Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Gyihova Kile Yɛ Ewiade Amuala Ngilehilelɛ Gyima Ne Adenle

Gyihova Kile Yɛ Ewiade Amuala Ngilehilelɛ Gyima Ne Adenle

“Medame a mele [Gyihova] bɛ Nyamenle ne, mɔɔ kilehile bɛ maa bɛyɛ kpalɛ, na ɔdi bɛ nyunlu ɔkilehile bɛ adenle mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛdua nu la.”AYEZAYA 48:17.

1. Duzu a ɛmaa edwɛkɛhanlɛ gyima ne ɛyɛ se a?

MEKƐ mɔɔ Gyihova menli bɔle ɔ bo kɛ bɛbɔ edwɛkpa ne nolo wɔ ɛvolɛ mɔɔ bo 130 mɔɔ ɛze ɛhɔ anu la, bɛyiale ngyegyelɛ dɔɔnwo. * Kɛmɔ Keleseɛnema mɔɔ wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua la anu de la, ɛnee bɛle ekpunli ekyii yɛɛ bɛhanle edwɛkɛ mɔɔ menli dɔɔnwo anye ɛnlie nwolɛ la. Menli bie mɔ bule bɛ kɛ bɛnze nwoma. Nzinlii mɔɔ bɛvuandinle Seetan bɛdole azɛlɛ ye azo la, bɛkpɔle bɛ. (Yekile 12:12) Sumunli zɔhane mekɛ ne, bɛlɛbɔ edwɛkpa ne nolo wɔ “awieleɛ mekɛ” ɛhye mɔɔ “anwongyelelɛ dɔɔnwo” wɔ nu la anu.2 Temɔte 3:1.

2. Duzu a Gyihova ɛlɛyɛ aboa yɛ yeamaa yɛaha edwɛkɛ ne a?

2 Noko Gyihova ɛlɛboa ye menli ne. Ɔkulo kɛ bɛbɔ edwɛkpa ne nolo wɔ ewiade amuala, na ɔnrɛmaa debie biala ɛnrɛzi zɔhane gyima ne adenle. Yeboa ye menli ne yemaa bɛhwe bɛ nwo bɛvi adalɛ ɛzonlenlɛ nwo na bɛlɛsonle ye wɔ adenle mɔɔ ɔdie ɔto nu la azo. Ɔyɛle zɔhane ala wɔ tete ne wɔ mekɛ mɔɔ ɔliele Yizilayɛma ɔvile Babelɔn la. (Yekile 18:1-4) Mɔɔ Gyihova kilehile yɛ la boa yɛ. Ɔmaa yɛkola yɛtɛnla anzondwolɛ nu, na ɔtete yɛ ɔmaa yɛkilehile awie mɔ ɔ nwo debie. (Kenga Ayezaya 48:16-18.) Gyihova kile yɛ gyima ne adenle ɛdeɛ, noko ɔngile kɛ dahuu ɔmaa ninyɛne kakyi wɔ ewiade ne anu amaa yɛahola yɛaha edwɛkɛ ne. Nɔhalɛ nu, ninyɛne bie mɔ mɔɔ ɛsisi ewiade la ɛmaa yɛhola yɛyɛ yɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne. Noko Seetan ewiade ne kɔ zo kpɔ yɛ na yɛyia ngyegyelɛ ngakyile. Gyihova moalɛ zo a yɛkola yɛka edwɛkɛ ne a.Ayezaya 41:13; 1 Dwɔn 5:19.

3. Kɛzi Daneɛle ngapezo ne ɛra nu ɛ?

3 Daneɛle hanle dole ɛkɛ ne kɛ awieleɛ mekɛ ne anu, menli dɔɔnwo bade Baebolo ne anu nɔhalɛ ne abo. (Kenga Daneɛle 12:4.) Ɔka ekyii na “awieleɛ mekɛ ne” abɔ ɔ bo la, Gyihova manle ye menli ne dele Baebolo ngilehilelɛ mɔɔ nwolɛ hyia la abo na bɛkpole Keleseɛnemaanle ne adalɛ ngilehilelɛ ne mɔ. Ɛnɛ, ye menli ne ɛlɛkilehile Baebolo nu nɔhalɛ ne wɔ ewiade amuala. Ɔda ali wienyi kɛ Daneɛle ngapezo ne ɛra nu. Menli kɛyɛ mgbe mɔtwɛ ɛzukoa nɔhalɛ ne na bɛlɛkilehile awie mɔ. Yemɔti, ninyɛne mɔɔ ɛboa Gyihova menli ɛmaa bɛlɛbɔ edwɛkpa ne nolo wɔ ewiade amuala la bie a le boni?

BAEBOLO BO ƐHILELƐ

4. Ɔkadwu 1900 la, ɛnee bɛhile Baebolo ne abo wɔ aneɛ nyɛ anu?

4 Ɛnɛ, menli dɔɔnwo lɛ Baebolo, ɛhye boa yɛ maa yɛkilehile bɛ edwɛkpa ne. Noko ɛnee tɛ kɛ ɔde ye mekɛ bie la ɛne. Wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu, ɛnee Keleseɛnemaanle ne anu ɛsɔfo ne mɔ ɛngulo kɛ menli kenga Baebolo ne. Bɛkpɔle menli mɔɔ ɛnee bɛkenga la na bɔbɔ bɛhunle menli mɔɔ ɛnee bɛkile ɔ bo la. Noko akee, wɔ 1800 ne mɔ anu, ahyehyɛdeɛ bie mɔ yɛle Baebolo ne anzɛɛ ye foa bie wɔ aneɛ kɛyɛ 400 anu. Ɔkadwu 1900 la, ɛnee menli dɔɔnwo lɛ Baebolo. Noko ɛnee bɛnde edwɛkɛ mɔɔ wɔ nu la abo.

5. Gyima boni a Gyihova Alasevolɛ ɛyɛ ɛva ɛhile Baebolo ne abo a?

5 Ɛnee Gyihova menli ze kɛ ɔwɔ kɛ bɛkilehile menli mɔɔ Baebolo ne kilehile la, na zɔhane a bɛyɛle a. Alumua ne, bɛvale Baebolo ngakyile mɔɔ wɔ ɛkɛ la bɛlile gyima na bɛvale bie bɛmanle menli. Ɔvi 1950 mɔɔ ba la, bɛyɛle New World Translation of the Holy Scriptures, ne anzɛɛ ye foa bie wɔ aneɛ mɔɔ bo 120 la anu. Wɔ 2013 anu, bɛyɛle Nrelenza New World Translation ne fofolɛ. Fofolɛ ɛhye mɔɔ bɛyɛ la abo ɛdelɛ nee ɔ bo ɛhilelɛ ɛnyɛ se. Na saa yɛfa Baebolo mɔɔ menli te ɔ bo la yɛdi gyima a, ɔnyɛ se kɛ yɛbahilehile bɛ nɔhalɛ ne.

ANZONDWOLƐ MEKƐ

6, 7. (a) Konle boni a ɛhɔ zo wɔ ɛvolɛ 100 mɔɔ ɛze ɛhɔ la anu a? (b) Kɛzi maanle bie mɔ anu anzondwolɛ mekɛ ɛboa ɛmaa yɛha edwɛkɛ ne ɛ?

6 Wɔ ɛvolɛ 100 mɔɔ ɛze ɛhɔ la anu, bɛho konle dɔɔnwo, ewiade amuala konle nwiɔ ne boka nwo. Menli mgbe dɔɔnwo ɛwu. Yemɔti adenle boni azo a bɛnyia anzondwolɛ a, na kɛzi yeboa Gyihova menli yemaa bɛha edwɛkɛ ne ɛ? Wɔ ewiade konle ne mɔɔ tɔ zo nwiɔ la anu, ɛnee Nathan Knorr a ɛlɛkile Gyihova Alasevolɛ gyima ne adenle a. Wɔ nyianu bie mɔɔ bɛyɛle ye wɔ 1942 la abo, ɔmanle ɛdendɛlɛ kɛnlɛma bie mɔɔ ati se “Anzondwolɛ—Asoo ɔbahyɛ?” Adiema Knorr hilehilele ngapezo mɔɔ wɔ Yekile tile 17 la anu na ɔgyinlanle zo ɔhanle kɛ Amagɛdɔn ɛtɛnyianle ɛtɛbale. Konle ne anzi, anzondwolɛ bara.Yekile 17:3, 11.

7 Nɔhalɛ nu, ɛhye ɛngile kɛ konle ne pɛle nu la, bɛnyianle anzondwolɛ wɔ ɛleka biala. Ɔvi ewiade konle ne mɔɔ tɔ zo nwiɔ la azo, menli dɔɔnwo ɛwu wɔ konle ngakyile nu. Noko bɛnyia anzondwolɛ wɔ maanle dɔɔnwo anu mɔɔ ɔmmaa ɔnyɛ se kɛ Gyihova menli baha edwɛkɛ ne a. Duzu a ɛvi nu ɛra a? Wɔ ewiade konle ne mɔɔ tɔ zo nwiɔ la anu, ɛnee Gyihova Alasevolɛ ɛndwu 110,000. Noko ɛnɛ, asɛɛ bɛdwu mgbe mɔtwɛ! (Kenga Ayezaya 60:22.) Nɔhalɛ nu, yɛkola yɛbɔ edwɛkpa ne nolo yɛkile menli dɔɔnwo wɔ anzondwolɛ mekɛ nu.

ANYUHƆLƐ ƐRA ADENDULƐ NU

8, 9. Duzu ati a adendulɛ ɛnyɛ se a, na kɛmɔti a ɛhye boa yɛ gyima ne ɛ?

8 Mekɛ mɔɔ Gyihova menli bɔle edwɛkɛhanlɛ gyima ne abo wɔ United States la, ɛnee adendulɛ ɛnla aze. Wɔ 1900, mɔɔ ɛnee bɛbɔ The Watch Tower, ne ɛyɛlɛ bo kɛyɛ ɛvolɛ 21 anzi la, ɛnee ahale kɛyɛ 8,000 yɛɛ adenle kpalɛ ekyi bie ala a wɔ maanle ne anu a. Noko ɛnɛ, ahale mɔɔ bo mgbe mgbe foa la wɔ ewiade amuala yɛɛ bɛlɛ ndenle kpalɛ wɔ ɛleka dɔɔnwo. Yemɔti yɛkola yɛfa kale yɛkɔ ɛleka mɔɔ ɛmbikye azuamgbole yɛɛ ɛkɛ ɛhɔlɛ ɛnla aze la yɛkɔka edwɛkɛ ne. Noko saa yɛde ɛleka mɔɔ adendulɛ ɛnla aze na ɔwɔ kɛ yɛtia adenle tendenle bɔbɔ a, yɛyɛ biala mɔɔ yɛbahola la yɛfa yɛka edwɛkɛ ne yɛkile menli wɔ ɛleka biala mɔɔ bɛwɔ la.Mateyu 28:19, 20.

Yɛyɛ biala mɔɔ yɛbahola la yɛka edwɛkɛ ne yɛkile menli wɔ ɛleka biala mɔɔ bɛwɔ la

9 Eza yɛfa ninyɛne ngakyile yɛtu adenle. Yɛfa Baebolo nee mbuluku yɛgua ahale, meli, yɛɛ keteke nu yɛkɔ ɛleka. Ɛhye kile kɛ wɔ dapɛne ekyi bie anu, yɛkola yɛfa mbuluku yɛmaa mediema mɔɔ bɛwɔ moa la. Maangyebakyi zo neavolɛma, Ɔfese Kɔmatii nu amra, edwɛkpatɛlɛvolɛma nee menli gyɛne fa anwumalɛne tu adenle kɔmaa ɛdendɛlɛ wɔ nyianu bo na bɛboa asafo ngakyile. Neazo Eku ne anu amra yɛɛ mediema mrenya mɔɔ wɔ ewiade amuala gyima ne ati la noko fa anwumalɛne kɔ maanle dɔɔnwo anu na bɛmaa mediema mrenya nee mraalɛ anwosesebɛ na bɛtete bɛ. Ɛhye mɔ kɔsɔɔti boa Gyihova menli maa bɛyɛ ko.Edwɛndolɛ 133:1-3.

ANEƐ NEE EDWƐKƐ BO ƐHILELƐ

10. Kɛzi Nrelenza ɛdɛlɛ ewiade amuala ɛ?

10 Wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua la anu, ɛnee menli mɔɔ wɔ Wulomu Maanle ne anu la ka Giliki. Ɛnɛ, menli dɔɔnwo te Nrelenza. Nɔhalɛ nu, English as a Global Language buluku ne ka kɛ ɛkyɛ menli mɔɔ wɔ ewiade ye la anu nna a, bɛ nuhua ko ka Nrelenza anzɛɛ bɛte. Menli dɔɔnwo sukoa Nrelenza ɔluakɛ bɛka ye wɔ gyima, maanyɛlɛ, abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛ, yɛɛ ninyɛne mɔɔ bɛyɛ la anu wɔ ewiade amuala.

11. Kɛzi Nrelenza ɛboa Gyihova menli gyima ne ɛ?

11 Nrelenza mɔɔ bɛka ye wɔ ɛleka dɔɔnwo la ɛboa ɛmaa nɔhalɛ ne ɛdɛlɛ. Dɛba ne, ɛnee bɛyɛ yɛ mbuluku ne wɔ Nrelenza nu ala. Ɛnee menli dɔɔnwo kola kenga ɔluakɛ bɛka Nrelenza wɔ ewiade amuala. Bɛka Nrelenza noko wɔ yɛ ewiade amuala gyima ne ati. Bɛtete mediema mrenya nee mraalɛ mɔɔ bɛvi maanle ngakyile nu na bɛte Nrelenza la wɔ yɛ sukulu ne mɔ anu wɔ Patterson, New York.

Gyihova Alasevolɛ mɔɔ bɛwɔ ewiade amuala la ka aneɛ tagyee ne na bɛyɛ ko

12. Aneɛ nyɛ a yɛkile edwɛkɛ bo wɔ nu a, na kɛzi kɔmputa maa yɛkola yɛyɛ ɛhye ɛ?

12 Noko ɔle yɛ gyima kɛ yɛbabɔ edwɛkpa ne nolo yɛahile menli mɔɔ wɔ ewiade la kɔsɔɔti. Ɛhye ati a yɛkile yɛ mbuluku ne mɔ abo wɔ aneɛ mɔɔ bo 700 la anu a. Kɛzi yɛkola yɛyɛ ɛhye ɛ? Kɔmputa nee zolɛ gyimalilɛ le kɛ MEPS, boa maa yɛkola yɛkile edwɛkɛ bo. Ɔlua ɛhye ati, Gyihova Alasevolɛ mɔɔ bɛwɔ ewiade amuala la kola ka aneɛ tagyee ne na bɛyɛ ko.Kenga Zɛfanaya 3:9.

MƐLA NEE KƆƆTO KPƆKƐZILƐ

13, 14. Kɛzi mɛla nee kɔɔto kpɔkɛzilɛ ɛboa yɛ ɛ?

13 Wulomuma mɛla boale ɛvoya ne mɔɔ lumua la anu Keleseɛnema wɔ ndenle dɔɔnwo azo manle bɛhanle edwɛkɛ ne. Ɛnɛ noko, mɛla mɔɔ wɔ maanle dɔɔnwo anu la boa yɛ wɔ yɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne anu. Kɛ neazo la, mɛla mɔɔ wɔ United States la maa menli nyia adenle kɔ asɔne mɔɔ bɛkulo, ka bɛ diedi nwo edwɛkɛ, na bɛkola bɛyia nu. Ɛhye kile kɛ yɛkola yɛkɔ debiezukoalɛ na yɛka edwɛkɛ ne wɔ maanle ne anu. Eza yɛkola yɛyɛ ewiade amuala gyima ne anwo ngyehyɛleɛ wɔ yɛ ewiade amuala gyima ne ati wɔ United States. Nɔhalɛ nu, ɛnee ɔwɔ kɛ yɛkɔ kɔɔto wɔ mekɛ bie mɔ anu na yɛabɔ adenle mɔɔ yɛlɛ yɛka edwɛkpa ne la anwo bane. (Felepaema 1:7) Mɔɔ ndɛnebuavolɛma mɔɔ wɔ zɔhane kɔɔto ne mɔ anu bɔle mɔdenle kɛ bɛdie nwolɛ adenle mɔɔ yɛfa yɛbɔ edwɛkpa ne nolo la, yɛvale yɛhɔle kɔɔto mgbole nu na yɛlile konim fane dɔɔnwo.

14 Yɛva fanwodi mɔɔ yɛlɛ yɛsonle Gyihova na yɛka edwɛkɛ ne la yɛhɔ kɔɔto wɔ maanle dɔɔnwo noko anu. Ɛleka mɔɔ bɛlile bɛtiale yɛ la, yɛvale yɛhɔle maanle maanle avinli kɔɔto. Kɛ neazo la, yɛta yɛfa edwɛkɛ yɛkɔ Europe Kɔɔto Mɔɔ Nea Sonla Fanwodi Nwo Edwɛkɛ Zo la ɛkɛ. Ɔkadwu June 2014 la, ɛnee zɔhane kɔɔto ne ɛbua edwɛkɛ 57 mɔɔ yɛvale yɛhɔle ɛkɛ la kɛ yɛdi benle, yɛɛ ɔwɔ kɛ maanle dɔɔnwo mɔɔ wɔ Europe la die zɔhane kɔɔto ne kpɔkɛzilɛ to nu. Ɔnva nwo kɛ ‘aleɛabo amra amuala kpɔ yɛ la,’ maanle dɔɔnwo anu mɛla maa yɛnyia fanwodi yɛsonle Gyihova.Mateyu 24:9.

ADWULESO NINYƐNE MƆƆ ƐBOA YƐ

Yɛfa mbuluku yɛmaa wɔ aneɛ dɔɔnwo anu

15. Ndenle boni azo a bɛnyia anyuhɔlɛ wɔ mbulukuyɛlɛ nu a, na kɛzi ɛhye ɛboa yɛ ɛ?

15 Ndenle fofolɛ mɔɔ bɛdua zo bɛyɛ mbuluku la ɛboa ɛmaa yɛbɔ edwɛkpa ne nolo yɛhile menli dɔɔnwo. Wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu, ɛnee debie mɔɔ Johannes Gutenberg yɛle wɔ kɛyɛ 1450 anu la a bɛdua zo bɛyɛ mbuluku a. Noko wɔ ɛvolɛ 200 mɔɔ ɛze ɛhɔ la anu, bɛnyia anyuhɔlɛ wɔ kɛzi bɛyɛ mbuluku la anu. Bie mɔ maa bɛkola bɛpelente mbuluku ne kpalɛ na eza ɔyɛ ndɛ. Eza ɔmmaa ɔnyɛ se kɛ bɛbayɛ kɛlata na bɛakpomgba mbuluku nzi. Kɛzi ɛhye ɛboa yɛ mbulukuyɛlɛ ne ɛ? Wɔ 1879, bɛyɛle Ɛzinzalɛ Arane mɔɔ lumua la wɔ Nrelenza nu ala. Ɛnee nvoninli ɛnle nu, yɛɛ bɛyɛle ngoko 6,000. Ɛnɛ, bɛyɛ Ɛzinzalɛ Arane ne wɔ aneɛ mɔɔ bo 200 la anu. Nvoninli ngɛnlɛma wɔ nu yɛɛ bɛyɛ ko biala dodo kɛyɛ mɔɔ bo 50,000,000.

16. Ninyɛne boni a ɛboa yɛ ɛmaa yɛbɔ edwɛkpa ne nolo wɔ ewiade amuala a? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.)

16 Ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ bɛyɛ ye wɔ ɛvolɛ 200 mɔɔ ɛze ɛhɔ anu la ɛboa Gyihova menli ɛmaa bɛbɔ edwɛkpa ne nolo. Yɛlumua yɛha keteke, kale nee anwumalɛne nwo edwɛkɛ. Noko, basekɛ, milahyinli mɔɔ bɛfa bɛtaape, bɛfa bɛyɛ anyezinlirama mbuluku, telefuu, kamera, edwɛkɛ mɔɔ bɛbɔ bɛtie, video, riledio, kɔmputa yɛɛ Intanɛte wɔ ɛkɛ. Tɛ Gyihova menli a yɛle ninyɛne ɛhye mɔ a, noko bɛdua zo bɛyɛ Baebolo nee mbuluku ngakyile na bɛbɔ edwɛkpa ne nolo wɔ aneɛ dɔɔnwo anu wɔ ewiade amuala. Wɔ adenle ɛhye azo bɛno ‘maanle maanle ne meleke,’ kɛmɔ bɛhanle bɛdole ɛkɛ wɔ Baebolo ne anu la.Kenga Ayezaya 60:16.

Gyihova kulo yɛ na ɔkpondɛ kɛ ɔ nee yɛ bɔ nu yɛ gyima

17. (a) Duzu a ɛla ali wienyi wɔ edwɛkɛhanlɛ gyima ne anwo a? (b) Duzu ati a Gyihova kulo kɛ yɛ nee ye yɛ gyima a?

17 Ɔda ali wienyi kɛ Gyihova ɛlɛkile yɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne adenle. Tɛ kɛ yɛanyɛ gyima ɛhye a Gyihova ɛnrɛhola ye yɛ la ati a ɔlɛmaa yɛayɛ bie a, na kɛmɔ ɔkulo yɛ na ɔkpondɛ kɛ ɔ nee yɛ bɔ nu yɛ gyima la ati ɔ. Yɛdua edwɛkɛhanlɛ gyima ne azo yɛkile kɛ yɛkulo Gyihova nee menli. (Maake 12:28-31; 1 Kɔlentema 3:9) Yɛ nye die kɛ Gyihova ɛlɛboa yɛ yeamaa yɛaha edwɛkɛ ne wɔ ewiade amuala la. Bɛmaa yɛva nwolɛ adenle biala mɔɔ yɛkɛnyia la yɛha Gyihova nee ye Belemgbunlililɛ ne anwo edwɛkɛ yɛhile menli!

^ ɛden. 1 Ɔvi 1870 mɔɔ ba la, ɛnee bɛfɛlɛ Gyihova menli Baebolo Sukoavoma. Wɔ 1931, bɛvale duma Gyihova Alasevolɛ bɛdole bɛ nwo zo.Ayezaya 43:10.