Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Gyihova Bamaa Wɔ Anwosesebɛ

Gyihova Bamaa Wɔ Anwosesebɛ

‘Gyihova bamaa ye anwosesebɛ wɔ ye anwondolɛ nu.’—EDWƐNDOLƐ 41:3.

EDWƐNE: 23, 138

1, 2. Nzɔne a Nyamenle yɛle ye tete ne a, na adwenle boni a bie mɔ anwo to bɛ ɛnɛ a wɔannea a bɛbanyia a?

SAA ɛ nwo ɛdo wɔ kpole ɛlɛ a, bie a ɛbizale ɛ nwo kɛ, ‘Asoo mebade kpɔkɛ ɔ?’ Bie a busuanli bie anzɛɛ ɛ gɔnwo bie anwo dole ye na ɛnee ɛngola ɛnnwu ye saa ɔbade kpɔkɛ a. Nvonleɛ ɛnle nwo kɛ yɛbadwenle yɛ nee yɛ alɔvolɛ kpɔkɛdelɛ nwo. Menli bie mɔɔ anwo dole bɛ mɔɔ ɛnee bɛkpondɛ kɛ bɛnwu ye saa bɛbade kpɔkɛ la anwo edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu. Kɛ neazo la, ɛnee Ehabe nee Gyɛzɛbɛle ara Belemgbunli Ehazaya kpondɛ kɛ ɔnwu ye saa ɔbade kpɔkɛ a. Amozi, Belemgbunli Bɛneheedade mɔɔ ɔvi Selea la anwo dole ye, na ɔbizale saa ɔkɛde kpɔkɛ a.—2 Arelemgbunli 1:2; 8:7, 8.

2 Eza Baebolo ne ka kile yɛ kɛ tete ne, Gyihova luale nwanwane adenle zo yɛle menli ayile na ɔmaanle ye ngapezoma ne dunwuele menli mɔɔ bɛwu la bie mɔ bɔbɔ. (1 Arelemgbunli 17:17-24; 2 Arelemgbunli 4:17-20, 32-35) Ɛnɛ noko, bie a menli mɔɔ anwo ɛdo bɛ la bie mɔ badwenle nwo saa Nyamenle bayɛ debie aboa bɛ yeamaa bɛade kpɔkɛ a.

3-5. Nzɔne a Gyihova nee Gyisɛse bahola ayɛ a, na kpuya boni mɔ a yɛbazuzu nwo a?

3 Gyihova lɛ menli kpɔkɛdelɛ zo tumi. Ɔmaanle anwonyane bɔle Falo ne mɔɔ dɛnlanle aze wɔ Ebileham mekɛ zo la nee Mosisi adiema Meleam. (Mɔlebɛbo 12:17; Ɛdianlɛ 12:9, 10; 2 Samoɛle 24:15) Eza mekɛ mɔɔ Yizilayɛma anli nɔhalɛ la, ɔvale “munzule anzɛɛ ewule ngakyile” ɔhwenle bɛ nzo. (Mɛla ne 28:58-61) Ɔdwu mekɛ ne bie a, Gyihova bɔ ye menli nwo bane fi anwodolɛ nwo. (Adendulɛ 23:25; Mɛla ne 7:15) Ɔyɛle bie mɔ ayile bɔbɔ. Kɛ neazo la, mekɛ mɔɔ Dwobu anwo dole ye kpole bie na ɔkpondɛ kɛ ɔwu la, ɔyɛle ye ayile.—Dwobu 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

4 Yɛdie yɛdi kɛ Gyihova lɛ tumi yɛ menli mɔɔ bɛnde kpɔkɛ la ayile. Gyisɛse noko kola yɛ menli ayile. Mɔɔ ɔwɔ azɛlɛ ye azo la, ɔyɛle menli mɔɔ ewule le kɛ kokobɛ nee mgbutike ɛyɛ bɛ la ayile. Ɔyɛle anyezinlirama nee menli mɔɔ bɛbubu la ayile. (Kenga Mateyu 4:23, 24; Dwɔn 9:1-7) Nwanwane ninyɛne zɔhane mɔ maa yɛ nye da nwanwane ninyɛne mɔɔ Gyisɛse bayɛ wɔ ewiade fofolɛ ne anu la ade. Zɔhane mekɛ ne, “awie biala mɔɔ wɔ sua ne azo la ɛnrɛha kɛ, ‘Me nwo ɛdo me.’”—Ayezaya 33:24.

5 Noko saa yɛ nwo to yɛ kpole a, yɛbahola yɛamaa yɛ nye ala kɛ Gyihova anzɛɛ Gyisɛse balua nwanwane adenle zo ayɛ yɛ ayile kɛkala ɔ? Eza saa yɛlɛkpa ayileyɛlɛ bie a, nzɔne a ɔwɔ kɛ yɛdwenle nwo a?

SAA Ɛ NWO TO WƆ A FA Ɛ NWO TO GYIHOVA ANWO ZO

6. Kɛzi Baebolo ne ka nwanwane ninyɛne mɔɔ ɛvoya mɔɔ limoa Kilisienema yɛle la anwo edwɛkɛ ɛ?

6 Wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu, Gyihova vale ye sunsum nwuanzanwuanza ne kpokpale Kilisienema ne na ɔmaanle bie mɔ yɛle nwanwane ninyɛne. (Gyima ne 3:2-7; 9:36-42) Kɛ neazo la, ɛnee bɛkola bɛyɛ menli ayile na bɛka aneɛ gyɛne. (1 Kɔlentema 12:4-11) Noko kɛ mɔɔ Baebolo ne hanle la, amozi nwanwane ninyɛne zɔhane mɔ rale awieleɛ. (1 Kɔlentema 13:8) Yemɔti ɛnɛ, ɔnle kɛ yɛmaa yɛ nye da kɛ Nyamenle bayɛ yɛ nee yɛ alɔvolɛ ayile wɔ nwanwane adenle zo.

Gyihova ze amaneɛ mɔɔ ye azonvolɛ ɛlɛnwu ye la, na ɔ rɛle ɛnvi bɛ nɔhalɛlilɛ ne

7. Kɛzi Edwɛndolɛ 41:3 bahola amaa yɛ anwosesebɛ ɛ?

7 Noko saa ɛ nwo to wɔ a, Gyihova bakyekye ɛ rɛle na yeaboa wɔ kɛ mɔɔ ɔyɛle ɔmaanle ye tete azonvolɛ la. Belemgbunli Devidi hɛlɛle kɛ: “Nyilalɛ ɛha sonla ne mɔɔ dwenle ehyianvolɛma anwo la! [Gyihova] die ye wɔ ye amaneɛnwunlɛ nu. [Gyihova] bɔ ɔ nwo bane na ɔmaa ye ngoane.” (Edwɛndolɛ 41:1, 2) Nɔhalɛ nu, ɛnee Devidi ɛngile kɛ sonlakpalɛ mɔɔ zɔhane mekɛ ne ɔdwenle ehyianvolɛma anwo la ɛnrɛwu ɛlɛ. Yemɔti kɛzi Gyihova baboa sonlakpalɛ zɔhane ɛ? Devidi hilehilele nu kɛ: “[Gyihova] maa ye anwosesebɛ wɔ ye anwondolɛ nu; ye anwonyane nu, ɛyɛ ye ewule biala ayile.” (Edwɛndolɛ 41:3) Gyihova ze mɔɔ ye azonvolɛ ɛlɛyia la, na ɔ rɛle ɛnvi bɛ. Ɔbahola yeamaa bɛ akɛnrasesebɛ nee nrɛlɛbɛ. Eza Gyihova ɛyɛ sonlabaka ne wɔ adenle mɔɔ ɔkola ɔyɛ ɔ nwo ayile la azo.

8. Kɛ mɔɔ Edwɛndolɛ 41:4 kile la, mɔɔ Devidi anwo dole ye kpole bie la, nzɔne a ɔzɛlɛle Gyihova kɛ ɔyɛ ɔmaa ye a?

8 Edwɛndolɛ 41 ne anu, eza Devidi hanle mekɛ mɔɔ ɔ nwo dole ye kpole bie, ɔyɛle bɛtɛɛ na adwenleadwenle dɔle ɔ nwo la. Ɔzɔho kɛ mekɛ zɔhane ɛnee ɔ ra Abesalɛm kpondɛ kɛ ɔsa ye ɔdie belemgbunlililɛ ne. Devidi anwodolɛ ne anu mianle yemɔti yeangola yeanyɛ Abesalɛm ɛhwee. Ɛnee ɔze kɛ ɛtane mɔɔ ɔ nee Batehyɛba yɛle la ati a ɔlɛyia ngyegyelɛ wɔ ye abusua ne anu a. (2 Samoɛle 12:7-14) Yemɔti nzɔne a ɔyɛle a? Ɔzɛlɛle kɛ: “O [Gyihova], nwu me anwunvɔne; meyɛ ɛtane metia wɔ na yɛ me ayile.” (Edwɛndolɛ 41:4) Ɛnee Devidi ze kɛ Gyihova ɛva ye ɛtane ɛhyɛ ye, na ɔnyianle Nyamenle anu anwodozo kɛ ɔbaboa ye wɔ ye anwodolɛ nu. Noko asoo ɛnee Devidi anye la kɛ Gyihova bayɛ nwanwane debie amaa ye ɔ?

9. (a) Nzɔne a Gyihova yɛle maanle Belemgbunli Hɛzikaya a? (b) Nzɔne a ɛnee Devidi kpondɛ kɛ Gyihova yɛ maa ye a?

9 Nɔhalɛ nu, ɔyɛ a Nyamenle yɛ menli bie mɔ ayile. Kɛ neazo la, mekɛ mɔɔ ɛnee Belemgbunli Hɛzikaya ɛlɛwu la, Gyihova yɛle ye ayile. Hɛzikaya dɛnlanle aze ɛvolɛ 15 bieko. (2 Arelemgbunli 20:1-6) Noko Devidi anye anla kɛ bɛbayɛ ye ayile wɔ nwanwane adenle zo. Emomu, ɛnee ɔ nye la kɛ Nyamenle baboa ye kɛ mɔɔ ɔboa awie biala mɔɔ “dwenle ehyianvolɛma anwo la.” Ɛnee Devidi nee Gyihova lɛ agɔnwolɛvalɛ kpalɛ, yemɔti ɛnee ɔkola ɔsɛlɛ ye kɛ ɔkyekye ɔ rɛle na ɔnlea ye wɔ ye anwodolɛ nu. Eza ɔzɛlɛle Gyihova kɛ ɔmaa ɔde kpɔkɛ na ɔnyia anwosesebɛ. Yɛbahola yɛazɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa yɛ zɔhane ala.—Edwɛndolɛ 103:3.

10. Nzɔne a dole Tulofemɛse nee Ɛpafulodaetɛse a, na nzɔne a yɛsukoa yɛfi nu a?

10 Wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu, ɔnva nwo kɛ ɛnee ɛzoanvolɛ Pɔɔlo nee awie mɔ kola yɛ menli ayile la, tɛ Kilisienema amuala a bɛyɛle bɛ ayile wɔ nwanwane adenle zo a. (Kenga Gyima ne 14:8-10.) Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo yɛle Pɛbeleɛse papa mɔɔ ɛbunlu hyele ye na ɔnyianle ewule anu ɛsesebɛ bie la ayile. “Ɔzɛlɛle ɔmanle ye na ɔvale ɔ sa ɔguale ɔ nwo zo ɔmanle ɔdele kpɔkɛ.” (Gyima ne 28:8) Noko Pɔɔlo anyɛ awie biala mɔɔ ɔze ye la ayile. Pɔɔlo agɔnwo Tulofemɛse nee ye dule adenle wɔ edwɛkpatɛlɛvolɛ gyima ne anu. (Gyima ne 20:3-5, 22; 21:29) Noko mɔɔ Tulofemɛse anwo dole ye la, Pɔɔlo anyɛ ye ayile. Yemɔti Tulofemɛse angola ɔ nee Pɔɔlo andoa adendulɛ ne azo bieko na ɔdɛnlanle Maelitɛse ɔyɛle ɔ nwo ayile. (2 Temɔte 4:20) Pɔɔlo agɔnwo Ɛpafulodaetɛse noko anwo dole ye mɔɔ anrɛɛ ɔwu. Noko Baebolo ne anga kɛ Pɔɔlo yɛle ye ayile.—Felepaema 2:25-27, 30.

FOLƐDULƐ BONI A ƆWƆ KƐ ƐTIE A?

11, 12. Nzɔne a yɛze ye wɔ Luku anwo a, na kɛzi ɔboale Pɔɔlo ɛ?

11 Ɛnee Luku le dɔketa na ɔ nee Pɔɔlo dule adenle. (Gyima ne 16:10-12; 20:5, 6; Kɔlɔsaema 4:14) Ɔbayɛ kɛ ɔboale Pɔɔlo nee awie mɔ wɔ mekɛ mɔɔ bɛ nwo dole bɛ wɔ edwɛkpatɛlɛvolɛ gyima ne anu la. (Galeehyeama 4:13) Kɛ mɔɔ Gyisɛse hanle la, “wuleravolɛma” a hyia dɔketa nwo a.—Luku 5:31.

Saa awie tu yɛ kpɔkɛdelɛ nwo folɛ a, ɔwɔ kɛ yɛnea ye boɛ

12 Ɛnee Luku ɛnle awie mɔɔ ɔkulo ayileyɛlɛ nwo folɛdulɛ ala. Ɔle dɔketa mɔɔ bɛtete ye. Baebolo ne anga ɛleka anzɛɛ mekɛ mɔɔ ɔzukoale ye gyima ne la. Noko ɔka kɛ Pɔɔlo hanle hilele Kɔlɔsaema kɛ Luku se ɔbiza bɛ. Yemɔti ɔbayɛ kɛ bɛtetele Luku wɔ Lawɔdesia ayileyɛlɛ sukulu bie mɔɔ bikye Kɔlɔsae la anu. Eza mekɛ mɔɔ Luku kɛlɛ ye Edwɛkpa ne nee Ɛzoanvolɛma Gyima buluku ne la, ɔvale ayileyɛlɛ nu edwɛkɛ agbɔkɛ titili bie mɔ ɔlile gyima. Ɔluakɛ ɔle dɔketa la ati, ɔhɛlɛle menli dɔɔnwo mɔɔ Gyisɛse yɛle bɛ ayile la anwo edwɛkɛ.

13. Kolaa na yɛadu awie folɛ anzɛɛ yɛadie ayileyɛlɛ nwo folɛdulɛ la, nzɔne a ɔwɔ kɛ yɛkakye a?

13 Ɛnɛ, yɛ mediema ne mɔ biala ɛnrɛhola ɛnrɛyɛ yɛ ayile wɔ nwanwane adenle zo. Noko kɛmɔ bɛkpondɛ kɛ bɛboa yɛ la ati, saa yɛtɛkanle yɛ ewule nwo edwɛkɛ yɛtɛkilele bɛ bɔbɔ a, bie mɔ bahola adu yɛ folɛ. Nɔhalɛ nu, nzuzulɛ ne bie mɔ le kpalɛ. Kɛ neazo la, Pɔɔlo hanle hilele Temɔte kɛ ɔnlo nwanye ekyi. Bie a Temɔte nlonle nzule mɔɔ evinli wɔ nu la ati ɔnyianle ɛkolɛ ewule. * (Nea ɔ bo ɛkɛ edwɛkɛ ne.) (Kenga 1 Temɔte 5:23.) Noko ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ. Bie a adiema bie babɔ mɔdenle aha ahile yɛ kɛ yɛnlo ayile bie, yɛli anzɛɛ yɛmmadi aleɛ bie mɔ. Bie a ɔbaha yeahile yɛ kɛ ɔboale ye busuanli bie mɔɔ ɔnyianle yɛ ewule ne bie la. Noko ɛhye ɛngile kɛ ɔbaboa yɛdayɛ noko. Ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ saa menli dɔɔnwo no ayile bie anzɛɛ bɛyɛ bɛ ayile wɔ adenle bie azo bɔbɔ a, ɔbahola yeava ngyegyelɛ dɔɔnwo yeara.—Kenga Mrɛlɛbulɛ 27:12.

FA ADWENLE KPALƐ YƐ GYIMA

14, 15. (a) Nwane mɔ a ɔwɔ kɛ yɛnea bɛ boɛ a? (b) Nzɔne a yɛsukoa yɛfi Mrɛlɛbulɛ 14:15 anu a?

14 Yɛkpondɛ kɛ yɛnyia kpɔkɛdelɛ kpalɛ amaa yɛ nye alie ɛbɛlabɔlɛ nu na yɛayɛ gyima ɛsesebɛ yɛamaa Gyihova. Noko kɛmɔ yɛnli munli la ati, ye biala anu yɛ nwo bado yɛ. Saa yɛ nwo to yɛ a, ayileyɛlɛ ngakyile wɔ ɛkɛ na ɔwɔ kɛ yɛkpa mɔɔ yɛkulo la. Noko menli nee kɔmpɛlɛ bie mɔ ka kɛ bɛnyia ayileyɛlɛ mɔɔ bahola amaa yɛade kpɔkɛ la. Ezukoa ti a bɛyɛ zɔhane a. Bie a bɛbaha kɛ ayileyɛlɛ zɔhane ɛboa menli dɔɔnwo yemaa bɛde kpɔkɛ. Saa yɛnde kpɔkɛ a, bie a yɛbazɔ ayileyɛlɛ ngakyile yɛanlea saa ɔbamaa yɛade kpɔkɛ na yɛadɛnla aze yɛahyɛ a. Noko ɔnle kɛ yɛmaa yɛ rɛle fi Baebolo nu folɛdulɛ ɛhye: “Sonla mɔɔ ye adwenle ɛtɛtinle la die debie biala di, na badwemafo nea ɛleka mɔɔ ɔlɛtu ɔ gyakɛ yeahɔ la.”—Mrɛlɛbulɛ 14:15.

Ɔwɔ kɛ yɛfa adwenle kpalɛ yɛdi gyima na yɛnea boɛ wɔ mɔɔ yɛdie yɛdi la anwo

15 Saa yɛle badwemafo anzɛɛ yɛze nrɛlɛbɛ a, tɛ edwɛkɛ ne amuala a yɛbalie yɛali a, titili saa ahenle mɔɔ ɔlɛtu yɛ folɛ la ɛnlɛ ayileyɛlɛ nwo ndetelɛ kpalɛ a. Ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo kɛ: ‘Ɔse ayile anzɛɛ aleɛ ɛhye boale awie mɔ, noko kɛzi mekola menwu kɛ amgba ɔboale bɛ ɛ? Saa ɔboale awie mɔ bɔbɔ a, kɛzi mekola menwu kɛ ɔ nee me nwo bali ɛ? Asoo ɔwɔ kɛ meyɛ neɛnleanu dɔɔnwo na meka me ewule ne anwo edwɛkɛ mekile menli mɔɔ bɛtete bɛ kpalɛ na bɛbahola bɛayɛ me ayile la ɔ?’—Mɛla ne 17:6.

16. Saa yɛlɛsi yɛ kpɔkɛdelɛ nwo kpɔkɛ a, nzɔne a ɔwɔ kɛ yɛsuzu nwo a?

16 Saa yɛkpondɛ kɛ bɛyɛ yɛ test anzɛɛ ayile bie a, ɔwɔ kɛ “yɛyɛ yɛ nye gyɛlɛmgbɛɛnye” anzɛɛ yɛfa adwenle kpalɛ yɛyɛ gyima. (Taetɛse 2:12) Ɛhye anwo hyia kpalɛ, titili saa yɛnnwu test ne anzɛɛ ayileyɛlɛ ne anu kpalɛ a. Asoo ahenle mɔɔ bayɛ test ne anzɛɛ ayile ne la bahola ahilehile nuhua ɔ? Saa ɔkilehile nuhua bɔbɔ a ɛnde ɔ bo kpalɛ ɔ? Asoo dɔketama dɔɔnwo die to nu kɛ test anzɛɛ ayileyɛlɛ ɛhye kola maa menli te kpɔkɛ ɔ? (Mrɛlɛbulɛ 22:29) Bie a awie baha ahile yɛ kɛ bɛnyia ayileyɛlɛ fofolɛ bie wɔ ɛleka bie na dɔketama ɛtɛtele nwolɛ edwɛkɛ. Noko asoo bɛlɛ daselɛ mɔɔ kile kɛ ayileyɛlɛ zɛhae bie wɔ ɛkɛ ɔ? Bie a awie mɔ baha ayileyɛlɛ bie mɔɔ bɛyɛ azule bo ninyɛne wɔ nu anzɛɛ tumi bie wɔ ɔ nzi la anwo edwɛkɛ ahile yɛ. Ɛhye bahola ayɛ esiane kpole. Kakye kɛ, Nyamenle ɛbɔ yɛ kɔkɔ kɛ yɛmmayɛ sunsum nu debie anzɛɛ yɛmmaye ngonyia.—Sɛlɛvolɛma 19:26; Mɛla ne 18:10-12.

BƐNYIA KPƆKƐDELƐ KPALƐ

17. Adwenle boni a ɔnle nvonleɛ kɛ yɛbanyia a?

17 Ɛvoya mɔɔ limoa la anu neazo eku ne hɛlɛle mediema mɔɔ bɛwɔ asafo ne mɔ anu la na bɛhilele bɛ ninyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛtwe bɛ nwo bɛfi nwo la. Wɔ kɛlata ne awieleɛ, neazo eku ne hɛlɛle kɛ: “Saa bɛtwe bɛ nwo bɛfi ɛhye mɔ anwo a ɛnee bɛlua adenle fɔɔnwo ne anu. Yɛbiza bɛ ahye.” (Gyima ne 15:29) Wɔ aneɛ bie mɔ anu, bɛhilele edwɛkɛ mɔɔ li awieleɛ wɔ ngyɛnu ɛhye anu la abo kɛ “Bɛnyia kpɔkɛdelɛ kpalɛ,” na eza ɔkile kɛ “bɛ nwo ɛyɛ se.” Yɛkpondɛ kɛ yɛnyia kpɔkɛdelɛ kpalɛ na yɛ nwo yɛ se amaa yɛazonle Gyihova.

Ɔnva nwo kɛ yɛkulo kɛ yɛnyia kpɔkɛdelɛ kpalɛ la, yɛfa yɛ adwenle yɛsie Gyihova ɛzonlenlɛ zo (Nea ɛdendɛkpunli 17)

18, 19. Nzɔne a yɛ nye bahola ala ye ade wɔ ewiade fofolɛ ne anu a?

18 Kɛmɔ yɛnli munli la ati, ɛyɛ ye biala a, yɛ nwo bado yɛ. Yɛɛ saa yɛ nwo to yɛ a, yɛ nye ɛnla kɛ Gyihova bayɛ yɛ ayile wɔ nwanwane adenle zo. Noko yɛ nye la kenle bie mɔɔ Nyamenle bayɛ yɛ ayile bɔkɔɔ la ade. Wɔ Yekile 22:1, 2, ɛzoanvolɛ Dwɔn hanle ‘ngoane nzule’ nee “ngoane baka” bie mɔɔ bayɛ awie biala ayile la anwo edwɛkɛ. Tɛ aze ayile bie mɔɔ bahola amaa yɛ nwo aza ɛnɛ anzɛɛ ewiade fofolɛ ne anu la anwo edwɛkɛ a ɛnee ɔlɛka a. Emomu, ɔfale debie biala mɔɔ Gyihova nee Gyisɛse bayɛ amaa yɛahola yɛadɛnla aze dahuu la anwo.—Ayezaya 35:5, 6.

19 Yɛ nye la anyelielɛ mekɛ zɔhane ade. Noko kɛkala, yɛdie yɛdi kɛ Gyihova kulo yɛ nuhua ko biala yɛɛ saa yɛlɛnwu amaneɛ a ɔte kɛzi yɛte nganeɛ la abo. Yɛlɛ anwodozo kɛ saa yɛ nwo to yɛ a, Gyihova baboa yɛ kɛ mɔɔ ɔboale Devidi la. Ɔbanlea menli mɔɔ bɛdi nɔhalɛ bɛmaa ye la dahuu.—Edwɛndolɛ 41:12.

^ ɛden. 13 The Origins and Ancient History of Wine buluku ne ka kɛ, abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvoma ɛnwu kɛ nwanye ku typhoid nee ewule ngɛkɛba gyɛne ndɛndɛ.