Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Gyima Boni A Gyihova Kpondɛ Kɛ Mraalɛ Yɛ A?

Gyima Boni A Gyihova Kpondɛ Kɛ Mraalɛ Yɛ A?

“Awulae dendɛle tumi nu; na [mraalɛ] mɔɔ vale edwɛkɛ ne hɔle la zonle.”—EDW. 68:11.

1, 2. (a) Ahyɛlɛdeɛ boni a Nyamenle vale manle Adam a? (b) Kɛmɔti a Nyamenle bɔle raalɛ manle Adam ɛ? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.)

GYIHOVA ambɔ azɛlɛ ye mgbane. Ɔbɔle amaa menli “adɛnla” zo. (Aye. 45:18) Ɛnee Adam, dasanli mɔɔ lumua la di munli. Gyihova vale Yidɛn tola kɛnlɛma ne manle ye. Nea kɛzi nuhua mbaka, azudenle, nee nyɛmoa manle Adam anye liele a! Noko ɛnee debie bie mɔɔ hyia kpalɛ la ɛnle ɛkɛ. Gyihova hilele deɛ zɔhane wɔ mekɛ mɔɔ ɔhanle ɛhye la: “Ɔnle kpalɛ kɛ menwɔmaa sonla angomekye kɛdɛnla; mebabɔ ye ɛsaso boavolɛ meamaa ye.” Yemɔti Nyamenle manle Adam lafele kpole bie na ɔyele ɔ nvenle foa bowule ko ɔbɔle “raalɛ.” Adam anye liele kpalɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɔdwazole la! Ɔhanle kɛ: “Ɛhye le me mbowule nu bowule, ɔle me nwonane nu nwonane; bɛbavɛlɛ ye ‘Raalɛ’, ɔboalekɛ ɔvi sonla nrenya nu a ɔrale a.”Mɔl. 2:18-23.

2 Ɛnee raalɛ ne le ahyɛlɛdeɛ kɛnlɛma mɔɔ vi Nyamenle ɔluakɛ ɛnee ɔbayɛ nrenya ne boavolɛ mɔɔ fɛta. Eza ɔbawo. Yemɔti, ‘Adam donle ye Yive, ɔboalekɛ ɔle menli kɔsɔɔti bɛ nli.’ (Mɔl. 3:20) Nea ahyɛlɛdeɛ kɛnlɛma mɔɔ Nyamenle vale manle agyalɛma mɔɔ lumua la a! Ɛnee bɛbahola bɛawo  mralɛ mɔɔ di munli. Yemɔti, ɛnee azɛlɛ ne kɔsɔɔti bayɛ paladaese mɔɔ menli mɔɔ di munli la a de zo a, na bɛanlea ninyɛne mɔɔ die ɛnwomenle la azo.Mɔl. 1:27, 28.

3. (a) Duzu a ɛnee ɔwɔ kɛ Adam nee Yive yɛ na Nyamenle ayila bɛ a, noko boni a zile a? (b) Kpuyia boni a yɛbazuzu nwo a?

3 Amaa Adam nee Yive asa aha nyilalɛ ɛhye mɔ la, ɛnee ɔwɔ kɛ bɛyɛ tieyɛ bɛmaa Gyihova na bɛdie ye tumililɛ ne bɛto nu. (Mɔl. 2:15-17) Saa bɛyɛ zɔ a, yɛɛ bɛbahola bɛayɛ mɔɔ Nyamenle kpondɛ kɛ bɛyɛ la a. Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ, Seetan, “mɔmoane ɛwɔlɛ ne,” bɛlɛbɛlale bɛ ɔmanle bɛyɛle ɛtane bɛtiale Nyamenle la. (Yek. 12:9; Mɔl. 3:1-6) Duzu a atuadelɛ ɛhye ɛmaa yera mraalɛ nwo zo a? Duzu a mraalɛ mɔɔ sulo Nyamenle la yɛle wɔ tete ne a? Kɛmɔti a yɛkola yɛka kɛ Keleseɛne mraalɛ mɔɔ bɛwɔ ɛkɛ ɛnɛ la “zonle” ɛ?Edw. 68:11.

MƆƆ ƐNEE ATUADELƐ NE KILE LA

4. Nwane a lile ɛtane mɔɔ agyalɛma mɔɔ lumua yɛle la anwo ɛzonle a?

4 Bɛbizale Adam deɛmɔti ɔyɛle anzosesebɛ la, ɔbuale Gyihova kɛ: “Raalɛ ne mɔɔ ɛvale ye ɛmanle me la, yemɔ a vale manle me a, yɛɛ menlile a.” (Mɔl. 3:12) Adam kpole kɛ ɔbalie ye nvonleɛ yeado nu, na eza ɔvale ye ɛtane ne anwo ɛzonle ɔdole raalɛ ne nee Gyihova, Bɔvolɛ ne mɔɔ bɔle raalɛ ne la anwo zo! Adam nee Yive a vonle a, noko Adam a lile nwolɛ ɛzonle a. Yemɔti, ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle kɛ, “ɛtane luale sonla ko [Adam] anwo zo a rale ewiade, na sonla ko ne ɛtane ne vale ewule rale.”Wulo. 5:12.

5. Duzu a alesama tumililɛ ɛmaa yela ali a?

5 Seetan manle Adam nee Yive nyianle adwenle kɛ bɛngyia Gyihova kɛ bɛ Tumivolɛ. Ɛhye maa bɛbiza tumililɛ nwo kpuyia kɛ: Nwane a fɛta kɛ ɔdi tumi a? Amaa Gyihova abua kpuyia ɛhye la, yemaa alesama adenle bɛli tumi mekɛ ekyi. Boni a ɛvi nu ɛra a? Ngyegyelɛ ngome. Menli mɔɔ bo 100,000,000 la ɛwu konle nu wɔ ɛvolɛ ɛya ko mɔɔ ɛze la anu. Ɛhye le daselɛ mɔɔ di boa Baebolo nu edwɛkɛ ɛhye a: “Sonla ɔdaye ɔnlɛ ɔ nwo; sonla ɔdaye ɔnlɛ ye ngoane zo tumi.” (Gyɛ. 10:23) Ɛhye ati a, nɔhalɛ Keleseɛnema gyi Gyihova Tumililɛ ne anzi la.Bɛgenga Mrɛlɛbulɛ 3:5, 6.

6. Kɛzi bɛbu mraalɛ wɔ ɛleka bie mɔ ɛ?

6 Mraalɛ nee mrenya kɔsɔɔti nwu amaneɛ wɔ ewiade ɛhye mɔɔ Seetan a di zo la anu. (Nolo. 8:9; 1 Dwɔn 5:19) Mraalɛ boka menli mɔɔ bɛta bɛku bɛ kpalɛ la anwo. Kɛ neazo la, ɛye mraalɛ nsa biala a, nuhua ko ahu anzɛɛ ye mgbɔnla ɛyɛ ye basabasa ɛlɛ. Wɔ amaamuo dɔɔnwo anu, bɛbu mrenya bɛtɛla mraalɛ ɔluakɛ bɛsuzu kɛ mrenya nyi a bɛnea bɛ awovolɛ na bɛwo bɛmaa abusua ne. Wɔ ɛleka bie mɔ noko, bɛbu mraalɛ kɛ bɛ nwo ɛngyia yemɔti bɛnrenzɛ bɛ a ɛnee bɛye bɛ bɛgua.

7. Duzu mɔlebɛbo a Nyamenle vale manle nrenya nee raalɛ mɔɔ bɛlumua la ɛ?

7 Gyihova anye ɛnlie mraalɛ mɔɔ bɛyɛ bɛ basabasa la anwo. Ɔ nee mraalɛ di ye wɔ adenle kɛnlɛma zo yɛɛ ɔbu bɛ kpalɛ. Kɛzi Gyihova bu mraalɛ la da ali wɔ kɛzi ɔbɔle Yive la anu, yeambɔ ye kɛ Adam akɛlɛ, na emomu, boavolɛ mɔɔ fɛta. Ɛhye ati, wɔ ninyɛnebɔlɛ kenle nsia ne azo, “Nyamenle nwunle kɛ debie biala mɔɔ yeyɛ la le kpalɛ kpole.” (Mɔl. 1:31) Nɔhalɛ, “debie biala” mɔɔ Gyihova yɛle la “le kpalɛ kpole.” Ɔmanle mrenya nee mraalɛ amuala mɔlebɛbo kpalɛ!

 MRAALƐ MƆƆ ƐNEE GYIHOVA GYI BƐ NZI LA

8. (a) Ka alesama subane nwo edwɛkɛ. (b) Nwane mɔ a Nyamenle boa bɛ a?

8 Alesama subane bɔle ɔ bo zɛkyele wɔ Yidɛn atuadelɛ ne anzi, na ɛnɛ yemɔ bɛnga. Baebolo ne hanle kɛ “awieleɛ mekɛ ne anu,” menli bala subane ɛtane ali. (2 Tem. 3:1-5) Noko wɔ alesama tetedwɛkɛ nu, ‘Tumivolɛ Awulae Gyihova’ ɛhɔ zo ɛboa mrenya nee mraalɛ mɔɔ fa bɛ rɛle wula ye nu, bɛdi ye mɛla zo, na bɛfa ye bɛyɛ bɛ Tumivolɛ la dahuu.Bɛgenga Edwɛndolɛ 71:5.

9. Menli nyɛ a nyianle bɛ ti wɔ Azuyilɛ ne anu a, na kɛmɔti ɛ?

9 Wɔ Nowa mekɛ zo, Gyihova vale Azuyilɛ zɛkyele ɛtanevolɛma amuala, menli ekyi bie a nyianle bɛ ti a. Saa ɛnee Nowa amediema mrenya nee mraalɛ tɛte aze wɔ zɔhane mekɛ ne a, bɛdabɛ noko bɛwule wɔ Azuyilɛ ne anu. (Mɔl. 5:30) Noko mrenya nee mraalɛ mɔɔ nyianle bɛ ti wɔ Azuyilɛ ne anu la dodo sɛ. Menli mɔɔ nyianle bɛ ti la a le Nowa, ɔ ye, bɛ mra mrenya nsa ne, nee bɛ ye mɔ. Bɛnyianle ngoane ɔluakɛ bɛzulole Nyamenle na bɛyɛle ye ɛhulolɛdeɛ. Alesama mgbe mgbe mɔɔ kɛkala de aze la kɔsɔɔti vi menli mɔtwɛ ɛhye mɔɔ Gyihova liele bɛ ngoane la anu.Mɔl. 7:7; 1 Pita 3:20.

10. Kɛzi Gyihova yilale tete selɛma ne aye mɔ mɔɔ ɛnee sulo ye la ɛ?

10 Ɛvolɛ dɔɔnwo anzi, Nyamenle boale tete selɛma aye mɔ mɔɔ ɛnee sulo ye la, yɛɛ ɔbɔle bɛ nwo bane. Bɛanyɛ adendɛbɛnzoabo yemɔti Gyihova yilale bɛ. (Dwuudu 16) Ɔbayɛ se kɛ yɛbaha kɛ Ebileham aye Sɛla mɔɔ bu debie la dendɛle ɔ nzo abo wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔwɔ kɛ bɛfi Yule mɔɔ ɛkɛ ne yɛ fɛ na bɛkɔtɛnla ndanlɛ sua nu kɛ nyɛvolɛ wɔ manle gyɛne zo la. Emomu, ‘Sɛla yɛle tieyɛ manle ɔ hu Ebileham na ɔvɛlɛle ye ɔ menle.’ (1 Pita 3:6) Suzu Relɛbɛka mɔɔ ɛnee le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ vi Gyihova nee yelɛ kpalɛ la noko anwo. Tɛ mgbane a ɔ hu Ayezeke ‘hulole ye somaa, manle ɔ rɛle kyekyele na ɔ rɛle vile ɔ nli ewule ne la.’ (Mɔl. 24:67) Nea kɛzi ɔle nyilalɛ kpole kɛ ɛnɛ, mraalɛ mɔɔ bɛsulo Nyamenle kɛ Sɛla nee Relɛbɛka la boka Nyamenle menli ne anwo a!

11. Kɛzi Hibulu mraalɛ nwiɔ lale akɛnrasesebɛ ali ɛ?

11 Mɔɔ ɛnee Yizilayɛma le ngɛkɛlɛ wɔ Yigyibiti la, bɛrayɛle maanle kpole, yemɔti Falo lile mɛla kɛ bɛhu Hibulunli adɔma biala mɔɔ le nrenya la. Noko ɛnee Yizilayɛ mraalɛ nwiɔ a gyi mraalɛ mɔɔ die awolɛ ne la ati a. Bɛfɛlɛ bɛ Hyɛfela nee Pua. Bɛanli Falo mɛla ne azo. Bɛlale akɛnrasesebɛ ali, ɔluakɛ bɛzulole Gyihova bɛdɛlale Falo. Ɔlua zo Nyamenle manle bɛbɔle ɛdane.Ade. 1:15-21.

12. Duzu a ɔhyia kɛ yɛnwu ye wɔ Dɛbola nee Gyeeyɛle anwo a?

12 Wɔ Yizilayɛ ndɛnebuavolɛma mekɛ ne anu, Nyamenle kpale Dɛbola kɛ ngapezonli raalɛ. Dɛbola manle ndɛnebuavolɛ Balake anwosesebɛ yɛɛ ɔboale ɔmanle Yizilayɛma nyianle bɛ ti wɔ bɛ agbɔvolɛ sa nu, noko eza ɔhanle kɛ, tɛ Balake a banyia Keenama mɔɔ bɛbali bɛ nwo zo konim la anwo nganvolɛ ne a, ɔluakɛ Gyihova baye Keenama sogya kpanyinli Sesɛla “amaa raalɛzinli.” Ɛhye rale nu amgba wɔ mekɛ mɔɔ raalɛ bie mɔɔ ɔnle Yizilayɛnli mɔɔ bɛfɛlɛ ye Gyeeyɛle hunle Sesɛla la.Maa. 4:4-9, 17-22.

13. Duzu a Baebolo ne ka ye wɔ Abegeli anwo a?

13 Eza suzu raalɛ nɔhavo Abegeli mɔɔ dɛnlanle aze ɛvolɛ mɔɔ bo 1,100 na bɛawo Kelaese la anwo. Baebolo ne ka ɔ nwo edwɛkɛ kɛ ɔze nrɛlɛbɛ, noko ɔ hu  Neebale le nzisi, sonlamgbane yɛɛ koasea. (1 Sam. 25:2, 3, 25) Ɛnee Devidi nee ye menli ne ɛbɔ Neebale mboane nee ye sonvolɛma anwo bane, noko mekɛ mɔɔ bɛbizale ye moalɛ la, “ɔbɔle bɛ aholoba,” yeammaa bɛ debie biala. Ɛhye yɛle Devidi nyane kpalɛ yemɔti ɔyɛle kɛ ɔkahu Neebale nee ye awuke nu mrenya kɔsɔɔti. Abegeli dele ɛhye ala la, ɔyɛle ye ndɛ ɔvale kpanwo nee nwanye ɔhɔmanle Devidi nee ye menli ne amaa bɛanga mogya bɛangua. (1 Sam. 25:8-18) Nzinlii, Devidi zele Abegeli kɛ: “Ayɛlɛyelɛ ɛha [Gyihova], Yizilayɛ Nyamenle ne, mɔɔ zoanle wɔ kɛ ɛnɛ demua ye ɛ nee me ɛyia la.” (1 Sam. 25:32) Mɔɔ Neebale wule la, Devidi gyale Abegeli.1 Sam. 25:37-42.

14. Duzu gyima a Hyalɛm amra mraalɛ ne boale manle bɛyɛle a, na kɛzi Keleseɛne mraalɛ ɛlɛyɛ mɔɔ bɛyɛle la bie ɛnɛ ɛ?

14 Mekɛ mɔɔ Babelɔnma zɛkyele Gyɛlusalɛm nee ye ɛzonlenlɛ sua ne wɔ 607 K.Y.M. la, mrenya, mraalɛ, nee ngakula dɔɔnwo wule. Nihɛmaya nleanle manle bɛdole suakpole ne bane ne bieko wɔ ɛvolɛ 455 K.Y.M. Menli mɔɔ boale la bie mɔ a le Hyalɛm, mɔɔ ɛnee sie Gyɛlusalɛm maanzinli ne foa ko la amra mraalɛ ne mɔ. (Nih. 3:12) Bɛvile bɛ ɛhulolɛ nu bɛyɛle gyima mɔɔ menli ɛmbu ye la. Nea kɛzi yɛ nye sɔ Keleseɛne mraalɛ dɔɔnwo mɔɔ fa anyelielɛ boa teokelase suazilɛ wɔ ndenle ngakyile zo ɛnɛ la ɛ!

MRAALƐ MƆƆ ZONLENLE NYAMENLE WƆ ƐVOYA MƆƆ LUMUA ANU LA

15. Nwolɛ adenle titile boni a Gyihova vale manle Mɛle a?

15 Wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua yɛ mekɛ ye anu, Gyihova vale nwolɛ adenle titile bie mɔ manle mraalɛ wɔ ye ɛzonlenlɛ nu. Bɛ nuhua ko a le Mɛle mɔɔ ɛnee ɛnze nrenya la. Mekɛ mɔɔ ɛnee Dwosefi nee ye ɛyɛ agyalɛ ngyehyɛleɛ na bɛtɛgyale la, sunsum nwuanzanwuanza ne manle ɔnrenzɛle. Kɛmɔti a Nyamenle kpale ye kɛ ɔyɛ Gyisɛse ɔ nli ɛ? Ɔbayɛ kɛ ɛnee ɔlɛ subane ngɛnlɛma mɔɔ baboa ye yeamaa yeatete ɔ ra ne a. Nea nwolɛ adenle mɔɔ ɔnyianle kɛ sonla kpole mɔɔ ɛdɛnla azɛlɛ ye azo ɛlɛ la ɔ nli a!Mat. 1:18-25.

16. Maa neazo mɔɔ kile kɛzi Gyisɛse nee mraalɛ lile la.

16 Gyisɛse nee mraalɛ lile ye boɛ. Yɛva raalɛ ne mɔɔ ɛnee yedudu mogya ɛvolɛ 12 la kɛ neazo. Ɔbule Gyisɛse anzi ɔzɔle ye tɛladeɛ ne anu. Kɛ anrɛɛ Gyisɛse badea ye la, ɔzele ye kɛ: “Me ra raalɛ, wɔ diedi ɛlie wɔ ngoane. Fa anzonudwolɛ kɔ na wɔ ewule ne ɛhɔ bɔkɔɔ.”Maake 5:25-34.

17. Nwanwane debie boni a zile ɛvolɛ 33 Y.M. Pɛntekɔso kenle ne a?

17 Mraalɛ bie mɔ zonlenle Gyisɛse nee ye ɛzoanvolɛ ne mɔ. (Luku 8:1-3) Na wɔ ɛvolɛ 33 Y.M. Pɛntekɔso kenle ne, mrenya nee mraalɛ 120 a nyianle Nyamenle sunsum ne a. (Bɛgenga Gyima ne 2:1-4.) Bɛhanle sunsum nu ahyɛlɛdeɛ ɛhye anwo edwɛkɛ kɛ: “Mebawola [Gyihova ɛne] me Sunsum ne meagua awie biala anwo zo: bɛ mra mrenya nee bɛ mra mraalɛ baha me nrɛlaleɛ ne . . . mebawola me Sunsum ne meagua sonvolɛ mrenya nee mraalɛ anwo zo.” (Dww. 2:28, 29) Nyamenle luale zɔhane ahyɛlɛdeɛ ne mɔɔ ɔvale ɔmanle wɔ Pɛntekɔso kenle ne la azo ɔlale ye ali kɛ yeye ye banebɔlɛ yevi Yizilayɛma mɔɔ ɛkpɔkye la anwo zo yehɔ ‘Nyamenle Yizilayɛ’ ne mɔɔ mrenya nee mraalɛ a wɔ nu la anwo zo. (Gal. 3:28; 6:15, 16) Felepe amra mraalɛ nna ne boka Keleseɛne mraalɛ mɔɔ yɛle ɛzonlenlɛ gyima ne wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua anu la anwo.Gyi. 21:8, 9.

 MRAALƐ NE MƆ “ZONLE”

18, 19. (a) Nwolɛ adenle boni a Nyamenle ɛva ɛmaa mrenya nee mraalɛ wɔ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu a? (b) Duzu a edwɛndovo ne hanle ye wɔ mraalɛ mɔɔ ka edwɛkɛ ne la anwo a?

18 Mɔɔ 1800 ne mɔ ɛlɛkɔ ye awieleɛ la, mrenya nee mraalɛ ekyi bie ala a hilele nɔhalɛ ne anwo anyelielɛ a. Bɛmɛ a bɛlumuale bɛdabɛ mɔɔ bɛlɛmaa Gyisɛse ngapezo ɛhye ara nu ɛnɛ la anyunlu a: “Bɛbabɔ Edwɛkpa ɛhye mɔɔ fane Anwuma Belemgbunlililɛ ne anwo la nolo wɔ aleɛabo amuala, amaa yeayɛ daselɛlilɛ yeamaa aleɛabo amra kolaa na awieleɛ ne ara.”Mat. 24:14.

19 Ɛnɛ, zɔhane Baebolo Sukoavoma ekyi ne ɛrayɛ Gyihova Alasevolɛ mɔɔ bɛbo 8,000,000. Menli gyɛne mɔɔ bo 11,000,000 la noko kile Baebolo ne nee yɛ gyima ne anwo anyezɔlɛ ɔlua Gyisɛse ewule Ngakyelɛlilɛ ne mɔɔ bɛba ye ɛvolɛ biala la azo. Wɔ maanle dɔɔnwo anu, menli ɛhye mɔ dodo ne le mraalɛ. Eza wɔ ewiade amuala, mraalɛ mɔɔ bɛbo 1,000,000 la le Belemgbunlililɛ ne anwo mekɛ kɔsɔɔti nolobɔvoma. Gyihova ɛmaa mraalɛ nwolɛ adenle titile wɔ ye ɛzonlenlɛ nu. Ɛhye maa edwɛndovo ne edwɛkɛ ne ba nu: “Awulae dendɛle tumi nu; na [mraalɛ] mɔɔ vale edwɛkɛ ne hɔle la zonle.”Edw. 68:11.

Mraalɛ mɔɔ bɛlɛbɔ edwɛkpa ne nolo la “zonle” (Nea ɛdendɛkpunli 18, 19)

NYILALƐ DƆƆNWO WƆ ƐKƐ MAA MRAALƐ MƆƆ SONLE NYAMENLE LA

20. Nwane mɔ a ɔwɔ kɛ yɛsukoa bɛ nwo debie a?

20 Mekɛ ɛnrɛmaa adenle yɛnrɛzuzu mraalɛ nɔhavoma dɔɔnwo mɔɔ bɛ nwo kɛlɛtokɛ wɔ Baebolo ne anu la anwo kɛkala. Noko, yɛ muala yɛbahola yɛazukoa bɛ nwo debie wɔ Baebolo ne nee yɛ mbuluku ne mɔ anu. Kɛ neazo la, yɛbahola yɛadwenledwenle Wulutu nɔhalɛlilɛ ne anwo. (Wulu. 1:16, 17) Saa yɛkenga Belemgbunli raalɛ Ɛseta anwo edwɛkɛ a, ɔbamaa yɛ diedi ne anu amia. Mraalɛ zɛhae mɔ mɔɔ yɛbazukoa bɛ nwo debie wɔ yɛ nɔsolɛ Abusua Ɛzonlenlɛ ne abo la, baboa yɛ. Saa yɛtɛgyale noko a, yɛ ngome yɛbahola yɛazukoa bɛ nwo debie.

21. Kɛzi mraalɛ mɔɔ sulo Nyamenle la ɛli nɔhalɛ ɛmaa ye wɔ ngyegyelɛ mekɛ nu ɛ?

21 Yɛnwu kɛ Gyihova yila mraalɛ mɔɔ fa nɔhalɛlilɛ yɛ daselɛlilɛ gyima ne la yɛɛ ɔboa bɛ wɔ sɔnea mekɛ nu. Neazo ɛne, wɔ Nazi nee Komunis tumililɛ ne anu, mraalɛ dɔɔnwo gyinlanle bɛ munli nu ɔnva nwo kɛ bɛbole bɛ na bie mɔ wule ɔlua tieyɛ mɔɔ bɛyɛle bɛmanle Nyamenle la ati. (Gyi. 5:29) Kɛmɔ ɛnee ɔde ye wɔ tete ne la, ɛnɛ, Keleseɛne mraalɛ nee bɛ gɔnwo mɔ diedima gyi Nyamenle tumililɛ ne anzi. Ɛhye ati, Gyihova ɛzɔ bɛ sa fema ne anu kɛmɔ ɔyɛle tete Yizilayɛma la na ɔlɛse bɛ kɛ: “Bɛmmasulo na mebaboa bɛ.”Aye. 41:10-13.

22. Nyilalɛ boni a yɛ nye la kɛ yɛbanyia ye kenlebie a?

22 Ɔnrɛhyɛ, mrenya nee mraalɛ mɔɔ sulo Nyamenle la bamaa azɛlɛ ne ayɛ paladaese na bɛaboa bɛdabɛ mɔɔ bɛbadwazo bɛ la bɛamaa bɛazukoa Gyihova bodane ne mɔ anwo debie. Kolaa na zɔhane mekɛ ne adwu la, saa yɛle mrenya anzɛɛ mraalɛ a, bɛmaa yɛbu adenle mɔɔ yɛnyia kɛ ‘yɛbabɔ nu yɛazonle’ la kɛ ɔsonle bolɛ kpole kpalɛ.Zɛf. 3:9.