Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 36

Bu Anwosesebɛ Mɔɔ Ngakula Lɛ La Kɛ Ɔsonle Bolɛ

Bu Anwosesebɛ Mɔɔ Ngakula Lɛ La Kɛ Ɔsonle Bolɛ

“Mgbavolɛ anyunlunyia a le bɛ anwosesebɛ.”—MRƐ. 20:29.

EDWƐNE 88 Kilehile Me Wɔ Ndenle Ne Mɔ

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Saa yɛle mgbanyinli a, bodane boni mɔ a yɛbahola yɛava yɛazie yɛ nye zo a?

 SAA yɛlɛyɛ mgbanyinli a, bie a ɛzulolɛ baha yɛ kɛ Gyihova ɛnrɛva yɛ ɛnrɛli gyima kɛ mɔɔ ɔyɛle ye wɔ yɛ mgbavolɛ nee yɛ mbɛlɛra nu la. Ɔle nɔhalɛ kɛ yɛnlɛ anwosesebɛ dɔɔnwo kɛ dɛba ne la, noko yɛbahola yɛava nrɛlɛbɛ nee anwubielɛ mɔɔ yɛnyia la yɛaboa ngakula yɛamaa bɛamia bɛ nwo wɔ Gyihova ahyehyɛdeɛ ne anu na bɛalie ɛzonlelilɛ bɛado nu. Adiema ko mɔɔ ɛyɛ asafo nu kpanyinli ɛhyɛ la hanle kɛ, “Mekɛ mɔɔ ɛrelerayɛlɛ ɛlɛfa me aze la, me nye liele kɛ yɛlɛ mgbavolɛ mɔɔ fɛta mɔɔ bahola ayɛ gyima ne la.”

2. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

2 Wɔ edwɛkɛ mɔɔ li ɛhye anyunlu la anu, yɛzuzule kɛzi ngakula fa mgbanyinli agɔnwolɛ a ɔboa bɛ la anwo. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbanwu kɛzi subane ɛhye mɔ, mɛlɛbɛnwoaze, anyezɔlɛ yɛɛ nyeleyɛlɛ bahola aboa mgbanyinli yeamaa bɛ nee ngakula abɔ nu ayɛ gyima amaa yeaboa asafo ne amuala la.

BƐLƐ Ɛ NWO AZE

3. Kɛ mɔɔ Felepaema 2:3, 4 kile la, duzu a mɛlɛbɛnwoaze kile a, na kɛzi ɔbahola yeaboa Kilisienenli bie ɛ?

3 Saa mgbanyinli kulo kɛ bɛboa ngakula a, ɔwɔ kɛ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze. Sonla mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze la bu awie mɔ kɛ bɛtɛla ye. (Kenga Felepaema 2:3, 4.) Mgbanyinli mɔɔ bɛlɛ bɛ nwo aze la die to nu kɛ, bɛkola bɛdua ndenle ngakyile zo bɛyɛ gyimalilɛ bie bɛmaa ɔyɛ boɛ mɔɔ ɔ muala gyi Ngɛlɛlera ne azo a. Ɛhye ati, bɛ nye ɛnla kɛ awie biala bayɛ ye ninyɛne kɛ mɔɔ ɛnee bɛdabɛ bɛyɛ ye dɛba ne la. (Nol. 7:10) Bɛlɛ anwubielɛ ngɛnlɛma dɔɔnwo mɔɔ bɛbahola bɛava bɛaboa ngakula la ɛdeɛ, noko bɛze kɛ “ewiade ɛhye subane ɛlɛkakyi” ɔti ɔwɔ kɛ bɛsukoa kɛzi bɛdua ndenle fofolɛ zo bɛyɛ ninyɛne la.—1 Kɔl. 7:31.

Mgbanyinli da nyele ali na bɛka bɛ anwubielɛ bɛkile awie mɔ (Nea ɛdendɛkpunli 4-5) *

4. Kɛzi maangyebakyi zo neavolɛma da Livaema subane ne bie ali ɛ?

4 Mgbanyinli mɔɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze la ze kɛ, saa bɛ ɛvolɛ ne ɛlɛkɔ ɔ nyunlu a, bɛnrɛhola bɛnrɛyɛ ninyɛne dɔɔnwo kɛ mɔɔ ɛnee bɛyɛ ye dɛba ne la. Fa yɛ maangyebakyi zo neavolɛma ne kɛ neazo. Saa bɛdi ɛvolɛ 70 a, bɛmaa bɛ gyimalilɛ fofolɛ. Ɛhye bahola ayɛ se amaa bɛ. Bɛ nye die nwolɛ adenle mɔɔ bɛnyia bɛlɛsonle bɛ mediema la anwo. Bɛ nye die gyima ɛhye anwo kpalɛ na bɛ kunlu anu a anrɛɛ bɛnrɛgyakyi ye ɛyɛlɛ. Noko bɛte ɔ bo kɛ bɛhyia mgbavolɛ mɔɔ bayɛ gyima ne la. Ɔti bɛda subane mɔɔ Livaema lale ye ali wɔ tete Yizilayɛ la bie ali; ɛnee saa bɛdi ɛvolɛ 50 a ɔwɔ kɛ bɛgyakyi kɛ bɛbayɛ gyima wɔ ɛdanlɛsua ne anu. Ɛnee saa zɔhane Livaema ne mɔɔ bɛyɛ mgbanyinli la anye balie a, ɔngyi gyima titili bie mɔɔ bɛyɛ la azo. Bɛyɛle gyima biala mɔɔ bɛbahola ye yɛ la na bɛbɔle mɔdenle bɛboale ngakula ne mɔ. (Nɔm. 8:25, 26) Ɛnɛ, mediema mɔɔ ɛnee bɛle maangyebakyi zo neavolɛma la ɛmkpɔlɔkpɔla asafo ne mɔ bieko, noko bɛboa asafo ne mɔɔ bɛwɔ nu la kpalɛ.

5. Duzu a ɛsukoa ɛfi neazo mɔɔ Dan nee Katie yɛle la anu a?

5 Fa Dan mɔɔ yɛle maangyebakyi zo neavolɛ ɛvolɛ 23 la kɛ neazo. Mɔɔ Dan lile ɛvolɛ 70 la, bɛmaanle ɔ nee ɔ ye Katie hɔyɛle adekpakyelɛ titilima. Kɛzi bɛ gyimalilɛ fofolɛ ne ɛlɛkɔ ye ɛ? Dan hanle kɛ kɛkala ɔnlɛ alagye fee! Ɔdi ɛzonlelilɛ mɔɔ ɔlɛ wɔ asafo ne anu la anwo gyima, ɔboa mediema mrenyia ɔmaa bɛfɛta kɛ asafo nu azonvolɛ yɛɛ ɔtete bie mɔ ɔmaa bɛyɛ suakpole zo daselɛlilɛ na bɛdi daselɛ wɔ efiade. Mgbanyinli mɔɔ ɛlɛyɛ dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne la nee bɛdabɛ mɔɔ bɛnyɛ bie la bahola ayɛ dɔɔnwo aboa awie mɔ. Adenle boni azo? Bɛmaa bɛ nye ɛlie bɛ tɛnlabelɛ fofolɛ ne anwo, bɛva bodane fofolɛ bɛzie bɛ nye zo na bɛva bɛ adwenle bɛzie mɔɔ bɛkola bɛyɛ la azo na tɛ mɔɔ bɛngola bɛnyɛ la.

6. Duzu ati a nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ yɛbabɛlɛ yɛ nwo aze a? Maa neazo.

6 Awie mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze la die to nu kɛ ninyɛne bie mɔ wɔ ɛkɛ ne mɔɔ ɔnrɛhola ye yɛ. (Mrɛ. 11:2) Kɛmɔ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze la ati, ɔmbɔ mɔdenle kɛ ɔyɛ ninyɛne mɔɔ ɔbo ɔ nwo zo la. Ɛhye maa ɔ nye die na ɔkɔ zo ɔyɛ gyima ɛsesebɛ. Yɛbahola yɛava awie mɔɔ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze la yɛatoto delava mɔɔ ɛlɛka kale avo boka la anwo. Ɔhyia kɛ delava ne kakyi gear ne amaa yeahola yeavo boka ne. Nɔhalɛ nu, bie a ɔnrɛhola ɔnrɛhɔ ndɛndɛ, noko ɔbayɛ ye ngyikyingyikyi yeavo. Zɔhane ala a, awie mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze la ze kɛ ɔwɔ kɛ ɔyɛ nzenzaleɛ na ɔyɛ ye bɛtɛbɛtɛ amaa yeahɔ zo yeazonle Gyihova na yeaboa awie mɔ a.—Fel. 4:5.

7. Kɛzi Bazelae hilele kɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɛ?

7 Dwenle Bazelae neazo ne anwo. Mɔɔ ɔlile ɛvolɛ 80 la, Belemgbunli Devidi vɛlɛle ye kɛ ɔraboka belemgbunli sua nu ɛkɛ ne mgbanyima ne mɔ anwo. Bazelae mɔɔ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze la anlie ando nu. Bazelae nwunle kɛ kɛmɔ yeyɛ kpanyinli la ati, ɔnrɛhola ninyɛne bie mɔ yɛ, ɔti ɔhanle kɛ bɛva Kemeham mɔɔ ɔle kpavolɛ la bɛzie ɔ gyakɛ anu. (2 Sa. 19:35-37) Kɛ mɔɔ Bazelae yɛle la, mgbanyinli anye die nwo kɛ bɛbamaa mgbavolɛ anyia adenle ayɛ gyima ne bie.

Belemgbunli Devidi liele kpɔkɛ mɔɔ Nyamenle zile kɛ ɔ ra ne a bazi ɛzonlenlɛsua ne la dole nu (Nea ɛdendɛkpunli 8)

8. Kɛzi Belemgbunli Devidi lale mɛlɛbɛnwoaze ali wɔ ɛzonlenlɛsua ne ɛzilɛ nwo ɛ?

8 Belemgbunli Devidi noko yɛle mɛlɛbɛnwoaze nwo neazo kɛnlɛma. Ɛnee ɔwɔ ye ahonle nu bɔkɔɔ kɛ ɔkulo kɛ ɔsi sua ɔmaa Gyihova. Noko mɔɔ Gyihova hilele kɛ ɔbava nwolɛ adenle ne yeamaa kakula Sɔlɔmɔn la, Devidi liele Gyihova kpɔkɛzilɛ ne dole nu na ɔvile ye ahonle nu ɔboale gyima ne. (1 Ek. 17:4; 22:5) Devidi ande nganeɛ kɛ ɔdaye a ɔbahola yeayɛ gyima ne kpalɛ a ɔluakɛ Sɔlɔmɔn “le kakula yɛɛ ɔnlɛ anwubielɛ.” (1 Ek. 29:1) Ɛnee Devidi ze kɛ, saa bɛbahola bɛazi sua ne a, kyesɛ Gyihova boa bɛ na ɔngyi menli mɔɔ li gyima ne anyunlu la ɛvolɛ anzɛɛ anwubielɛ zo. Kɛ mɔɔ Devidi yɛle la, ɛnɛ noko, saa bɛkakyi mgbanyinli gyimalilɛ bɔbɔ a, bɛkɔ zo bɛyɛ gyima ɛsesebɛ wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu. Na bɛze kɛ Gyihova bayila ngakula mɔɔ ɛlɛyɛ gyima mɔɔ mekɛ bie ɛnee bɛdabɛ a bɛyɛ la.

9. Kɛzi adiema bie mɔɔ ɔboka Ɔfese Kɔmatii bie anwo la hilele kɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɛ?

9 Adiema nrenyia bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Shigeo la ɛyɛ mɛlɛbɛnwoaze nwo neazo wɔ yɛ mekɛ ye azo. Wɔ 1976, mɔɔ ɛnee yeli ɛvolɛ 30 la, bɛkpale ye kɛ ɔboka Ɔfese Kɔmatii bie anwo. Wɔ 2004, ɔrayɛle Ɔfese Kɔmatii ne avinli ngitanwodivolɛ. Nzinlii, ɔranwunle kɛ ye anwosesebɛ ɛlɛwie ɔti ɔngola ɔnyɛ ye gyima ne kpalɛ. Ɔyɛle nwolɛ asɔne na ɔzuzule deɛmɔti bɛfa ye gyimalilɛ ne bɛmaa kpavolɛ a ɔbaboa kpalɛ la anwo. Shigeo ɛnle Ɔfese Kɔmatii ne avinli ngitanwodivolɛ bieko, noko ɔ nee Kɔmatii ne anu amra mɔɔ ɛha la bɔ nu yɛ gyima. Kɛ mɔɔ yɛnwu ye wɔ Bazelae, Belemgbunli Devidi yɛɛ Shigeo neazo ne anu la, awie mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze la ɛnva ye adwenle ɛnzie anwubielɛ mɔɔ ngakula ɛnlɛ la azo, emomu ɔfa ɔsie anwosesebɛ mɔɔ bɛlɛ la azo. Ɔnrɛbu bɛ kɛ bɛ nee ye ɛlɛsu, emomu ɔbabu bɛ kɛ bɛle ɔ gɔnwo mɔ gyimayɛvoma.—Mrɛ. 20:29.

KILE ANYEZƆLƐ

10. Kɛzi mgbanyinli bu ngakula mɔɔ wɔ asafo ne anu la ɛ?

10 Mgbanyinli bu ngakula mɔɔ wɔ asafo ne anu la kɛ bɛle ahyɛlɛdeɛ mɔɔ vi Gyihova ɛkɛ a na bɛ nye sɔ ɛhye kpalɛ. Mekɛ mɔɔ mgbanyinli anwosesebɛ ɛlɛwie la, bɛ nye die kɛ ngakula mɔɔ lɛ anwosesebɛ la lɛ ɛhulolɛ kɛ bɛbayɛ gyima bɛazonle asafo ne yɛɛ eza bɛkola bɛyɛ gyima ne la.

11. Kɛzi Wulutu 4:13-16 maa yɛnwu kɛ saa mgbanyinli fa anyezɔlɛ die moalɛ mɔɔ ngakula fa maa bɛ la to nu a, ɔboa bɛ ɛ?

11 Nawome mɔɔ bɛha ɔ nwo edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu la yɛle kpanyinli mɔɔ fa anyezɔlɛ die moalɛ mɔɔ kakula fa maa ye la to nu la anwo neazo kɛnlɛma. Mɔlebɛbo ne, Nawome mɔɔ ɛyɛ kpanyinli la hanle hilele ye ase Wulutu kɛ ɔzia ɔhɔ ye menli ne ɛkɛ. Noko mɔɔ Wulutu hanle tinlinle zolɛ kɛ ɔ nee Nawome bazia ahɔ Bɛtelɛhɛm la, Nawome liele moalɛ mɔɔ ɛnee Wulutu ɛlɛfi ye ahonle nu ava amaa ye la dole nu. (Wut. 1:7, 8, 18) Na ɔyɛle nyilalɛ kpole ɔmaanle mraalɛ nwiɔ ne! (Kenga Wulutu 4:13-16.) Mɛlɛbɛnwoaze baboa mgbanyinli yeamaa bɛali Nawome neazo ne anzi.

12. Kɛzi ɛzoanvolɛ Pɔɔlo lale anyezɔlɛ ali ɛ?

12 Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hilele moalɛ mɔɔ mediema ne mɔ vale maanle ye la anwo anyezɔlɛ. Kɛ neazo la, ɔyɛle Kilisienema mɔɔ wɔ Felepae la mo wɔ nwonane afoa nu ninyɛne mɔɔ bɛvale bɛnwanle ye la anwo. (Fel. 4:16) Ɔhanle kɛzi ɔ nye sɔ moalɛ mɔɔ Timote vale maanle ye la anwo edwɛkɛ. (Fel. 2:19-22) Yɛɛ Pɔɔlo yɛle Nyamenle mo wɔ menli mɔɔ ramaanle ye anwosesebɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee bɛ nee ye ɛlɛkɔ Wulomu bɛahɔdo ye efiade la anwo. (Gyi. 28:15) Ɛnee Pɔɔlo le awie mɔɔ lɛ anwosesebɛ na ɔpɛle adenle mayɛlɛ apenle dɔɔnwo ɔhɔyɛle edwɛkɛhanlɛ gyima ne na ɔmaanle asafo ne mɔ anwosesebɛ. Noko ɔbɛlɛle ɔ nwo aze ɔliele moalɛ mɔɔ ɔ mediema mrenyia nee mraalɛ vale maanle ye la ɔdole nu.

13. Kɛ ɔkɛyɛ na mgbanyinli ahile kɛ bɛ nye sɔ mɔɔ ngakula yɛ la ɛ?

13 Mgbanyinli, bɛbahola bɛalua ndenle dɔɔnwo azo bɛahile kɛ bɛ nye sɔ mɔɔ ngakula yɛ wɔ asafo ne anu la. Saa bɛkulo kɛ bɛboa bɛ bɛmaa bɛfo kale, bɛkɔdi gua anzɛɛ bɛyɛ ninyɛne gyɛne mɔɔ hyia la a, bɛva anyezɔlɛ bɛlie bɛ moalɛ ne bɛdo nu. Bɛbu bɛ moalɛ ne kɛ ɔle adenle mɔɔ Gyihova ɛlɛdua zo ala ɛlɔlɛ ali ahile bɛ a. Ngakula mɔɔ boa bɛ la bɛarayɛ bɛ gɔnwo mɔ kpalɛ. Dahuu bɛbɔ mɔdenle kɛ bɛbaboa bɛ gɔnwo mɔ ngakula bɛamaa bɛabikye Gyihova kpalɛ, na bɛha kɛzi bɛ nye die kɛ bɛbanwu kɛ ngakula ɛlɛbɔ mɔdenle ayɛ dɔɔnwo wɔ asafo ne anu la anwo edwɛkɛ bɛhile bɛ. Eza bɛnyia ɛhulolɛ kɛ bɛbaha anwubielɛ mɔɔ bɛnyia ye wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la bɛahile bɛ. Saa bɛyɛ zɔ a, ɔbamaa ‘bɛahile’ ngakula mɔɔ Gyihova ɛhwe bɛ ɛra asafo ne anu la anwo “anyezɔlɛ.”—Kɔl. 3:15; Dwɔn 6:44; 1 Tɛs. 5:18.

YƐ NYELE

14. Kɛzi Belemgbunli Devidi lale nyeleyɛlɛ ali ɛ?

14 Belemgbunli Devidi neazo ne maa yɛnwu subane bieko mɔɔ ɔwɔ kɛ mgbanyinli da ye ali la, yemɔ a le nyeleyɛlɛ. Ɔyele ndoboa kpole ɔvile ɔdaye mumua ne ye gya nu ɔvale ɔboale ɛzonlenlɛsua ne ɛzilɛ. (1 Ek. 22:11-16; 29:3, 4) Ɔyɛle ɛhye ɔnva nwo kɛ ɛnee ɔ ra Sɔlɔmɔn a balie ɛzonlenlɛsua ne ɛzilɛ nwo nganvolɛ ne la. Saa yɛnlɛ anwosesebɛ bieko mɔɔ yɛbava yɛaboa yɛamaa bɛazi teokelase azua ngakyile la a, yɛbahola yɛaye ndoboa dahuu yɛava yɛaboa kɛ mɔɔ yɛ tɛnlabelɛ ne bamaa yɛ adenle la. Yɛɛ yɛbahola yɛava anwubielɛ mɔɔ yɛnyia wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu la yɛaboa ngakula.

15. Ahyɛlɛdeɛ mɔɔ sonle bolɛ la boni a ɛzoanvolɛ Pɔɔlo vale maanle Timote a?

15 Suzu kɛzi ɛzoanvolɛ Pɔɔlo yɛle nyeleyɛlɛ nwo neazo la anwo. Pɔɔlo hanle hilele Timote kɛ ɔmaa bɛhɔyɛ edwɛkpatɛlɛvolɛ gyima ne, na Pɔɔlo hanle ndenle mɔɔ ɔdua zo ɔyɛ ye edwɛkɛhanlɛ nee ngilehilelɛ gyima ne la anwo edwɛkɛ ɔhilele kpavolɛ ɛhye. (Gyi. 16:1-3) Ndetelɛ mɔɔ Pɔɔlo vale maanle Timote la boale ye maanle ɔyɛle edwɛkpa ne kilehilevolɛ mɔɔ ɔbɔ mɔdenle. (1 Kɔl. 4:17) Akee Timote vale mɔɔ Pɔɔlo hilehilele ye la tetele awie mɔ noko.

16. Duzu ati a Shigeo tetele awie mɔ a?

16 Ɛnɛ noko, mgbanyinli ɛnzulo kɛ saa bɛtete ngakula bɛmaa bɛyɛ gyima mɔɔ ɛnee bɛdabɛ a bɛyɛ ye dɛba la a, bie a bɛnrɛva bɛ bɛnrɛli gyima wɔ asafo ne anu bieko. Kɛ neazo la, Shigeo mɔɔ yɛlimoa yɛha ɔ nwo edwɛkɛ la, tetele mgbavolɛ mɔɔ boka Ɔfese Kɔmatii ne anwo la wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu. Ɔyɛle ɛhye amaa yeahola yeaboa Belemgbunlililɛ gyima ne mɔɔ bɛyɛ ye wɔ maanle mɔɔ ɔde nu la anu la. Ɛhye ati, mɔɔ mekɛ dwule kɛ ɔwɔ kɛ bɛkpa awie bɛmaa ɔyɛ bɛ avinli ngitanwodivolɛ la, bɛnyianle adiema mɔɔ bɛtete ye kpalɛ la bɛmaanle ɔlile ɔ gyakɛ anu. Shigeo nee Ɔfese Kɔmatii ne ɛyɛ gyima mɔɔ bo ɛvolɛ 45 na ɔkɔ zo ɔfa anwubielɛ mɔɔ yenyia la ɔboa mediema mgbavolɛ. Mediema mɔɔ le kɛ Shigeo la boa Nyamenle menli ne kpalɛ!

17. Kɛ mɔɔ Luku 6:38 kile la, duzu a mgbanyinli bahola ava amaa awie mɔ a?

17 Yɛ mediema mɔɔ ɛyɛ mgbanyinli, bɛmaa ɔda ali kɛ diedi nee nɔhalɛlilɛ mɔɔ yɛbava yɛazonle Gyihova la le ɛbɛlabɔlɛ mɔɔ tɛla biala. Bɛ neazo maa ɔda ali kɛ nvasoɛ wɔ zo kɛ yɛbazukoa Baebolo nu ngyinlazo ne mɔ na yɛava yɛabɔ yɛ ɛbɛla. Bɛze kɛzi ɛnee bɛyɛ ninyɛne bie mɔ dɛba la anye zo kpalɛ, noko eza bɛnwu kɛ ɔhyia kɛ bɛsukoa ndenle fofolɛ mɔɔ bɛdua zo bɛyɛ ninyɛne la. Mgbanyinli mɔɔ bɔ zo mɔɔ bɛzɔne bɛ la noko bahola ayɛ ninyɛne dɔɔnwo aboa awie mɔ; bɛbahola bɛaha kɛzi bɛ nye die kɛ bɛnwu Gyihova wɔ bɛ mgbanyinli mekɛ nu la anwo edwɛkɛ bɛahile awie mɔ. Ngakula anye die nwo kɛ bɛbadie bɛ anwubielɛ ne mɔ nee ɛzukoalɛdeɛ mɔɔ bɛnyia la bie. Saa bɛkɔ zo bɛfa anwubielɛ mɔɔ bɛnyia la bie ‘bɛkyɛ’ awie mɔ a, Gyihova bayila bɛ kpole.—Kenga Luku 6:38.

18. Kɛzi mgbanyinli nee ngakula bahola aboa bɛ nwo ngoko ɛ?

18 Yɛ mediema mgbanyinli, saa bɛbikye ngakula a, bɛbahola bɛaboa bɛ nwo ngoko. (Wlo. 1:12) Bɛ nuhua biala lɛ debie mɔɔ sonle bolɛ mɔɔ ɔ gɔnwo ɛnlɛ ye a. Mgbanyinli ze nrɛlɛbɛ yɛɛ bɛnyia anwubielɛ dɔɔnwo wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu. Ngakula lɛ anwosesebɛ. Saa mgbanyinli nee ngakula bɔ nu yɛ gyima kɛ agɔnwolɛma a bɛye yɛ anwuma Selɛ ne mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la ayɛlɛ na bɛboa asafo ne amuala.

EDWƐNE 90 Bɛmaa Yɛmaa Yɛ Nwo Anwosesebɛ

^ ɛden. 5 Yɛ nye die kɛ yɛlɛ mgbavolɛ nee mbɛlɛra mɔɔ ɛlɛbɔ mɔdenle aboa Gyihova ahyehyɛdeɛ ne la wɔ yɛ asafo ne mɔ anu la. Mgbanyinli mɔɔ wɔ asafo ne anu, ɔnva nwo bɛ amaamuo anzɛɛ kɛzi bɛtetele bɛ la bahola aboa ngakula bamaa bɛava bɛ anwosesebɛ kɔsɔɔti bɛazonle Gyihova.

^ ɛden. 54 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Mɔɔ maangyebakyi zo neavolɛ bie lile ɛvolɛ 70 la, bɛmaanle ɔ nee ɔ ye gyimalilɛ fofolɛ. Anwubielɛ mɔɔ bɛnyia wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu la maa bɛkola bɛtete awie mɔ mɔɔ wɔ asafo mɔɔ bɛwɔ nu kɛkala anu la.