Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Di Mɛla Kpalɛ Ne Azo Wɔ Daselɛlilɛ Nu

Di Mɛla Kpalɛ Ne Azo Wɔ Daselɛlilɛ Nu

“Mɔɔ bɛkpondɛ kɛ menli yɛ maa bɛ la, bɛdabɛ noko bɛyɛ zɔhane ala bɛmaa bɛ.”MAT. 7:12.

1. Asoo mɔɔ yɛyɛ yɛmaa menli wɔ daselɛlilɛ nu la kola maa debie kpalɛ fi nu ba ɔ? Maa neazo. (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.)

AGYALƐMA bie mɔɔ bɛwɔ Fiji la ɛlɛto ɛsalɛ avɛlɛ menli bɛamaa bɛara Kelaese ewule Ngakyelɛlilɛ ne abo. Mɔɔ bɛ nloa wɔ zo bɛlɛtendɛ bɛahile raalɛ bie wɔ ye sua ne anzi la, yɛɛ ezule ne bɔle ɔ bo kɛ ɔtɔ a. Adiema nrenya ne vale ekyima manle raalɛ ne, na ɔ nee ɔ ye veale ko abo. Agyalɛma ne anye liele kɛ bɛnwunle raalɛ ne wɔ Ngakyelɛlilɛ ne abo wɔ zɔhane nɔe ne la. Raalɛ ne hanle kɛ ɔngakye edwɛkɛ mɔɔ Alasevolɛ ne mɔ hanle la anu dɔɔnwo noko mɔɔ bɛyɛle la manle ɔ nye liele yemɔti ɛnee ɔwɔ kɛ ɔba Ngakyelɛlilɛ ne. Duzu a manle bɛlale nyɛleɛ kɛnlɛma ɛhye ali a? Agyalɛma ne lile mɔɔ bɛta bɛfɛlɛ ye Mɛla Kpalɛ ne la azo.

2. Duzu a le Mɛla Kpalɛ ne, na kɛzi yɛbahola yɛali zo ɛ?

2 Duzu a le Mɛla Kpalɛ ne? Yemɔ a le folɛ ne mɔɔ Gyisɛse dule kɛ: “Mɔɔ bɛkpondɛ kɛ menli yɛ maa bɛ la, bɛdabɛ noko bɛyɛ zɔhane ala bɛmaa bɛ [la].” (Mat. 7:12) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahola yɛava adehilelɛ ɛhye yɛali gyima ɛ? Yɛbalua ndenle nwiɔ azo titile. Mɔɔ lumua, ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo kɛ, ‘Saa ɔdaye a ɔle medame a, duzu a anrɛɛ mebahulo kɛ ɔyɛ ɔmaa me a?’ Akee, ɔwɔ kɛ yɛtoa zo yɛboa ahenle kɛmɔ yɛbahola la.1 Kɔl. 10:24.

3, 4. (a) Kilehile deɛmɔti tɛ mediema avinli ala a ɔwɔ kɛ yɛdi Mɛla Kpalɛ ne azo la anu. (b) Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

 3 Yɛta yɛdi Mɛla Kpalɛ ne azo wɔ mekɛ mɔɔ yɛwɔ yɛ mediema avinli la. Noko Gyisɛse anga kɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛwɔ nɔhalɛ ne anu la ala a, ɔwɔ kɛ yɛyɛ bɛ boɛ a. Ɔhanle Mɛla Kpalɛ ne anwo edwɛkɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔlɛkilehile mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ yɛmaa awie biala mɔɔ yɛ kpɔvolɛma bɔbɔ boka nwo anu la. (Bɛgenga Luku 6:27, 28, 31, 35.) Saa yɛbava Mɛla Kpalɛ ne yɛali gyima wɔ yɛ kpɔvolɛma afoa nu a, ɛnee nea kɛzi nwolɛ hyia kɛ yɛbava yɛali gyima wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛdi menli mɔɔ bɛ nuhua dɔɔnwo bɛahola afɛta “ngoane mɔɔ ɛnlɛ awieleɛ” la daselɛ la ɛ!Gyi. 13:48.

4 Akee yɛbazuzu kpuyia nna mɔɔ yɛbamaa yɛadɛnla yɛ adwenle nu wɔ mekɛ mɔɔ yɛwɔ daselɛlilɛ nu la anwo: Nwane mɔ a mekɔ bɛ ɛkɛ a? Nienwu a mekɔto bɛ a? Mekɛ boni a le mekɛ kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ mekɔ bɛ ɛkɛ a? Kɛzi ɔwɔ kɛ mebikye bɛ ɛ? Kɛmɔ yɛbanwu ye la, kpuyia ɛhye mɔ kola maa yɛsuzu bɛdabɛ mɔɔ yɛka edwɛkɛ ne yɛkile bɛ la nganeɛdelɛ nwo na yɛdua zo yɛbikye bɛ.1 Kɔl. 9:19-23.

NWANE MƆ A MEKƆ BƐ ƐKƐ A?

5. Kpuyia boni mɔ a yɛbahola yɛabiza yɛ nwo a?

5 Yɛka edwɛkɛ ne yɛkile baholɛ biala wɔ daselɛlilɛ nu. Yɛ nuhua ko biala lɛ ɛleka mɔɔ ɔvi nee ye ngyegyelɛ. (2 Edk. 6:29) Saa ɛkulo kɛ ɛka edwɛkɛ ne ɛkile awie a, biza ɛ nwo kɛ: ‘Saa ɔdaye a ɔlɛyɛ gyima ne mɔɔ melɛyɛ la a, anrɛɛ adwenle boni a mebahulo kɛ ɔbanyia ye wɔ me nwo a? Saa ɔbu me kɛ sonlamgbane bie mɔɔ de kpalɛ ye azo a, anrɛɛ me nye balie nwo ɔ? Anzɛɛ, mebahulo kɛ ɔbabu me bie ɔ?’ Kpuyia ɛhye mɔ mɔɔ yɛbazuzu nwo la bamaa yɛabu suamenle biala.

6, 7. Saa yɛyia awie mɔɔ kulo butule la wɔ daselɛlilɛ nu a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a?

6 Awie biala ɛngulo kɛ bɛbabu ye kɛ “ɔnle sonla kpalɛ.” Ndonwo ɛne: Kɛ Keleseɛnema la, yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbali folɛ mɔɔ Baebolo ne tu kɛ ‘yɛmaa yɛ nloa ɛdendɛlɛ ɛyɛ fɛ’ la azo kpalɛ. (Kɔl. 4:6) Noko kɛmɔ yɛnli munli la ati, ɔdwu mekɛ ne bie a yɛka edwɛkɛ na nzinlii yɛanlu yɛ nwo. (Gye. 3:2) Saa yɛka edwɛkɛ ɛtane yɛkile awie ɔluakɛ ninyɛne angɔ boɛ ammaa yɛ wɔ kenle ne anu la ati a, yɛnrɛhulo kɛ bɛbabu yɛ kɛ “yɛmbu” debie anzɛɛ “yɛndwenle sonla nwo.” Yɛ nye bala kɛ ahenle bade edwɛkɛ ne abo. Asoo tɛ zɔhane ala a, ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛyɛ yɛmaa menli ɔ?

7 Saa yɛkɔto awie mɔɔ kulo butule la wɔ daselɛlilɛ nu a, asoo ɔnle kɛ yɛnyia adwenle kpalɛ wɔ ɔ nwo ɔ? Asoo ɔlɛyia ngyegyelɛ wɔ gyima anzɛɛ sukulu la ati ɔ? Ewule bie ɛlɛgyegye ye ɔ? Mekɛ dɔɔnwo ne ala, suamenlema mɔɔ kɛva ɛya wɔ mɔlebɛbo ne la, saa Gyihova menli nee bɛ tendɛ bɛtɛɛ wɔ ɛbulɛ adenle zo a, bɛtie edwɛkɛ ne.Mrɛ. 15:1; 1 Pita 3:15.

8. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛka Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne yɛkile “menli muala” ɛ?

8 Yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne ɛlɛmaa awie biala ade edwɛkɛ ne. Kɛ neazo la, ɛvolɛ ekyi mɔɔ ɛpɛ nu la, anwubielɛ mɔɔ bo 60 la ɛra edwɛkɛ “Baebolo Ne Kakyi Sonla” mɔɔ wɔ Ɛzinzalɛ Arane ne anu la anu. Ɛnee menli mɔɔ bɛ nwo edwɛkɛ wɔ nu la bie mɔ le nwule, nzabovoma, amumuyɛma, anzɛɛ bɛnlo nyile ɛtane. Ɛnee bie mɔ noko le maanyɛlɛma, asɔne mgbanyima, anzɛɛ gyima ɛli bɛ ti. Na ɛnee bie mɔ bɔ ɛbɛla ɛtane. Noko akee, mɔɔ bɛdele edwɛkpa ne la, bɛ muala bɛliele Baebolo ɛzukoalɛ bɛdole nu, bɛyɛle nzenzaleɛ, na bɛrale nɔhalɛ ne anu. Ɛhye ati, ɔnle kɛ yɛnyia adwenle kɛ menli bie mɔ ɛnrɛdie Belemgbunlililɛ  edwɛkɛ ne ɛlɛ. (Bɛgenga 1 Kɔlentema 6:9-11.) Emomu, ɔwɔ kɛ yɛnwu kɛ “menli muala” bahola adie edwɛkpa ne.1 Kɔl. 9:22.

NIENWU A MEKƆTO BƐ A?

9. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛkile ɛbulɛ yɛmaa awie mɔ azua ɛ?

9 Nienwu a yɛkɔ menli ne anwo wɔ daselɛlilɛ nu a? Yɛta yɛkɔ bɛ azua nu. (Mat. 10:11-13) Menli kile ɛbulɛ maa azua nee agyapadeɛ a, yɛ nye die. Yeanyɛ boɛ fee la, yɛ azua nwo hyia yɛ. Yɛkpondɛ kɛ ɔyɛ ɛleka mɔɔ yɛkola yɛyɛ yɛ debie mɔɔ awie ɛngyegye yɛ na banebɔlɛ wɔ. Ɔwɔ kɛ yɛkile ɛbulɛ ko ne ala bie yɛmaa yɛ kpalɛzoamra. Yemɔti, wɔ azua nu daselɛlilɛ nu, ɔwɔ kɛ yɛdwenle mɔɔ yɛyɛ ye wɔ menli azua nu la anwo kpalɛ.Gyi. 5:42.

10. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛangyegye awie mɔ wɔ daselɛlilɛ nu ɛ?

10 Wɔ ewiade ɛhye mɔɔ amumuyɛma anwo ɛzo la anu, suamenlema dɔɔnwo ta nyia nyɛvolɛ nwo adwenle mɔɔ ɛndenrɛ. (2 Tem. 3:1-5) Yɛbahola yɛahoati menli nwo adwenle ɛhye mɔɔ ɛndenrɛ la. Maa yɛva ye kɛ yɛhɔ awuke bie anu na yɛbɔ findezo anlenkɛ ne anu. Saa awie anlie zo a, bie a yɛbanlea nvɛnzɛlɛ nu anzɛɛ yɛbaluolua alie ne anwo kɛ yɛkpondɛ suamenle ne. Nyɛleɛ zɛhae bagyegye suamenle ne wɔ ɛleka mɔɔ ɛwɔ la ɔ? Adwenle boni a ye kpalɛzoamra ne bɛanyia a? Nɔhalɛ, ɔwɔ kɛ yɛka edwɛkɛ ne yɛkile menli mɔɔ wɔ yɛ azɛlɛsinli ne anu la amuala. (Gyi. 10:42) Yɛ nwo pele yɛ kɛ yɛbaha edwɛkɛ kpalɛ ne, yɛɛ yɛlɛ adwenle kpalɛ noko. (Wulo. 1:14, 15) Noko akee, yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛnrɛyɛ debie mɔɔ bagyegye menli mɔɔ wɔ yɛ azɛlɛsinli ne anu la. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Yɛmkpondɛ kɛ yɛtenda awie agyakɛ anu na awie anyia yɛ gyima ne anwo edwɛkɛ ɛtane aha.” (2 Kɔl. 6:3) Saa yɛkile ɛbulɛ yɛmaa menli mɔɔ wɔ azɛlɛsinli ne anu la azua nee bɛ agyapadeɛ a, ɔmaa bie mɔ kola fa nɔhalɛ ne.Bɛgenga 1 Pita 2:12.

Bɛmaa yɛbu suamenlema nee bɛ agyadeɛ dahuu(Nea ɛdendɛkpunli 10)

MEKƐ BONI A MEKƆ BƐ ƐKƐ A?

11. Duzu ati a saa awie mɔ anzɛkye yɛ mekɛ a yɛ nye die nwo a?

11 Kɛ Keleseɛnema la, yɛ nuhua dɔɔnwo ɛnlɛ alagye. Amaa yɛali yɛ ɛzonlelilɛ nwo gyima la, yɛyɛ ninyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ la anwo ngyehyɛleɛ kpalɛ. (Ɛfɛ. 5:16; Fel. 1:10) Saa debie babɔ yɛ ngyehyɛleɛ bie anu a, ɔkola ɔmaa yɛ sa nu to. Yemɔti, saa awie mɔ ba yɛ nwo na bɛda ndelebɛbo ali na bɛanzɛkye yɛ mekɛ a, yɛ nye die nwo. Mekɛ mɔɔ Mɛla Kpalɛ ne wɔ yɛ adwenle nu la, kɛzi yɛbabu bɛdabɛ mɔɔ yɛka edwɛkɛ ne yɛkile bɛ la ɛ?

12. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanwu mekɛ kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛkɔ menli mɔɔ de yɛ azɛlɛsinli ne anu la ɛkɛ ɛ?

12 Ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛnwu mekɛ kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛkɔ suamenlema ɛkɛ la. Wɔ yɛ azɛlɛsinli ne anu, mekɛ boni a menli wɔ sua nu a? Mekɛ boni a ɔda ali kɛ bɛbadie yɛ a? Saa yɛnea ɛhye anwo yɛyɛ yɛ ngyehyɛleɛ a, ɔle kpalɛ. Wɔ maanle bie mɔ anu, yɛ azua nu daselɛlilɛ ne so ma kpalɛ wɔ nɔsolɛ nu. Saa zɔhane a ɔde ye wɔ ɛleka mɔɔ ɛwɔ la a, asoo ɛbahola wɔayɛ ngyehyɛleɛ wɔayɛ azua nu daselɛlilɛ ne wɔ zɔhane mekɛ ne ɔ? (Bɛgenga 1 Kɔlentema 10:24.) Yɛbahola yɛanyia diedi kɛ Gyihova bayila afɔle biala mɔɔ yɛbabɔ amaa yɛahola yɛahɔ menli mɔɔ bɛde yɛ azɛlɛsinli ne anu la anwo wɔ mekɛ kpalɛ nu la azo.

13. Kɛzi yɛbahola yɛahile ɛbulɛ yɛamaa suamenle bie ɛ?

13 Kɛzi yɛbahola yɛahile ɛbulɛ bieko yɛamaa awie biala ɛ? Saa yɛnyia awie mɔɔ ɔbadie la a, ɔwɔ kɛ yɛdi ye daselɛ kɛnlɛma noko ɔnle kɛ yɛsɛkye ye mekɛ.  Bie a suamenle ne ɛva mekɛ ɛhye ɛzie ɛkɛ ne kɛ ɔbava yeayɛ debie bie mɔɔ ɔbu ye kɛ nwolɛ hyia ye la. Saa ɔka kɛ ɔnlɛ alagye a, yɛbahola yɛaha kɛ yɛnrɛhyɛ noko ɔwɔ kɛ yɛdi yɛ edwɛkɛ zo. (Mat. 5:37) Saa yɛlɛdwula yɛ adwelielilɛ ne a, ɔwɔ kɛ yɛbiza ahenle mekɛ kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛsia yɛba la. Nolobɔlɛma bie mɔ ɛnwu kɛ ɔle kpalɛ kɛ bɛbaha kɛ: “Mekulo kɛ mebarakpɔla wɔ bieko. Asoo ɔwɔ kɛ medumua mefɛlɛ wɔ anzɛɛ meto wɔ nrɛlaleɛ kolaa na meara ɔ?” Saa yɛdi ngyehyɛleɛ mɔɔ ɔle kpalɛ ɔmaa menli mɔɔ bɛwɔ yɛ azɛlɛsinli ne anu la azo a, ɛnee yɛlɛsukoa Pɔɔlo, ɔhanle kɛ “mendwenle me ngome me kpalɛyɛlɛ nwo; mebɔ mɔdenle kɛ menwɔyɛ mɔɔ le kpalɛ maa awie biala la, amaa bɛalie bɛ ngoane.”1 Kɔl. 10:33.

KƐZI ƆWƆ KƐ MEBIKYE BƐ Ɛ?

14-16. (a) Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛda deɛmɔti yɛra suamenle ne ɛkɛ la ali wienyi yɛkile ye ɛ? Maa ndonwo. (b) Adenle ko mɔɔ neavolɛ adenduvo bie ɛnwu kɛ ɔboa la a le boni?

14 Maa yɛva ye kɛ kenle ko bie awie mɔɔ ɛnze ye la vɛlɛle wɔ wɔ fonu zo. Ɔle ɛyɛvolɛ, noko ɔbizale wɔ aleɛ mɔɔ ɛkulo la. Yɛbabiza yɛ nwo kɛ nwane a vɛlɛle la na duzu a ɔkpondɛ a. Bie a yɛbavi ɛbulɛ nu yɛ nee ye ali adwelie sikalɛ noko yɛbamaa yeanwu kɛ yɛkulo kɛ ɔpɛ edwɛkɛ ne azo. Noko, maa yɛva ye kɛ ahenle mɔɔ vɛlɛle la ɛla ɔ nwo ali kɛ ɔyɛ aleɛ nwo gyima na yeha ye wɔ adenle kɛnlɛma zo yehile yɛ kɛ ɔlɛ edwɛkɛ kpalɛ bie ɔmaa yɛ. Anrɛɛ yɛbadie ye kpalɛ. Yeanyɛ boɛ fee la, saa menli dua nrɛlɛbɛ adenle zo ka bɛ edwɛkɛ wienyi kile yɛ a, yɛsi  abotane yɛtie. Kɛzi yɛbahola yɛala nyɛleɛ kpalɛ ali yɛahile bɛdabɛ mɔɔ yɛyia bɛ wɔ daselɛlilɛ nu la ɛ?

15 Wɔ azɛlɛsinli dɔɔnwo anu, ɔwɔ kɛ yɛda deɛmɔti yɛkɔ suamenlema ɛkɛ la ali wienyi yɛkile bɛ. Nɔhalɛ, yɛlɛ edwɛkɛ kpalɛ mɔɔ suamenlema ɛnze a, noko fa ye kɛ yɛanla yɛ nwo ali na yɛva kpuyia ɛhye yɛbɔ yɛ adwelielilɛ ne abo arɛlevilɛ nu kɛ: “Saa ɛbahola wɔali ngyegyelɛ mɔɔ wɔ ewiade la anwo gyima a, anrɛɛ kɛzi ɛbayɛ ye ɛ?” Yɛze kɛ bodane mɔɔ ɔdaye ti yɛbabiza kpuyia ɛhye la a le kɛ yɛkpondɛ kɛ yɛnwu mɔɔ wɔ ahenle adwenle nu la na yɛ nee ye ka Baebolo ne anwo edwɛkɛ. Noko akee, bie a suamenle ne babiza kɛ: ‘Ɛvi nienwu, na duzu ati a ɛlɛbiza me kpuyia ɛhye a? Ɛhye mɔ amuala kile duzu?’ Yemɔti, ɔnle kɛ yɛmaa suamenle ne ahonle tu. (Fel. 2:3, 4) Kɛzi yɛbayɛ ye ɛ?

16 Neavolɛ adenduvo ko nwunle kɛ adenle ɛhye boa. Saa ɔbiza ahye ɔwie a, ɔfa Ɛkulo kɛ Ɛnwu Nɔhalɛ ne Ɔ? trate ne ko ɔmaa suamenle ne na ɔka kɛ: “Yɛlɛfa ɛhye ko yɛamaa awie biala mɔɔ de kpalɛ ye azo la ɛnɛ. Ɔkilehile kpuyia nsia mɔɔ menli dɔɔnwo biza la anu. Wɔ ɛdeɛ ɛ?” Adiema ne bɔ amaneɛ kɛ saa menli dɔɔnwo nwu bodane mɔɔ ɔdaye ti yɛrale bɛ ɛkɛ la a, bɛ ahonle ɛndu. Ɔba ye zɔ a, akee ɔnyɛ se kɛ yɛ nee bɛ bɛabɔ adwelielilɛ bo. Neavolɛ adenduvo ne akee biza ahenle kɛ: “Asoo wɔzuzu kpuyia ɛhye mɔ bie anwo ɛlɛ?” Saa suamenle ne kpa bie a, adiema ne buke trate ne anu na ɔ nee ye suzu mɔɔ Baebolo ne ka ye wɔ kpuyia ne anwo la anwo. Tɛ ye zɔ a, ɔkpa kpuyia ne ko na ɔtoa zo ɔ nee suamenle ne suzu nwo. Nɔhalɛ, yɛlɛ ndenle dɔɔnwo mɔɔ yɛdua zo yɛbɔ adwelielilɛ bo a. Wɔ ɛleka bie mɔ, bie a suamenlema ne bɛahulo kɛ yɛbu amaamuo bie mɔ kolaa na yɛaha yɛ edwɛkɛ ne. Debie mɔɔ anwo hyia la a le kɛ yɛbayɛ nzenzaleɛ wɔ kɛzi yɛka edwɛkɛ ne la anu amaa yɛahola yɛabikye menli mɔɔ wɔ yɛ azɛlɛsinli ne anu la.

KƆ ZO DI MƐLA KPALƐ NE AZO WƆ DASELƐLILƐ NU

17. Kɛmɔ yɛnwu ye wɔ edwɛkɛ ɛhye anu la, ndenle boni mɔ azo a yɛbahola yɛali Mɛla Kpalɛ ne azo a?

17 Ndenle mɔɔ yɛdua zo yɛdi Mɛla Kpalɛ ne azo wɔ daselɛlilɛ nu la bie a le boni? Yɛbu suamenle biala. Yɛbu suamenle ne awuke ne nee ye agyapadeɛ mɔɔ ɛha la. Yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbayɛ daselɛlilɛ ne wɔ mekɛ mɔɔ menli wɔ sua nu na bɛbadie la. Yɛɛ yɛda edwɛkɛ ne ali wɔ adenle kpalɛ zo wɔ yɛ azɛlɛsinli ne anu.

18. Saa yɛyɛ mɔɔ yɛkulo kɛ bɛyɛ bɛmaa yɛ la yɛmaa bɛdabɛ mɔɔ yɛyia bɛ wɔ azɛlɛsinli ne anu la a, nvasoɛ boni a bavi nu ara a?

18 Saa yɛyɛ mɔɔ yɛkulo kɛ menli yɛ maa yɛ la yɛmaa bɛdabɛ mɔɔ yɛ nee bɛ tendɛ wɔ yɛ azɛlɛsinli ne anu la a, nvasoɛ dɔɔnwo fi nu ba. Saa yɛda atiakunlukɛnlɛma ali na yɛdwenle menli nwo a, ɛnee yɛlɛmaa yɛ kɛnlaneɛ ne ada, yɛazi nvasoɛ mɔɔ wɔ Baebolo nu ngyinlazo zo la azo, na yɛawula yɛ anwuma Selɛ ne anyunlunyia. (Mat. 5:16) Bie a yɛbamaa menli dɔɔnwo ara nɔhalɛ ne anu ɔlua ndenle mɔɔ yɛdua zo yɛkɔ bɛ nwo la azo. (1 Tem. 4:16) Saa bɛdabɛ mɔɔ yɛka Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne yɛkile bɛ la tie anzɛɛ bɛandie a, yɛ kunlu dwo yɛ nwo ɔluakɛ yɛze kɛ yɛlɛyɛ mɔɔ yɛbahola la yɛava yɛawie yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne. (2 Tem. 4:5) Ɔrɛla ye kɛ yɛ nuhua ko biala bɛazukoa ɛzoanvolɛ Pɔɔlo mɔɔ ɔhɛlɛle kɛ: “Meyɛ ɛhye mɔ amuala wɔ Edwɛkpa ne ati, amaa meanyia nwolɛ nyilalɛ ne bie [la].” (1 Kɔl. 9:23) Ɛhye ati, bɛmaa yɛli Mɛla Kpalɛ ne azo wɔ yɛ daselɛlilɛ gyima ne anu dahuu.