Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 37

Bɛlɛ Ɛ Nwo Aze Fea Gyihova Abo​—Duzu Ati Yɛɛ Kɛzi Ɛbayɛ Ye Ɛ?

Bɛlɛ Ɛ Nwo Aze Fea Gyihova Abo​—Duzu Ati Yɛɛ Kɛzi Ɛbayɛ Ye Ɛ?

“Asoo ɔnle kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze kpalɛ yɛmaa yɛ sunsum nu Selɛ ne ɔ?”​—HIB. 12:9.

EDWƐNE 9 Gyihova Le Yɛ Belemgbunli!

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze yɛfea Gyihova abo a?

ƆWƆ kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze * yɛfea Gyihova abo ɔluakɛ ɔdaye a ɔle yɛ Bɔvolɛ a. Kɛmɔ ɔle Bɔvolɛ la ati, ɔlɛ adenle ɔdi mɛla ɔmaa ye abɔdeɛ. (Yek. 4:11) Noko ndelebɛbo bieko mɔɔ hyia mɔɔ ɔti yɛtie Gyihova la a le kɛ, adenle mɔɔ ɔdua zo ɔdi tumi la le kpalɛ tɛla biala. Wɔ alesama tetedwɛkɛ nu, menli dɔɔnwo ɛli bɛ gɔnwo mɔ anwo zo tumi. Saa yɛfa bɛ yɛtoto Gyihova anwo a, yɛnwu kɛ Gyihova le Tumivolɛ mɔɔ ze nrɛlɛbɛ, ɔlɛ ɛlɔlɛ, ɔse anwunvɔne yɛɛ ɔ kunlu yelɛyela ye maa menli mɔɔ ɔdi bɛ nwo zo la ɔtɛla awie biala.​—Ade. 34:6; Wlo. 16:27; 1 Dwɔn 4:8.

2. Ndelebɛbo boni a Hibuluma 12:9-11 maa yɛnyia mɔɔ ɔti yɛbɛlɛ yɛ nwo aze yɛfea Gyihova abo a?

2 Gyihova kulo kɛ yɛtie ye, tɛ kɛ yɛsulo ye la ati ɔ, emomu ɔluakɛ yɛkulo ye na yɛbu ye kɛ yɛ ɛlɔlɛ Selɛ la ati ɔ. Wɔ kɛlata mɔɔ Pɔɔlo hɛlɛle hɔmaanle Hibuluma la anu, ɔhilehilele nu kɛ ‘yɛbɛlɛ yɛ nwo aze kpalɛ yɛvea yɛ Ze’ ne abo ɔluakɛ ɔkilehile yɛ wɔ yɛ “kpalɛyɛlɛ ti.”​—Kenga Hibuluma 12:9-11.

3. (a) Kɛzi yɛbɛlɛ yɛ nwo aze yɛfea Gyihova abo ɛ? (b) Kpuya boni mɔ a yɛbabua a?

3 Saa yɛyɛ mɔɔ yɛbahola biala la yɛtie Gyihova wɔ debie biala anu na yɛanva yɛ nwo yɛando yɛ ndelebɛbo zo a, ɛnee yɛlɛbɛlɛ yɛ nwo aze yɛavea ɔ bo. (Mrɛ. 3:5) Saa yɛnwu Gyihova subane ngɛnlɛma ne mɔ a, ɔnrɛyɛ se kɛ yɛbabɛlɛ yɛ nwo aze yɛavea ɔ bo. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ ɔda subane zɔhane mɔ ali wɔ debie biala mɔɔ ɔyɛ la anu. (Edw. 145:9) Mekɛ mɔɔ yɛlɛsukoa Gyihova anwo ninyɛne dɔɔnwo la, ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa ye la bayɛ kpole. Yɛɛ saa yɛkulo Gyihova a, ɔngyia kɛ bɛfa ninyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ nee mɔɔ ɔnle kɛ yɛyɛ la amuala anwo mɛla bɛmaa yɛ. Yɛbɔ mɔdenle biala kɛ yɛbanyia Gyihova adwenle wɔ ninyɛne nwo na yɛahyi ɛtane. (Edw. 97:10) Noko, duzu ati a ɔyɛ a ɔyɛ se kɛ yɛbadie Gyihova ɛ? Na duzu a asafo nu mgbanyima, selɛma nee ninlima bahola azukoa avi Amɛnlado Nihɛmaya; Belemgbunli Devidi yɛɛ Gyisɛse mame Mɛle neazo ne anu a? Yɛbabua kpuya ɛhye mɔ wɔ edwɛkɛ ɛhye anu.

DEƐMƆTI ƆNLA AZE KƐ YƐBABƐLƐ YƐ NWO AZE YƐAVEA GYIHOVA ABO LA

4-5. Kɛ mɔɔ Wulomuma 7:21-23 ka la, duzu ati a ɔnla aze kɛ yɛbabɛlɛ yɛ nwo aze yɛavea Gyihova abo ɛ?

4 Debie mɔɔ limoa mɔɔ ɔti ɔnla aze kɛ yɛbabɛlɛ yɛ nwo aze yɛavea Gyihova abo la a le kɛ bɛva ɛtane nee sinlidɔlɛ bɛwo yɛ. Yemɔti atuadelɛ sunsum wɔ yɛ nwo. Mɔɔ Adam nee Yive dele atua tiale Nyamenle na bɛlile kpalɛ nee ɛtane ɛnwunlɛ baka ne la, bɛkpale ngyinlazo mɔɔ bɛbava bɛayɛ gyima la. (Mɔl. 3:22) Ɛnɛ, menli kpo Gyihova ngyinlazo na bɛsi bɛ ti anwo kpɔkɛ wɔ kpalɛ nee ɛtane nwo.

5 Wɔ menli bɔbɔ mɔɔ bɛze Gyihova na bɛkulo ye la afoa nu, ɔnla aze kɛ bɛbabɛlɛ bɛ nwo aze bɛavea ɔ bo. Ɛhye bie dole ɛzoanvolɛ Pɔɔlo. (Kenga Wulomuma 7:21-23.) Yɛkulo kɛ yɛyɛ mɔɔ le kpalɛ la wɔ Gyihova anye zo kɛ mɔɔ Pɔɔlo yɛle la. Noko ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛko yɛtia nganeɛ mɔɔ yɛte kɛ yɛyɛ ɛtane la alehyenlɛ biala.

6-7. Debie mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ ɔti ɔnla aze kɛ yɛbabɛlɛ yɛ nwo aze yɛavea Gyihova abo la a le boni? Maa neazo.

6 Debie bieko mɔɔ ɔti ɔyɛ se kɛ yɛbabɛlɛ yɛ nwo aze yɛavea Gyihova abo la a le kɛ, amaamuo nee kɛzi bɛtetele yɛ la kola nyia yɛ nwo zo tumi. Sonla nzuzulɛ bie mɔ wɔ ɛkɛ mɔɔ nee Gyihova ɛhulolɛdeɛyɛlɛ ɛnyia a, na ɔnla aze kɛ yɛbahwe yɛ nwo yɛavi nwo. Suzu neazo ko anwo nea.

7 Wɔ ɛleka dɔɔnwo, bɛta bɛtinlitinli mgbavolɛ nee mbɛlɛra anwo zo kɛ bɛva bɛ mekɛ bɛkpondɛ ɛzukoa dɔɔnwo. Adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Mary * la yiale ngyegyelɛ ɛhye bie. Kolaa na yeazukoa Gyihova anwo debie la, ɔhɔle sukulu mɔɔ ɛlie duma wɔ ye maanle ne anu la bie. Mary mbusuafoɔ tinlitinlinle ɔ nwo zo kɛ, ɔyɛ gyima mɔɔ bɛtua ezukoa kpole la. Ɛnee ɔdaye noko ɔ nye die nwo zɔ. Noko mɔɔ ɔzukoale Gyihova anwo debie na ɔhulole ye la, ye bodane hakyile. Noko ɔka kɛ: “Ɔdwu mekɛ ne bie a, menyia gyima mɔɔ bɛtua kakɛ kpalɛ mɔɔ ɔbamaa meanyia ezukoa dɔɔnwo noko ɔnrɛmaa menrɛhola sunsum nu ninyɛne yɛ la anwo adenle. Ɔlua kɛzi bɛtetele me la ati, ɔnla aze kɛ mebaha kɛ kyɛkyɛ. Mesɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa me amaa meandɔ ɛhane ɛhye anu na meanyɛ gyima mɔɔ ɔnrɛmaa menrɛhola ye sonle la.”​—Mat. 6:24.

8. Duzu a yɛbazuzu nwo kɛkala a?

8 Saa yɛbɛlɛ yɛ nwo aze yɛfea Gyihova abo a, ɔboa yɛ. Noko ndelebɛbo kpalɛ bie ati, ɔwɔ kɛ menli mɔɔ lɛ tumi le kɛ asafo nu mgbanyima, selɛma yɛɛ ninlima di Nyamenle adehilelɛ zo. Saa bɛyɛ ɛhye a, ɔboa awie mɔ noko. Bɛmaa yɛzuzu Baebolo nu neazo bie mɔ mɔɔ bamaa yɛava tumi mɔɔ yɛlɛ yɛali gyima wɔ adenle mɔɔ sɔ Gyihova anye azo la anwo.

MƆƆ ASAFO NU MGBANYIMA BAHOLA AZUKOA AVI NIHƐMAYA ƐKƐ LA

Asafo nu mgbanyima boa wɔ Belemgbunlililɛ Asalo ɛkɛ ne gyimayɛlɛ nu, kɛ mɔɔ Nihɛmaya noko boale maanle bɛzile Gyɛlusalɛm bane ne bieko la (Nea ɛdendɛkpunli 9-11) *

9. Tɛnlabelɛ ɛsesebɛ boni a Nihɛmaya hɔle nu a?

9 Gyihova ɛva gyima mɔɔ anwo hyia la ɛwula asafo nu mgbanyima asa kɛ bɛnlea ye menli ne. (1 Pita 5:2) Asafo nu mgbanyima bahola azukoa ninyɛne dɔɔnwo avi kɛzi Nihɛmaya nee Gyihova menli lile la anu. Kɛ Amɛnlado wɔ Dwuda la, ɛnee Nihɛmaya lɛ tumi kpole. (Nih. 1:11; 2:7, 8; 5:14) Suzu ngyegyelɛ bie mɔ mɔɔ Nihɛmaya yiale la anwo. Ɔdele kɛ menli ne ɛgua ɛzonlenlɛ sua ne anwo evinli yɛɛ bɛmboa Livaema ne wɔ ezukoa afoa nu kɛ mɔɔ Mɛla ne kile la. Ɛnee Dwuuma ne ɛnli Ɛnwomenlelielɛ mɛla ne azo yɛɛ mrenyia bie mɔ gyale mraalɛ mɔɔ sonle awozonle la. Ɛnee ɔwɔ kɛ Amɛnlado Nihɛmaya di tɛnlabelɛ ɛsesebɛ ɛhye anwo gyima.​—Nih. 13:4-30.

10. Kɛzi Nihɛmaya lile tɛnlabelɛ mɔɔ anu yɛ se mɔɔ ɔhɔle nu la anwo gyima ɛ?

10 Nihɛmaya anva ye tumi ne anli gyima wɔ adenle ɛtane zo yeanli mɛla yeamaa Nyamenle menli ne. Emomu, ɔkpondɛle adehilelɛ ɔvile Gyihova ɛkɛ wɔ asɔneyɛlɛ nu, na ɔhilehilele menli ne Gyihova Mɛla ne. (Nih. 1:4-10; 13:1-3) Eza Nihɛmaya bɛlɛle ɔ nwo aze ɔ nee ɔ mediema ne mɔ bɔle nu yɛle gyima na bɔbɔ ɔboale ɔmaanle bɛdole Gyɛlusalɛm bane ne bieko.​—Nih. 4:15.

11. Kɛ mɔɔ 1 Tɛsalonaekama 2:7, 8 kile la, kɛzi ɔwɔ kɛ asafo nu mgbanyima nee asafo ne anu amra di ɛ?

11 Bie a ngyegyelɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ mgbanyima di nwolɛ gyima la ɛnle kɛ Nihɛmaya ɛdeɛ ne la, noko bɛbahola bɛazukoa ye wɔ ndenle dɔɔnwo azo. Kɛ neazo la, bɛyɛ gyima ɛsesebɛ bɛboa bɛ mediema mrenyia nee mraalɛ. Eza bɛmmaa tumi mɔɔ bɛlɛ la ɛmmaa bɛmmemaa bɛ nwo zo. Emomu bɛ nee asafo ne di wɔ atiakunlukɛnlɛma adenle zo. (Kenga 1 Tɛsalonaekama 2:7, 8.) Ɛlɔlɛ kpole mɔɔ bɛlɛ nee bɛ mɛlɛbɛnwoaze subane ne da ali wɔ kɛzi bɛtendɛ bɛkile awie mɔ la anu. Andrew, asafo nu kpanyinli bie mɔɔ lɛ anwubielɛ la ka kɛ: “Menwu ye kɛ saa kpanyinli bie nee mediema ne mɔ di wɔ atiakunlukɛnlɛma nee ɛlɔlɛ nu a, bɛ nye die kpalɛ. Subane ɛhye mɔ ka asafo ne ɔmaa bɛ nee mgbanyima ne mɔ yɛ ko.” Asafo nu kpanyinli gyɛne mɔɔ bɛfɛlɛ ye Tony mɔɔ ɛzonle ɛhyɛ la ka kɛ: “Mebɔ mɔdenle kɛ mebava folɛdulɛ mɔɔ wɔ Felepaema 2:3 la meayɛ gyima, na dahuu mekulo kɛ mebu awie mɔ kɛ bɛtɛla me. Ɛhye maa mekpo kɛ mebayɛ kyengye.”

12. Kɛmɔti a ɔhyia kɛ asafo nu mgbanyima bɛlɛ bɛ nwo aze ɛ?

12 Ɔwɔ kɛ mgbanyima bɛlɛ bɛ nwo aze, kɛ mɔɔ Gyihova bɛlɛ ɔ nwo aze la. Ɔwɔ nuhua kɛ Gyihova le anwuma nee aze Belemgbunli ɛdeɛ, noko “ɔto ɔ nye aze” na “ɔye ehyianli ɔfi ndɛtɛlɛ nu.” (Edw. 18:35; 113:6, 7) Nɔhalɛ nu, Gyihova kyi anwomemaazo nee mgbanyizonlema.​—Mrɛ. 16:5.

13. Duzu ati a ɔwɔ kɛ asafo nu kpanyinli ‘kola komo ɔ tafinlima azo’ a?

13 Ɔwɔ kɛ asafo nu kpanyinli mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze fea Gyihova abo la ‘kola komo ɔ tafinlima azo.’ Tɛ ye zɔhane a, ɔbadendɛ ɛtane yeahile awie mɔɔ anli ye eni la. (Gye. 1:26; Gal. 5:14, 15) Andrew mɔɔ yɛlimoa yɛha ɔ nwo edwɛkɛ la ka kɛ: “Ɔyɛ a mete nganeɛ kɛ me nee mediema mɔɔ bɛanla ɛbulɛ ali bɛangile me la ɛli wɔ adenle ɛtane zo. Noko, medwenledwenle nɔhavoma mɔɔ yɛle neazo kpalɛ wɔ Baebolo ne anu la anwo, na ɛhye ɛboa me ɛmaa menwu deɛmɔti mɛlɛbɛnwoaze nee bɛtɛɛyɛlɛ nwo hyia la.” Asafo nu mgbanyima bɛlɛ bɛ nwo aze fea Gyihova abo saa bɛfi ɛlɔlɛ nee atiakunlukɛnlɛma nu bɛtendɛ bɛkile asafo ne anu amra mɔɔ bɛ gɔnwo mɔ asafo nu mgbanyima boka nwo la a.​—Kɔl. 4:6.

MƆƆ SELƐMA BAHOLA AZUKOA AVI BELEMGBUNLI DEVIDI ƐKƐ LA

14. Gyima boni a Gyihova ɛva ɛmaa selɛma a, na duzu a ɔkpondɛ yeavi bɛ ɛkɛ a?

14 Gyihova ɛmaa selɛma gyima kɛ abusua ne ati, na Nyamenle anye la kɛ bɛbatete bɛ mra na bɛadenrɛdenrɛ bɛ. (1 Kɔl. 11:3; Ɛfɛ. 6:4) Noko selɛ tumi ne lɛ ye ɛweɛne​—ɔbabu mgbonda yeahile Gyihova mɔɔ abusua biala nyia ye duma fi ye ɛkɛ la. (Ɛfɛ. 3:14, 15) Selɛma bɛlɛ bɛ nwo aze fea Gyihova abo, saa bɛfa bɛ tumi bɛyɛ gyima kɛ mɔɔ Nyamenle ɛhile la a. Bɛbahola bɛazukoa dɔɔnwo bɛavi Belemgbunli Devidi neazo ne anu.

Ɔwɔ kɛ Kilisiene selɛ asɔneyɛlɛ maa ɔda ali kɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze (Nea ɛdendɛkpunli 15-16) *

15. Kɛzi Belemgbunli Devidi yɛle neazo kpalɛ maanle selɛma ɛ?

15 Gyihova kpale Devidi kɛ ye abusua ne yɛɛ Yizilayɛ maanle ne ati. Kɛ belemgbunli la, ɛnee Devidi lɛ tumi kpole. Ɛnee ɔdwu mekɛ ne bie a, ɔfa ɔdi gyima wɔ adenle ɛtane zo, yɛɛ ɔyɛle nvonleɛ mgbole. (2 Sa. 11:14, 15) Noko ɔliele Gyihova ndeanlɛ ɔdole nu ɔhilele kɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɔfea Gyihova abo. Ɔvile ahonle nu ɔzɛlɛle Gyihova. Yɛɛ ɔbɔle mɔdenle kpalɛ ɔvale Gyihova folɛdulɛ ɔyɛle gyima. (Edw. 51:1-4) Bieko, ɔbɛlɛle ɔ nwo aze ɔdiele folɛ mɔɔ awie mɔ mɔɔ mraalɛ boka nwo dule ye la. (1 Sa. 19:11, 12; 25:32, 33) Devidi zukoale debie vile ye nvonleɛ nu yɛɛ ɔvale ye adwenle ɔziele Gyihova ɛzonlenlɛ zo.

16. Ɛzukoalɛdeɛ boni mɔ a selɛma bahola anyia avi Devidi edwɛkɛ ne anu a?

16 Suzu ɛzukoalɛdeɛ bie mɔ mɔɔ selɛma bahola anyia avi Belemgbunli Devidi ɛkɛ la anwo: Mmafa tumi mɔɔ Gyihova ɛva ɛmaa wɔ la ɛdi gyima wɔ adenle ɛtane zo. Die wɔ nvonleɛ to nu na tie folɛ mɔɔ gyi Baebolo ne azo mɔɔ awie mɔ kɛdu wɔ la. Saa ɛyɛ zɔ a, wɔ abusua ne bala ɛbulɛ ali ahile wɔ ɔlua wɔ mɛlɛbɛnwoaze ti. Saa ɛlɛdi wɔ abusua ne anyunlu wɔ asɔneyɛlɛ nu a, fi ahonle nu tendɛ kile Gyihova na maa bɛnwu kɛ ɛfa ɛ nwo ɛto ɔ nwo zo. Mɔɔ hyia kpalɛ la, fa Gyihova ɛzonlenlɛ dimoa wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu. (Mɛla 6:6-9) Ahyɛlɛdeɛ mɔɔ sonle bolɛ kpalɛ mɔɔ ɛbahola wɔava wɔamaa wɔ abusua ne la ko a le neazo kpalɛ mɔɔ ɛbayɛ la.

MƆƆ NINLIMA BAHOLA AZUKOA AVI MƐLE ƐKƐ LA

17. Gyima boni a Gyihova ɛva ɛmaa ninlima a?

17 Gyihova ɛmaa ninlima gyima mɔɔ anwo hyia la wɔ abusua ne anu, na bɛlɛ tumi wɔ bɛ mra ne mɔ anwo zo. (Mrɛ. 6:20) Nɔhalɛ nu, ninlima kola nyia bɛ mra nwo zo tumi kpalɛ wɔ bɛ ngoane mekɛ kɔsɔɔti anu. (Mrɛ. 22:6) Yɛ mɔɔ ninlima bahola azukoa avi Gyisɛse mame Mɛle ɛkɛ la nzonlɛ.

18-19. Duzu a ninlima bahola azukoa avi Mɛle neazo ne anu a?

18 Ɛnee Mɛle ze Ngɛlɛlera ne anu kpalɛ. Ɔnyianle ɛbulɛ kpole ɔmaanle Gyihova yɛɛ ɔ nee ye nyianle agɔnwolɛvalɛ mɔɔ anu yɛ se. Ɛnee ɔlɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbava Gyihova adehilelɛ yeayɛ gyima, ɔnva nwo kɛ ɛhye bahakyi ye ɛbɛlabɔlɛ bɔkɔɔ la.​—Luku 1:35-38, 46-55.

Saa ninli ɛvɛ anzɛɛ ɔfa ɛya bɔbɔ a, ɔwɔ kɛ ɔbɔ mɔdenle kpalɛ kɛ ɔbala ɛlɔlɛ ali yeahile ye abusua ne anu amra (Nea ɛdendɛkpunli 19) *

19 Ninlima, bɛbahola bɛazukoa Mɛle wɔ ndenle dɔɔnwo azo. Adenle boni azo? Mɔɔ limoa, ɔlua agɔnwolɛvalɛ mɔɔ bɛ nee Gyihova lɛ mɔɔ bɛbabɔ nwolɛ bane ɔlua Baebolo ɛzukoalɛ nee asɔne mɔɔ bɛbayɛ ye dahuu la azo. Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, ɔlua bɛ ɛhulolɛ nu mɔɔ bɛbavi bɛayɛ nzenzaleɛ amaa Gyihova anye alie la azo. Kɛ neazo la, bie a awovolɛ mɔɔ ɔngyɛ na bɛava ɛya yɛɛ bɛndendɛ kɛnlɛma bɛngile bɛ mra la a tetele wɔ a. Yemɔti bie a ɛhye maa ɛte nganeɛ kɛ nvonleɛ biala ɛnle nwo, na kɛ bɛtete ngakula la ɛne. Mɔɔ ɛzukoale Gyihova ngyinlazo ne mɔ ɛwiele bɔbɔ la, bie a ɔyɛ wɔ se kɛ ɛbazie ɛ nwo dii na wɔanyia ɛ mra anwo abotane, titili wɔ mekɛ mɔɔ wɔvɛ la. (Ɛfɛ. 4:31) Saa ɔba ye zɛhae a, ɔwɔ kɛ ɛsɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa wɔ. Ninli bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Lydia la ka kɛ: “Ɔdwu mekɛ ne bie a, meyɛ asɔne ɛsesebɛ amaa meanva ɛya meanga edwɛkɛ ɛtane wɔ mekɛ mɔɔ me ra nrenyia ne bayɛ anzosesebɛ la. Ɔyɛ bɔbɔ na saa melɛka edwɛkɛ bie a, me nloa ɛmpe, megyinla na meyɛ asɔne wɔ me ti anu kɛ Gyihova ɛboa me. Asɔneyɛlɛ maa mesie me nwo dii.”​—Edw. 37:5.

20. Ngyegyelɛ boni a ninlima bie mɔ lɛ a, na kɛzi bɛbahola bɛali zo ɛ?

20 Ngyegyelɛ bieko mɔɔ ninlima bie mɔ yia la a le kɛ, ɔyɛ se kɛ bɛbala ɛlɔlɛ ali bɛahile bɛ mra. (Tae. 2:3, 4) Bie mɔ awovolɛ anla ɛlɔlɛ ali angile bɛ wɔ bɛ ngakula nu. Saa ɔle zɔ wɔ wɔ afoa nu a, ɛnee mmayɛ nvonleɛ mɔɔ wɔ awovolɛ yɛle la bie. Ninli mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze fea Gyihova abo la sukoa kɛ ɔbala ɛlɔlɛ ali yeahile ɔ mra. Bie a ɔbayɛ se kɛ ɔbahakyi kɛzi ɔdwenle, ɔte nganeɛ nee kɛzi ɔyɛ ye ninyɛne la. Noko ɔbayɛ boɛ, na nzenzaleɛ ɛhye baboa ɔ nee ye abusua ne.

KƆ ZO BƐLƐ Ɛ NWO AZE FEA GYIHOVA ABO

21-22. Kɛ mɔɔ Ayezaya 65:13, 14 kile la, saa yɛbɛlɛ yɛ nwo aze yɛfea Gyihova abo a, nyilalɛ boni mɔ a yɛbanyia a?

21 Ɛnee Belemgbunli Devidi ze kɛ nvasoɛ wɔ zo kɛ ɔbabɛlɛ ɔ nwo aze yeavea Gyihova abo. Ɔhɛlɛle kɛ: ‘Gyihova ngyehyɛleɛ ne mɔ le fɔɔnwo, ɔmaa ahonle di fɛlɛko; Gyihova mɛla ne anwo te, ɔmaa ndelebɛbo yɛ gyima. Bɛkakyehakye medame, wɔ sonvolɛ; zolɛlilɛ le nyilalɛ kpole.’ (Edw. 19:8, 11) Ɛnɛ, yɛkola yɛnwu ngakyile kpole mɔɔ wɔ menli mɔɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze bɛfea Gyihova abo yɛɛ menli mɔɔ ɛndie ye folɛdulɛ la anu. Menli mɔɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze bɛfea Gyihova abo la ‘bavi ahonle kpalɛ nu ava fɛlɛkolilɛ adeɛdea nu.’​—Kenga Ayezaya 65:13, 14.

22 Saa asafo nu mgbanyima, selɛma nee ninlima bɛlɛ bɛ nwo aze fea Gyihova abo a, bɛ ɛbɛlabɔlɛ wie bɛ boɛ, bɛ mbusua anye die na koyɛlɛ ba asafo ne anu. Mɔɔ hyia kpalɛ la, bɛmaa Gyihova anye die. (Mrɛ. 27:11) Nea anyelielɛ kpole mɔɔ yɛbahola yɛanyia a!

EDWƐNE 123 Bɛlɛ Ɛ Nwo Aze Maa Teokelase Ngyehyɛleɛ

^ ɛden. 5 Edwɛkɛ ɛhye bamaa yɛanwu deɛmɔti ɔwɔ kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze yɛfea Gyihova abo la. Eza ɔbamaa yɛanwu mɔɔ asafo nu mgbanyima, selɛma yɛɛ ninlima mɔɔ bɛlɛ tumi bahola azukoa avi Amɛnlado Nihɛmaya; Belemgbunli Devidi yɛɛ Gyisɛse mame Mɛle neazo ne anu la.

^ ɛden. 1 EDWƐKƐ MƆƆ BƐHILEHILE NU: Menli dɔɔnwo anye ɛnlie nwo kɛ bɛbabɛlɛ bɛ nwo aze bɛavea awie abo, bɛte nganeɛ kɛ bɛbatinlitinli bɛ nwo zo bɛamaa bɛayɛ tieyɛ. Noko, wɔ Nyamenle menli afoa nu, bɛkpa kɛ bɛbadie Nyamenle, yemɔti bɛnde nganeɛ kɛ Nyamenle ɛlɛtinlitinli bɛ nwo zo kɛ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze bɛvea ɔ bo.

^ ɛden. 7 Bɛhakyi aluma bie mɔ wɔ edwɛkɛ ɛhye anu.

^ ɛden. 62 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Kɛ mɔɔ Nihɛmaya boale maanle bɛzile Gyɛlusalɛm bane ne bieko la, asafo nu kpanyinli bie nee ɔ ra nrenyia ɛlɛyɛ gyima wɔ Belemgbunlililɛ Asalo.

^ ɛden. 64 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Selɛ bie ɛlɛdi ye abusua ne anyunlu wɔ asɔneyɛlɛ nu, na ɔlɛfi ahonle nu yeadendɛ yeahile Gyihova.

^ ɛden. 66 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Kakula nrenyia bie ɛva mekɛ dɔɔnwo ɛbɔ vidio game wɔ mekɛ mɔɔ ɔtɛwiele ye sua nu yɛɛ sukulu gyima yɛ la. Ye mame mɔɔ ɛvi gyima nu ɛra na yevɛ la ɛlɛtenrɛdenrɛ ye, noko ɔtɛfale ɛya yɛɛ ɔmbɔ ye aholoba.