Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Adiema Rutherford ɛlɛmaa ɛdendɛlɛ wɔ Cedar Point, Ohio nyianu bo wɔ 1919

1919​—Ɛvolɛ Ɛya Ko Mɔɔ Ɛraze

1919​—Ɛvolɛ Ɛya Ko Mɔɔ Ɛraze

ƆKADWU 1919 la, ɛnee Konle Kpole ne (mɔɔ nzinlii bɛravɛlɛle ye Ewiade Konle I) mɔɔ lile ɛvolɛ mɔɔ bo nna la ɛra awieleɛ. Wɔ ɛvolɛ 1918 awieleɛ, ɛnee maanle maanle ne mɔ ɛgyakyi konle, yɛɛ wɔ January 18, 1919, Paris Peace Conference ayia ne bɔle ɔ bo. Mɔɔ vi ayia zɔhane anu rale la a le kɛ, wɔ June 28, 1919, bɛvale bɛ sa bɛwulale Treaty of Versailles ngyekyeleɛ kɛlata ne abo, na ɛhye maanle Konle Kpole ne rale awieleɛ.

Wɔ ayia zɔhane abo, bɛdele eku fofolɛ mɔɔ bɛfɛlɛ ye Maanle Maanle Ngyekyeleɛ la. Ɛnee ye bodane a le kɛ “bɛmaa koyɛlɛ ara maanle maanle ne mɔ avinli na anzodwolɛ nee banebɔlɛ ara ewiade ɛleka biala.” Kilisienemaanle ne anu asɔne dɔɔnwo vale bɛ nwo wulale ngyehyɛleɛ zɔhane anu. Federal Council of the Churches of Christ ne mɔɔ wɔ America la hanvole ngyehyɛleɛ ɛhye kɛ “Nyamenle ɛlɛdua maanyɛlɛ zo ava ye Belemgbunlililɛ ne azie ɛkɛ wɔ azɛlɛ ye azo.” Kilisienemaanle ne anu eku zɔhane zoanle menli maanle bɛhɔle Paris Peace Conference ne. Bɛyɛle ɛhye bɛvale bɛhilele kɛ bɛgyi bɛ nzi bɔkɔɔ. Nrenyia bie mɔɔ hɔle ayia zɔhane bie la hanle kɛ “ɔle ayia titili mɔɔ bamaa ewiade ne anye ala ninyɛne fofolɛ ade a.”

Ɛhɛe, ɛnee nzenzaleɛ kpole ɛlɛba, noko tɛ menli mɔɔ hɔle ayia zɔhane abo la a bava ara a. Wɔ 1919 ɛvolɛ ne anu, Gyihova maanle ye menli ne anwosesebɛ ɔmaanle bɛbɔle edwɛkpa ne nolo bɛdɛlale mekɛ biala. Noko kolaa na ɛhye ahɔ zo la, ɛnee ɔwɔ kɛ tɛnlabelɛ mɔɔ Baebolo Sukoavoma * ne wɔ nu la kakyi.

KPƆKƐZILƐ MƆƆ ANWO HYIA LA

Joseph F. Rutherford

Ɛnee bɛyɛ ngyehyɛleɛ kɛ, ma mɔɔ bɛto bɛkpa mgbanyima mɔɔ bɛli Watch Tower Bible and Tract Society ne ati la bara zo wɔ Folɛ, January 4, 1919. Mekɛ zɔhane, ɛnee bɛdo Joseph F. Rutherford, mɔɔ li Gyihova menli ne ati, yɛɛ mgbanyima gyɛne nsuu efiade mɔɔ ɔnle ye adenle zo la wɔ Atlanta, Georgia, U.S.A. Yemɔti kpuya ne a le kɛ, bɛbado ma bɛakpa mgbanyima mɔɔ bɛgua efiade la bieko? Anzɛɛ bɛbava awie mɔ fofolɛ bɛazie bɛ gyakɛ anu.

Evander J. Coward

Mɔɔ Adiema Rutherford la efiade la, ɛnee ɔlɛdwenle ahyehyɛdeɛ ne kenle bie nwo. Ɛnee ɔze kɛ mediema bie mɔ kulo kɛ bɛto ma bɛye adekilevolɛ fofolɛ. Ɛhye ati, ɔhɛlɛle kɛlata ɔmaanle ayiama ne na ɔhanle kɛ bɛmaa Evander J. Coward ɛyɛ zɔhane gyima ne. Rutherford hanle Coward anwo edwɛkɛ kɛ, “ɔle bɛtɛɛ,” “ɔle nrɛlɛbɛvolɛ” yɛɛ “yeyila ɔ nwo zo yemaa Awulae.” Noko ɛnee mediema dɔɔnwo lɛ adwenle ngakyile wɔ nwolɛ, ɛnee bɛkulo kɛ bɛtu ma ɛdolɛ ne bɛsie siane nsia bieko. Lɔyama mɔɔ ɛnee bɛlɛdi mediema ne mɔ edwɛkɛ bɛamaa bɛ la liele dole nu. Bie mɔ vale ɛya wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛtoɔdoa adwenle la.

Richard H. Barber

Akee debie bie zile, nzinlii Richard H. Barber hanle kɛ, ‘ɔmaanle menli dɔɔnwo ahonle dɔle bɛ azule nu.’ Mediema mɔɔ rayiale ɛkɛ ne la ko dwazole na ɔhanle kɛ: “Menle lɔya, noko saa ɔba ye wɔ kɛzi bɛfa nɔhalɛlilɛ bɛka edwɛkɛ la anu a, mebɔ nwolɛ mɔdenle ekyi. Nɔhalɛlilɛ a Nyamenle kpondɛ a. Adenle titili ko mɔɔ yɛbahola yɛalua zo yɛali nɔhalɛ yɛamaa Nyamenle la a le kɛ, yɛbado ma yɛakpa Adiema Rutherford kɛ adekilevolɛ bieko.”​—Edw. 18:25.

Alexander H. Macmillan

A. H. Macmillan mɔɔ ɛnee boka menli mɔɔ gua efiade anwo la kakye kɛ, aleɛ hyenle la Adiema Rutherford bɔle ye efiade anlenkɛ ne anu na ɔhanle kɛ, “Twe ɛ sa finde.” Adiema Rutherford vale kɛlata bie wulale ɔ sa nu. Mɔɔ Macmillan nwunle edwɛkɛ ne ala la yɛɛ ɔdele ɔ bo a. Edwɛkɛ ne kenga kɛ: “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY YƐƐ SPILL ADEKILEVOMA NSA MƆƆ LIMOA, YƐKULO BƐ MUALA.” Edwɛkɛ ɛhye kile kɛ, bɛzia bɛkpa Joseph Rutherford yɛɛ William Van Amburgh kɛ mgbanyima bieko. Yemɔti, Adiema Rutherford bahɔ zo ayɛ adekilevolɛ.

BƐYE BƐ!

Mɔɔ mediema mɔtwɛ ne gua efiade la, Baebolo Sukoavoma mɔɔ di nɔhalɛ la hɛlɛle ngɛlata kɛ bɛmaa arane ne aye bɛ. Mediema mrenyia nee mraalɛ ɛhye mɔ mɔɔ lɛ akɛnrasesebɛ la maanle menli mɔɔ bo 700,000 la vale bɛ sa wulale ngɛlata bo. Wɔ Maanle, March 26, 1919, kolaa na bɛava ngɛlata ne mɔ bɛahɔ bɔbɔ la, ɛnee bɛye Adiema Rutherford nee mediema mɔɔ ɛha la bɛvi efiade.

Mɔɔ Adiema Rutherford tendɛ ahile menli mɔɔ rayiale ye la, ɔhanle kɛ: “Medie medi bɔkɔɔ kɛ, anwubielɛ ɛhye mɔɔ yɛnyia la ɛlɛsiezie yɛ amaa mekɛ ɛsesebɛ mɔɔ la yɛ nyunlu la. . . . Tɛ kɛ ɛnee bɛkulo kɛ bɛye bɛ mediema bɛfi efiade ala. Tɛ yemɔ a le yɛ bodane titili a. . . . Nɔhalɛ ne mɔɔ bɛkulo kɛ bɛdi nwolɛ daselɛ la ati a bɛho konle ɛhye a, na menli mɔɔ ɛyɛ zɔ la ɛnyia nyilalɛ dɔɔnwo.”

Mɔɔ hɔle zo wɔ mekɛ mɔɔ bɛdi mediema ne mɔ edwɛkɛ la maanle bɛnwunle kɛ Gyihova ɛlɛdi ninyɛne nwo gyima. Wɔ May 14, 1919, kɔɔto ne buale edwɛkɛ ne bieko kɛ: “Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, bɛbuale menli ɛhye mɔ mgbɔvodɛne, . . . yemɔti, yɛdu mɔɔ kɔɔto ne ɛlimoa ɛha la yɛgua.” Ɛnee somolɛ mɔɔ bɛbɔ mediema ne mɔ la le mgbole, yemɔti saa bɛkpale kyɛlɛ yɛɛ bɛgyakyile bɛ anzɛɛ bɛdele bɛ anzohwenlɛ ne azo a, anrɛɛ ɔbaha bɛ ngɛlata zo. Noko kɛmɔ bɛnwunle kɛ somolɛ mɔɔ bɛvale bɛbɔle bɛ la ɛnle ye adenle zo la ati, bɛdule debie biala bɛguale. Yemɔti Ndɛnebuavolɛ Rutherford holale vale nwolɛ adenle mɔɔ ɔlɛ wɔ mɛla nu la ɔgyinlanle Gyihova menli nzi wɔ United States Kɔɔto Kpole ne anyunlu. Ɔyɛle ɛhye fane dɔɔnwo wɔ mekɛ mɔɔ bɛyele ye bɛvile efiade la.

BƐBƆLE KPƆKƐ KƐ BƐBƆ EDWƐKPA NE NOLO

Adiema Macmillan hanle kɛ: “Mekɛ mɔɔ yɛlɛkendɛ kɛ Awulae bava yɛ ahɔ anwuma la, yɛnrɛva yɛ sa yɛnrɛzia yɛ ɛzɔlɛ avinli. Yɛnwunle kɛ ɔwɔ kɛ yɛyɛ ninyɛne yɛmaa Awulae ɛhulolɛdeɛ ba nu.”

Noko ɛnee mediema mɔɔ wɔ ewiade amuala gyima ne ati la ɛnrɛhola ɛnrɛbɔ gyima ne mɔɔ bɛyɛ ye wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu la abo bieko arɛlevilɛ nu. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ mɔɔ bɛguale bɛ efiade la, bɛzɛkyele milahyinli mɔɔ ɛnee bɛfa bɛpenlete ninyɛne la amuala. Ɛhye maanle mediema bie mɔ asa anu dole, na bɛnyianle adwenle kɛ daselɛlilɛ gyima ne ɛra awieleɛ.

Asoo ɛnee menli anye tɛdie Belemgbunlililɛ nrɛlaleɛ ne mɔɔ Baebolo Sukoavoma ne bɔle nwolɛ nolo la anwo ɔ? Amaa bɛabua kpuya zɔhane la, Adiema Rutherford yɛle kɛ ɔmaa ɛdendɛlɛ. Ɛnee bɛbado bɛ sa bɛavɛlɛ menli kɔsɔɔti. Adiema Macmillan hanle kɛ, “Saa awie biala amba ayia zɔhane a, ɛnee ɔkile kɛ yɛwie.”

Adwelie kɛlata mɔɔ bɔle Adiema Rutherford ɛdendɛlɛ ne mɔɔ se, “The Hope for Distressed Humanity” mɔɔ ɔmaanle ye wɔ Los Angeles, California wɔ 1919 anwo nolo la

Yemɔti wɔ Molɛ, May 4, 1919, ɔnva nwo kɛ ɛnee Adiema Rutherford ɛnde kpɔkɛ fee la, ɔmaanle ɛdendɛlɛ mɔɔ ɔ ti ne se: “The Hope for Distressed Humanity” wɔ Los Angeles, California. Menli kɛyɛ 3,500 hɔdiele zɔhane ɛdendɛlɛ ne na bɛmaanle menli ɛya dɔɔnwo ziale hɔle sua nu. Aleɛ hyenle la, menli 1,500 radiele ɛdendɛlɛ ne. Mediema ne mɔ nyianle bɛ kpuya ne anwo mualɛ​—menli anye tɛdie edwɛkɛ ne anwo!

Debie bieko mɔɔ mediema ne mɔ yɛle la ɛha adenle mɔɔ Gyihova Alasevolɛ dua zo ka edwɛkɛ ne la badwu ɛnɛ.

ƐNEE BƐ NYE LA KƐ BƐ NWO BAZO KENLE BIE

August 1, 1919 The Watch Tower ne bɔle nolo kɛ, wɔ September siane ne mɔlebɛbo, bɛbayɛ nyianu kpole wɔ Cedar Point, Ohio. Baebolo Sukoavo kakula bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Clarence B. Beaty mɔɔ vi Missouri la ka kɛ, “Ɛnee awie biala akunlu a, anrɛɛ yedwu zo.” Mediema mrenyia nee mraalɛ mɔɔ bo 6,000 la hɔle ayia zɔhane, ɛnee bɛ nye ɛnla kɛ bɛ nwo bazo zɔhane. Mɔɔ yɛ anyelielɛ kpalɛ a le kɛ, bɛzɔnenle menli mɔɔ bo 200 la wɔ Azule Erie mɔɔ bikye ɛkɛ la anu.

The Golden Age mɔɔ bɛlimoale bɛyɛle ye wɔ October 1, 1919 la anyunlu

Wɔ September 5, 1919, nyianu kenle nnu ne azo, mɔɔ Adiema Rutherford “Tendɛ Ahile Ɔ Gɔnwo Mɔ Gyimayɛvoma La,” ɔyele magazine fofolɛ mɔɔ bɛfɛlɛ ye The Golden Age * la. Ɛnee magazine zɔhane baha “maanle nu ninyɛne mɔɔ ɛlɛsisi la anwo edwɛkɛ, na ɔbava ngilenu mɔɔ gyi Baebolo ne azo mɔɔ kile kɛ ninyɛne mɔɔ yɛ ɛzulolɛ ɛlɛsisi la yeamaa.”

Bɛmaanle Baebolo Sukoavoma ne amuala anwosesebɛ kɛ bɛlua magazine zɔhane azo bɛva akɛnrasesebɛ bɛbɔ edwɛkpa ne nolo. Kɛlata bie mɔɔ ka kɛzi bɛbayɛ gyima ne anwo edwɛkɛ la hanle kɛ: “Bɛmaa awie biala mɔɔ bɛzɔne ye la ɛhakye kɛ, ɔle nwolɛ adenle kpole kɛ ɔbazonle, ɔzɔ nwolɛ adenle zɔhane anu na ɔyɛ daselɛlilɛ gyima kpole ɛhye bie.” Mɔɔ vile nu rale la yɛ azibɛnwo! Ɔkadwu December la, ɛnee nolobɔlɛma mɔɔ bɔ mɔdenle la ɛnyia menli mɔɔ bo 50,000 mɔɔ bɛ nye die magazine fofolɛ ne anwo a.

Mediema mɔɔ wɔ Brooklyn, New York la ɛhyehyɛ The Golden Age ne wɔ kale kpole nu

Ɔkadwu 1919 awieleɛ la, ɛnee bɛhyehyɛ Gyihova menli bieko na bɛnyia anwosesebɛ fofolɛ. Bieko, Baebolo ngapezo dɔɔnwo mɔɔ fale awieleɛ mekɛ ne anwo la rale nu. Nyamenle menli ne mɔɔ bɛbadu bɛ nu mɔɔ Malakae 3:1-4 ka nwolɛ edwɛkɛ la rale nu. Bɛliele Gyihova menli bɛvile sɛkɛlɛneɛ adenle zo akɛlɛzonlenlɛ nu wɔ “Babelɔn Kpole” ne abo yɛɛ Gyisɛse kpale “akɛlɛ nɔhavo nee nrɛlɛbɛvolɛ ne.” * (Yek. 18:2, 4; Mat. 24:45) Kɛkala, akee Baebolo Sukoavoma ne ɛziezie bɛ nwo bɔkɔɔ bɛmaa gyima mɔɔ Gyihova ɛva ɛmaa bɛ la.

^ ɛden. 4 Zɔhane a ɛnee bɛfɛlɛ Gyihova Alasevolɛ a.

^ ɛden. 22 Bɛravɛlɛle The Golden Age ne Consolation wɔ 1937 yɛɛ Awake! wɔ 1946.