Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 38

“Bɛrɛla Me Nwo Ɛke, Na Mebamaa Bɛalie Bɛ Menle”

“Bɛrɛla Me Nwo Ɛke, Na Mebamaa Bɛalie Bɛ Menle”

“Bɛdabɛ mɔɔ bɛvɛ na bɛzo adesoa la amuala, bɛrɛla me nwo ɛke, na mebamaa bɛalie bɛ menle.”​—MAT. 11:28.

EDWƐNE 17 “Mekulo”

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Kɛ mɔɔ bɛyɛ nwolɛ kɛlɛtokɛ wɔ Mateyu 11:28-30 la, ɛwɔkɛ boni a Gyisɛse bɔle a?

GYISƐSE bɔle ɛlɔne bie mɔɔ ɛnee bɛlɛtie ye la ɛwɔkɛ kɛnlɛma bie. Ɔhanle kɛ: “Bɛrɛla me nwo ɛke na mebamaa bɛalie bɛ menle.” (Kenga Mateyu 11:28-30.) Ɛnee ɛhye ɛnle bɛ nloa anu edwɛkɛ bie ala. Kɛ neazo la, suzu mɔɔ Gyisɛse yɛle maanle raalɛ bie mɔɔ ɛnee ewule ɛzulolɛ bie wɔ ɔ nwo la anwo.

2. Duzu a Gyisɛse yɛle maanle raalɛ ne mɔɔ ɛnde kpɔkɛ la ɛ?

2 Nɔhalɛ nu, ɛnee raalɛ ne hyia moalɛ ɛsesebɛ. Ɛnee yehɔ dɔketama dɔɔnwo ɛkɛ ne kɛ ɔkakpondɛ ayileyɛlɛ. Ɔyɛle ɛhye ɛvolɛ 12, noko yeande kpɔkɛ. Wɔ Mosisi Mɛla ne abo, ɛnee raalɛ ne anwo ɛnde. (Sɛl. 15:25) Raalɛ ne dele kɛ Gyisɛse ɛlɛyɛ menli mɔɔ ɛlɛnwu amaneɛ la ayile, yemɔti ɔhɔle ɔ nwo ɛkɛ. Mɔɔ ɔnwunle ye la, ɔzɔle ye tɛladeɛ aguzo ne anloa, na ɔdele kpɔkɛ ɛkɛ ne ala! Noko Gyisɛse anyɛ ye ayile ala​—ɔmaanle ɔdele nganeɛ kɛ ɔkulo ye yɛɛ ɔdi ye eni. Kɛ neazo la, mɔɔ ɔtendɛ yeahile ye la ɔvale edwɛkɛ “me ra raalɛ,” mɔɔ kile ɛbulɛ la ɔlile gyima. Nea kɛzi raalɛ zɔhane ne ahonle dɔle ye azule nu na ɔ nye liele a!​—Luku 8:43-48.

3. Kpuya boni mɔ a yɛbabua a?

3 Yɛ ye nzonlɛ kɛ, raalɛ ne a hɔle Gyisɛse ɛkɛ a. Ɔlimoale ɔyɛle nwolɛ debie. Zɔhane ala yɛɛ ɛnɛ noko, ɔwɔ kɛ yɛdimoa ‘yɛba’ Gyisɛse ɛkɛ a. Ɛnɛ, Gyisɛse ɛnrɛlua nwanwane adenle zo ɛnrɛyɛ menli mɔɔ ba ye ɛkɛ la ayile. Noko ɔkɔ zo ɔto ɛsalɛ ɔfɛlɛ yɛ kɛ: “Bɛrɛla me nwo ɛke na mebamaa bɛalie bɛ menle.” Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu yɛbabua kpuya nnu: Kɛ ɔkɛyɛ na ‘yɛara’ Gyisɛse ɛkɛ ɛ? Mɔɔ Gyisɛse hanle kɛ, ‘yɛva ye gyɛnvayile ne yɛdo yɛ kɔme zo la,’ ɛnee ɔlɛkile duzu? Duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi Gyisɛse ɛkɛ a? Kɛzi gyima mɔɔ ɔse yɛyɛ la maa yɛ nwo tɔ yɛ ɛ? Na kɛ ɔkɛyɛ na Gyisɛse gyɛnvayile ne mɔɔ yɛva la amaa yɛ nwo ahɔ zo adɔ yɛ ɛ?

“BƐRƐLA ME NWO ƐKE”

4-5. Ndenle boni mɔ a yɛbahola yɛalua zo ‘yɛara’ Gyisɛse ɛkɛ a?

4 Adenle ko mɔɔ yɛdua zo ‘yɛba’ Gyisɛse ɛkɛ ne la a le kɛ yɛbayɛ mɔɔ yɛbahola la biala yɛazukoa ye ngilehilelɛ ne yɛɛ ye neazo ne. (Luku 1:1-4) Awie biala ɛnrɛhola ɛnrɛyɛ ɛhye ɛnrɛmaa yɛ​—yɛdayɛ a ɔwɔ kɛ yɛsukoa ninyɛne ɛhye mɔ a. Eza saa yɛmaa bɛsɔne yɛ na yɛbayɛ Kelaese ɛdoavolɛma a, ɛnee ‘yɛlɛba’ Gyisɛse ɛkɛ.

5 Adenle bieko mɔɔ yɛdua zo ‘yɛba’ Gyisɛse ɛkɛ la a le kɛ yɛbahɔ asafo nu mgbanyima ɛkɛ wɔ mekɛ mɔɔ yɛhyia moalɛ la. Gyisɛse dua “menli nu ahyɛlɛdeɛ” ɛhye mɔ anwo zo nea ye mboane ne. (Ɛfɛ. 4:7, 8, 11; Dwɔn 21:16; 1 Pita 5:1-3) Ɔwɔ kɛ yɛkɔ bɛ ɛkɛ yɛkɔkpondɛ moalɛ. Ɔnle kɛ yɛnea ade kɛ asafo nu mgbanyima ne mɔ banwu mɔɔ wɔ yɛ adwenle nu nee moalɛ mɔɔ yɛhyia la. Suzu mɔɔ adiema nrenyia bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Julian hanle la anwo. Ɔka kɛ: “Ɔlua me kpɔkɛdelɛ ti, ɛnee ɔwɔ kɛ megyakyi me Bɛtɛle gyimalilɛ ne, na me gɔnwo ko zuzule nwo hilele me kɛ, memaa asafo nu mgbanyima ne mɔ ɛrakpɔla me. Mɔlebɛbo ne, ɛnee mete nganeɛ kɛ nwolɛ ɛngyia. Noko nzinlii, membizale moalɛ, na ɛkpɔlalɛ zɔhane yɛle ahyɛlɛdeɛ ko mɔɔ sonle bolɛ mɔɔ menyianle a.” Mgbanyima mɔɔ di nɔhalɛ le kɛ nwiɔ ne mɔɔ hɔkpɔlale Julian la bahola aboa yɛ amaa yɛanyia “Kelaese adwenle,” ɛhye bamaa yɛade ye nzuzulɛ bo na yɛazukoa ye subane ne mɔ. (1 Kɔl. 2:16; 1 Pita 2:21) Ɛhye le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ sonle bolɛ mɔɔ bɛbahola bɛava bɛamaa yɛ a.

“BƐVA ME GYƐNVAYILE NE BƐDO BƐ KƆME ZO”

6. Mɔɔ Gyisɛse hanle kɛ: “Bɛva me gyɛnvayile ne bɛdo bɛ kɔme zo” la, ɛnee duzu a ɔlɛkile a?

6 Mɔɔ Gyisɛse hanle kɛ, ‘yɛva ye gyɛnvayile ne yɛdo yɛ kɔme zo’ la, bie a ɛnee ɔkpondɛ yeaze kɛ ‘yɛlie ye tumililɛ yɛdo nu.’ Eza ɔbahola yeahile kɛ “bɛ nee me ɛvea gyɛnvayile ne abo, na yɛbɔ nu yɛyɛ gyima yɛmaa Gyihova.” Kɛ ɔde ye biala la, gyɛnvayile ne mɔɔ yɛfa la nee gyima a lua a.

7. Kɛ mɔɔ Mateyu 28:18-20 kile la, gyima boni a bɛva bɛmaa yɛ a, na anwodozo boni a yɛbahola yɛanyia a?

7 Saa yɛyila yɛ nwo zo yɛmaa Gyihova na yɛsɔne a, ɛnee yɛlie Gyisɛse ɛsalɛdolɛ ne azo. Ɛsalɛdolɛ ɛhye wɔ ɛkɛ ne maa yɛ muala​—Gyisɛse ɛnrɛzi awie biala mɔɔ kulo kɛ fi ye ahonle nu sonle Nyamenle la adenle. (Dwɔn 6:37, 38) Kɛ Kelaese ɛdoavolɛma la, bɛva nwolɛ adenle ne bɛmaa yɛ muala kɛ, yɛyɛ gyima mɔɔ Gyihova ɛva ɛmaa Gyisɛse la bie. Yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ, Gyisɛse bahɔ zo aboa yɛ amaa yɛayɛ gyima ɛhye.​—Kenga Mateyu 28:18-20.

“BƐZUKOA ME”

Maa awie mɔ anwo ɛdɔ bɛ kɛ mɔɔ gyisɛse yɛle la (Nea ɛdendɛkpunli 8-11) *

8-9. Duzu ati a menli mɔɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze la holale bikyele Gyisɛse a, na kpuya boni mɔ a ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo a?

8 Menli mɔɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze la holale bikyele Gyisɛse. (Mat. 19:13, 14; Luku 7:37, 38) Duzu ati ɔ? Suzu ngakyile kpole mɔɔ ɛnee wɔ Gyisɛse nee Falasiima ne avinli la anwo nea. Ɛnee ɛzonlenlɛ nu adekilevoma zɔhane mɔ ɛngulo menli yɛɛ bɛmemaa bɛ nwo zo. (Mat. 12:9-14) Noko ɛnee Gyisɛse kulo menli yɛɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze. Ɛnee Falasiima ne fa tumi mɔɔ bɛlɛ la tu bɛ nloa anu. Noko Gyisɛse dendɛle tiale ɛhye na ɔdule ye ɛdoavolɛma folɛ kɛ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze na bɛzonle awie mɔ. (Mat. 23:2, 6-11) Falasiima ne sisile awie mɔ na bɛnwunlonwunlanle bɛ. (Dwɔn 9:13, 22) Noko Gyisɛse vale ye ɛdendɛlɛ nee ye nyɛleɛ maanle awie mɔ anwosesebɛ.

9 Wɔzukoa Gyisɛse neazo ɛhye mɔ ɔ? Biza ɛ nwo kɛ: ‘Asoo bɛze me kɛ mele bɛtɛɛ yɛɛ mebɛlɛ me nwo aze ɔ? Mefi me ɛhulolɛ nu meyɛ gyima mɔɔ ba aze la meboa awie mɔ ɔ? Meda atiakunlukɛnlɛma ali mekile awie mɔ ɔ?’

10. Duzu a Gyisɛse yɛle boale bɛdabɛ mɔɔ ɔ nee bɛ yɛle gyima la ɛ?

10 Gyisɛse maanle bɛdabɛ mɔɔ ɔ nee bɛ yɛle gyima la nyianle anzodwolɛ nee tɛnlabelɛ mɔɔ yɛ ahunlundwolɛ, na ɛnee ɔ nye die kɛ ɔbatete bɛ. (Luku 10:1, 19-21) Ɔmaanle ye ɛdoavolɛma anwosesebɛ kɛ bɛbiza kpuya, na ɛnee ɔkulo kɛ bɛkile bɛ adwenle. (Mat. 16:13-16) Ɛdoavolɛma ne nyianle anyuhɔlɛ kɛ baka mɔɔ wɔ tola nu la. Bɛnyianle ɛzukoalɛdeɛ mɔɔ wɔ Gyisɛse ngilehilelɛ ne anu la na bɛzole ma ɔlua bɛ gyima kpalɛ zo.

Maa bɛhola bɛbikye wɔ na da agɔnwolɛvalɛ subane ali

Yɛ dɔɔnwo wɔ ɛzonlenlɛ gyima ne anu

Bɛlɛ ɛ nwo aze na yɛ gyima ɛsesebɛ *

11. Kpuya boni mɔ a ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo a?

11 Ɛlɛ nwolɛ adenle bie ɔ? Saa ɔle zɔ a, biza ɛ nwo kɛ: ‘Kɛzi memaa me gyima nu amra nee me sua nu amra te nganeɛ ɛ? Asoo memaa anzodwolɛ ba ɛleka mɔɔ mewɔ la? Asoo memaa awie mɔ anwosesebɛ kɛ bɛbiza kpuya? Asoo melɛ ɛhulolɛ kɛ mebadie awie mɔ nzuzulɛ?’ Yɛngulo kɛ yɛyɛ kɛ Falasiima ne mɔɔ bɛvale menli mɔɔ bizale bɛ kpuya la anwo ɛya na bɛkpɔle menli mɔɔ bɛ nee bɛ adwenle ɛnle ko wɔ ninyɛne nwo la.​—Maake 3:1-6; Dwɔn 9:29-34.

“BƐ NWO KƐDƆ BƐ”

12-14. Duzu ati a gyima mɔɔ Gyisɛse ɛva ɛmaa yɛ la maa yɛ nwo tɔ yɛ ɛ?

12 Duzu ati a saa yɛyɛ gyima mɔɔ Gyisɛse ɛva ɛmaa yɛ la a, ɔmaa yɛ nwo tɔ yɛ a? Mualɛ ne zonle, noko suzu nuhua ekyi anwo.

13 Yɛlɛ neavolɛma mɔɔ tɛla biala. Gyihova, yɛ Neavolɛ Bedevinli ne ɛnle menlenlɛ mɔɔ ɔ ti yɛ se mɔɔ ɔngile gyima mɔɔ ye azonvolɛ yɛ la anwo anyezɔlɛ a. (Hib. 6:10) Ɔmaa yɛ anwosesebɛ mɔɔ yɛhyia, amaa yɛahola yɛali yɛ ɛzonlelilɛ nwo gyima. (2 Kɔl. 4:7; Gal. 6:5, ɔbdw.) Gyisɛse mɔɔ le yɛ Belemgbunli la yɛ neazo maa yɛ. (Dwɔn 13:15) Na mgbanyima mɔɔ nea yɛ nwo zo la bɔ mɔdenle sukoa Gyisɛse, yɛ “mboaneneavolɛ kpole ne.” (Hib. 13:20; 1 Pita 5:2) Bɛbɔ mɔdenle kɛ bɛbayɛ atiakunlukɛnlɛma, bɛamaa awie mɔ anwosesebɛ na bɛala akɛnrasesebɛ ali wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛbɔ mboane ne anwo bane la.

14 Yɛlɛ agɔnwolɛma mɔɔ tɛla biala. Menli ekpunli biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ bɛlɛ bodane ko na ɛlɔlɛ wɔ bɛ avinli kɛ yɛdayɛ a. Dwenle nwo nea: Yɛ nee menli mɔɔ bɛfa ɛbɛlabɔlɛ nwo ngyinlazo mɔɔ kpogya bɛdi gyima la a ɛlɛbɔ nu ayɛ gyima a, noko bɛnyɛ bɛ nwo tenlene somaa. Bɛlɛ ɛlolɛ ahyɛlɛdeɛ ngakyile, noko bɛndu bɛ nloa anu yɛɛ bɛbu awie mɔ kɛ bɛtɛla bɛ. Bɛmbu yɛ kɛ yɛle bɛ gɔnwo mɔ gyimayɛvoma ala, emomu kɛ bɛ gɔnwo mɔ kpalɛ. Ɛlɔlɛ zɔhane anu yɛ se somaa, ɔti bɛlɛ ɛhulolɛ kɛ bɛbawu bɛamaa yɛ!

15. Kɛzi ɔwɔ kɛ yɛte nganeɛ wɔ gyima mɔɔ yɛlɛyɛ la anwo ɛ?

15 Yɛlɛ gyima mɔɔ hyia tɛla biala. Yɛkilehile menli Gyihova anwo nɔhalɛ ne na yɛkpa Abɔnsam adalɛ ngilehilelɛ ne anwo ɛdanlɛ. (Dwɔn 8:44) Seetan fa adesoa mɔɔ anu yɛ ɛnlomboɛ la soa menli. Kɛ neazo la, ɔkulo kɛ yɛte nganeɛ kɛ Gyihova ɛnrɛva yɛ ɛtane ɛnrɛhyɛ yɛ, yɛɛ ɔngulo yɛ bɔbɔ. Ɛhye le adalɛ kpole mɔɔ maa menli asa anu to a. Saa ‘yɛba’ Kelaese ɛkɛ a, ɔfa yɛ ɛtane ɔkyɛ yɛ. Yɛɛ nɔhalɛ ne a le kɛ, Gyihova kulo yɛ nuhua ko biala kpalɛ. (Wlo. 8:32, 38, 39) Nea kɛzi ɔle kpalɛ kɛ yɛbaboa menli yɛamaa bɛava bɛ nwo bɛado Gyihova anwo zo a! Ɛhye bamaa bɛanyia ɛbɛlabɔlɛ kpalɛ.

KƆ ZO NYIA ANWONDƆLƐ WƆ GYISƐSE GYƐNVAYILE NE ABO

16. Kɛzi gyɛnvayile ne mɔɔ Gyisɛse hanle kɛ yɛzoa la le ngakyile fi adesoa gyɛne mɔɔ ɛha la anwo ɛ?

16 Gyɛnvayile ne mɔɔ Gyisɛse se yɛzoa la le ngakyile fi adesoa gyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛsoa la anwo. Kɛ neazo la, menli dɔɔnwo kakpɔne gyima nɔsolɛ nu la, ɛnee bɛvɛ, yɛɛ bɛ kunlu ɛndwo bɛ nwo. Noko saa yɛfa yɛ mekɛ yɛsonle Gyihova nee Kelaese a, ɔmaa yɛ nye die na yɛ kunlu dwo yɛ nwo. Bie a too mɔ yɛkakpɔne gyima na yɛaha kɛ yɛkɔ asafo ayia la, ɛnee yɛwie debie yɛ. Noko fane dɔɔnwo ne ala, yɛkavi debiezukoalɛ yɛara la, ɛnee yɛnyia anwosesebɛ fofolɛ. Zɔhane ala yɛɛ saa yɛbɔ mɔdenle yɛbɔ edwɛkpa ne nolo na yɛyɛ yɛ ti anwo debiezukoalɛ a, nvasoɛ mɔɔ yɛnyia yɛfi nu la le kpole tɛla anwosesebɛ mɔɔ yɛzɛkyele la a!

17. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛnwu ye a, na duzu a ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ wɔ nwo a?

17 Ɔwɔ kɛ yɛte ɔ bo kɛ asolo yɛ nuhua ko biala nee ye anwosesebɛ. Yemɔti ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ wɔ mɔɔ yɛyɛ la anwo. Kɛ neazo la, yɛbahola yɛazɛkye yɛ anwosesebɛ kɛ yɛkpondɛ nwonane afoa nu ninyɛne. Yɛ mɔɔ Gyisɛse hanle hilele kpavolɛ sukoavolɛ bie mɔɔ bizale ye kɛ: “Duzu a ɔwɔ kɛ meyɛ na meanyia dahuu ngoane a?” la nzonlɛ. Ɛnee kpavolɛ ne di Mɛla ne azo dɛba. Ɔzɔho kɛ ɛnee ɔle sonlakpalɛ ɔluakɛ Maake kɛlɛtokɛ ne ka kɛ, Gyisɛse “hulole ye.” Akee Gyisɛse zele kpavolɛ tumivolɛ ne kɛ: “Kɔdɔne ninyɛne mɔɔ ɛlɛ la . . . na bɛla badoa me.” Ɛnee kpavolɛ ne kulo kɛ ɔtoa Gyisɛse. Noko ɛnee ɔngulo kɛ ɔgyakyi ye “agyapadeɛ dɔɔnwo” ne ɛkɛ. (Maake 10:17-22) Ɛhye ati, ɔkpole Gyisɛse gyɛnvayile ne na ɔhɔle zo ɔyɛle akɛlɛ ɔmaanle “Anwonyia.” (Mat. 6:24) Saa ɛdawɔ a, anrɛɛ kpɔkɛ boni a ɛbazi a?

18. Ɔvi mekɛ mɔɔ kɔ mekɛ la, duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a, na duzu ati ɔ?

18 Ɔvi mekɛ mɔɔ kɔ mekɛ la, ɔwɔ kɛ yɛneɛnlea ninyɛne mɔɔ anwo hyia yɛ la anu. Duzu ati ɔ? Ɛhye baboa yɛ amaa yɛava yɛ anwosesebɛ yɛali gyima nrɛlɛbɛ nu. Suzu mɔɔ kpavolɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Mark ka la anwo nea: “Wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu, ɛnee medwenle kɛ me ɛbɛlabɔlɛ le sikalɛ. Ɛnee mele adekpakyelɛnli, noko ɛnee dahuu medwenle ezukoa nee kɛ ɔkɛyɛ na meali boɛ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la anwo. Ɛnee mennwu deɛmɔti ninyɛne nu ɛyɛ se ɛmaa me zɔhane la. Akee menwunle kɛ, melɛbɔ mɔdenle kɛ mefa me anwosesebɛ ne dɔɔnwo meakpondɛ mɔɔ mekulo la, na meava mɔɔ ɛha la meamaa Gyihova.” Mark hakyile ye adwenle nee ye ɛbɛlabɔlɛ na ɔyɛle dɔɔnwo wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu. Ɔka kɛ: “Kɛkala, adwenleadwenle dɔɔnwo ɛnla me nwo zo, ɔlua Gyihova nee Gyisɛse moalɛ zo, mehola meli me ngyegyelɛ ne anwo gyima.”

19. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛnyia adwenle mɔɔ fɛta la ɛ?

19 Saa yɛyɛ ninyɛne nsa ɛhye mɔ a, yɛbahɔ zo yɛanyia anwodɔlɛ wɔ Gyisɛse gyɛnvayile ne abo. Mɔɔ limoa, nyia adwenle mɔɔ fɛta. Yɛlɛyɛ Gyihova gyima, yemɔti ɔwɔ kɛ yɛyɛ ye kɛ mɔɔ Gyihova kulo la. Yɛle gyimayɛvoma yɛɛ Gyihova le gyima ne Amenle. (Luku 17:10) Saa yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛyɛ ninyɛne kɛ mɔɔ yɛkulo la a, ɔbamaa yɛ nwo ahyele yɛ. Saa ɛnlankɛ nyinli mɔɔ anwo yɛ se kpalɛ bɔbɔ la ko tia ɔ menle gyɛnvayile ne a, ɔbavɛ yɛɛ ɔbaboda ɔ nwo. Noko saa yɛtie adehilelɛ mɔɔ Gyihova fa maa yɛ la a, yɛbahola yɛayɛ ninyɛne mgbole na yɛali ngyegyelɛ dɔɔnwo azo konim. Kakye kɛ awie biala ɛnrɛhola ɛnrɛzi Gyihova ɛhulolɛdeɛyɛlɛ adenle!​—Wlo. 8:31; 1 Dwɔn 4:4.

20. Saa yɛlɛfa Gyisɛse gyɛnvayile ne a, adwenle boni a ɔwɔ kɛ yɛnyia a?

20 Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, fa adwenle kpalɛ yɛ ninyɛne. Yɛ bodane a le kɛ yɛwula yɛ ɛlɔlɛ Selɛ Gyihova anyunlunyia. Wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu, menli mɔɔ vale angomedi nee anyebolo yɛle ninyɛne la anye anlie, na bɛgyakyile Gyisɛse gyɛnvayile ne bɛdole ye ɛleka bie. (Dwɔn 6:25-27, 51, 60, 66; Fel. 3:18, 19) Noko menli mɔɔ Nyamenle nee bɛ gɔnwo mɔ anwo ɛlɔlɛ hanle bɛ maanle bɛyɛle ninyɛne la anye liele na bɛvale gyɛnvayile ne wɔ bɛ ngoane mekɛ kɔsɔɔti anu, ɔlua zo bɛ nee Kelaese ɛlɛsonle wɔ anwuma. Saa yɛdayɛ noko yɛfa adwenle kpalɛ yɛsoa Gyisɛse gyɛnvayile ne kɛ mɔɔ bɛyɛle la a, yɛ nye balie dahuu.

21. Kɛ mɔɔ Mateyu 6:31-33 ka la, duzu a yɛ nye la kɛ Gyihova bayɛ a?

21 Mɔɔ tɔ zo nsa, maa ɛ nye ɛla kɛ Gyihova baboa wɔ. Yɛkpa ɛbɛlabɔlɛ mɔɔ hyia tunwomaa yɛɛ gyima ɛsesebɛ la. Gyisɛse bɔle kɔkɔ kɛ, bɛbayɛ yɛ kpɔdekpɔde. Noko yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ, Gyihova bamaa yɛanyia anwosesebɛ yɛagyinla ngyegyelɛ biala anloa. Mekɛ mɔɔ yɛlɛgyinla ngyegyelɛ nloa la, yɛ nwo bahɔ zo ayɛ se. (Gye. 1:2-4) Eza yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ Gyihova bava mɔɔ yɛhyia nwo la yeamaa yɛ, Gyisɛse banlea yɛ nwo zo yɛɛ yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ bamaa yɛ anwosesebɛ. (Kenga Mateyu 6:31-33; Dwɔn 10:14; 1 Tɛs. 5:11) Duzu bieko a yɛhyia nwo kpalɛ a?

22. Duzu a maa yɛ nye die kpalɛ a?

22 Raalɛ ne mɔɔ Gyisɛse yɛle ye ayile la anwo dɔle ye wɔ kenle ko zɔhane ala. Noko saa ɔyɛle Kelaese ɛdoavolɛ mɔɔ di nɔhalɛ a, ɔbahɔ zo yeanyia anwodɔlɛ. Ɛnea a duzu a ɔyɛle a? Saa ɔkpale kɛ ɔbara Gyisɛse gyɛnvayile ne abo a, nea kɛzi ɔ nye balie kɛ ɔ nee Gyisɛse ɛlɛsonle wɔ anwuma a! Afɔle biala mɔɔ ɔbɔle ɔdoale Kelaese la nee nyilalɛ ɛhye ɛnzɛ. Ɔnva nwo anyelazo biala mɔɔ yɛlɛ la, saa yɛbadɛnla aze dahuu wɔ anwuma anzɛɛ azɛlɛ ye azo o, nea kɛzi yɛ nye die kɛ yɛlie Gyisɛse ɛsalɛdolɛ mɔɔ se: “Bɛrɛla me nwo ɛke” yɛdo nu la!

EDWƐNE 13 Kelaese Yɛ Neazo Maa Yɛ

^ ɛden. 5 Gyisɛse to ɛsalɛ fɛlɛ yɛ kɛ yɛrɛla ɔ nwo ɛkɛ. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ na yɛalie ye ɛsalɛdolɛ ne azo a? Edwɛkɛ ɛhye babua kpuya zɔhane, ɔbamaa yɛanwu kɛzi Kelaese mɔɔ yɛ nee ye bayɛ gyima bamaa yɛ nwo adɔ yɛ la.

^ ɛden. 60 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Gyisɛse luale ndenle dɔɔnwo azo maanle awie mɔ anwosesebɛ.

^ ɛden. 66 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Kɛ mɔɔ Gyisɛse yɛle la, adiema nrenyia bie noko ɛlɛdua ndenle ngakyile zo ahile kɛ ɔdwenle awie mɔ anwo.