Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

 YƐ TETEDWƐKƐ

Belemgbunli Ne Anye Liele Nwo!

Belemgbunli Ne Anye Liele Nwo!

EDWƐKƐ ne zile Swaziland Belemgbunli bie Suakunlu ɛkɛ wɔ August 1936. Robert nee George Nisbet ɛlua kale mɔɔ maekolofun gyi zo la azo ɛbɔ edwɛne nee adiema JFRutherford ɛdendɛlɛ mɔɔ bɛhye bɛgua apawa zo la ɛwie. Belemgbunli Sobhuza II anye ɛlie nwo. George hanle kɛ, “Yɛ ti zile aze wɔ mekɛ mɔɔ ɔhanle kɛ ɔkulo kɛ ɔtɔ edwɛne ne nee ɛdendɛlɛ ne mɔɔ bɛhye, nee milahyinli ne mɔ la, ɔluakɛ ɛnee yɛnzuzu kɛ ɔbadie yɛ!”

Robert zele ye kɛ yɛndɔne ninyɛne ɛhye mɔ ɔluakɛ ɔnle yɛ ɛdeɛ. Belemgbunli ne bizale ahenle mɔɔ ninyɛne ne le ye ɛdeɛ la.

Robert buale kɛ, “Belemgbunli fofolɛ bie ɛdeɛ ɔ.” Sobhuza bizale ye Belemgbunli holɛ ko. Robert buale kɛ, “Yemɔ a le Gyisɛse Kelaese, mɔɔ le Nyamenle Belemgbunlililɛ ne azo Belemgbunli la.”

Sobhuza vile ebulɛ nu hanle kɛ, “Oo, ɔle Belemgbunli kpole, menrɛhulo kɛ mebava debie biala mɔɔ ɔle ye ɛdeɛ la.”

Robert hɛlɛle kɛ: ‘Belemgbunli Sobhuza mɔɔ ɔle Amahyenle la subane kɛnlɛma ne hanle me ahonle kpalɛ. Nrelenza mɔɔ ɔka la anu la ɛkɛ, ɔnle anwomemaazo, ɔka nɔhalɛ yɛɛ bɛkola bɛbikye ye. Me nee ye lile adwelie wɔ ye ɔfese ɛkɛ mitini 45, wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee George ɛlɛbɔ edwɛne ahile menli wɔ alie ne anwo la.’

Robert toa zo kɛ, ‘Nzinlii yɛnyianle anwubielɛ mɔɔ ɔyɛ anyelielɛ wɔ mekɛ mɔɔ yɛhɔle Swazi Maanle Sukulu ɛkɛ ne la. Yɛlile sukulu kpanyinli ne daselɛ na ɔdiele yɛ kpalɛ. Mɔɔ yɛzele ye kɛ yɛkulo kɛ sukuluma ne amuala tie edwɛne nee ɛdendɛlɛ ne mɔɔ bɛhye la, ɔvale anyelielɛ ɔboɔboale sukuluma kɛyɛ ɛya ko anloa ɔmanle bɛdɛnlanle ndile ne azo bɛdiele. Bɛhanle bɛhilele yɛ kɛ sukulu ne kile ngakula mrenya ne mɔ ɛyazonlɛ, kapenta, suazilɛ, Nrelenza, nee mgbondabulɛ; yɛɛ bɛkile ngakula mraalɛ ne mɔ noko ayileyɛlɛ, sua nu gyima nee bɛ sa anloa gyima ngakyile. Yɛdele ye nzinlii kɛ Amahyenle ne ɔ nla a dele sukulu ne a.’ *

Swaziland ndoazo sukuluma mɔɔ radiele bagua nu ɛdendɛlɛ wɔ 1936

Wɔ 1933 ne anu, yɛɛ Belemgbunli Sobhuza bɔle ɔ bo kɛ ɔfa anyelielɛ yeadie adekpakyelɛma mɔɔ ɛnee ba ye Belemgbunli Suakunlu ɛkɛ la a. Mekɛ bie, ɔboɔboale ye sogyama 100 mɔɔ bɛbɔ ɔ nwo bane la anloa ɔmanle bɛdiele Baebolo nwo edwɛkɛ  mɔɔ bɛhye la. Ɛnee ɔdie yɛ magazine ne bie dahuu. Yemɔti yeangyɛ fee yɛɛ Belemgbunli ne nyianle yɛ Baebolo nwo mbuluku dɔɔnwo a! Yeanga ye zɔ, mekɛ mɔɔ Britian arane vale ɔ sa dole yɛ gyima ne azo wɔ ewiade konle mɔɔ tɔ zo nwiɔ anu la, ɔvale yɛ mbuluku mɔɔ ɔlɛ la ɔziele kpalɛ.

Belemgbunli Sobhuza II doale zo liele Alasevolɛ ne mɔ kɛnlɛma wɔ ye Suakunlu ɛkɛ wɔ Lobamba, bɔbɔ ɔdwu mekɛ ne bie a ɔfɛlɛ ɛsɔfoma kɛ bɛradie Baebolo nwo ɛdendɛlɛ ne bie. Mekɛ bie mɔɔ ɛnee adiema Helvie Mashazi ɛlɛkilehile Mateyu tile 23 ne anu la, ɛsɔfoma ekpunli bie vale ɛya na bɛbɔle mɔdenle kɛ bɛmaa yeagyakyi yeadɛnla aze. Noko Belemgbunli ne vale ɔ nwo liele nu, na ɔzele Adiema Mashazi kɛ ɔdoa ye ngilehilelɛ ne azo. Belemgbunli ne eza manle tievolɛma ne hɛlɛle Baebolo tɛkese mɔɔ bɛhanle nwolɛ edwɛkɛ wɔ ɛdendɛlɛ ne anu la!

Mekɛ fofolɛ mɔɔ adekpakyelɛnli bie manle ɛdendɛlɛ la, ɛsɔfoma nna mɔɔ diele ye la yele bɛ tɛladeɛ mɔɔ kile kɛ bɛle ɛsɔfoma la guale na bɛzele kɛ: “Kɛkala yɛnle ɛsɔfoma bieko, emomu yɛle Gyihova Alasevolɛ.” Akee bɛbizale adekpakyelɛnli ne saa ɔlɛ yɛ mbuluku ne mɔɔ Belemgbunli ne lɛ bie la bie a.

Ɔbɔ ye ɛvolɛ 1930 kɔdwu 1982 mɔɔ Belemgbunli ne ati bɔle aze la, ɔhilele ebulɛ kpole ɔmanle Gyihova Alasevolɛ ne mɔ na yeammaa awie biala angyegye bɛ ɔluakɛ bɛanva bɛ nwo bɛanwula Swazi awozonle nyɛleɛ nu. Ɛhye ati, Alasevolɛ ne mɔ hilele mɔɔ ɔyɛle la anwo anyezɔlɛ, na bɛzunle ye wɔ mekɛ mɔɔ ɔwule la.

Wɔ 2013 mɔlebɛbo, ɛnee nolobɔlɛma mɔɔ bo 3,000 la a wɔ Swaziland a. Menli kɛyɛ mgbe ko a wɔ maanle ne anu a, yemɔti nolobɔlɛnli ko biala ɔwɔ kɛ di menli 384 daselɛ. Bɛlɛ adekpakyelɛma 260 mɔɔ bɔ mɔdenle kpalɛ la wɔ asafo 90 anu, yɛɛ menli mɔɔ rale Ngakyelɛlilɛ ne abo wɔ 2012 la le 7,496. Ɔda ali wienyi kɛ bɛbahola bɛayɛ dɔɔnwo wɔ daselɛlilɛ gyima ne anu. Bɛdole nɔhalɛ ne anwo adiabo kpalɛ wɔ 1930 ne mɔɔ bɛlile daselɛ wɔ Swaziland la.—Yɛ tetedwɛkɛ mɔɔ wɔ South Africa la.

^ ɛden. 8 The Golden Age, June 30, 1937, mukelɛ 629.