limoa, Edwɛne 90 yɛɛ ɔbayɛ kɛ Edwɛne 91 ne. Eza ɔbayɛ kɛ ɔdaye a ɔhɛlɛle Dwobu buluku ne a.

4. Nwane mɔ a Mosisi maanle bɛ anwosesebɛ a, na duzu ati ɔ?

4 Mɔɔ Mosisi lile ɛvolɛ 120 na ɔka ekyii ɔwu la, ɔvɛlɛle Yizilayɛma amuala na ɔhakyele bɛ ninyɛne mɔɔ bɛnwunle ye nee anwubielɛ mɔɔ bɛnyianle la. Mɔɔ Mosisi tievolɛma ne bie mɔ le ngakula la, bɛnwunle sɛkɛlɛneɛ nee nwanwane ninyɛne ngakyile mɔɔ Gyihova yɛle nee kɛzi ɔhwenle Yigyibitima anzo la. (Ɛzɛ. 7:​3, 4) Bɛvale adenle ne mɔɔ ɔpɛle ɔdole Nyevile Kɔkɔlɛ ne anu la anu bie yɛɛ bɛnwunle kɛzi ɔzɛkyele Falo sogyama ne la. (Ɛzɛ. 14:​29-31) Bɛnwunle kɛzi Gyihova bɔle bɛ nwo bane na ɔnleanle bɛ wɔ fienemgbole ne anu la. (Dit. 8:​3, 4) Ɔti mɔɔ ɔka ekyii Yizilayɛma dwu Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo la, Mosisi vale nwolɛ adenle ɛhye mɔɔ li awieleɛ la maanle menli ne anwosesebɛ. a

5. Anwodozo boni a Mosisi edwɛkɛ mɔɔ li awieleɛ mɔɔ wɔ Ditilɔnomi 30:​19, 20 la maanle Yizilayɛma nyianle a?

5 Edwɛkɛ boni a Mosisi hanle a? (Kenga Ditilɔnomi 30:​19, 20.) Ɛnee Yizilayɛ maanle ne lɛ kenle bie nwo anyelazo kɛnlɛma. Ɔlua Gyihova moalɛ zo, Yizilayɛma bahola adɛnla azɛlɛ ne mɔɔ ɔvale ɔbɔle bɛ ɛwɔkɛ la azo. Na ɛnee ɔle azɛlɛ kɛnlɛma mɔɔ kye aleɛ a! Mosisi hanle nwolɛ edwɛkɛ kɛ: “Azuamgbole ngɛnlɛma mɔɔ tɛ bɛdabɛ a bɛkyekyele, azua mɔɔ ninyɛne mgbalɛ kɔsɔɔti ɛyi bɛ tɛkɛɛ mɔɔ tɛ bɛdabɛ a bɛyɛle nwolɛ gyima, bula mɔɔ tɛ bɛdabɛ a bɛdule, yɛɛ vanye egyinli nee ɔlivi mbaka mɔɔ tɛ bɛdabɛ a bɛluale.”—Dit. 6:​10, 11.

6. Duzu ati a Nyamenle maanle maanle gyɛne gyɛne lile Yizilayɛ anwo zo konim a?

6 Eza Mosisi bɔle Yizilayɛma kɔkɔ. Amaa bɛahɔ zo bɛadɛnla bɛ azɛlɛ ne mɔɔ kye aleɛ la azo la, ɔwɔ kɛ bɛdi Gyihova mɛla ne mɔ azo. Mosisi maanle bɛ anwosesebɛ kɛ bɛdie Gyihova na “bɛbeta ye” amaa bɛanyia “ngoane.” Noko Yizilayɛma kpole Gyihova. Ɔti nzinlii, Nyamenle maanle Aseleama yɛɛ Babelɔnoma lile bɛ nwo zo konim na bɛvale bɛ bɛhɔle akɛlɛzonlenlɛ nu.—2 Arl. 17:​6-8, 13, 14; 2 Ek. 36:​15-17, 20.

7. Duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi Mosisi edwɛkɛ ne anu a? (Eza nea nvoninli ne.)

7 Duzu a yɛsukoa yɛfi nu a? Tieyɛ maa yɛnyia ngoane. Le kɛ Yizilayɛma mɔɔ ɛnee wɔ Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne ɛweɛne zo la, ɔka ekyii yɛdayɛ noko yɛkɔ ewiade fofolɛ ne mɔɔ Nyamenle ɛva ɛbɔ yɛ ɛwɔkɛ la anu, na ɔnrɛhyɛ yɛbanwu kɛ azɛlɛ ne amuala ɛyɛ paladaese. (Aye. 35:1; Luku 23:43) Abɔnsam nee sunsum ɛtane ne mɔ bavi ɛkɛ. (Yek. 20:​2, 3) Adalɛ ɛzonlenlɛ ɛnrɛhwe menli ɛnrɛvi Gyihova anwo bieko. (Yek. 17:16) Alesama arane ɛnrɛsisi menli mɔɔ bɛnea bɛ nwo la bieko. (Yek. 19:​19, 20) Atuadelɛma ɛnrɛdɛnla paladaese ɛkɛ ne bie. (Edw. 37:​10, 11) Awie biala bali Gyihova tenlene ngyinlazo ne mɔ azo, na yemɔ bamaa koyɛlɛ nee anzodwolɛ ara. Ɔti awie biala bahulo ɔ gɔnwo na yealie ye yeali. (Aye. 11:9) Anyelazo kɛnlɛma boni ɛne! Mɔɔ tɛla biala la, saa yɛtie Gyihova a, yɛbahɔ zo yɛadɛnla paladaese azɛlɛ zo, tɛ ɛvolɛ ɛya dɔɔnwo o, emomu dahuu.—Edw. 37:29; Dwɔn 3:16.

Saa yɛtie Gyihova a, yɛbahɔ zo yɛadɛnla paladaese azɛlɛ zo, tɛ ɛvolɛ ɛya dɔɔnwo o, emomu dahuu (Nea ɛdendɛkpunli 7)


8. Kɛzi dahuu ngoane nwo ɛwɔkɛ ne boale edwɛkpatɛlɛvolɛ bie ɛ? (Dwuudu 20, 21)

8 Saa yɛmaa dahuu ngoane nwo ɛwɔkɛ mɔɔ Nyamenle ɛbɔ yɛ la tɛnla yɛ adwenle nu a, ɔbamaa yɛabeta ye ɔnva nwo sɔnea biala mɔɔ yɛbayia la. (Kenga Dwuudu 20, 21.) Eza ɛwɔkɛ zɔhane bahola amaa yɛ anwosesebɛ yeamaa yɛaho yɛatia yɛ sinlidɔlɛ ne mɔ. Adiema nrenyia bie mɔɔ yeva ɛvolɛ dɔɔnwo yeyɛ edwɛkpatɛlɛvolɛ gyima ne bie wɔ Africa na ɛnee ɔlɛbɔ mɔdenle yeali ye sinlidɔlɛ bie azo la hanle kɛ: “Kɛmɔ menwunle kɛ me sinlidɔlɛ zɔhane ɛnrɛhola ɛnrɛmaa menrɛnyia dahuu ngoane la ati, membɔle kpɔkɛ ɛsesebɛ kɛ mebali nwolɛ gyima na membodole Gyihova dahuu kɛ ɔboa me. Ɔlua ye moalɛ zo, akee mengolale menlile zolɛ konim.”

‘ƆBAWIE WƆ BOƐ’

9. Ngyegyelɛ boni mɔ a Devidi yiale wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu a?

9 Ɛnee Devidi le belemgbunli kpole. Eza ɛnee ɔle edwɛndolɛnli, edwɛkɛ edwɛndolɛ kɛlɛvolɛ, kovolɛ yɛɛ ngapezonli. Ɔyiale ngyegyelɛ dɔɔnwo. Ɛnee ɔlɛbɔ mɔdenle kɛ ɔbanriandi Belemgbunli Sɔɔlo mɔɔ ɔ nye bolo ye la, ɔti ɔdule ɔvile sua nu wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu. Mɔɔ Devidi yɛle belemgbunli la, ɛnee eza ɔwɔ kɛ ɔnriandi ɔdie ye ngoane wɔ mekɛ mɔɔ ɔ ra Abesalɛm bɔle mɔdenle kɛ ɔdie belemgbunlililɛ ne yeavi ɔ sa nu la. Ɔnva nwo ngyegyelɛ mɔɔ Devidi yiale nee ɔdaye mumua ne ye sinlidɔlɛ ne mɔ, ɔlile nɔhalɛ ɔmaanle Nyamenle ɔhɔle ewule nu. Gyihova hanle kɛ ɔle “nrenyia mɔɔ la [Ye] ahonle nwo.” Ɔle kpalɛ kɛ yɛbadie Devidi folɛdulɛ ne!—Gyi. 13:22; 1 Arl. 15:5

10. Duzu ati a Devidi dule ɔ ra Sɔlɔmɔn mɔɔ lile ye agya la folɛ a?

10 Kɛ neazo la, suzu folɛ mɔɔ Devidi dule ɔ ra Sɔlɔmɔn mɔɔ lile ye agya la anwo. Gyihova kpale kpavolɛ ɛhye kɛ ɔdoa zo ɔboa menli ne ɔmaa bɛzonle Nyamenle nɔhalɛ nu na ɔzi ɛzonlenlɛsua ɔwula Nyamenle anyunlunyia. (1 Ek. 22:5) Ɛnee Sɔlɔmɔn bayia ngyegyelɛ ngakyile. Edwɛkɛ boni a Devidi hanle hilele ye a? Maa yɛnlea.

11. Folɛ boni a Devidi dule Sɔlɔmɔn wɔ 1 Arelemgbunli 2:​2, 3 a, na kɛzi ye edwɛkɛ zɔhane yɛle nɔhalɛ ɛ? (Eza nea nvoninli ne.)

11 Edwɛkɛ boni a Devidi hanle a? (Kenga 1 Arelemgbunli 2:​2, 3.) Devidi hanle hilele ɔ ra ne kɛ saa ɔtie Gyihova a, ɔbawie ye boɛ. Na ɔwiele Sɔlɔmɔn boɛ wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu. (1 Ek. 29:​23-25) Ɔzile ɛzonlenlɛsua kpole kɛnlɛma ne yɛɛ ɔboale ɔmaanle bɛhɛlɛle Baebolo ne anu mbuluku dɔɔnwo yɛɛ ɔdaye mumua ne ɔhɛlɛle bie. Ye nrɛlɛbɛ nee ye anwonyia ne ati, ɔliele duma kpalɛ. (1 Arl. 4:34) Noko kɛ mɔɔ Devidi hanle la, saa ɔbawie Sɔlɔmɔn boɛ a, kyesɛ ɔkɔ zo ɔtie Gyihova Nyamenle. Mɔɔ yɛ alɔbɔlɛ la a le kɛ, mɔɔ Sɔlɔmɔn yɛle kpanyinli la, ɔhɔzonlenle awozonle. Gyihova anye anlie Sɔlɔmɔn anwo bieko, yɛɛ nrɛlɛbɛ mɔɔ boale ye maanle ɔlile tumi wɔ tenleneyɛlɛ nee pɛlepɛlelilɛ nu la noko vile ɔ sa.—1 Arl. 11:​9, 10; 12:4.

Devidi edwɛkɛ mɔɔ li awieleɛ mɔɔ ɔhanle ɔhilele ɔ ra Sɔlɔmɔn la boa yɛ maa yɛnwu kɛ saa yɛtie Gyihova a, ɔbamaa yɛ nrɛlɛbɛ mɔɔ yɛbava yɛasisi kpɔkɛ kpalɛ la (Nea ɛdendɛkpunli 11-12) b


12. Duzu a yɛsukoa yɛfi Devidi edwɛkɛ ne anu a?

12 Duzu a yɛsukoa yɛfi nu a? Tieyɛ maa ɔwie yɛ boɛ. (Edw. 1:​1-3) Nɔhalɛ nu, Gyihova ɛtɛbɔle yɛ ɛwɔkɛ kɛ ɔbamaa yɛ Sɔlɔmɔn anwonyia nee ye anyunlunyia ne bie. Noko saa yɛtie yɛ Nyamenle ne a, ɔbamaa yɛ nrɛlɛbɛ mɔɔ ɔbaboa yɛ yeamaa yɛasisi kpɔkɛ kpalɛ a. (Mrɛ. 2:​6, 7; Gye. 1:5) Ye ngyinlazo ne mɔ bahola aboa yɛ yeamaa yɛasisi gyima, sukulu ɛhɔlɛ, anyelielɛ ninyɛne nee ezukoa nwo kpɔkɛ kpalɛ. Yɛfa nrɛlɛbɛ mɔɔ vi Nyamenle ɛkɛ ne la yɛbɔ yɛ ɛbɛla a, ɔbabɔ yɛ nwo bane na yealie yɛ yeavi ewule nu. (Mrɛ. 2:​10, 11) Yɛbanyia agɔnwolɛma kpalɛ. Yɛɛ ɔbamaa yɛanyia adehilelɛ mɔɔ ɔbaboa yɛ yeamaa yɛ abusua ne anye alie a.

13. Duzu a boale Carmen maanle ye ɛbɛlabɔlɛ yɛle kpalɛ a?

13 Ɛnee adiema raalɛ Carmen mɔɔ de Mozambique la suzu kɛ saa ɔkɔ sukulu kpole a, yɛɛ ye ɛbɛlabɔlɛ bawie ye boɛ a. Ɔti ɔhɔle yunivɛsiti ɔhɔzukoale suazilɛ nwo debie. Ɔhanle kɛ: “Ɛnee me nye die mɔɔ melɛsukoa la anwo kpalɛ. Noko ɛnee ɔmmaa mennyia mekɛ menyɛ ninyɛne gyɛne yɛɛ ɔmaa mefɛ. Mekɔ sukulu nwonlomɔ 7:30 yɛɛ mekpɔne nɔsolɛ 6:00. Ɛnee menda mengɔ debiezukoalɛ ɔti ɔzɛkyele me nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne. Wɔ me ahonle nu, menwunle kɛ melɛbɔ mɔdenle kɛ mesonle menlenlɛ nwiɔ.” (Mat. 6:24) Ɔyɛle ye tɛnlabelɛ ne anwo asɔne na ɔyɛle neɛnleanu wɔ yɛ mbuluku ne mɔ anu. Ɔdoale zolɛ kɛ: “Mɔɔ asafo nu mgbanyima ne mɔ nee me mame dule me folɛ kɛnlɛma bie la, menzile kpɔkɛ kɛ mebagyakyi yunivɛsiti na meayɛ dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne bie. Ɛhye boale me maanle mensisile kpɔkɛ kpalɛ wɔ me ɛbɛlabɔlɛ nu na metɛnunle me nwo fee.”

14. Edwɛkɛ titili boni a wɔ Mosisi nee Devidi edwɛkɛ ne anu a?

14 Ɛnee Mosisi nee Devidi kulo Gyihova yɛɛ ɛnee bɛze kɛzi ɔhyia kpalɛ kɛ bɛbadie ye la. Wɔ bɛ edwɛkɛ mɔɔ li awieleɛ la anu, bɛmaanle bɛ tievolɛma anwosesebɛ kɛ bɛhɔ zo bɛbeta Gyihova bɛ Nyamenle ne bɛva bɛzukoa bɛ neazo ne. Eza bɛ nuhua biala bɔle yɛ kɔkɔ kɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛgyakyi Gyihova ɛzonlenlɛ la ɛnrɛnyia ɔ nyunlu ɛlolɛ bieko yɛɛ bɛ sa ɛnrɛha nyilalɛ mɔɔ yeva yebɔ bɛ ɛwɔkɛ la. Bɛ folɛdulɛ ne baboa yɛdayɛ noko ɛnɛ. Ɛvolɛ ɛya dɔɔnwo anzi, Gyihova sonvolɛ gyɛne hilele kɛzi ɔhyia kɛ yɛdi nɔhalɛ yɛmaa Nyamenle la.

“DEBIE BIALA ƐNYƐ ME ANYELIELƐ”

15. Anwubielɛ boni a ɛzoanvolɛ Dwɔn nyianle wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu a?

15 Ɛnee Dwɔn le Gyisɛse Kelaese ɛzoanvolɛ mɔɔ ɔkulo ye edwɛkɛ kpalɛ a. (Mat. 10:2; Dwɔn 19:26) Dwɔn nee Gyisɛse luale wɔ ye ɛzonlenlɛ gyima ne anu, ɔnwunle nwanwane ninyɛne mɔɔ ɔyɛle la na ɔbetanle ye wɔ ngyegyelɛ mekɛ nu. Mɔɔ bɛku Gyisɛse la ɛnee ɔ nye gyi nwo yɛɛ ɔdwazole ɔvile ewule nu la, ɔnwunle ye. Eza ɔnwunle kɛzi Kilisiene ɛzonlenlɛ dɛlɛle wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu la, ɔvi mekɛ mɔɔ nɔhavoma ekpunli ekyi bie bɔle ɔ bo kɔdwu mekɛ mɔɔ “bɛbɔle [edwɛkpa ne] nolo bɛhilele abɔdeɛ muala mɔɔ wɔ aleɛabo la” azo.—Kɔl. 1:23.

16. Nwane mɔ a ɛnyia Dwɔn ngɛlata ne mɔ azo nvasoɛ a?

16 Dwɔn dɛnlanle aze hyɛle, na mɔɔ ɛnee ɔka ekyii ɔwu la, ɔnyianle nwolɛ adenle ɔhɛlɛle Nyamenle Edwɛkɛ ne mɔɔ sunsum ne maanle bɛhɛlɛle la bie. Ɔdaye a ɔhɛlɛle “Gyisɛse Kelaese yekile” ne mɔɔ yɛ nwanwane la a. (Yek. 1:1) Dwɔn a hɛlɛle Edwɛkpa ne mɔɔ ye duma la zolɛ la a. Eza sunsum ne maanle ɔhɛlɛle ngɛlata nsa. Ɔhɛlɛle ye kɛlata ne mɔɔ tɔ zolɛ nsa la ɔhɔmaanle Kilisienenli nɔhavo bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Geeyɛse, mɔɔ ɛnee Dwɔn kulo ye kɛ ɔdaye ɔ ra la. (3 Dwɔn 1) Bie a ɔkadwu zɔhane mekɛ ne la, ɛnee menli dɔɔnwo wɔ ɛkɛ mɔɔ ɛnee Dwɔn kulo bɛ edwɛkɛ kɛ ɔdaye ɔ mra la. Edwɛkɛ mɔɔ nrenyia kpanyinli nɔhavo ɛhye hɛlɛle la ɛmaa Gyisɛse ɛdoavolɛma kɔsɔɔti anwosesebɛ too yeradwu ɛnɛ.

17. Kɛ mɔɔ 3 Dwɔn 4 kile la, duzu a maa yɛ nye die kpole a?

17 Edwɛkɛ boni a Dwɔn hɛlɛle a? (Kenga 3 Dwɔn 4.) Dwɔn hɛlɛle anyelielɛ mɔɔ yɛtie Nyamenle a ɔmaa yɛnyia la anwo edwɛkɛ. Ɔkadwu mekɛ mɔɔ Dwɔn hɛlɛle ye kɛlata mɔɔ tɔ zo nsa la, ɛnee menli bie mɔ ɛlɛsalo adalɛ ngilehilelɛ na bɛlɛkpakyekpakye mediema ne mɔ anu. Noko bie mɔ hɔle zo ‘luale nɔhalɛ ne anu.’ Bɛdiele Gyihova na ɛnee bɛlua “kɛ mɔɔ ye mɛla ne kile la.” (2 Dwɔn 4, 6) Kilisiene nɔhavoma ɛhye mɔ maanle Dwɔn nee Gyihova anye liele.—Mrɛ. 27:11.

18. Duzu a yɛsukoa yɛfi Dwɔn edwɛkɛ ne anu a?

18 Duzu a yɛsukoa yɛfi nu a? Nɔhalɛlilɛ maa yɛ nye die. (1 Dwɔn 5:3) Kɛ neazo la, saa yɛnwu kɛ yɛlɛmaa Gyihova anye alie a, ɔmaa yɛdayɛ noko yɛ nye die. Saa ɔnwu kɛ yɛho yɛtia ewiade sɔnea ngakyile na yɛlie nɔhalɛ ne yɛdo nu a, ɔmaa ɔdi fɛlɛko. (Mrɛ. 23:15) Anwumabɔvolɛma mɔɔ wɔ anwuma la noko anye die. (Luku 15:10) Saa yɛnwu kɛ yɛ nuhua ko biala ɛlɛkɔ zo ali nɔhalɛ, titili wɔ ngyegyelɛ nee sɔnea ngakyile nu a, yɛdayɛ noko yɛ nye bahola alie. (2 Tɛs. 1:4) Na saa ewiade ɛhye pɛ nu a, yɛ nye balie kɛ yɛhɔle zo yɛlile nɔhalɛ yɛmaanle Gyihova wɔ ewiade mɔɔ Seetan ɛnyia zolɛ tumi la anu la.

19. Duzu a adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Rachel la hanle ye wɔ nɔhalɛ ne mɔɔ ɔkilehile awie mɔ la anwo a? (Eza nea nvoninli ne.)

19 Saa yɛka nɔhalɛ ne anwo edwɛkɛ yɛkile awie mɔ a, ɔmaa yɛ nye die kpole. Rachel mɔɔ de Dominican Republic la te nganeɛ kɛ yɛ Nyamenle ne mɔɔ yɛka ɔ nwo edwɛkɛ yɛahile awie mɔ la le nwolɛ adenle mɔɔ tɛla biala. Yeboa menli dɔɔnwo yemaa bɛnwu nɔhalɛ ne, na ɔse: “Menrɛhola menrɛha kɛzi me nye die wɔ mekɛ mɔɔ mebanwu kɛ bɛdabɛ mɔɔ mekilehile bɛ la ɛlɛnyia Gyihova anwo ɛlɔlɛ, bɛlɛfa bɛ nwo bɛado ɔ nwo zo na bɛlɛyɛ nzenzaleɛ amaa bɛayɛ mɔɔ sɔ ɔ nye la. Anyelielɛ zɔhane tɛla mɔdenle nee afɔle biala mɔɔ membɔle la.”

Saa yɛkilehile awie mɔ yɛmaa bɛkulo Gyihova na bɛtie ye a, ɔmaa yɛ nye die (Nea ɛdendɛkpunli 19)


NYIA NƆHAVOMA EDWƐKƐ MƆƆ LI AWIELEƐ LA AZO NVASOƐ

20. Kɛzi yɛle kɛ Mosisi, Devidi nee Dwɔn ɛ?

20 Mosisi, Devidi nee Dwɔn dɛnlanle aze wɔ mekɛ nee tɛnlabelɛ mɔɔ le ngakyile fi yɛ ɛdeɛ ne anwo la anu. Noko yɛle kɛ bɛdabɛ wɔ ndenle dɔɔnwo azo. Bɛzonlenle nɔhalɛ Nyamenle ne kɛ yɛdayɛ la. Kɛ mɔɔ bɛyɛle la, yɛdayɛ noko yɛfa yɛ asɔneyɛlɛ yɛto Gyihova anyunlu, yɛfa yɛ nwo yɛto bɛ nwo zo na yɛmaa ɔkile yɛ adenle. Yɛɛ yɛlɛ anwodozo kɛ Gyihova yila bɛdabɛ mɔɔ bɛtie ye la kpole kɛ bɛdabɛ la.

21. Nyilalɛ boni mɔ a bɛdabɛ mɔɔ bɛdi nɔhavoma mɔɔ bɛyɛ mgbanyinli, mɔɔ bie a le Mosisi, Devidi yɛɛ Dwɔn la folɛdulɛ ne mɔ azo la banyia a?

21 Ɔti bɛmaa yɛli Gyihova mɛla ne mɔ azo yɛva yɛhile kɛ yɛlɛdi mrenyia mgbanyinli zɔhane mɔ edwɛkɛ mɔɔ li awieleɛ la azo. Na ɔbawie yɛ boɛ wɔ debie biala mɔɔ yɛyɛ la anu. Yɛbanyia ngoane na ‘yɛadɛnla aze mekɛ tendenle,’ ɛhɛe, dahuu! (Dit. 30:20) Na yɛ nye balie kɛ yɛlɛyɛ mɔɔ sɔ yɛ anwuma Selɛ ne mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ na ɔdi ye ɛwɔkɛ zo wɔ ndenle mɔɔ bo yɛ ndelebɛbo zo la anye la.—Ɛfɛ. 3:20.

EDWƐNE 129 Yɛbagyinla Kpundii

a Yizilayɛma mɔɔ nwunle nwanwane ninyɛne mɔɔ Gyihova yɛle wɔ Nyevile Kɔkɔlɛ ne anloa la anu dɔɔnwo angɔ Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo bie. (Nɔm. 14:​22, 23) Gyihova hanle kɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛli ɛvolɛ 20 mɔɔ kɔ la bawu wɔ fienemgbole ne anu. (Nɔm. 14:29) Noko Dwɔhyua, Keelɛbe nee bɛdabɛ mɔɔ ɛnee bɛle ngakula la anu dɔɔnwo yɛɛ Livae abusua ne dɛnlanle aze nwunle kɛzi Gyihova lile ye ɛwɔkɛ ne azo wɔ mekɛ mɔɔ Yizilayɛma pɛle Azule Dwɔdan ne na bɛhɔle Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo la.—Dit. 1:​24-40.

b NVONINLI NE ANWO NGILENU: Bɛne Zo: Devidi ɛlɛtu ɔ ra Sɔlɔmɔn folɛ kpalɛ kolaa na yeawu. Fema Zo: Mediema ɛlɛsukoa Gyihova anwo ninyɛne dɔɔnwo wɔ Adekpakyelɛ Ɛzonlenlɛ Sukulu nu.