Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Kenle Bie Edwɛkɛ Ɛhanlɛ

Kenle Bie Edwɛkɛ Ɛhanlɛ

Asoo wɔdwenle kɛzi kenle bie bayɛ amaa ɛ nee wɔ abusua ne la anwo ɛlɛ ɔ? Asoo ɛnwu ye kɛ ɛbayɛ sukoavolɛ anzɛɛ ninyɛne bazɛkye bɔkɔɔ, menli bahulo wɔ edwɛkɛ anzɛɛ ɔbaha ɛ ngome ɔ? Ɛbanyi wɔahyɛ anzɛɛ ɛbawu arɛlevilɛ nu ɔ? Menli ɛva ɛvolɛ dɔɔnwo ɛdwenle kpuya ɛhye mɔ anwo.

Ɛnɛ mbɔlɔba sukoa kɛzi ninyɛne ɛlɛkɔ ye la na bɛka mɔɔ bazi kenle bie la. Edwɛkɛ mɔɔ bɛka la dɔɔnwo ba nu noko bie mɔ ɛdo ɛva nwo kolaa. Kɛ neazo la, wɔ 1912, Guglielmo Marconi, ahenle mɔɔ vale telegraph mɔɔ nyɛma ɛnzɔ ye rale la bɔle ɔ ti anu hanle kɛ: “Adwuleso ninyɛne mɔɔ nyɛma ɛnzɔ bɛ mɔɔ ɛlɛba ewiade ye la bapɛ konle zo.” Kpanyinli ko mɔɔ wɔ Decca Record Company ne anu mɔɔ kpole Beatles ekpunli ne wɔ 1962 la ɛnee die di kɛ ɔnrɛhyɛ na getaa ɛbɔlɛ akpa nwo.

Bie mɔ kɔ sunsum ɛtane ne mɔ ɛkɛ kɔbiza bɛ kenle bie nwo edwɛkɛ. Bie mɔ kɔkpondɛ folɛdulɛ fi menli mɔɔ nea nwɔlɔra nu bɔ munzule la ɛkɛ. Ninyɛne ɛhye mɔ finde magazine nee adwelie ngɛlata dɔɔnwo anu. Bie mɔ noko kɔ abisadeɛ anzɛɛ menli mɔɔ kile kɛ bɛkola “bɛkenga” kaade bie azo edwɛkɛ, nɔma anzɛɛ bɛnea awie asa akunlu bɛka kenle bie edwɛkɛ la ɛkɛ.

Wɔ tete ne, menli mɔɔ ɛnee kulo kɛ nwu bɛ kenle bie la hɔle abisadeɛ​—ahɔmenle dendɛle bɛ bozonle nloa zo hilele bɛ. Kɛ neazo la, bɛkile a, Belemgbunli Croesus mɔɔ vi Lydia la zoanle maanle bɛvale ahyɛlɛdeɛ mɔɔ sonle bolɛ la bɛhɔle Delphi, Greece kɛ, ɔ nee Saelɛse mɔɔ vi Pɛhyea la kaho na bɛhɔbiza mɔɔ vi nu bara la. Abisadeɛ ne hilele kɛ saa Croesus nee Saelɛse kɔko a ɔbazɛkye “belemgbunli maanle kpole bie.” Yemɔti Croesus vale anwodozo hɔle konle ne, noko awieleɛ kolaa, ye belemgbunli maanle ne a bɛzɛkyele ye a!

Wɔ abisadeɛ ne anu, bɛangile belemgbunlimaanle holɛ ko mɔɔ bɛbazɛkye ye la, yemɔti ɛnee bɛ nuhua ko biala di konim a ɔbayɛ kɛ asɛɛ mɔɔ bɛhanle la ɛra nu. Croesus anwo lile na ɔminlinle debie biala ɔlua adalɛ edwɛkɛ mɔɔ bɛhanle bɛhilele ye la ati. Ɛnɛ, asoo menli mɔɔ ɛlɛdua ndenle ngakyile mɔɔ ɛlie duma la azo abiza bɛ kenle bie la ɛnyia zolɛ nvasoɛ ɔ?