Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 35

Gyihova Azonvolɛ Mɔɔ Bɛbɛlɛ Bɛ Nwo Aze La Sonle Bolɛ Maa Ye

Gyihova Azonvolɛ Mɔɔ Bɛbɛlɛ Bɛ Nwo Aze La Sonle Bolɛ Maa Ye

‘Gyihova bu mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze la.’​—EDW. 138:6.

EDWƐNE 48 Ɛ Nee Gyihova Ɛlua Dahuu

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Kɛzi Gyihova bu menli mɔɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze la ɛ? Kilehile nu.

GYIHOVA kulo menli mɔɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze la. Menli mɔɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze kpalɛ la ala a nee ye bahola anyia agɔnwolɛvalɛ kpalɛ a. Noko, “mɔɔ memaa ɔ nwo zo la ɛmbikye ye.” (Edw. 138:6) Yɛ muala yɛkulo kɛ yɛyɛ mɔɔ sɔ Gyihova anye la na yɛ nee ye nyia agɔnwolɛvalɛ mɔɔ anu mia la, yemɔti yɛlɛ ndelebɛbo kpalɛ mɔɔ ɔti ɔwɔ kɛ yɛnyia subane ɛhye a.

2. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

2 Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbanyia kpuya nsa anwo mualɛ: (1) Duzu a le mɛlɛbɛnwoaze? (2) Kɛmɔti a ɔwɔ kɛ yɛnyia subane ɛhye ɛ? (3) Tɛnlabelɛ boni mɔ a bahola azɔ yɛ mɛlɛbɛnwoaze anlea a? Kɛ mɔɔ yɛbanwu ye la, saa yɛnyia mɛlɛbɛnwoaze subane a, yɛmaa Gyihova anye die na ɔboa yɛdayɛ noko.​—Mrɛ. 27:11; Aye. 48:17.

DUZU A LE MƐLƐBƐNWOAZE?

3. Duzu a le mɛlɛbɛnwoaze?

3 Awie mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze la ɛnde nganeɛ kɛ ɔ nwo hyia tɛla awie mɔ yɛɛ ɔmmemaa ɔ nwo zo. Baebolo ne maa yɛnwu kɛ, awie mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze la lɛ ɔ nee Nyamenle avinli agɔnwolɛvalɛ ne anwo adwenle kpalɛ yɛɛ ɔbu awie mɔ. Awie mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze la die to nu kɛ awie mɔ tɛla ye wɔ adenle bie azo.​—Fel. 2:3, 4.

4-5. Duzu ati a yɛkola yɛka kɛ mɛlɛbɛnwoaze ɛnle ɛnyelɛ zo debie ala ɛ?

4 Menli bie mɔ wɔ ɛkɛ ne mɔɔ ɛnwu bɛ a, ɛbaha kɛ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze. Bie a bɛse nyiane anzɛɛ bɛngulo ɛdendɛlɛ. Anzɛɛ bie a bɛda ɛbulɛ nee enililɛ ali bɛkile awie mɔ ɔlua abusua mɔɔ bɛvi nu anzɛɛ kɛzi bɛtetele bɛ la ati. Noko wɔ bɛ ahonle nu, bie a bɛle anwomemaazo kpalɛ. Ɔnrɛhyɛ mɔɔ wɔ bɛ ahonle nu la bala ali.​—Luku 6:45.

5 Zɔhane ala yɛɛ saa awie fa anwodozo tendɛ na ɔkile ye adwenle a, ɔngile kɛ ɔmemaa ɔ nwo zo a. (Dwɔn 1:46, 47) Noko ɔwɔ kɛ menli mɔɔ le zɛhae la nea boɛ na bɛanva bɛ nwo bɛando bɛ nwo zo. Saa yɛkulo menli nu ɛdendɛlɛ o, saa yɛngulo o, ɔwɔ kɛ yɛ muala yɛbɔ mɔdenle yɛbɛlɛ yɛ nwo aze wɔ ahonle nu.

Ɛnee ɛzoanvolɛ Pɔɔlo bɛlɛ ɔ nwo aze (Nea ɛdendɛkpunli 6) *

6. Kɛ mɔɔ yɛnwu ye wɔ 1 Kɔlentema 15:10 la, duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi Pɔɔlo neazo ne anu a?

6 Suzu ɛzoanvolɛ Pɔɔlo neazo ne anwo nea. Gyihova luale ɔ nwo zo tetele asafo dɔɔnwo wɔ azua ngakyile zo. Bie a, ɔyɛle dɔɔnwo wɔ ɛzonlenlɛ gyima ne anu ɔdɛlale Gyisɛse Kelaese ɛzoanvolɛma mɔɔ ɛha la amuala. Noko yeande nganeɛ kɛ ɔ nwo hyia tɛla ɛzoanvolɛma mɔɔ ɛha la. Ɔvile mɛlɛbɛnwoaze nu ɔhanle kɛ: “Medame a mele ekyi kpalɛ wɔ ɛzoanvolɛma ne anu a, na menfɛta kɛ bɛkɛvɛlɛ me ɛzoanvolɛ ɔluakɛ menyɛle Nyamenle asafo ne kpɔdekpɔde.” (1 Kɔl. 15:9) Akee Pɔɔlo hanle ye nɔhalɛ nu kɛ ɔlua Nyamenle ɛlolɛ kpole ne ati a ɔlɛ gyinlabelɛ kpalɛ wɔ Nyamenle anyunlu a, na tɛ ye subane mɔɔ ɔlɛ anzɛɛ ye gyima mɔɔ yeyɛ la ati ɔ. (Kenga 1 Kɔlentema 15:10.) Nea kɛzi Pɔɔlo yɛle mɛlɛbɛnwoaze nwo neazo kɛnlɛma wɔ kɛlata mɔɔ ɔhɛlɛle ɔmaanle Kɔlente asafo ne la anu a​—ɔluakɛ yɛkakye kɛ asafo ne anu amra bie mɔ dendɛle tiale ye.​—2 Kɔl. 10:10.

Karl F. Klein, adiema bie mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze na ɔzonlenle wɔ Neazo Eku ne anu la (Nea ɛdendɛkpunli 7)

7. Kɛzi yɛ mekɛ ye azo mediema bie mɔ mɔɔ bɛze bɛ kpalɛ la lale mɛlɛbɛnwoaze ali ɛ? Maa neazo.

7 Adiema Karl F. Klein mɔɔ zonlenle wɔ Neazo Eku ne anu la ɛbɛlabɔlɛ nu edwɛkɛ ne ɛmaa Gyihova menli dɔɔnwo anwosesebɛ. Wɔ Adiema Klein edwɛkɛ ne anu, ɔvile mɛlɛbɛnwoaze nu ɔhanle ngyegyelɛ nee sinlidɔlɛ ngakyile mɔɔ ɛnee ɔlɛ la anwo edwɛkɛ. Kɛ neazo la, mekɛ mɔɔ limoa mɔɔ ɔhɔle azua nu daselɛlilɛ wɔ ɛvolɛ 1920 ne mɔ anu ɔrale la, ɔhanle kɛ ɔnrɛhɔ bieko ɔluakɛ ɔyɛ se somaa, na yeangɔ azua nu daselɛlilɛ too kɛyɛ ɛvolɛ nwiɔ. Nzinlii mɔɔ ɛnee ɔlɛsonle wɔ Bɛtɛle la, ɔvale ɛya ɔziele ye nu wɔ mekɛ mɔɔ bɛdule ye folɛ la. Nzinlii ɔ nwo dole ye kpole bie noko ɔdele kpɔkɛ. Wɔ ɔmuala anu, ɔnyianle nwolɛ adenle ngakyile dɔɔnwo. Ɔda ali wienyi kɛ, adiema ɛhye mɔɔ menli dɔɔnwo ze ye la bɛlɛ ɔ nwo aze kpalɛ, yemɔti a ɔholale ɔlale ye sinlidɔlɛ ngakyile ne mɔ ali la! Mediema dɔɔnwo kakye Adiema Klein ɛbɛlabɔlɛ nu edwɛkɛ * mɔɔ ɔvile ahonle nu ɔhanle la, na ɔka bɛ ahonle kpole.

DUZU ATI A ƆWƆ KƐ YƐBƐLƐ YƐ NWO AZE A?

8. Kɛzi 1 Pita 5:6 boa yɛ maa yɛnwu kɛ Gyihova anye die kɛ yɛbabɛlɛ yɛ nwo aze ɛ?

8 Debie titili mɔɔ ɔti yɛda mɛlɛbɛnwoaze subane ali la a le kɛ, Gyihova anye die nwo. Ɛzoanvolɛ Pita maanle ɛhye anu lale ɛkɛ. (Kenga 1 Pita 5:6.) “Bɛla Badoa Me” buluku ne ka Pita edwɛkɛ ne anwo bie la, ɔhanle kɛ: “Anwomemaazo le kɛ pɔezen la. Ɔkola ɔsɛkye ninyɛne dɔɔnwo. Ɔle subane mɔɔ kola maa sonla mɔɔ bɔ mɔdenle wɔ debie nu la yɛ mgbane wɔ Nyamenle anyunlu. Noko akee, mɛlɛbɛnwoaze kola maa awie mɔɔ le ekyi bɔbɔ la, kola yɛ mɔɔ anwo lɛ nvasoɛ maa Gyihova a. . . . Saa ɛbɛlɛ ɛ nwo aze a, yɛ Nyamenle ne anye kɛlie kɛ ɔbayila ɛdawɔ noko.” * Nɔhalɛ nu, debie kpalɛ biala ɛndɛla Gyihova mɔɔ yɛbamaa ɔ nye alie la!​—Mrɛ. 23:15.

9. Kɛzi mɛlɛbɛnwoaze maa menli bikye yɛ ɛ?

9 Saa yɛye Gyihova mɔɔ ɔ nye die ɛhye anwo la yɛsie ahane a, eza yɛnyia nvasoɛ dɔɔnwo wɔ mɛlɛbɛnwoaze subane zo. Mɛlɛbɛnwoaze maa menli bikye yɛ. Amaa wɔade ɛhye abo la, fa ɛ nwo wula tɛnlabelɛ mɔɔ awie mɔ wɔ nu la anu. (Mat. 7:12) Ɔnla aze kɛ yɛ nee menli mɔɔ le angomedi na bɛndie awie mɔ nzuzulɛ la badɛnla. Noko, saa yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ ‘di nyane maa bɛ gɔnwo mɔ, na bɛnyia mediema ɛlɔlɛ, anwunvɔnezelɛ nee mɛlɛbɛnwoaze’ a, ɔmaa yɛ nye die kpalɛ. (1 Pita 3:8) Saa yɛbɛlɛ yɛ nwo aze a, yɛbahola yɛabikye menli, na bɛdabɛ noko bɛbahola bɛabikye yɛ.

10. Kɛzi mɛlɛbɛnwoaze maa yɛ ɛbɛlabɔlɛ yɛ sikalɛ ɛ?

10 Eza mɛlɛbɛnwoaze maa yɛ ɛbɛlabɔlɛ yɛ sikalɛ. Nɔhalɛ nu, yɛbanwu ninyɛne bie mɔ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu mɔɔ yɛ nye ɛnrɛlie nwo. Belemgbunli Sɔlɔmɔn nrɛlɛbɛvolɛ hanle kɛ: “Menwu kɛ ahanra dede mgbɔnwɔ zo na menli mɔɔ le arelemgbunli la lua aze kɛ ahanra.” (Nol. 10:7) Tɛ mekɛ ne amuala a menli mɔɔ ze deɛ kpalɛ la nyia nwolɛ adenle anzɛɛ nganvolɛ a. Noko ɔdwu mekɛ ne bie a, menli mɔɔ bɛ mɔdenlebɔlɛ wɔ aze la kola nyia nwolɛ adenle anzɛɛ enililɛ kpole. Noko Sɔlɔmɔn hanle kɛ, nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ yɛbalie biala mɔɔ bazi ɛbɛlabɔlɛ nu la yɛado nu tɛla kɛ yɛbava ninyɛne mɔɔ yeangɔ ye boɛ la anwo ɛya. (Nol. 6:9) Saa yɛbɛlɛ yɛ nwo aze a, yɛbalie biala mɔɔ bazi wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la yɛado nu​—yɛ nye ɛnla kɛ ninyɛne bahɔ ye kɛ mɔɔ yɛkpondɛ la.

TƐNLABELƐ BONI MƆ A BAHOLA AZƆ YƐ MƐLƐBƐNWOAZE ANLEA A?

Kɛzi tɛnlabelɛ zɛhae bahola azɔ yɛ mɛlɛbɛnwoaze anlea ɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 11-12) *

11. Saa bɛtu yɛ folɛ a, kɛzi ɔwɔ kɛ yɛyɛ yɛ nyɛleɛ ɛ?

11 Yɛnyia nwolɛ adenle dɔɔnwo yɛda mɛlɛbɛnwoaze ali alehyenlɛ biala. Suzu tɛnlabelɛ bie mɔ anwo nea. Mekɛ mɔɔ bɛdu yɛ folɛ la. Ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ, saa awie twe yɛ adwenle sie debie bie azo a, ɛnee bie a yɛyɛ nvonleɛ bie la ati ɔ. Bie a, ɛkɛ ne ala yɛbabɔ mɔdenle kɛ yɛkpo folɛdulɛ ne. Bie a yɛbadendɛ yɛatia ahenle mɔɔ dule yɛ folɛ ne la anzɛɛ yɛ nye ɛnrɛlie kɛzi ɔ nee yɛ dendɛle la anwo. Noko saa yɛbɛlɛ yɛ nwo aze a, yɛbabɔ mɔdenle yɛala subane kpalɛ ali.

12. Kɛ mɔɔ Mrɛlɛbulɛ 27:5, 6 kile la, duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛkile folɛdulɛ nwo anyezɔlɛ a? Maa ndonwo.

12 Sonla mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze la kile folɛdulɛ nwo anyezɔlɛ. Kɛ ndonwo la, fa ye kɛ wɔhɔ Kilisiene ayia bo. Mɔɔ ɛ nee ɛ mediema diedima dɔɔnwo dendɛle wiele la, bɛ nuhua ko vɛlɛle wɔ hɔle ahane na ɔluale nrɛlɛbɛ adenle zo ɔmaanle ɛnwunle kɛ aleɛ mɔɔ ɛlile la bie ɛha ɛ gye zo. Kɛ ɔde ye biala la, nyiane badɔ ɛ nye zo. Noko ɛ nye balie ɛ diema zɔhane anwo. Nɔhalɛ nu, ɛbade nganeɛ kɛ anrɛɛ ɔwɔ kɛ bɛka bɛkile wɔ ndɛ. Zɔhane ala yɛɛ saa adiema bie nyia akɛnrasesebɛ twe wɔ adwenle sie wɔ nvonleɛ zo a, ɔwɔ kɛ ɛkile nwolɛ anyezɔlɛ a. Yɛbu sonla zɛhae kɛ ɔle yɛ gɔnwo, tɛ yɛ kpɔvolɛ.​—Kenga Mrɛlɛbulɛ 27:5, 6; Gal. 4:16.

Duzu ati a saa awie mɔ nyia nwolɛ adenle dɔɔnwo a, ɔhyia kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze ɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 13-14) *

13. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛala mɛlɛbɛnwoaze ali wɔ mekɛ mɔɔ awie mɔ kɛnyia nwolɛ adenle bie la ɛ?

13 Mekɛ mɔɔ awie mɔ banyia ɛzonlenlɛ nwo adenle la. Asafo nu kpanyinli bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Jason la ka kɛ: “Saa menwu kɛ awie mɔ ɛnyia nwolɛ adenle bie a, mebiza me nwo kɛ, duzu ati a meannyia nwolɛ adenle ɛhye a?” Asoo wɔde nganeɛ zɔhane bie ɛlɛ? “Saa awie kpondɛ” ɛzonlenlɛ nwo adenle dɔɔnwo a, ɔnle ɛtane. (1 Tim. 3:1) Noko ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ na yɛannyia adwenle mɔɔ ɛnle kpalɛ la. Saa yɛannea boɛ a, yɛbahola yɛamaa anwomemaazo anyi wɔ yɛ ahonle nu. Kɛ neazo la, adiema nrenyia bie bahola ade nganeɛ kɛ, ɔdaye ala a ɔbahola yeayɛ gyima titili bie kpalɛ a. Anzɛɛ adiema raalɛ bie bahola ade nganeɛ kɛ, ‘Awie biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ bahola ayɛ gyima ɛhye kpalɛ a, kyesɛ me hu ala.’ Noko saa amgba yɛbɛlɛ yɛ nwo aze a, yɛnrɛnyia adwenle zɛhae.

14. Duzu a yɛsukoa yɛfi kɛzi Mosisi yɛle ye nyɛleɛ wɔ mekɛ mɔɔ awie mɔ nyianle nwolɛ adenle la anu a?

14 Yɛbahola yɛazukoa debie yɛavi kɛzi Mosisi yɛle ye nyɛleɛ wɔ mekɛ mɔɔ awie mɔ nyianle nwolɛ adenle la anu. Mosisi anye zɔle nwolɛ adenle mɔɔ ɔnyianle kɛ ɔli Yizilayɛ maanle ne anyunlu la. Mɔɔ Gyihova maanle awie mɔ yɛle Mosisi gyima ne bie la, kɛzi ɔyɛle ye nyɛleɛ ɛ? Yeandwe nungule. (Ɛdi. 11:24-29) Ɔvile mɛlɛbɛnwoaze nu ɔmaanle awie mɔ boale ye wɔ menli ne ndɛnebualɛ nu. (Ade. 18:13-24) Ɛhye boale Yizilayɛma ne kpalɛ. Wɔ adenle ɛhye azo, Mosisi ammaa nwolɛ adenle mɔɔ yenyia la anwo angyia ye andɛlɛ menli ne boɛyɛlɛ. Neazo kɛnlɛma boni ɛne! Bɛmaa yɛhakye kɛ, saa Gyihova bava yɛ ayɛ gyima kpalɛ a, ɔwɔ kɛ yɛ mɛlɛbɛnwoaze nwo kyia yɛ tɛla yɛ mɔdenlebɔlɛ. Ɔwɔ nuhua kɛ “[Gyihova] wɔ anwuma bɔbɔ ɛdeɛ, noko ɔbu mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze la.”​—Edw. 138:6.

15. Tɛnlabelɛ fofolɛ boni mɔ a bie mɔ ɛhɔ nu a?

15 Mekɛ mɔɔ yɛ tɛnlabelɛ bahakyi la. Wɔ ɛvolɛ ekyi mɔɔ ɛpɛ nu la anu, menli mɔɔ lɛ anwubielɛ dɔɔnwo la ɛnyia gyimalilɛ fofolɛ. Kɛ neazo la, wɔ 2014, bɛmaanle maangyeba zo neavolɛma nee bɛ ye mɔ hɔyɛle dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne afoa gyɛne. Ɔbɔ ye wɔ zɔhane ɛvolɛ ne anu, saa maangyebakyi zo neavolɛma nyia ɛvolɛ 70 a, bɛbava bɛ gyima ne bɛado ɛkɛ. Yɛɛ mediema mrenyia mɔɔ ɛbo ɛvolɛ 80 na bɛsonle kɛ mgbanyima avinli ngitanwodivolɛma la bava bɛ gyima ne ado ɛkɛ. Bieko, wɔ ɛvolɛ ekyi mɔɔ ɛze la anu, bɛmaa Bɛtɛle abusua ne anu amra dɔɔnwo gyimalilɛ wɔ azɛlɛsinli ne anu. Wɔ bie mɔ afoa nu, ɛnee ɔwɔ kɛ bɛgyakyi dahuu ɛzonlenlɛ gyima titili ne ɔlua kpɔkɛdelɛ nwo ngyegyelɛ, abusua nu ɛzonlelilɛ yɛɛ tɛnlabelɛ bie mɔ ati.

16. Kɛzi yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ ɛla mɛlɛbɛnwoaze ali na bɛlie nzenzaleɛ mɔɔ ɛra la bɛdo nu ɛ?

16 Ɛnee ɔnla aze ɔmmaa mediema ɛhye mɔ kɛ bɛbali nzenzaleɛ ɛhye mɔ anwo gyima. Nɔhalɛ nu, menli ɛhye mɔ anu dɔɔnwo anwo dɔ bɛ gyimalilɛ dɛba ne mɔɔ ɛnee bɛ nye die nwo la. Bie mɔ “lile nyane” wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛdi nzenzaleɛ ɛhye mɔ anwo gyima la. Noko nzinlii, bɛholale bɛlile nwolɛ gyima. Duzu ati ɔ? Ɛlɔlɛ mɔɔ bɛlɛ bɛmaa Gyihova la a boale bɛ titili a. Bɛze kɛ bɛdule bɛ nwo bɛmaanle Nyamenle na tɛ gyima anzɛɛ nwolɛ adenle bie. (Kɔl. 3:23) Bɛ nye die kɛ bɛbavi mɛlɛbɛnwoaze nu bɛazonle Gyihova wɔ adenle biala azo. ‘Bɛfuandi bɛ adwenleadwenle muala bɛgua ɔ nwo zo,’ ɔluakɛ bɛze kɛ ɔdwenle bɛ nwo.​—1 Pita 5:6, 7.

17. Duzu ati a yɛ nye die kɛ Nyamenle Edwɛkɛ ne maa yɛ anwosesebɛ kɛ yɛnyia mɛlɛbɛnwoaze subane ɛ?

17 Nyamenle Edwɛkɛ ne maa yɛ anwosesebɛ kɛ yɛla mɛlɛbɛnwoaze ali, na yɛ nye sɔ ɛhye kpole! Saa yɛnyia subane ɛhye mɔɔ anwo hyia la a, ɔboa yɛ nee awie mɔ. Ɔboa yɛ ɔmaa yɛdi ngyegyelɛ mɔɔ yɛyia la anwo gyima kpalɛ. Mɔɔ tɛla biala la, ɔmaa yɛbikye yɛ anwuma Selɛ ne kpalɛ. Gyihova mɔɔ yɛze kɛ ɔdaye a ɔle “Nwuanzanwuanza Ko ne” noko ɔ nye sɔ ye azonvolɛ mɔɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze la maa yɛ nye die kpole!​—Aye. 57:15.

EDWƐNE 45 Me Ahonle Nu Nzuzulɛ

^ ɛden. 5 Subane mɔɔ hyia kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛnyia la ko a le mɛlɛbɛnwoaze. Duzu a le mɛlɛbɛnwoaze? Kɛmɔti a ɔwɔ kɛ yɛnyia subane ɛhye ɛ? Na kɛzi tɛnlabelɛ mɔɔ kakyi la kola sɔ yɛ mɛlɛbɛnwoaze nea ɛ? Edwɛkɛ ɛhye babua kpuya ɛhye mɔ mɔɔ anwo hyia la.

^ ɛden. 7 Nea edwɛkɛ “Jehovah Has Dealt Rewardingly With Me” mɔɔ wɔ October 1, 1984 The Watchtower ne anu la.

^ ɛden. 53 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo nee awie mɔ mɔɔ ngakula boka nwo la ɛlɛdi adwelie wɔ mekɛ mɔɔ ɔwɔ adiema bie sua nu la.

^ ɛden. 57 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Adiema nrenyia kpanyinli bie ɛlɛtie folɛdulɛ mɔɔ gyi Baebolo ne azo mɔɔ adiema nrenyia kpavolɛ bie ɛlɛfa amaa ye la.

^ ɛden. 59 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Adiema nrenyia kpanyinli ne anye ɛlie kɛ adiema nrenyia kpavolɛ ne ɛnyia nwolɛ adenle wɔ asafo ne anu la.