Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

ƐBƐLABƆLƐ NU EDWƐKƐ

Yɛnyianle Nyilalɛ ‘Wɔ Mekɛ Kpalɛ Nee Mekɛ Ɛtane Nu’

Yɛnyianle Nyilalɛ ‘Wɔ Mekɛ Kpalɛ Nee Mekɛ Ɛtane Nu’

BƐWOLE me bɛdole abusua mɔɔ nuhua amra fa nɔhalɛlilɛ sonle Nyamenle la anu wɔ March 1930, wɔ Malawi namule Namkumba azo. Wɔ 1942 ne anu, menyilale me nwo zo memaanle Gyihova na bɛzɔnenle me wɔ yɛ azule ngɛnlɛma ne mɔ ko anu. Wɔ ɛvolɛ 70 mɔɔ ɛze ɛhɔ la anu, mebɔ mɔdenle kɛ mebali edwɛkɛ mɔɔ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle hilele Temɔte kɛ ɔbɔ edwɛkɛ ne nolo na ɔzi zolɛ wɔ mekɛ kpalɛ nee mekɛ ɛtane nu la azo.2 Temɔte 4:2.

Wɔ 1948 ne anu, Nathan H. Knorr nee Milton G. Henschel rale Malawi, na bɛ ɛkpɔlalɛ ne maanle menyianle ɛhulolɛ kɛ mebayɛ dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne bie. Nzinlii, menyiale Lidasi, adiema raalɛ kɛnlɛma bie mɔɔ ɔdaye noko ye bodane a le kɛ ɔbayɛ dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne bie la. Yɛgyale wɔ 1950 ne anu, na ɔkadwu 1953 la ɛnee yɛwo ngakula nwiɔ. Ɔwɔ nuhua kɛ ɛnee yɛlɛ abusua nu ɛzonlelilɛ dɔɔnwo, noko yɛbɔle kpɔkɛ kɛ mebabɔ dahuu adekpakyelɛ gyima ne abo. Na ye ɛvolɛ nwiɔ anzi, bɛkpale me kɛ adekpakyelɛ titili.

Nyianu ne mɔ zieziele yɛ maanle ɛkpɔlɛ mɔɔ bara kenle bie la

Yeangyɛ, menyianle nwolɛ adenle menzonlenle kɛ maangyebakyi zo neavolɛ. Ɔluakɛ ɛnee Lidasi le boavolɛ kpalɛ la ati, mengolale meneanle yɛ abusua ne eza menyɛle dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne. * Noko ɛnee yɛkpondɛ kɛ yɛfa yɛ mekɛ ne amuala yɛsonle Gyihova. Yemɔti yɛyɛle ngyehyɛleɛ kpalɛ, na kɛmɔ ngakula ne mɔ boale la ati, Lidasi holale bɔle dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne abo wɔ 1960.

Yɛhɔle “Courageous Ministers” Maangyeba Nyianu wɔ 1962. Ye ɛvolɛ ko anzi, Adiema Henschel ranleanle nyianu titili bie mɔɔ bɛyɛle ye wɔ ɛleka mɔɔ bikye Malawi suakpole Blantyre la azo. Menli mɔɔ bo 10,000 la a rale nyianu ne a. Saa medwenle mekɛ titili ɛhye mɔ anwo a, ɔmaa menwu kɛzi bɛzieziele yɛ na bɛmaanle yɛdayɛ mɔɔ yɛwɔ Malawi la kɔsɔɔti anwosesebɛ wɔ ngyegyelɛ mekɛ ne mɔɔ ɔnrɛhyɛ na yeara la anu la.

NGYEGYELƐ MEKƐ

Arane ne vale ɔ sa dole yɛ gyima ne azo na ɔvale Bɛtɛle sua ne

Wɔ 1964 bɛyɛle Alasevolɛ ne mɔ kpɔdekpɔde ɔluakɛ bɛanva bɛ nwo bɛanwula maanyɛlɛ nu. Zɔhane ati, bɛzɛkyele Belemgbunlililɛ Asalo mɔɔ bo 100 nee mediema azua mɔɔ bo 1,000. Me nee Lidasi hɔle zo yɛle maangyebakyi zo neavolɛ gyima ne, hɔkpulale kɛ arane ne vale ɔ sa dole Alasevolɛ ne mɔ anwo zo wɔ 1967 la. Arane ne liele Bɛtɛle sua ne, ɔvoanle edwɛkpatɛlɛvolɛma ɔvile maanle ne anu, na bɛguale me nee Lidasi nee Alasevolɛ dɔɔnwo efiade. Mɔɔ bɛyele yɛ bɛvile efiade la, yɛyɛle yɛ maangyebakyi zo neavolɛ gyima ne wɔ nrɛlɛbɛ adenle zo.

Kenle ko bie wɔ October 1972, maanyɛlɛ eku mɔɔ ati yɛ se la anu amra mɔɔ bɛfɛlɛ bɛ Malawi Youth League la rale yɛ sua nu ɛkɛ. Noko bɛ nuhua ko limoale razele me kɛ mengɔvea ɔluakɛ bɛkpondɛ kɛ bɛku me. Menganle mengilele me ye nee ngakula ne mɔ kɛ bɛhɔvea konwo ɛya bie mɔɔ wɔ ɛkɛ la anu. Akee mengɔvole amango baka kpole bie azo. Mekɛ mɔɔ bɛsɛkye yɛ sua ne nee debie biala mɔɔ yɛlɛ la, ɛnee mede baka ne azo melɛnea bɛ.

Ɔluakɛ yɛ mediema anva bɛ nwo anwula maanyɛlɛ nu la ati, bɛyelale bɛ azua

Mɔɔ ɛkpɔlɛ ne anu yɛle se la, Alasevolɛ apenle dɔɔnwo vile Malawi. Yɛdɛnlanle tutanema azokoɛleɛ wɔ Mozambique too June 1974. Wɔ zɔhane mekɛ ne, bɛhanle kɛ me nee Lidasi ɛhɔzonle kɛ adekpakyelɛ titilima wɔ Dómue, Mozambique. Yɛyɛle adekpakyelɛ too 1975, ɛnee ɔwɔ kɛ yɛfi Mozambique yɛsia yɛkɔ Malawi mɔɔ ɛnee bɛlɛkpɔ Alasevolɛ ne mɔ ɛsesebɛ wɔ ɛkɛ la.

Yɛziale yɛhɔle la, bɛmaanle mengɔkpɔlale asafo ne mɔ mɔɔ wɔ suakpole Lilongwe azo la. Wɔ ɛkpɔlɛ nee ngyegyelɛ ne amuala anu, asafo ne mɔ dodo hɔle ɔ nyunlu wɔ maangyebakyi ne mɔ mɔɔ ɛnee yɛlɛsonle nu la anu.

GYIHOVA BOALE YƐ

Wɔ yɛ adendulɛ ne anu, yɛhɔdwule namule bie mɔɔ ɛnee maanyɛlɛma ɛlɛyɛ ayia wɔ ɛkɛ la azo. Bɛ nuhua bie mɔ nwunle kɛ yɛle Alasevolɛ na bɛmaanle yɛdɛnlanle Malawi Young Pioneers maanyɛlɛ ekpunli ne anwo ɛkɛ. Yɛzɛlɛle Gyihova kɛ ɔboa yɛ na ɔhile yɛ adenle. Bɛkpɔnenle ayia ne la, bɛbɔle ɔ bo kɛ bɛbo yɛ. Arɛlevilɛ nu ala, raalɛ kpanyinli bie vale ɛnriandilɛ radeanle nu kɛ: “Mesɛlɛ bɛ, bɛgyakyi bɛ! Me diema nrenyia ara ɔ. Bɛmaa ɔhɔ!” Ahenle mɔɔ ɛlɛnea ayia ne azo la hanle kɛ: “Bɛgyakyi bɛ!” Yɛnze deɛmɔti raalɛ ne hanle zɔhane edwɛkɛ ne la, ɔluakɛ ɔnle yɛ busuanli. Yɛdie yɛdi kɛ Gyihova dele yɛ nzɛlɛlɛ ne.

Maanyɛlɛ fane kɛlata

Malawi Young Pioneers ne yiale yɛ bieko wɔ 1981. Mekɛ ɛhye anu, bɛliele yɛ basekɛ, bɔlɛ, mbuluku nee mediema mɔɔ wɔ maangyebakyi ne anu la anwo ngɛlata mɔɔ anwo hyia la. Yɛnriandile yɛhɔveale adiema kpanyinli bie sua nu. Noko edwɛkɛ mɔɔ wɔ ngɛlata ne mɔ anu la a ɛnee anwo hyia yɛ a. Mɔɔ Malawi Young Pioneers ne mɔ nleanle ngɛlata ne mɔ anu la, bɛnwunle ngɛlata mɔɔ mediema mɔɔ bɛwɔ Malawi amuala ɛhɛlɛ me la. Ɛhye dule bɛ ahonle ɔluakɛ ɛnee bɛdwenle kɛ mele arane sonla kpole bie. Yemɔti ɛkɛ ne ala bɛvale ngɛlata ne mɔ amuala bɛhɔmaanle asafo nu mgbanyima ne mɔ.

Mekɛ fofolɛ noko, ɛnee yɛlɛfa ɛlɛne yɛapɛ azule. Na ɛnee ɛlɛne menle ne le maanyɛlɛ fane bie kpanyinli, na ɔkpondɛ kɛ ɔnea awie biala maanyɛlɛ fane kɛlata ne. Ɔka ekyi ɔdwu yɛ nwo ɛkɛ la, ɔnwunle awule bie mɔɔ kpolisima ɛlɛkpondɛ ye la. Akee awie biala adwenle hɔle awule ne anwo zo na ɛlɛne menle ne gyakyile maanyɛlɛ fane kɛlata ne mɔɔ ɔlɛneɛnlea la. Eza yɛnwunle kɛzi Gyihova boale yɛ la.

BƐHYELE YƐ BƐGUALE EFIADE

Wɔ February 1984, ɛnee melɛfa Zambia Bɛtɛle ne ngɛlata bie meahɔ Lilongwe. Kpolisinli bie gyinlanle me nleɛnleanle me baage ne anu. Ɔnwunle Baebolo mbuluku wɔ me baage ne anu, yemɔti ɔvale me ɔhɔle kpolisitehyɛne ɛkɛ na ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔbo me. Ɔkyekyele me na ɔvale me ɔdole sua bie mɔɔ bɛva pilizama mɔɔ bɛle nwule bɛgua nu la anu.

Ye alehyenlɛ nu, kpolisi kpanyinli ne vale me hɔle sua fofolɛ bie anu na ɛnee ɔkpondɛ kɛ mefa me sa mewula kɛlata bie mɔɔ bɛhɛlɛ zolɛ kɛ: “Medame Trophim R. Nsomba menle Gyihova Dasevolɛ bieko amaa bɛagyakyi me” la abo. Meanva me sa meanwula kɛlata ne abo na menzele ye kɛ: “Saa bɛto me efiade o, saa bɛku me o, meziezie me nwo. Mele Gyihova Dasevolɛ.” Ɛhye maanle kpolisi kpanyinli ne vale ɛya, na kɛzi ɔvale ɔ sa ɔbɔle ɛkponle ne azo la, ɔmaanle kpolisinli bie mɔɔ wɔ sua mɔɔ doa zo anu la ranleanle mɔɔ ɛlɛkɔ zo la. Kpolisi kpanyinli ne zele ye kɛ: “Nrenyia ɛhye ɛmkpondɛ kɛ ɔkpo ye diedi ne. Yemɔti maa ɔva ɔ sa ɔwula kɛlata ne abo kɛ ɔle Gyihova Dasevolɛ, na yɛbamaa bɛado ye efiade wɔ Lilongwe.” Wɔ mekɛ ɛhye mɔ amuala anu, ɛnee me ye ɛnze ɛleka mɔɔ mewɔ a. Ye kenle nna anzi, akee mediema bie mɔ holale hanle mɔɔ zile la hilele ye.

Lilongwe kpolisima ne nleanle me kɛnlɛma. Kpolisi kpanyinli ne zele me kɛ: “Die awule pɛlɛte ko ɛhye ɔluakɛ wɔmɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne ati a bɛhye wɔ a. Bɛdabɛ mɔɔ bɛha la le nwule.” Akee ɔvale me ɔhɔle efiade ne mɔɔ wɔ Kachere, ɛleka mɔɔ menlile siane nnu la.

Ahenle mɔɔ nea efiade zɔhane azo la anye liele ɔluakɛ ɛnee ɔkpondɛ kɛ meyɛ “ɛsɔfo” wɔ efiade ɛkɛ ne. Ɔyele ahenle mɔɔ ɛnee le ɛsɔfo ne la na ɔzele ye kɛ: “Memkpondɛ kɛ ɛkilehile Nyamenle Edwɛkɛ ne wɔ ɛke bieko ɔluakɛ wɔ asɔne ne mɔɔ ɛwuale ye la ati a bɛdole wɔ efiade a!” Yemɔti dapɛne biala saa pilizama ne yia a mekilehile bɛ Baebolo ne.

Nzinlii, ninyɛne yɛle se maanle me. Ɛnee efiade mgbanyima ne mɔ kpondɛ kɛ bɛnwu Alasevolɛ dodo mɔɔ bɛwɔ Malawi la. Meammaa bɛ mualɛ mɔɔ bɛkpondɛ la, yemɔti bɛbole me dedee me nye zo bulule me. Mekɛ fofolɛ noko, ɛnee bɛkpondɛ kɛ bɛnwu ɛleka mɔɔ yɛ ewiade amuala gyima ne ati wɔ la. Menzele bɛ kɛ: “Bɛ kpuya ne ɛnyɛ se, mebahile bɛ.” Menzele bɛ kɛ yɛ ewiade amuala gyima ne ati anwo edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu. Ɔzinle bɛ nwo na bɛbizale kɛ, “Ɔwɔ ni wɔ Baebolo ne anu?”

Mengale kɛ, “ɔwɔ Ayezaya 43:12.” Bɛbukele bɛgengale ye kpalɛ: Gyihova se, “bɛdabɛ a bɛle me alasevolɛ a,” medame a mele Nyamenle a. Bɛgengale ye fane nsa. Akee bɛbizale kɛ: “Nzɔne ati a Gyihova Alasevolɛ ewiade amuala gyima ne ati kola ba Baebolo ne anu na ɔnle America a?” Menzele bɛ kɛ: “Gyihova Alasevolɛ mɔɔ wɔ America la nwu ngɛlɛlera ɛhye kɛ ɔka bɛ ewiade amuala gyima ne ati ne anwo edwɛkɛ.” Ɔluakɛ meanga mɔɔ bɛkpondɛ kɛ bɛte la meangile bɛ la ati, bɛvale me bɛhɔle Dzaleka Efiade ne mɔɔ wɔ Lilongwe sɔlɔ la.

MENYIANLE NYILALƐ BƆBƆ WƆ NGYEGYELƐ MEKƐ NU

Mendwule Dzaleka Efiade ne wɔ July 1984 la, ɛnee Alasevolɛ 81 wɔ ɛkɛ dɛba. Kɛzi efiade ne ɛyi la, ɛnee ɔwɔ kɛ pilizama 300 da azɛlɛ ne anwo beta bɛ nwo kpalɛ. Amozii, Alasevolɛ ne mɔ holale yiale wɔ ekpunli ngyikyi ngyikyi nu zuzule ngɛlɛlera ko anwo alehyenlɛ biala, na ɛhye maanle yɛ anwosesebɛ kpalɛ.

Bɛ nee mediema mɔɔ bɛli bɛ edwɛkɛ bɛwie la ɛlɛkɔ

Wɔ October 1984, bɛvale yɛ muala bɛhɔle kɔɔto na bɛguale yɛ efiade ɛvolɛ nwiɔ. Bɛvale yɛ bɛbokale menli mɔɔ ɛnle Alasevolɛ la anwo bɛguale efiade kɛ alimoa ne la. Efiade neazovolɛ ne zele awie biala kɛ: “Gyihova Alasevolɛ ɛnlo sigalɛte. Yemɔti sinzavolɛma, bɛmmasɛlɛ bɛ bɛdie sigalɛte eza bɛmmasoa bɛ kɛ bɛhɔva senle bɛrɛla bɛmaa bɛva bɛzɔ bɛ sigalɛte bɛfa bɛgyegye bɛ. Bɛle Nyamenle menli! Ɔwɔ kɛ bɛmaa Gyihova Alasevolɛ aleɛ fane nwiɔ kenle ko, ɔluakɛ diedi mɔɔ bɛlɛ ye wɔ Baebolo ne anu la ati a bɛwɔ ɛke a, bɛtɛyɛle ɛtane biala.”

Yɛ subane kpalɛ ti yɛnyianle nvasoɛ dɔɔnwo. Saa maanle nu yɛ awozinli anzɛɛ ezule ɛlɛtɔ a, sinzavolɛma ne ɛmmaa pilizama ɛnvinde. Noko bɛmaa yɛfinde ɔluakɛ bɛze kɛ yɛnrɛnriandi. Kɛ neazo la, kenle ko bie ɛnee yɛlɛyɛ gyima wɔ alie ne anwo na sinzavolɛ ko anwo dole ye. Yemɔti yɛvale ye yɛhɔle efiade ɛkɛ ne. Ɔluakɛ yɛlale subane kpalɛ ali la ati, yɛnwunle kɛ menli mɔɔ nea yɛ nwo zo la ɛlɛkanvo Gyihova duma ne.1 Pita 2:12. *

MEKƐ KPALƐ EZA ƐRA

Wɔ May 11, 1985, bɛyele me bɛvile Dzaleka Efiade ne, na ɔyɛle me fɛ kɛ me nee me abusua ne eza bɔle nuhua la! Yɛda Gyihova ase kɛ ɔboale yɛ ɔmaanle yɛgyinlanle yɛ munli nu wɔ ngyegyelɛ mekɛ zɔhane anu a. Yɛte nganeɛ kɛ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo mɔɔ ɔhɛlɛle kɛ: “Mediema, yɛkpondɛ kɛ bɛnwu kɛ yɛ nwo zile hyelele yɛ  . . la. Yɛ nwo hyelele yɛ kpole manle ɔbole yɛ nwo zo mɔɔ ɔhale yɛ nee ewule ala. Yɛvale ye kɛ bɛbua yɛ ewule fɔlɛ bɛwie ala ɛne. Ɛhye zile amaa yɛdayɛ yɛanzi yɛ kɛnra, na yɛava yɛ nwo amuala yɛado Nyamenle ne mɔɔ dwazo mɔwuamra la anwo zo. Ewule ɛzulolɛ zɛhae anu yɛɛ ɔyele yɛ ɔvile a.”2 Kɔlentema 1:8-10.

Adiema Nsomba nee ɔ ye Lidasi gyi Belemgbunlililɛ Asalo bie anyunlu, 2004

Ɔdwu mekɛ ne bie a ɛbaha kɛ yɛnrɛhola gyinla. Noko dahuu yɛsɛlɛ Gyihova kɛ ɔmaa yɛ akɛnrazilɛ, nrɛlɛbɛ nee mɛlɛbɛnwoaze amaa yɛaye ye duma kpole ne ayɛlɛ.

Gyihova ɛyila ɛzonlenlɛ mɔɔ yɛfa yɛmaa ye wɔ ‘mekɛ kpalɛ nee mekɛ ɛtane nu la azo.’ Ɛnɛ, ɔyɛ yɛ fɛ kɛ yɛnwu Bɛtɛle fofolɛ wɔ Lilongwe yɛɛ Belemgbunlililɛ Asalo fofolɛ mɔɔ bo 1,000 la wɔ Malawi a! Nyilalɛ ɛhye mɔ mɔɔ vi Gyihova ɛkɛ ne la yɛ me nee Lidasi azibɛnwo, ɛbaha kɛ bɛle ɛlalɛ bie la! *

^ ɛden. 6 Kɛkala bɛmmaa mediema mɔɔ lɛ bɛ mra ngakula la ɛnyɛ maangyebakyi zo neavolɛ gyima ne.

^ ɛden. 27 Saa ɛkpondɛ Malawi ɛkpɔlɛ ne anwo edwɛkɛ dɔɔnwo a, nea 1999 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, mukelɛ 171-223.

^ ɛden. 31 Bɛlɛkɛlɛ edwɛkɛ ɛhye la yɛɛ Adiema Nsomba wule a, ɔlile ɛvolɛ 83.