Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Kɛzi Mgbanyima Tete Awie Mɔ Maa Bɛfɛta La

Kɛzi Mgbanyima Tete Awie Mɔ Maa Bɛfɛta La

“Fa ngilehilelɛ ne mɔɔ ɛdele ɛvile me ɛkɛ ne . . .  la wula bɛdabɛ mɔɔ ɛdie bɛ ɛdi kɛ bɛkɛhola ye kilehile la asa anu.”2 TEMƆTE 2:2.

1. (a) Nzɔne a Nyamenle azonvolɛ ɛnwu ye wɔ ndetelɛ nwo a, na kɛzi ɔfane yɛ nwo ɛnɛ ɛ? (b) Nzɔne a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

NYAMENLE menli ɛnwu ye kɛ ndetelɛ nee debie mɔɔ bɛnwu ye kpalɛ la maa ngɔzo. Kɛ neazo la, Ebilam vale ‘ye menli mɔɔ yetete bɛ’ la honle liele Lɔɔto. (Mɔlebɛbo 14:14-16) Edwɛndolɛma mɔɔ dole edwɛne yeyɛle Gyihova wɔ Belemgbunli Devidi mekɛ zo la ɛnee “ze bɛ gyima ne anye zo.” (1 Edwɛkɛsisilɛ 25:7) Noko ɛnee ɔwɔ kɛ bɛtete menli ɛhye mɔ. Ɛnɛ, ɔwɔ kɛ yɛko yɛtia Seetan nee ye ewiade ne. (Ɛfɛsɛsema 6:11-13) Eza yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbaye Gyihova ayɛlɛ ɔlua ye duma ne mɔɔ yɛbamaa awie mɔ anwu ye la azo. (Hibuluma 13:15, 16) Amaa yɛanyia ngɔzo la, ɔwɔ kɛ bɛtete yɛ kɛ Nyamenle tete azonvolɛ ne mɔ la. Gyihova ɛva awie mɔ ɛtetelɛ ɛwula mgbanyima ne mɔ asa nu wɔ asafo ne anu. (2 Temɔte 2:2) Ndenle boni mɔ a mgbanyima bie mɔ ɛlua zo ɛtete mediema mrenyia amaa bɛanlea Gyihova menli a?

MAA SUKOAVO NE ƐNYIA GYIHOVA ANWO ƐLƆLƐ KPOLE

2. Kolaa na kpanyinli ahile sukoavo bie ninyɛne fofolɛ la, nzɔne a ɔbahola yeayɛ a, na duzu ati ɔ?

2 Yɛbahola yɛava kpanyinli yɛatoto ɛyazonlɛnli nwo. Kolaa na ɛyazonlɛnli alua ma la, ɔwɔ kɛ ɔfa ninyɛne mɔɔ bamaa aleɛ ne ayɛ kpalɛ la ɔgua azɛlɛ ne azo. Zɔhane ala a kolaa na kpanyinli ahile sukoavo bie ninyɛne fofolɛ la, bie a ɔbahola ɔ nee sukoavo ne azuzu Baebolo ngyinlazo mɔɔ bamaa yeava mɔɔ ɔlɛsukoa yeayɛ gyima la anwo.1 Temɔte 4:6.

3. (a) Saa kpanyinli bie nee sukoavo bie ɛlɛbɔ adawu a, kɛzi ɔbahola yeava Gyisɛse edwɛkɛ mɔɔ wɔ Maake 12:29, 30 la yeali gyima ɛ? (b) Kɛzi asɔne mɔɔ kpanyinli bie bayɛ la bahola aha sukoavo bie ɛ?

3 Ɔwɔ kɛ ɛte kɛzi nɔhalɛ ne ka sukoavo ne adwenle nee ye nganeɛdelɛ la abo. Amaa wɔayɛ zɔ la, bie a ɔwɔ kɛ ɛbiza ye kɛzi ɔ nwo zo ɛyilalɛ ne ɛha ye kpɔkɛzilɛ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la. Kpuya zɔhane bahola amaa bɛabɔ kɛzi bɛfi bɛ ahonle muala anu bɛsonle Gyihova la anwo adawu. (Kenga Maake 12:29, 30.) Ɛbahola ɛ nee ye ayɛ asɔne na wɔazɛlɛ Gyihova kɛ ɔva ye sunsum nwuanzanwuanza ne ɔboa ye wɔ ye ndetelɛ ne anu. Saa adiema ne te kɛ ɛlɛyɛ asɔne wɔamaa ye a, ɔbamaa yeayɛ dɔɔnwo!

4. (a) Ka Baebolo nu edwɛkɛ mɔɔ bahola amaa sukoavo bie anyia ngɔzo la bie mɔ? (b) Saa mgbanyima ɛlɛtete awie mɔ a bodane boni a ɔwɔ kɛ bɛfa bɛsie bɛ nye zo a?

4 Saa ɛbɔ ɔ bo kɛ ɛtete sukoavo ne a, ɔle kpalɛ kɛ ɛ nee ye bazuzu Baebolo nu edwɛkɛ mɔɔ bamaa yeanwu kɛ ɔwɔ kɛ ɔboa, ɔmaa bɛnyia ye nu anwodozo na ɔbɛlɛ ɔ nwo aze la anwo. (1 Arelemgbunli 19:19-21; Nihɛmaya 7:2; 13:13; Gyima ne 18:24-26) Subane ɛhye mɔ baboa sukoavo ne kɛmɔ ninyɛne mɔɔ bɛfa bɛgua azɛlɛ zo a ɔmaa aleɛ yɛ kpalɛ de la. Ɔbamaa sukoavo ne anyia ngɔzo ndɛndɛ. Jean-Claude mɔɔ ɔle kpanyinli wɔ France la se, saa ɔlɛtete sukoavo bie a ye bodane a le kɛ ɔboa ye yeamaa yeava Baebolo ngyinlazo yeazi kpɔkɛ kpalɛ. Ɔse: “Mekpondɛ mekɛ mɔɔ mebahola me nee sukoavo ne agenga ngɛlɛlera ne amaa ‘meabuke ɔ nye’ meamaa yeanwu “nwanwane ninyɛne” mɔɔ wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la.” (Edwɛndolɛ 119:18) Ndenle gyɛne mɔɔ ɛbahola wɔalua zo wɔaboa sukoavo bie la a le boni?

MAA ƆVA BODANE NEE KƐZI ƆBADWU NWO LA ƆZIE Ɔ NYE ZO

5. (a) Kɛzi bɛ nee awie suzu bodane mɔɔ gyi ɔ nye zo wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu la anwo a ɔboa ɛ? (b) Nzɔne ati a ɔwɔ kɛ mgbanyima tete bɛdabɛ mɔɔ bɛtɛde ngakula la ɛ? (Nea ɔ bo ɛkɛ edwɛkɛ ne.)

5 Biza sukoavo ne bodane mɔɔ gyi ɔ nye zo wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu la. Saa bodane biala ɛngyi ɔ nye zo a, maa ɔva bie mɔɔ ɔbahola yeadwu nwo la ɔzie ɔ nye zo. Fa wuluwuluyɛlɛ ka bodane mɔɔ ɛnee gyi ɛ nye zo nee kɛzi ɔmaanle ɛ nye liele wɔ mekɛ mɔɔ ɛdwule nwolɛ la anwo edwɛkɛ kile ye. Ɛhye ɛnyɛ se noko ɔboa. Victor mɔɔ le kpanyinli nee adekpakyelɛnli wɔ Africa la se: “Mekɛ mɔɔ ɛnee mele kakula la, kpanyinli bie bizale me bodane mɔɔ gyi me nye zo la anwo kpuya ekyi. Kpuya zɔhane mɔ maanle mendwenlenle me ɛzonlenlɛ gyima ne anwo kpalɛ.” Mgbanyima mɔɔ lɛ anwubielɛ la se ɔle kpalɛ kɛ bɛbatete mediema mrenyia wɔ bɛ ngakula nu, bie a wɔ mekɛ mɔɔ bɛtɛdwule ɛvolɛ 20 bɔbɔ la. Ɛbahola wɔanlea bɛ ɛvolɛ ne anwo wɔamaa bɛ gyima wɔ asafo ne anu. Saa bɛtete mediema mrenyia wɔ bɛ ngakula nu a, bɛlɛnyi na bɛlɛyia ninyɛne mɔɔ twehwe adwenle dɔɔnwo bɔbɔ la a, ɔbahola yeamaa bɛava bɛ adwenle bɛazie bodane mɔɔ gyi bɛ nye zo la azo.Kenga Edwɛndolɛ 71:5, 17. *

Maa adiema nrenyia bie ɛnwu deɛmɔti ɔwɔ kɛ ɔyɛ gyima mɔɔ wɔva wɔmaa ye la, na kanvo ye wɔ ye mɔdenlebɔlɛ ne anwo (Nea ɛdendɛkpunli 5-8)

6. Adenle kpalɛ boni a Gyisɛse luale zo tetele awie mɔ a?

6 Amaa sukoavo ne anyia ɛhulolɛ kɛ ɔbazonle la, saa ɛka mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔyɛ la ɛkile ye a ɛnee ɔtɛwiele. Eza ɔwɔ kɛ ɛkilehile deɛmɔti ɔwɔ kɛ ɔyɛ zɔ la anu. Gyisɛse, Kilehilevolɛ Kpole ne zele ye ɛzoanvolɛ ne mɔ kɛ bɛha edwɛkɛ ne. Noko ɔlimoale ɔhanle deɛmɔti ɔwɔ kɛ bɛyɛ zɔ la ɔhilele bɛ. Ɔhanle kɛ: “Bɛva tumi muala mɔɔ wɔ anwuma nee aze la bɛmaa me. Yemɔti bɛhɔ maanle ti nee maanle bo, bɛmaa menli ɛrayɛ me ɛdoavolɛma.” (Mateyu 28:18, 19) Kɛzi ɛbahola wɔazukoa adenle mɔɔ Gyisɛse luale zo tetele awie mɔ la ɛ?

7, 8. (a) Kɛzi mgbanyima bahola azukoa kɛzi Gyisɛse tetele awie mɔ la ɛ? (b) Nzɔne ati a ɔwɔ kɛ yɛkanvo sukoavo bie ɛ? (d) Nzuzulɛ boni mɔ a bahola aboa mgbanyima amaa bɛatete awie mɔ ɛ? (Nea ɛlɛka “ Kɛzi Bɛtete Awie Mɔ La.”)

7 Saa ɛka ɛkile adiema nrenyia bie kɛ ɔyɛ gyima bie a, dua Baebolo ne azo maa ɔnwu deɛmɔti gyima ɛhye anwo hyia la. Saa ɛyɛ ye zɔhane a, ɛbamaa yeanwu ye kɛ Baebolo ngyinlazo ti a ɔwɔ kɛ ɔyɛ ninyɛne ɛhye mɔ a na tɛ mɛla ti ɔ. Kɛ neazo la, saa ɛka ɛkile adiema nrenyia bie kɛ ɔziezie Belemgbunlililɛ Asalo ne anuhɔlɛ ne mɔɔ ɔnrɛmaa awie ɛnrɛboda a, ɛbahola wɔagenga Taetɛse 2:10 wɔahile ye. Maa ɔnwu kɛzi ye gyima ne bamaa bɛadie Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne kpalɛ la. Eza maa sukoavo ne ɛdwenle kɛzi ye gyima ne mɔɔ ɔbayɛ la baboa mgbanyima mɔɔ bɛwɔ asafo ne anu la anwo. Adawubɔlɛ zɛhae bamaa sukoavo ne adwenle menli nwo kpalɛ adɛla mɛla. Saa ɔnwu kɛzi ye gyima ne ɛlɛboa mediema mrenyia nee mraalɛ la a, ɔbamaa ɔ nye alie ɔluakɛ ɔlɛsonle awie mɔ.

8 Bieko, saa sukoavo ne ɛlɛfa wɔ nzuzulɛ ne ayɛ gyima a, kanvo ye. Kɛzi ɛhye anwo hyia ɛ? Kɛmɔ nzule maa baka nyi na ɔ nwo yɛ se la, saa ɛkanvo sukoavo bie a, ɔbamaa yeanyia ngɔzo wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu.—Fa toto Mateyu 3:17 anwo.

NGYEGYELƐ BIEKO

9. Nzɔne ati a mediema mrenyia ngakula bie mɔ anva Nyamenle ɛzonlenlɛ anlimoa bɛ ɛbɛlabɔlɛ nu ɛ?

9 Ɔbahola yeayɛ se yeamaa mgbanyima mɔɔ bɛde maanle mɔɔ bɛdi boɛ anu la kɛ bɛbamaa mediema mrenyia mɔɔ bɛwɔ bɛ ɛvolɛ 20 anzɛɛ 30 anu na bɛzɔne la anwosesebɛ kɛ bɛyɛ dɔɔnwo wɔ asafo ne anu. Mgbanyima mɔɔ bɛlɛ anwubielɛ wɔ maanle kɛyɛ 20 azo la hanle deɛmɔti bɛdie bɛdi kɛ mediema mgbavolɛ ɛngulo kɛ bɛyɛ dɔɔnwo wɔ asafo ne anu la anwo edwɛkɛ hilele yɛ. Bɛ nuhua dɔɔnwo hanle kɛ mekɛ mɔɔ mediema mrenyia bie mɔ le ngakula la, bɛ awovolɛ ammaa bɛanva bodane bie mɔ bɛanzie bɛ nye zo wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu. Na mekɛ mɔɔ ɛnee mediema ngakula bie mɔ kulo kɛ bɛyɛ dɔɔnwo la, bɛ awovolɛ maanle bɛvale nwomazukoalɛ kpole anzɛɛ ewiade ne anu bodane bɛziele bɛ nye zo! Yemɔti bɛanva Nyamenle ɛzonlenlɛ bɛanlimoa bɛ ɛbɛlabɔlɛ nu.Mateyu 10:24.

10, 11. (a) Kɛzi kpanyinli bahola aboa adiema nrenyia bie ngyikyingyikyi yeamaa yeahakyi ye adwenle ɛ? (b) Ngɛlɛlera boni mɔ a kpanyinli bahola ava aboa adiema nrenyia bie a, na nzɔne ati ɔ? (Nea ɔ bo ɛkɛ edwɛkɛ ne.)

10 Saa adiema bie anye ɛnlie nwo kɛ ɔbayɛ dɔɔnwo wɔ asafo ne anu a, ɔbahyia mɔdenlebɔlɛ nee abotane na bɛahola bɛamaa yeahakyi ye adwenle, noko ɔbayɛ boɛ. Saa ɛyazonlɛnli tenrɛdenrɛ baka bie a, ɔkola ɔnyi fɔɔnwo. Zɔhane ala a ɛbahola wɔaboa adiema nrenyia bie ngyikyingyikyi wɔamaa yeanwu kɛ ɔwɔ kɛ ɔkakyi ye adwenle na ɔdie ɛzonlelilɛ dɔɔnwo ɔto nu wɔ asafo ne anu a. Noko kɛzi ɛbayɛ ye ɛ?

11 Bɔ mɔdenle fa adiema ne agɔnwolɛ. Maa ɔnwu ye kɛ asafo ne hyia ɔ nwo. Akee mekɛ ɛlɛkɔ la, ɛ nee ye ɛzuzu ngɛlɛlera mɔɔ bamaa yeadwenle Gyihova mɔɔ yeyila ɔ nwo zo yemaa ye anwo la anwo. (Nolobɔvo ne 5:4; Ayezaya 6:8; Mateyu 6:24, 33; Luku 9:57-62; 1 Kɔlentema 15:58; 2 Kɔlentema 5:15; 13:5) Bɔ mɔdenle biza ye kpuya ɛhye mɔ maa ɔha ye ahonle: ‘Ɛwɔkɛ boni a ɛbɔle Gyihova wɔ mekɛ mɔɔ ɛyilale wɔ ngoane zo ɛmaanle ye la ɛ? Ɛnea a kɛzi Gyihova dele nganeɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛzɔnenle wɔ la ɛ?’ (Mrɛlɛbulɛ 27:11) ‘Kɛzi Seetan dele nganeɛ ɛ?’ (1 Pita 5:8) Tumi wɔ ngɛlɛlera ɛhye mɔ anu na bɛbahola bɛaha adiema nrenyia bie ahonle kpalɛ.Kenga Hibuluma 4:12. *

SUKOAVOMA, BƐLI NƆHALƐ

12, 13. (a) Subane boni a Yilaehya lale ye ali kɛ sukoavo a? (b) Kɛzi Gyihova yilale Yilaehya nɔhalɛlilɛ ne azo ɛ?

12 Mediema mrenyia mgbavolɛ, asafo ne hyia bɛ moalɛ! Subane boni mɔ a bamaa bɛanyia ngɔzo wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu a? Amaa bɛanwu mualɛ ne la, bɛmaa yɛzuzu edwɛkɛ bie mɔɔ zile tete sukoavo Yilaehya ɛbɛlabɔlɛ nu la anwo.

13 Kɛyɛ ɛvolɛ 3,000 mɔɔ ɛze ɛhɔ la, ngapezonli Yilaegya zele kpavolɛ Yilaehya kɛ ɔraboa ye. Yilaehya kponlenle zo ɛkɛ ne ala na ɔyɛle gyima mɔɔ ba aze la ɔmaanle ngapezonli ne. (2 Arelemgbunli 3:11) Yilaegya vale ɛvolɛ kɛyɛ nsia tetele Yilaehya. Akee ɔka ekyi ngapezonli Yilaegya gyima ne ba awieleɛ wɔ Yizilayɛ la, ɔzele ye boavolɛ ne kɛ ɔbahola yeagyakyi moalɛ mɔɔ ɔfa ɔmaa ye la. Noko Yilaehya hanle ye fane nsa kɛ: “Menrɛkpɔkye me nwo menrɛvi ɛ nwo ɛlɛ.” Ɔbɔle kpɔkɛ kɛ ɔnrɛgyakyi ye kilehilevolɛ ne ɛlɛ. Na Gyihova yilale Yilaehya nɔhalɛlilɛ ne azo ɔlua anwoma kpole ne mɔɔ maanle Yilaegya zo ɔ nee ye hɔle anwuma mɔɔ ɔmaanle ɔnwunle ye la azo.2 Arelemgbunli 2:1-12.

14. (a) Kɛzi sukoavoma bahola azukoa Yilaehya ɛ? (b) Nzɔne ati a ɔwɔ kɛ sukoavo ne di nɔhalɛ a?

14 Kɛ sukoavo la, kɛzi ɛbahola wɔazukoa Yilaehya ɛ? Die gyimalilɛ mɔɔ ba aze bɔbɔ la to nu ndɛndɛ. Kakye kɛ wɔ kilehilevolɛ ne le ɛ gɔnwo. Ka kile ye kɛ ɛ nye sɔ mɔɔ ɔlɛyɛ yeamaa wɔ la, na maa ɔnwu ye kɛ ɛkpondɛ kɛ ɛkɔ zo ɛsukoa ye. Mɔɔ hyia kpalɛ la, fa nɔhalɛlilɛ yɛ wɔ gyima ne. Nzɔne ati ɔ? Saa ɛmaa ɔda ali kɛ ɛdi nɔhalɛ na bɛkola bɛnyia wɔ nu anwodozo a, mgbanyima ne mɔ banwu ye kɛ Gyihova kpondɛ kɛ bɛmaa wɔ ɛzonlelilɛ dɔɔnwo wɔ asafo ne anu.Edwɛndolɛ 101:6; kenga 2 Temɔte 2:2.

BU MGBANYIMA MƆƆ LƐ ANWUBIELƐ LA

15, 16. (a) Kɛzi Yilaehya hilele kɛ ɔbu ye kilehilevolɛ ne ɛ? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.) (b) Nzɔne ati a ngapezoma gyɛne nyianle Yilaehya anu anwodozo ɛ?

15 Yilaehya edwɛkɛ ne maa yɛnwu ye kɛ ɔwɔ kɛ mediema mrenyia bu mgbanyima mɔɔ lɛ anwubielɛ la. Mɔɔ Yilaegya nee Yilaehya hɔkpɔlale ngapezoma ekpunli bie wɔ Gyɛleko la anzi, bɛ mu nwiɔ bɛhɔle Azule Dwɔdan ne anloa. “Yilaegya yele ye ɛdanlɛ ne mɔɔ gua ɔ nwo zo la, ɔbɛkale na ɔvale ɔfinle azule ne anu. Azule ne kpakyele nwiɔ.” Bɛpɛle Dwɔdan ne mɔɔ yeye azɛlɛ resee la bɛhɔle ɔ nzi lɔ, na bɛkɔ la ɛnee bɛlɛbɔ adawu. Yilaehya diele mɔɔ ye kilehilevolɛ ne hanle la kpalɛ na ɔhɔle zo ɔzukoale ninyɛne ɔvile ye ɛkɛ. Yilaehya ande nganeɛ ɛlɛ kɛ ɔze debie biala. Akee ahumu vale Yilaegya hɔle na Yilaehya ziale hɔle Azule Dwɔdan ne anloa. Ɔvale Yilaegya aguzo ne ɔfinle azule ne anu na ɔzele kɛ: “Yilaegya [Gyihova] Nyamenle ne wɔ nienwu?” Na ɛkɛ ne ala azule ne kpakyele nwiɔ.2 Arelemgbunli 2:8-14.

16 Ɛyɛle ye nzonlɛ kɛ nwanwane deɛ ne mɔɔ Yilaehya limoale yɛle la nee Yilaegya ɛdeɛ ne mɔɔ li awieleɛ la le ko ɔ? Nzɔne a ɛhye maa yɛnwu ye a? Yilaehya ande nganeɛ kɛ kɛkala tumi ne ɛrali ɔ sa nu la ati, ɔwɔ kɛ ɔyɛ ninyɛne ngakyile ɔfi kɛzi Yilaegya yɛle bɛ la anwo. Emomu, ɔlua Yilaegya neazo ne mɔɔ Yilaehya zukoale la ati, ɔlale ye ali kɛ ɛnee ɔbu ye kilehilevolɛ ne na ɛhye maanle ngapezoma gyɛne nyianle Yilaehya anu anwodozo. (2 Arelemgbunli 2:15) Yilaehya zonlenle kɛ ngapezonli ɛvolɛ 60 na Gyihova maanle ye tumi ɔmaanle ɔyɛle nwanwane ninyɛne dɔɔnwo ɔdɛlale Yilaegya. Duzu a sukoavoma bahola azukoa avi nu a?

17. (a) Kɛ ɔkɛyɛ na sukoavoma azukoa Yilaehya subane ne ɛ? (b) Kɛzi Gyihova bahola ava sukoavoma mɔɔ bɛdi nɔhalɛ la ali gyima ɛ?

17 Saa ɛnyia nwolɛ adenle dɔɔnwo wɔ asafo ne anu a, mmate nganeɛ kɛ ɔwɔ kɛ ɛyɛ ninyɛne ngakyile ɛfi kɛzi bɛyɛ bɛ dɛba la anwo. Kakye kɛ, asafo ne anu ngyianlɛ anzɛɛ adehilelɛ mɔɔ vi Gyihova ahyehyɛdeɛ ne ɛkɛ la ati a ɔwɔ kɛ yɛyɛ nzenzaleɛ a. Ɔnle kɛ ɛyɛ nzenzaleɛ wɔ asafo ne anu ɔluakɛ kɛ ɛkpondɛ kɛ ɛyɛ ye zɔ la ati. Yilaegya ndenle ne mɔɔ Yilaehya hɔle zo vale yɛle gyima la maanle ɔboale ngapezoma gyɛne ɔmaanle bɛnyianle ye nu anwodozo na ɔmaanle ɔbule ye kilehilevolɛ ne. Zɔhane ala a saa ɛfa ndenle mɔɔ wɔ kilehilevolɛma luale Baebolo ne azo hilehilele wɔ la ɛdi gyima a, ɔmaa ɛbu mgbanyima mɔɔ bɛlɛ anwubielɛ la, na ɛ mediema nrenyia nee mraalɛ banyia anwodozo wɔ wɔ nu. (Kenga 1 Kɔlentema 4:17.) Mekɛ mɔɔ ɛlɛnyia anwubielɛ la, ɛbava nzenzaleɛ mɔɔ bahola aboa asafo ne yeamaa yeali Gyihova ahyehyɛdeɛ ne mɔɔ ɔlɛkɔ ɔ nyunlu dahuu anzi la wɔali gyima. Kɛmɔ Gyihova boale Yilaehya la, bie a ɔbaboa wɔ yeamaa wɔayɛ ninyɛne dɔɔnwo wɔadɛla wɔ kilehilevolɛma bɔbɔ.Dwɔn 14:12.

18. Nzɔne ati a ɔwɔ kɛ bɛtete mediema mrenyia mɔɔ wɔ asafo ne mɔ anu la ndɛndɛ a?

18 Yɛlɛ anyelazo kɛ nzuzulɛ mɔɔ wɔ edwɛkɛ ɛhye nee mɔɔ limoa la anu la baboa mgbanyima dɔɔnwo yeamaa bɛanyia mekɛ bɛatete mediema mrenyia. Eza yɛsɛlɛ kɛ mediema mrenyia dɔɔnwo banyia ɛhulolɛ kɛ bɛbamaa bɛatete bɛ amaa bɛava mɔɔ bɛzukoa la bɛaboa Gyihova menli. Ɛhye bamaa asafo mɔɔ wɔ ewiade amuala la anwo ayɛ se na ɔbaboa yɛ nuhua ko biala yeamaa yeali nɔhalɛ wɔ mekɛ mɔɔ la yɛ nyunlu la anu.

^ ɛden. 5 Saa adiema nrenyia kakula mɔɔ ɔtɛnyianle ɛvolɛ 20 bɔbɔ la da ye ali kɛ yenyi sunsum nu, ɔbɛlɛ ɔ nwo aze na ɔlɛ subane ngakyile mɔɔ bamaa yeazonle asafo ne la a, mgbanyima ne mɔ bahola azuzu nwo na bɛakpa ye kɛ sonvolɛ.1 Temɔte 3:8-10, 12; nea July 1, 1989, The Watchtower ne, mukelɛ 29.