Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Ngakula, Bɛmia Bɛ Diedi Ne Anu

Ngakula, Bɛmia Bɛ Diedi Ne Anu

“Diedi a le kɛ . . . yɛkɛlie ninyɛne mɔɔ ɛnyelɛ ɛnnwu bɛ la yɛkɛdo nu kɛ bɛwɔ ɛkɛ.”​—HIB. 11:1.

EDWƐNE: 41, 69

1, 2. Ngyegyelɛ boni a ngakula bahola ayia a, na duzu a bɛbahola bɛayɛ bɛava bɛali nwolɛ gyima a?

ADIEMA raalɛ bie mɔɔ ɔvi Britain la agɔnwo mɔɔ ɔ nee ye kɔ sukulu la hanle hilele ye kɛ: “Ɔzɔho kɛ ɛdie Nyamenle ɛdi kpalɛ.” Adiema nrenyia bie mɔɔ ɔvi Germany la hɛlɛle kɛ: “Me kilehilevolɛma bu abɔdeɛ nwo edwɛkɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la kɛ ɔle nwɔra. Eza ɔngyegye bɛ kɛ sukoavoma ne die ngakyihakyililɛ di la.” Adiema raalɛ kakula bie mɔɔ ɔvi France la hanle kɛ: “Ɔyɛ kilehilevolɛma mɔɔ wɔ me sukulu ɛkɛ la azibɛnwo kɛ sukoavoma bie mɔ die Baebolo ne di la.”

2 Kɛ kakula mɔɔ ɛlɛsonle Gyihova anzɛɛ awie mɔɔ ɛlɛsukoa ɔ nwo debie la, asoo ɛte nganeɛ kɛ ɔwɔ kɛ ɛdie ngakyihakyililɛ ne ɛdi ɛtɛla Bɔvolɛ ne ɔ? Saa ɔle zɔ a, ninyɛne bie mɔ wɔ ɛkɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ ɛyɛ ɛfa ɛmia wɔ diedi ne anu a. Ko a le kɛ ɛbava adwenle mɔɔ Nyamenle ɛva ɛmaa wɔ la “wɔabɔ ɛ nwo mgbɔlɔka.” Ɔbabɔ ɛ nwo bane yeavi ewiade adalɛ nrɛlɛbɛ mɔɔ ɔbahola yeazɛkye wɔ diedi ne la anwo.​—Kenga Mrɛlɛbulɛ 2:10-12.

3. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

3 Nyamenle anwo nɔhalɛ ndelebɛbo a maa bɛnyia nɔhalɛ diedi a. (1 Temɔte 2:4, NW) Yemɔti mekɛ mɔɔ ɛlɛsukoa Nyamenle Edwɛkɛ ne nee yɛ mbuluku ne mɔ la, mmakenga ye ndɛndɛ ɛgua ye ɛkɛ. Fa wɔ adwenle di mɔɔ ɛlɛkenga la anzi na ‘wɔade ɔ bo.’ (Mat. 13:23) Maa yɛnlea kɛzi ɛbahola wɔalua edwɛkɛ adile mɔɔ nwolɛ “daselɛ da ali wienyi” la azo wɔamia diedi mɔɔ ɛlɛ wɔ Nyamenle anu kɛ Bɔvolɛ na eza wɔalie Baebolo ne wɔali kpalɛ la.​—Hib. 11:1, NW.

KƐZI ƐBAMIA WƆ DIEDI NE ANU LA

4. Duzu ati a Nyamenle anu diedi yɛɛ ɛleka mɔɔ ngoane vi la gyi diedi zo ɛ, na duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a?

4 Asoo awie mɔ ɛha ɛhile wɔ kɛ bɛdie ngakyihakyililɛ bɛdi ɔluakɛ ɔgyi abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛ zo na Nyamenle ɛdeɛ kyesɛ ɛnyia diedi na wɔalie ye wɔali ɔ? Kɛ menli dɔɔnwo dwenle la ɛne. Noko ɔwɔ kɛ yɛkakye edwɛkɛ ɛhye: Mɔɔ awie die di wɔ Nyamenle anzɛɛ ngakyihakyililɛ nwo biala la gyi diedi zo. Wɔ adenle boni azo? Yɛ nuhua biala ɛtɛnwunle Nyamenle ɛlɛ anzɛɛ yɛtɛnwunle kɛ ɔlɛbɔ debie bie ɛlɛ. (Dwɔn 1:18) Yɛɛ awie biala​—kɛ ɔle abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvolɛ anzɛɛ ɔnle zɔ la​—ɛtɛnwunle kɛ abɔdeɛ bie ɛlɛkakyi debie fofolɛ. Kɛ neazo la, awie biala ɛtɛnwunle ye ɔ nye zo kɛ komu ɛlɛkakyi sonla. (Dwobu 38:1, 4) Ɛhye ati, ɔwɔ kɛ yɛ muala yɛneɛnlea daselɛ mɔɔ wɔ ɛkɛ la anu na yɛfa yɛ adwenle yɛsi kpɔkɛ kpalɛ. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle abɔdeɛ nwo edwɛkɛ kɛ: “Sumunli kɛ Nyamenle bɔle ewiade la yɛɛ ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔye ye su kpalɛ ne mɔɔ yɛ nye ɛnnwu ye la wienyi yeahile sonla a. Ninyɛne ɛhye mɔ a le ye damɛnlangoate tumi ne nee ye nyamenleyɛlɛ ne. Menli nwu ɛhye wɔ ninyɛne mɔɔ Nyamenle ɛbɔ la anu. Yemɔti bɛnlɛ nyelebɛnloa fee!”​—Wlo. 1:20.

Saa ɛ nee awie mɔ ɛlɛsuzu edwɛkɛ nwo a, fa ninyɛne mɔɔ bɛlɛ wɔ wɔ aneɛ nu la di gyima kpalɛ (Nea ɛdendɛkpunli 5)

5. Kɛ Nyamenle menli la, kɛzi bɛlɛboa yɛ bɛamaa yɛava yɛ adwenle ne yɛali gyima ɛ?

5 “Ndelebɛbo” kile kɛ ɛbanwu debie mɔɔ ɔtɛnyianle ɔtɛdale ali la. (Hib. 11:3) Yemɔti menli mɔɔ bɛlɛ ndelebɛbo la fa bɛ adwenle di gyima, tɛ bɛ nye nee bɛ nzo ala. Gyihova ahyehyɛdeɛ ne ɛmaa yɛ neɛnleanu ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ baboa yɛ la. Ɛhye mɔ kola boa yɛ bɛmaa yɛfa diedi ɛnyelɛ ‘yɛnwu’ yɛ Bɔvolɛ ne. (Hib. 11:27) Ninyɛne ɛhye mɔ bie a le The Wonders of Creation Reveal God’s Glory vidio ne, Was Life Created? nee The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking brohyua ne mɔ, yɛɛ Is There a Creator Who Cares About You? buluku ne. Eza yɛnyia edwɛkɛ mɔɔ yɛbahola yɛadwenle nwo la wɔ yɛ magazine ne mɔ anu. Awake! ne ta ka abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvoma mɔɔ bɛbizebiza bɛ edwɛkɛ yɛɛ menli mɔɔ bɛhilehile deɛmɔti kɛkala bɛdie Nyamenle bɛdi anu la anwo edwɛkɛ. Edwɛkɛ mɔɔ bɛdo ye duma “Was It Designed?” la ka abɔdeɛ nwo ninyɛne ngakyile mɔɔ yɛ nwanwane la anwo edwɛkɛ. Abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvoma bɔ mɔdenle kɛ bɛnea ninyɛne ɛhye mɔ azo bɛayɛ bie.

6. Saa yɛfa ninyɛne mɔɔ yɛlɛ la yɛdi gyima a, duzu nvasoɛ a yɛbanyia a, na kɛzi yeboa wɔ ɛ?

6 Adiema nrenyia bie mɔɔ ɔvi United States na yeli ɛvolɛ 19 la hanle brohyua nwiɔ ne anwo edwɛkɛ kɛ: “Bɛboa me kpole kpalɛ. Mezukoa bɛ fane dɔɔnwo.” Adiema raalɛ bie mɔɔ ɔvi France la hɛlɛle kɛ: “‘Was It Designed?’ ne anu edwɛkɛ ne mɔ si me nwo kpole! Bɛmaa yɛnwu kɛ menli mɔɔ bɛbe wɔ ninyɛne ɛhyehyɛlɛ nu la babɔ mɔdenle kɛ bɛyɛ ninyɛne ɛhye mɔ bie noko ɔnrɛdo mɔɔ Gyihova ɛyɛ la.” Awovolɛ bie mɔɔ bɛvi South Africa na bɛ ra ɛli ɛvolɛ 15 la hanle kɛ: “Saa yɛ ra raalɛ ne asa ka Awake! ne a, menli mɔɔ ‘bɛbizebiza’ bɛ edwɛkɛ wɔ nuhua la ɛdeɛ ne a ɔdimoa ɔkenga a.” Na ɛdawɔ noko ɛ? Asoo ɛkenga ninyɛne ɛhye mɔ amuala ɔ? Bɛbahola bɛamaa wɔ diedi ne ayɛ kɛ baka mɔɔ ye ndinli ne ɛhɔ azɛlɛ ne abo kpalɛ la. Ɛhye bamaa wɔahola wɔagyinla adalɛ ngilehilelɛ mɔɔ le kɛ ahumu la anloa.​—Gyɛ. 17:5-8.

BAEBOLO NE ANU DIEDI MƆƆ ƐLƐ LA

7. Duzu ati a Nyamenle kpondɛ kɛ ɛfa wɔ adwenle ɛdi gyima ɛ?

7 Asoo ɔle ɛtane kɛ yɛbabiza Baebolo ne anwo kpuya mɔɔ fɛta la ɔ? Kyɛkyɛ! Gyihova kpondɛ kɛ ‘ɛnwu’ nɔhalɛ ne na ɛfa ɛdi gyima. Ɔmkpondɛ kɛ ɛdie debie biala ɛdi ɔluakɛ awie biala die di la ati. Yemɔti fa wɔ adwenle ne di gyima na nyia nɔhalɛ ndelebɛbo. Zɔhane ndelebɛbo ne bamaa wɔanyia nɔhalɛ diedi mɔɔ gyi kpundii. (Kenga Hibuluma 5:14; 1 Temɔte 2:4.) Ninyɛne ngakyile mɔɔ ɛbazukoa nwolɛ debie la a bamaa wɔanyia ndelebɛbo ɛhye a.

8, 9. (a) Ninyɛne boni mɔ a bie mɔ anye balie nwo kɛ bɛbazukoa a? (b) Kɛzi awie mɔ ɛnyia ninyɛne mɔɔ bɛzukoale na bɛdwenlenle nwolɛ la azo nvasoɛ ɛ?

8 Bie mɔ ɛkpa kɛ bɛbazukoa kɛzi Baebolo ne anu ngapezo, tetedwɛkɛ, ninyɛne mɔɔ azetuduvoma ɛnwu ye nee abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛ le nɔhalɛ la. Ngapezo ko mɔɔ ɔyɛ anyelielɛ la wɔ Mɔlebɛbo 3:15. Zɔhane tɛkese ne maa yɛnwu Baebolo ne edwɛkɛtile, yemɔ a le Belemgbunlililɛ ne mɔɔ Nyamenle dua zo yeamaa yɛanwu kɛ ye tumililɛ fɛta na eza yeade ye duma nwo la. Wɔ sɛkɛlɛneɛ adenle zo, zɔhane tɛkese ne maa yɛnwu kɛzi Gyihova bali ngyegyelɛ mɔɔ alesama ɛlɛyia ye ɔvi Yidɛn la anwo gyima la. Kɛzi ɛbahola wɔazukoa Mɔlebɛbo 3:15 anwo debie ɛ? Bie a le kɛ ɛbanlea adenle mɔɔ ngapezo ɛhye luale zo rale nu la. Ɛbahola wɔanwu ngɛlɛlera titili mɔɔ kile kɛzi Nyamenle ɛlɛmaa yɛanwu menli mɔɔ bɛwɔ ngapezo ne anu nee ngyehyɛleɛ mɔɔ bɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ tɛkese ɛhye anu mɔɔ ɔmaa yɛnwu kɛ ngapezo ne bara nu la. Saa ɛnwu kɛ ngɛlɛlera ne anu edwɛkɛ ne amuala yia a, ɔbamaa wɔanwu kɛ amgba “sunsum nwuanzanwuanza ne” a hanle Baebolo ne anu ngapezoma nee kɛlɛvolɛma ne a.​—2 Pita 1:21.

9 Adiema ko mɔɔ ɔvi Germany la hɛlɛle kɛ: “Baebolo ne anu buluku biala mɔɔ ɛbabuke la, ɛnwu Belemgbunlililɛ ne anwo edwɛkɛ wɔ ɛkɛ. Ɛhye le zɔ, ɔnva nwo kɛ menli kɛyɛ 40 a hɛlɛle Baebolo ne la. Asolo mekɛ mɔɔ bɛ nuhua dɔɔnwo dɛnlanle aze la yɛɛ ɛnee dɔɔnwo ɛnze bɛ nwo.” Edwɛkɛ bie mɔɔ yɛzukoale wɔ December 15, 2013 Ɛzinzalɛ Arane ne anu mɔɔ ɔhilehilele Akpabɛnwo ne anu la hanle adiema raalɛ bie mɔ ɔvi Australia la kpalɛ. Zɔhane ɛvoyialilɛ titili ne fale Mɔlebɛbo 3:15 nee Mɛzaya ne mɔɔ bara la anwo. Ɔhɛlɛle kɛ: “Zɔhane debiezukoalɛ ne maanle menwunle kɛzi Gyihova ze nrɛlɛbɛ la. Me nye liele ngyehyɛleɛ ɛhye mɔɔ Gyihova yɛle maanle Yizilayɛma mɔɔ ɔrale nu wɔ Gyisɛse anwo zo la anwo kpole. Ɛnee ɔwɔ kɛ mesuzu kɛzi zɔhane ngapezo ne mɔɔ fale Akpabɛnwo aleɛ ne anwo sonle bolɛ la anwo!” Duzu ati a adiema raalɛ ɛhye dele nganeɛ zɔhane ɛ? Ɔdwenlenle mɔɔ ɔgengale la anwo kpalɛ na ‘ɔdele ɔ bo.’ Ɛhye maanle ye diedi ne anu mianle na ɔbikyele Gyihova.​—Mat. 13:23.

10. Kɛzi nɔhalɛ mɔɔ Baebolo kɛlɛvoma hanle la maa diedi mɔɔ yɛlɛ wɔ bɛ edwɛkɛ ne anu la anu mia ɛ?

10 Debie bieko mɔɔ maa diedi nu mia la a le akɛnrasesebɛ nee nɔhalɛlilɛ mɔɔ Baebolo kɛlɛvoma lale ye ali mɔɔ yɛbazuzu nwolɛ la. Tetedwɛkɛ kɛlɛvoma hɛlɛle edwɛkɛ mɔɔ ɔyɛ fɛ noko ɔnle nɔhalɛ la wɔ bɛ mgbanyima nwo na bɛhanvole bɛ maanle ne mɔ. Noko Gyihova ngapezoma ne mɔ hanle nɔhalɛ dahuu. Bɛhanle bɛ menli ne nee bɛ arelemgbunli ne mɔ bɔbɔ nvonleɛ nwo edwɛkɛ. (2 Ek. 16:9, 10; 24:18-22) Eza bɛlale bɛ nvonleɛ nee mɔɔ Nyamenle azonvolɛ gyɛne yɛle la ali. (2 Sa. 12:1-14; Maake 14:50) Adiema kpavolɛ ko mɔɔ ɔvi Britain la hanle kɛ: “Menli ɛnda ɛnga nɔhalɛ zɛhae. Yemɔti ɛhye maa yɛnyia anwodozo kɛ amgba Baebolo ne vi Gyihova ɛkɛ.”

11. Kɛ ɔkɛyɛ na ngakula ahile nvasoɛ mɔɔ wɔ Baebolo ngyinlazo zo la anwo anyezɔlɛ ɛ?

11 Adehilelɛ kpalɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la ɛmaa menli dɔɔnwo ɛlie ɛdo nu kɛ Nyamenle a maanle bɛhɛlɛle a. (Kenga Edwɛndolɛ 19:7-11.) Adiema raalɛ kakula ko mɔɔ ɔvi Japan la hɛlɛle kɛ: “Saa me abusua ne fa Baebolo ngilehilelɛ di gyima a, yɛ nye die kpalɛ. Ɔmaa anzodwolɛ, koyɛlɛ nee ɛlɔlɛ ba yɛ avinli.” Baebolo ngyinlazo bɔ yɛ nwo bane fi adalɛ ɛzonlenlɛ nee diedi mgbane mɔɔ maa menli yɛ ngɛkɛlɛ la anwo. (Edw. 115:3-8) Asoo adwenle mɔɔ menli lɛ kɛ Nyamenle ɛnle ɛkɛ la ka bɛ ɛbɛlabɔlɛ ɔ? Ngilehilelɛ le kɛ ngakyihakyililɛ maa ninyɛne mɔɔ Nyamenle ɛbɔ la yɛ awozonle, na bɛfa tumi mɔɔ le Gyihova angomekye ɛdeɛ la bɛmaa bɛ. Menli mɔɔ bɛka kɛ Nyamenle ɛnle ɛkɛ la kile kɛ yɛ kenle bie gyi yɛ nwo zo. Na bɛmmaa yɛnnyia kenle bie anwo anyelazo kpalɛ biala.​—Edw. 146:3, 4.

KƐZI ƆWƆ KƐ Ɛ NEE AWIE MƆ SUZU EDWƐKƐ NWO LA

12, 13. Adenle kpalɛ boni a ɛbahola wɔalua zo ɛ nee ɛ gɔnwo mɔ sukuluma, kilehilevolɛma anzɛɛ awie mɔ azuzu abɔdeɛ nee Baebolo ne anwo a?

12 Kɛ ɔkɛyɛ na wɔahola ɛ nee awie mɔ azuzu abɔdeɛ nee Baebolo ne anwo kpalɛ ɛ? Mɔɔ limoa, mmanyia adwenle ndɛndɛ kɛ ɛze diedi mɔɔ awie mɔ lɛ la. Bie mɔ se bɛdie ngakyihakyililɛ bɛdi, noko eza bɛte nganeɛ kɛ Nyamenle wɔ ɛkɛ. Bɛ adwenle yɛ bɛ kɛ Nyamenle luale ngakyihakyililɛ zo bɔle ninyɛne ngakyile. Bie mɔ noko se bɛdie ngakyihakyililɛ bɛdi ɔluakɛ bɛte nganeɛ kɛ saa ɔnle nɔhalɛ a, anrɛɛ bɛngile ye wɔ sukulu. Yɛɛ bie mɔ ɛnlɛ Nyamenle anu diedi bieko ɔluakɛ ɛzonlenlɛ ɛmaa bɛ sa nu ɛdo. Yemɔti saa ɛ nee awie ɛlɛsuzu ɛleka mɔɔ ngoane vi rale la anwo a, ɔle kpalɛ kɛ ɛbalimoa wɔabizebiza ye kpuya. Nwu mɔɔ ɔdie ɔdi la. Saa ɛda agɔnwolɛvalɛ subane ali a, ɔbanyia ɛhulolɛ kɛ ɔbadie wɔ.​—Tae. 3:2.

13 Saa awie kpondɛ aha diedi mɔɔ ɛlɛ wɔ abɔdeɛ nu la anwo edwɛkɛ ɛtane a, ɛbahola wɔalua nrɛlɛbɛ adenle zo wɔamaa yeahilehile edwɛkɛ ɛhye anu. Saa Bɔvolɛ bie ɛnle ɛkɛ a, anrɛɛ kɛ ɔkɛyɛ na ngoane abɔ ɔ bo ɛ? Amaa ngoane mɔɔ limoa la ahɔ zo adɛnla aze la, ɔwɔ kɛ ɔkola ɔwo anzɛɛ ɔnyia ye ɛsaso. Abɔlɔba bie mɔɔ ɔsukoa abɔdeɛ nwo debie la hanle kɛ kolaa na abɔdeɛ anyia ye ɛsaso la, ninyɛne mɔɔ anwo hyia la bie a le (1) nwonane anzɛɛ abonle mɔɔ babɔ deɛ ne anwo bane, (2) kɛ ɔkɛyɛ ne yeanyia anwosesebɛ yeava yeayɛ gyima, (3) edwɛkɛ dodo mɔɔ wɔ ye genes (DNA) ne anu, (4) yɛɛ kɛ ɔkɛyɛ na yeanyia edwɛkɛ mɔɔ wɔ ye genes ne anu la dɔɔnwo la. Ɔdoale zo kɛ: “Saa ɛnea debie mɔɔ ngoane wɔ nu mɔɔ ɔle ekyi kpalɛ bɔbɔ la a, ɔyɛ azibɛnwo.”

14. Saa ɛte nganeɛ kɛ ɛnrɛhola ɛ nee awie mɔ ɛnrɛzuzu ngakyihakyililɛ nee abɔdeɛ nwo a, duzu a ɛbahola wɔayɛ a?

14 Saa ɛte nganeɛ kɛ ɛnrɛhola ɛ nee awie mɔ ɛnrɛzuzu ngakyihakyililɛ nee abɔdeɛ nwo a, ɛbahola wɔayɛ Pɔɔlo ɛdeɛ ne bie. Ɔhɛlɛle kɛ: “Sonla ala a si sua a, yɛɛ Nyamenle noko a ɛyɛ ninyɛne muala a.” (Hib. 3:4) Ndelebɛbo wɔ nrɛlɛbɛ edwɛkɛ ɛhye anu yɛɛ ɔka ahonle! Amgba, kyesɛ awie mɔɔ ɔze nrɛlɛbɛ kpole kpalɛ la na yeahola yeayɛ ninyɛne kpomgbondee ɛhye mɔ. Eza ɛbahola wɔava buluku mɔɔ fɛta la wɔali gyima. Adiema raalɛ ko vale brohyua nwiɔ ne mɔɔ yɛlimoa yɛha nwolɛ edwɛkɛ la boale kpavolɛ bie mɔɔ ɔse ɔnlie ɔnli kɛ Nyamenle wɔ ɛkɛ na ɔdie ngakyihakyililɛ ɔdi la. Asɛɛ dapɛne ko anzi, kpavolɛ ne hanle kɛ: “Kɛkala medie medi kɛ Nyamenle wɔ ɛkɛ.” Bɛ nee ye zukoale Baebolo ne na yerayɛ adiema.

15, 16. Kɛzi ɛ nee awie mɔ bahola azuzu Baebolo ne anwo ɛ, na duzu a ɔwɔ kɛ ɛfa ɛyɛ wɔ bodane a?

15 Ɛbahola wɔava ngyinlazo ko ne ala ɛ nee awie mɔɔ ye adwenle yɛ ye kesee wɔ Baebolo ne anwo la azuzu edwɛkɛ nwo. Bɔ mɔdenle kɛ ɛbanwu ye diedi yɛɛ edwɛkɛ mɔɔ ɔ nye balie nwolɛ la. (Mrɛ. 18:13) Saa ɔ nye die abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛ nwo na ɛka edwɛkɛ mɔɔ kile kɛ Baebolo ne nee abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛ yia la a, ɔbaha ye ahonle. Saa awie mɔ noko nwu kɛ Baebolo ne ka ngapezo nee tetedwɛkɛ nwo edwɛkɛ fɔɔnwo a, ɔbahola yeaha bɛ ahonle. Anzɛɛ ɛbahola wɔaha ngyinlazo kpalɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu mɔɔ le kɛ edwɛkɛ mɔɔ wɔ Boka Zo Ɛdendɛlɛ ne anu la anwo edwɛkɛ.

16 Kakye kɛ wɔ bodane a le kɛ ɛmaa edwɛkɛ ne aha menli ahonle, tɛ kɛ ɛkile kɛ wɔ edwɛkɛ yɛ fɛ. Yemɔti yɛ tievolɛ kpalɛ. Biza kpuya kpalɛ, na fi mɛlɛbɛnwoaze nee ɛbulɛ nu tendɛ, titili saa ɛ nee mgbanyima ɛlɛtendɛ a. Ɛhye bahola amaa bɛalie wɔ nzuzulɛ bɛado nu. Eza bɛbanwu kɛ wɔdwenle ninyɛne mɔɔ ɛdie ɛdi la anwo kpalɛ. Ɛhye a ngakula dɔɔnwo ɛtɛyɛle a. Noko ɔwɔ kɛ ɛkakye kɛ ɔnle kyengye kɛ ɛbabua menli mɔɔ bɛnlɛ ndelebɛbo anzɛɛ wɔ diedi ne ati bɛkpondɛ kɛ bɛgolo ɛ nwo la.​—Mrɛ. 26:4.

SƆ NƆHALƐ NE ANU BOƐ

17, 18. (a) Duzu a bahola aboa wɔ yeamaa wɔazɔ nɔhalɛ ne anu a? (b) Kpuya boni a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ bieko anu a?

17 Ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛnyia Baebolo ne anu nɔhalɛ ndelebɛbo dɔɔnwo na yɛ diedi anyi. Yemɔti sukoa Nyamenle Edwɛkɛ ne kpalɛ, kɛ asɛɛ ɛlɛkpondɛ anwoneɛ mɔɔ vea la. (Mrɛ. 2:3-6) Fa ninyɛne mɔɔ bɛlɛ wɔ wɔ aneɛ nu mɔɔ bie a le Watchtower Library mɔɔ wɔ DVD zo, Ɛzinzalɛ Arane YINTANƐTE ZO MBULUKUZIELƐLEKA, yɛɛ Watch Tower Publications Index anzɛɛ Gyihova Alasevolɛ Neɛnleanu Buluku la di gyima kpalɛ. Eza fa yɛ wɔ bodane kɛ ɛbava ɛvolɛ ko wɔagenga Baebolo ne amuala. Kɛ mɔɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne ɛgengalɛ maa yɛ diedi nyi la, zɔhane ala a ninyɛne ngyikyi bie noko maa yɛ diedi nyi a. Maangyebakyi zo neavolɛ bie hanle kɛ: “Baebolo ne amuala mɔɔ mengengale ye me ngakula nu la a maanle menwunle kɛ amgba ɔle Nyamenle Edwɛkɛ a. Akee ɔmaanle mendele Baebolo nu edwɛkɛ mɔɔ menzukoale ye me ngakula nu la abo kpalɛ. Ɛhye a maanle menyianle anyuhɔlɛ kpole wɔ sunsum nu a.”

18 Awovolɛ​—bɛbahola bɛaboa bɛ mra kpalɛ bɛamaa bɛanyia anyuhɔlɛ wɔ sunsum nu. Kɛ ɔkɛyɛ na bɛaboa bɛ bɛamaa bɛanyia diedi kpole ɛ? Edwɛkɛ bieko bahilehile ɛhye anu.