Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Bɛbu Agyalɛ—Ɔle Ahyɛlɛdeɛ Mɔɔ Vi Nyamenle

Bɛbu Agyalɛ—Ɔle Ahyɛlɛdeɛ Mɔɔ Vi Nyamenle

Bɛbu Agyalɛ—Ɔle Ahyɛlɛdeɛ Mɔɔ Vi Nyamenle

“Yemɔti a nrenya fi ɔ ze nee ɔ nli anwo na ɔfa ɔ nwo ɔbɔ ɔ ye anwo kyengye, na bɛ mu nwiɔ bɛbɔ nu bɛyɛ nwonane ko a.”—MƆL. 2:24.

1. Duzu ati a ɔfɛta kɛ yɛbu Gyihova ɛ?

GYIHOVA NYAMENLE, agyalɛ Hyehyɛvolɛ ne fɛta ɛbulɛ. Bɛha yɛ Bɔvolɛ, Tumivolɛ, nee anwuma Selɛ ne anwo edwɛkɛ kɛ yemɔ a “ɛlolɛdeɛ kpalɛ biala nee ahyɛlɛdeɛ biala mɔɔ di munli la vi” ye a. (Gye. 1:17; Yek. 4:11) Ɛhye da ye ɛlɔlɛ kpole ne ali. (1 Dwɔn 4:8) Debie biala mɔɔ yehile yɛ, debie biala mɔɔ ɔse yɛyɛ, debie biala mɔɔ yeva yemaa yɛ la, yɛ boɛyɛlɛ ti ɔ.—Aye. 48:17.

2. Adehilelɛ boni mɔ a Gyihova vale manle agyalɛma mɔɔ lumua la ɛ?

2 Baebolo ne kile kɛ agyalɛ le ahyɛlɛdeɛ “kpalɛ” mɔɔ vi Nyamenle ɛkɛ la anu ko. (Mrɛ. 19:14.) Mekɛ mɔɔ Gyihova liele atɔfolɛ mɔɔ lumua la, ɔmanle agyalɛma ne, Adam nee Yive adehilelɛ bie mɔ mɔɔ baboa yeamaa bɛ agyalɛ ne ali munli la. (Bɛgenga Mateyu 19:4-6.) Saa bɛdiele Nyamenle a anrɛɛ bɛ nye balie dahuu. Noko akee, bɛanli Nyamenle mɛla zo yemɔti bɛnwunle bɛ nyunlu.—Mɔl. 3:6-13, 16-19, 23.

3, 4. (a) Duzu a menli dɔɔnwo ɛlɛyɛ ye ɛnɛ ahile kɛ bɛmbu agyalɛ yɛɛ Gyihova Nyamenle ɛ? (b) Neazo boni mɔ a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

3 Ɛnɛ, saa menli dɔɔnwo ɛlɛbɔ agyalɛ nwo kpɔkɛ a bɛyɛ bɛ ninyɛne kɛ agyalɛma mɔɔ lumua la, bɛbu bɛ nye bɛgua Gyihova adehilelɛ zo. Bie mɔ nee mraalɛ anzɛɛ mrenya de mɔɔ bɛtɛgyale bɛ, anzɛɛ bɛgya noko bɛlɛ nwewe, bie mɔ noko ɛgya menli mɔɔ bɛ nee bɛ awodeɛ le ko la, yɛɛ bie mɔ noko lɛ adwenle kɛ bɛkola bɛgyakyi agyalɛ mekɛ biala. (Wulo. 1:24-32; 2 Tem. 3:1-5) Bɛmaa bɛ rɛle fi kɛ agyalɛ le Nyamenle ahyɛlɛdeɛ. Kɛmɔ bɛmbu zɔhane ahyɛlɛdeɛ ne la ati ɔkile kɛ bɛmbu Gyihova Nyamenle, Maavolɛ ne.

4 Ɔdwu mekɛ ne bie a, Nyamenle azonvolɛ bie mɔ bɔbɔ bu bɛ nye gua adwenle mɔɔ Gyihova lɛ ye agyalɛ nwo la azo. Keleseɛne agyalɛma bie mɔ tete agyalɛ nu anzɛɛ bɔ ewole mɔɔ ɔngyi Baebolo ne azo a. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahoati ɛhye ɛ? Adenle boni azo a Gyihova adehilelɛ mɔɔ wɔ Mɔlebɛbo 2:24 la bahola aboa Keleseɛne agyalɛma yeamaa bɛamiemia bɛ agyalɛ nu ɛ? Na duzu a menli mɔɔ kpondɛ kɛ kɔ agyalɛ la bahola ayɛ ava aziezie bɛ nwo a? Maa yɛnlea agyalɛ nsa bie mɔɔ ɛnee anyelielɛ wɔ nu wɔ Baebolo mekɛ nu la na yɛva yɛyɛ kɛzi ɔhyia kɛ yɛbu Gyihova amaa yɛ agyalɛ agyinla la anwo ndonwo.

Bɛli Nɔhalɛ Dahuu

5, 6. Tɛnlabelɛ boni a rayɛle sɔnea manle Zɛkalaya nee Ɛlezabɛte a, na ahatualɛ boni a bɛ nɔhalɛlilɛ ne manle bɛnyianle a?

5 Zɛkalaya nee Ɛlezabɛte yɛle debie kpalɛ biala mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛyɛ la. Bɛ nuhua ko biala kpale bokavolɛ mɔɔ sonle Gyihova. Zɛkalaya lile nɔhalɛ yɛle ye ɛsɔfo gyima ne, yɛɛ bɛ mu nwiɔ bɛlile Nyamenle Mɛla zo. Ɛnee bɛlɛ ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ bɛ nye sɔ ye a. Noko saa ɛhɔle bɛ awuke nu wɔ Dwuda a anrɛɛ ɛbanwu kɛ debie bie wɔ ɛkɛ mɔɔ bɛnlɛ bie a. Ɛnee bɛnlɛ mralɛ. Ɛnee Ɛlezabɛte le mota yɛɛ bɛ mu nwiɔ bɛwie mrelera yɛ.—Luku 1:5-7.

6 Wɔ tete Yizilayɛ ɛnee bɛbu awolɛ kpalɛ, yemɔti ɛnee mbusua bie mɔ anu amra anwo zonle. (1 Sam. 1:2, 6, 10; Edw. 128:3, 4) Wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua Y.M., ɛnee Yizilayɛnli nrenya mɔɔ ɔ ye ɛnwo la bakpondɛ adenle alua zo abɔ ye ewole. Noko Zɛkalaya lile nɔhalɛ ɔ nee Ɛlezabɛte dɛnlanle. Yeambɔ mɔdenle kɛ ɔye ɔ ti yeavi agyalɛ ne anu yɛɛ ɔ ye noko anyɛ zɔ. Ɔwɔ nuhua kɛ mralɛ mɔɔ bɛnlɛ la manle bɛlile alɔbɔlɛ ɛdeɛ, noko bɛyɛle ko bɛlile nɔhalɛ bɛzonlenle Gyihova. Nzinlii, Gyihova yilale bɛ na ɔluale nwanwane adenle zo ɔmanle bɛwole kakula nrenya wɔ bɛ mrelera nu.—Luku 1:8-14.

7. Adenle boni azo a Ɛlezabɛte lile nɔhalɛ manle ɔ hu a?

7 Ɛlezabɛte lile nɔhalɛ wɔ debie fofolɛ nu. Mekɛ mɔɔ ɔwole Dwɔn la ɛnee Zɛkalaya ɛngola tendɛ ɔluakɛ Nyamenle anwumabɔvolɛ ne mɔɔ yeanlie ye yeanli la manle ɔdɔle mumule. Noko akee, ɔbayɛ kɛ ɛnee Zɛkalaya ɛlua adenle bie azo ɛha ɛhile ɔ ye kɛ Gyihova anwumabɔvolɛ ne hanle kɛ bɛvɛlɛ kakula ne “Dwɔn.” Ɔ gɔnwo mɔ nee ye mbusuafoɔ hulole kɛ bɛfa kakula ne bɛto ɔ ze. Noko Ɛlezabɛte lile nɔhalɛ lile ɔ hu edwɛkɛ zo. Ɔzele bɛ kɛ: “Ye duma a le Dwɔn.”—Luku 1:59-63.

8, 9. (a) Kɛzi nɔhalɛlilɛ maa agyalɛ nu mia ɛ? (b) Ninyɛne boni mɔ anu a kunli nee yelɛ bahola ali nɔhalɛ a?

8 Ɛnɛ, agyalɛma bie mɔ noko yia ninyɛne mɔɔ bɔ bɛ rɛle yɛɛ ngyegyelɛ gyɛne kɛmɔ Zɛkalaya nee Ɛlezabɛte yiale la. Agyalɛ mɔɔ nɔhalɛlilɛ ɛnle nu la ɛngyɛ. Anyezohulolɛ, nla nwo nvoninli ɛnleanlɛ, agyalɛzɛkyelɛ nee ninyɛne gyɛne mɔɔ kola sɛkye agyalɛ la ba agyalɛ nu a, ɔmmaa agyalɛma ɛnlie bɛ nwo ɛnli. Na saa bɛnlie bɛ nwo bɛnli a, ɔmaa ɛlɔlɛ mɔɔ wɔ nu la noko ka aze. Wɔ adenle bie azo, nɔhalɛlilɛ le kɛ bane mɔɔ bɛlie ye awuke bie anwo na ɔbɔ menli mɔɔ wɔ nu anwo bane ɔfi menli anzɛɛ ninyɛne mɔɔ kola gyegye bɛ anwo la. Ɛhye ati, saa kunli nee yelɛ di nɔhalɛ maa bɛ nwo a, bɛkola bɛtɛnla anzondwolɛ nu, bɛda bɛ nganeɛdelɛ nee bɛ nzuzulɛ ali bɛkile bɛ nwo na ɔlua zo bɛ ɛlɔlɛ ne yɛ kpole. Ɛhɛe, nɔhalɛlilɛ nwo hyia.

9 Gyihova zele Adam kɛ: ‘Yemɔti a nrenya fi ɔ ze nee ɔ nli anwo na ɔfa ɔ nwo ɔbɔ ɔ ye anwo kyengye a.’ (Mɔl. 2:24) Duzu a ɛhye kile a? Saa menli nwiɔ gya bɛ nwo a, ɔwɔ kɛ bɛyɛ nzenzaleɛ wɔ kɛzi bɛ nee agɔnwolɛma nee bɛ mbusuafoɔ tu la anu. Ɔwɔ kɛ bokavolɛ ko biala dumua nyia mekɛ maa ɔ hu anzɛɛ ɔ ye. Ɔnle kɛ bɛmaa bɛ gɔnwo mɔ anzɛɛ bɛ mbusuafoɔ anwo kyia bɛ tɛla bɛ abusua fofolɛ ne. Yɛɛ ɔnle kɛ bɛmaa awovolɛ adenle bɛmaa bɛfa bɛ nwo bɛwulowula bɛ kpɔkɛbɔlɛ anzɛɛ bɛ avinli edwɛkɛ ɛziezielɛ nu. Ɔwɔ kɛ agyalɛma ne fa bɛ nwo bɔ bɛ nwo kyengye. Ɛhye le Nyamenle adehilelɛ.

10. Duzu a baboa agyalɛma yeamaa bɛazukoa nɔhalɛlilɛ a?

10 Nɔhalɛlilɛ zo lɛ nvasoɛ wɔ abusua mɔɔ asolo yelɛ nee kunlu ɛzonlenlɛ bɔbɔ la anu. Adiema raalɛ bie mɔɔ ɔ hu ɛnle diedinli la se: “Meyɛ Gyihova mo kɛ yemaa menwu kɛzi ɔwɔ kɛ mebɛlɛ me nwo aze memaa me hu na mebu ye la. Nɔhalɛlilɛ ɛmaa menyia ɛvolɛ 47 wɔ agyalɛ mɔɔ ɛlɔlɛ nee ɛbulɛ wɔ nu la anu.” (1 Kɔl. 7:10, 11; 1 Pita 3:1, 2) Yemɔti bɔ mɔdenle kɛ ɛbamaa wɔ agyalɛ bokavolɛ ne ade nganeɛ kɛ ɔsonle bolɛ. Fa wɔ ɛdendɛlɛ nee wɔ nyɛleɛ da ye ali kɛ ɔ nwo hyia wɔ tɛla awie biala mɔɔ wɔ azɛlɛ ye azo la. Bɔ mɔdenle kpalɛ kɛ ɛnrɛmaa debie biala anwo ɛnrɛhyia wɔ ɛnrɛdɛla wɔ bokavolɛ ne. (Bɛgenga Mrɛlɛbulɛ 5:15-20.) Ron yɛɛ Jeannette mɔɔ bɛ agyalɛ ne ɛbo ɛvolɛ 35 na anyelielɛ wɔ nu la se, “Ɔluakɛ yɛdi nɔhalɛ yɛyɛ mɔɔ Nyamenle kpondɛ kɛ yɛyɛ la ati, yɛ agyalɛ ne ɛgyinla, na anyelielɛ wɔ nu.”

Koyɛlɛ Maa Agyalɛ Nu Mia

11, 12. Kɛzi Akoyela nee Pelesela bɔle nu yɛle gyima wɔ (a) sua nu, (b) gyima mɔɔ bɛfa bɛnea bɛ nwo anu, yɛɛ (d) ɛzonlenlɛ gyima ne anu ɛ?

11 Mekɛ mɔɔ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo ka ɔ gɔnwo mɔ Akoyela nee Pelesela anwo edwɛkɛ la, yeambɔ ko duma yeangyakyi ko. Koyɛlɛ mɔɔ ɛnee wɔ agyalɛma ɛhye avinli la le mɔɔ ɛnee Nyamenle kpondɛ kɛ yɛyɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɔhanle kɛ kunli nee yelɛ bayɛ “nwonane ko” la anwo neazo kɛnlɛma. (Mɔl. 2:24) Bɛbɔle nu bɛyɛle bɛ sua nu gyima, gyima mɔɔ bɛfa bɛnea bɛ nwo, yɛɛ bɛ Keleseɛne ɛzonlenlɛ gyima ne. Kɛ neazo la, mekɛ mɔɔ Pɔɔlo lumuale hɔle Kɔlente la, Akoyela nee Pelesela manle ɔradɛnlanle bɛ awuke nu, na amozii ɛnee ɛkɛ ne a ɔtɛnla ɔyɛ ye gyima ne a. Nzinlii, mekɛ mɔɔ ɛnee Akoyela nee Pelesela wɔ Ɛfɛsɛse la bɛmanle bɛyɛle debiezukoalɛ wɔ bɛ awuke nu na bɛboale fofolɛma le kɛ Apɔlɔso bɛmanle bɛdele nɔhalɛ ne abo kpalɛ. (Gyi. 18:2, 18-26) Agyalɛma ɛhye mɔ mɔɔ bɔ mɔdenle la hɔle Wulomu na ɛkɛ ne noko bɛmanle bɛyɛle debiezukoalɛ wɔ bɛ awuke nu. Nzinlii, bɛziale bɛhɔle Ɛfɛsɛse na bɛhɔboale mediema ne mɔ.—Wulo. 16:3-5.

12 Eza Akoyela nee Pelesela yɛɛ Pɔɔlo bɔle nu yɛle ndanlɛ sua ɛnwolɛ gyima. Agyalɛma ne bɔle nu yɛle gyima ɛhye mɔɔ biala andwazo antia ɔ gɔnwo a. (Gyi. 18:3) Noko, ɔda ali kɛ mekɛ mɔɔ bɛvale bɛbɔle nu bɛyɛle ɛzonlenlɛ gyima ne la a manle bɛ agyalɛ ne anu mianle a. Bɛlale bɛ nwo ali kɛ bɛle “mediema gyimayɛvoma wɔ Kelaese Gyisɛse” anu wɔ Kɔlente, Ɛfɛsɛse yɛɛ Wulomu. (Wulo. 16:3) Bɛbɔle nu bɛyɛle Belemgbunlililɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne wɔ ɛleka biala mɔɔ bɛhɔzonlenle la.

13, 14. (a) Tɛnlabelɛ boni mɔ a kola sɛkye koyɛlɛ mɔɔ wɔ agyalɛ nu la ɛ? (b) Duzu ninyɛne a agyalɛma bɛahola abɔ nu ayɛ amaa bɛ agyalɛ ne anu amia kɛ bɛle “nwonane ko” a?

13 Nɔhalɛ nu, bodane ko yɛɛ ninyɛne mɔɔ bɛyɛ bɛbɔ nu la maa agyalɛ nu mia. (Nolo. 4:9, 10) Noko akee, ɛnɛ, agyalɛma dɔɔnwo ɛnnyia mekɛ ɛmmaa bɛ nwo. Bɛ nuhua ko biala fa mekɛ dɔɔnwo kɔ gyima. Bie mɔ gyima maa bɛta bɛtudu adenle anzɛɛ bɛ ngome bɛtu bɛkɔtɛnla abolokyi kɛ bɛyɛ gyima na bava ezukoa bara sua nu. Bie mɔ mɔɔ de awuke ko anu la bɔbɔ ɛnnyia mekɛ ɛmmaa bɛ nwo ɔluakɛ bɛmaa tɛlevihyɛne, ninyɛne mɔɔ bɛ nye die nwo, nwɔhoa, video zo nwɔhoalilɛ, anzɛɛ Intanɛte die bɛ mekɛ. Asoo kɛ ɔde ye wɔ wɔ abusua ne anu la ɛne? Saa zɔhane a ɔde a, asoo ɛbahola wɔayɛ nzenzaleɛ amaa bɛanyia mekɛ bɛamaa bɛ nwo? Na ninyɛne mɔɔ bɛyɛ ye dahuu mɔɔ le kɛ aleɛ ɛdonlɛ, ahyɛnze ɛkpudalɛ, nee tola nu gyimayɛlɛ noko ɛ? Asoo bɛbahola bɛabɔ nu bɛanlea ngakula ne mɔ anzɛɛ bɛanlea awovolɛ mɔɔ ɛlɛyɛ mgbanyinli la ɔ?

14 Mɔɔ ɔhyia kpalɛ la, bɛbɔ nu bɛyɛ ninyɛne mɔɔ fane Gyihova ɛzonlenlɛ nwo la dahuu. Alehyenlɛ ne anu tɛkese ne mɔɔ bɛbabɔ nu bɛazuzu nwo dahuu nee abusua ɛzonlenlɛ maa abusua ne nyia adenle dwenle bodane ko anwo. Eza bɛbɔ nu bɛyɛ daselɛlilɛ gyima ne. Ɔbayɛ boɛ a, bɛbɔ nu bɛyɛ adekpakyelɛ, saa bɔbɔ bɛ tɛnlabelɛ ne bamaa bɛ adenle bɛayɛ ye siane ko anzɛɛ ɛvolɛ ko ala a. (Bɛgenga 1 Kɔlentema 15:58.) Adiema raalɛ bie mɔɔ ɔ nee ɔ hu yɛle adekpakyelɛ gyima ne bie la ka kɛ: “Daselɛlilɛ ɛnee le mekɛ mɔɔ yɛnyia ye yɛyɛ ninyɛne yɛbɔ nu na yɛbɔ adawu kpalɛ la anu ko. Ɔluakɛ ɛnee yɛ mu nwiɔ yɛva yɛzie yɛ nyunlu kɛ yɛboa menli la ati ɔmanle mendele nganeɛ kɛ yɛyɛ ko. Ɛnee mete nganeɛ kɛ menyia agɔnwolɛ kpalɛ mɔɔ mebikye ye, tɛ kɛ kunli ala.” Mekɛ mɔɔ bɛlɛyɛ ninyɛne mɔɔ nvasoɛ wɔ zo bɛabɔ nu la, ninyɛne mɔɔ ɛ nye die nwo, mɔɔ anwo hyia wɔ, wɔ subane nee wɔ bokavolɛ ne ɛdeɛ bayɛ ko na yeayɛ kɛ Akoyela nee Pelesela la. Bɛbahɔ zo bɛadwenle, bɛade nganeɛ na bɛayɛ ninyɛne kɛ bɛle “nwonane ko” la.

Bɛmaa Nyamenle Ɛlumua Wɔ Nu

15. Duzu ati a Nyamenle mɔɔ yɛmaa yealumua agyalɛ nu la le debie mɔɔ anwo hyia na agyalɛ agyinla ɛ? Kilehile nu.

15 Ɛnee Gyisɛse ze kɛzi ɔhyia kɛ bɛkɛmaa Nyamenle kɛlumua wɔ agyalɛ nu la. Gyihova hyehyɛ agyalɛ ne mɔɔ lumua la ɔnwunle ye. Ɔnwunle anyelielɛ mɔɔ Adam nee Yive nyianle wɔ mekɛ mɔɔ bɛlile Nyamenle adehilelɛ zo, nee amaneɛ mɔɔ bɛnwunle ye wɔ mekɛ mɔɔ bɛbule bɛ nye bɛguale zo la. Yemɔti mekɛ mɔɔ Gyisɛse kilehile la, ɔhanle edwɛkɛ ne mɔɔ ɔ Ze hanle mɔɔ wɔ Mɔlebɛbo 2:24 la. Eza ɔhanle ɔbokale nwo kɛ: “Zɔhane ati mɔɔ Nyamenle ɛha ɛbɔ nu la, ɔnle kɛ awie biala kpakye nu.” (Mat. 19:6) Ɛhye ati, ɛbulɛ kpole mɔɔ yɛnyia yɛamaa Gyihova la a tɛde debie mɔɔ anwo hyia kpole na agyalɛ agyinla na anyelielɛ ara nu a. Gyisɛse awovolɛ mɔɔ ɛnee wɔ azɛlɛ ye azo, Dwosefi nee Mɛle yɛle neazo kɛnlɛma wɔ ɛhye anu.

16. Duzu a Dwosefi ne Mɛle yɛle hilele kɛ bɛmaa Nyamenle dumua wɔ bɛ abusua nu ɛ?

16 Ɛnee Dwosefi dwenle Mɛle anwo na ɔbu ye. Mekɛ mɔɔ ɔdele kɛ Mɛle ɛlɛnrenzɛ la ɔhulole kɛ ɔ nee ye kɛli wɔ adenle kɛnlɛma zo kolaa na Nyamenle anwumabɔvolɛ ne amaa yeanwu deɛ mɔɔ ɛlɛyɛ Mɛle la. (Mat. 1:18-20) Agyalɛma ne lile Siza mɛla zo yɛɛ bɛlile Mosisi Mɛla ne noko azo. (Luku 2:1-5, 21, 22) Ɔwɔ nuhua kɛ ɛnee mrenya a ɔwɔ kɛ kɔ Gyɛlusalɛm ɛzonlenlɛ nu ɛvoyia ne mɔ ɛdeɛ, noko Dwosefi nee Mɛle vale bɛ abusua ne hɔle ɛvolɛ biala. (Mɛla 16:16; Luku 2:41) Wɔ ɛhye nee ninyɛne gyɛne nu, agyalɛma ɛhye mɔɔ bɔ mɔdenle wɔ nyamenlezonlenlɛ nu la yɛle mɔɔ sɔ Gyihova anye na bɛhilele kɛ bɛbu sunsum nu ninyɛne. Ɔnyɛ nwanwane kɛ Nyamenle kpale bɛ manle bɛnleanle ɔ Ra Gyisɛse wɔ ye ngakula nu la.

17, 18. (a) Adenle boni azo a agyalɛma bɛahola amaa Gyihova alumua wɔ bɛ agyalɛ nu a? (b) Nvasoɛ boni a ɛhye fa ba a?

17 Asoo ɛmaa Nyamenle dumua wɔ wɔ abusua nu? Kɛ neazo la, saa ɛlɛbɔ kpɔkɛ mɔɔ nwolɛ hyia la a, asoo ɛkpondɛ Baebolo nu ngyinlazo, ɛyɛ nwolɛ asɔne na ɛkpondɛ folɛdulɛ ɛfi Keleseɛnema mɔɔ bɔ mɔdenle la ɛkɛ ɔ? Anzɛɛ ɛgyinla wɔ nganeɛdelɛ anzɛɛ wɔ mbusuafoɔ nee ɛ gɔnwo mɔ ɛdeɛ zo a ɛdi wɔ ngyegyelɛ nwo gyima a? Asoo ɛbɔ mɔdenle kɛ ɛbava edwɛkɛ ngakyile mɔɔ akɛlɛ nɔhavo ne ɛha ye wɔ agyalɛ nee abusua nwo la wɔali gyima? Anzɛɛ ɛta ɛdi amaamuo anzɛɛ ewiade folɛdulɛ mɔɔ menli dɔɔnwo die to nu la anzi? Asoo bɛbɔ nu bɛyɛ asɔne na bɛsukoa dahuu, bɛfa sunsum nu ninyɛne bɛsie bɛ nyunlu na bɛbɔ ninyɛne mɔɔ anwo hyia bɛ abusua ne la anwo adawu ɔ?

18 Ray ka anyelielɛ mɔɔ wɔ ye ɛvolɛ 50 agyalɛ ne anu la anwo edwɛkɛ kɛ: “Ngyegyelɛ biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ yɛyia ye mɔɔ yɛangola nwolɛ gyima di a, ɔluakɛ yɛmaa Gyihova boka yɛ nwo a yɛyɛ ‘nyɛma mɔɔ bɔ nwolɛ nsa’ a.” (Bɛgenga Nolobɔvo ne 4:12.) Danny nee Trina nee ye yɛ adwenle. Bɛse: “Nyamenle mɔɔ yɛbɔ nu yɛsonle ye la ɛmaa yɛ agyalɛ ne anu ɛmia.” Bɛva anyelielɛ bɛgya wɔ ɛvolɛ mɔɔ bo 34 la anu. Saa ɛmaa Gyihova dumua wɔ wɔ agyalɛ nu dahuu a, ɔbaboa wɔ yeamaa wɔali konim na yeayila wɔ.—Edw. 127:1.

Bɛhɔ Zo Bɛbu Nyamenle Ahyɛlɛdeɛ Ne

19. Kɛzi menli dɔɔnwo bu agyalɛ ɛnɛ ɛ, na duzu a fi nu ba a?

19 Ɛnɛ, menli dɔɔnwo ta dwenle bɛ ngome bɛ anyelielɛ nwo. Noko awie mɔɔ sonle Gyihova la ɛndwenle zɔ. Ɔze kɛ agyalɛ le ahyɛlɛdeɛ na Nyamenle vale manle kɛ ɔfa yeali Ye bodane nwo gyima. (Mɔl. 1:26-28) Saa Adam nee Yive bule zɔhane ahyɛlɛdeɛ ne a, anrɛɛ azɛlɛ ye kɔsɔɔti bayɛ paladaese mɔɔ Nyamenle azonvolɛ mɔɔ anye die na bɛtenrɛ la a wɔ zo a.

20, 21. (a) Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛbu agyalɛ kɛ ɔle nwuanzanwuanza ɛ? (b) Ahyɛlɛdeɛ boni a yɛbazukoa nwolɛ debie dapɛne bieko a?

20 Mɔɔ tɛla ɛhye mɔ amuala la, Nyamenle azonvolɛ bu agyalɛ kɛ nwolɛ adenle mɔɔ bɛdua zo bɛwula Gyihova anyunlunyia a. (Bɛgenga 1 Kɔlentema 10:31.) Kɛmɔ yɛnwu ye la, nɔhalɛlilɛ, koyɛlɛ, nee Nyamenle mɔɔ yɛmaa yealumua agyalɛ nu la sɔ Gyihova anye na ɔmaa agyalɛ gyinla. Yemɔti saa yɛlɛsiezie yɛ nwo yɛamaa agyalɛ, yɛlɛmiemia yɛ agyalɛ nu anzɛɛ yɛlɛbɔ mɔdenle kɛ yɛyɛ yɛ agyalɛ boɛ a, mɔɔ lumua la ɔwɔ kɛ yɛnwu kɛ: agyalɛ le ngyehyɛleɛ nwuanzanwuanza mɔɔ vi anwuma. Nɔhalɛ edwɛkɛ ɛhye mɔɔ yɛbamaa yeadɛnla yɛ adwenle nu la, baha yɛ yeamaa yɛava yɛ kpɔkɛbɔlɛ biala yɛagyinla Baebolo ne azo. Saa yɛyɛ ɛhye a, ɛnee ɔkile kɛ tɛ agyalɛ ahyɛlɛdeɛ ne angome a yɛbu ye a, emomu yɛbu Gyihova Nyamenle mɔɔ vale zɔhane ahyɛlɛdeɛ ne manle la.

21 Noko tɛ agyalɛ angome a le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ Gyihova ɛva ɛmaa yɛ a. Yɛɛ tɛ yemɔ angome a maa yɛ nye die wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu a. Wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu, yɛbazuzu ahyɛlɛdeɛ bieko mɔɔ vi Nyamenle ɛkɛ—belazinlililɛ—anwo.

Kɛzi Ɛbaye Ɔ Nloa Ɛ?

• Kɛzi ɔwɔ kɛ Keleseɛne agyalɛma da nɔhalɛlilɛ ali ɛ?

• Duzu ati a saa agyalɛma bɔ nu yɛ gyima a ɔmaa agyalɛ nu mia ɛ?

• Ndenle boni mɔ azo a agyalɛma bɛahola amaa Gyihova alumua bɛ agyalɛ nu ɛ?

• Duzu a yɛbayɛ yɛahile kɛ yɛbu Gyihova, agyalɛ Hyehyɛvolɛ ne ɛ?

[Debiezukoalɛ kpuyia ne mɔ]

[Nvoninli wɔ mukelɛ 18]

Agyalɛma bɔ nu yɛ gyima a ɔmaa bɛyɛ ko