Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Gyihova Le “Nyamenle Mɔɔ Maa Anzonudwolɛ”

Gyihova Le “Nyamenle Mɔɔ Maa Anzonudwolɛ”

Gyihova Le “Nyamenle Mɔɔ Maa Anzonudwolɛ”

“Nyamenle mɔɔ maa anzonudwolɛ la nee bɛ muala ɛdɛnla.”—WULO. 15:33.

1, 2. Duzu a bɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ Mɔlebɛbo tile 32 nee 33 ne a? Na kɛzi ɔwiele ye ɛ?

SUZU ɛhye anwo nea: Ɛnee mediema nwiɔ ɛlɛba arayia. Bɛkayia Pɛneɛle mɔɔ bikye Gyeebɔko bɔnza ne mɔɔ wɔ Dwɔdan Azule ne aduduleɛ la. Mediema ne mɔ a le Yisɔ nee Gyekɔbo, na ɛnee bɛnwunle bɛ nwo la yehyɛ kpalɛ. Yisɔ dɔnenle ye awolɛ kpanyinli gyinlabelɛ ne manle ɔ diema Gyekɔbo la, ɛvolɛ abulanwiɔ ɛze. Mekɛ mɔɔ Yisɔ dele kɛ Gyekɔbo ɛlɛsia ara sua nu la, ɔvale mrenya 400 kɛ ɔ nee bɛ kɔ ahɔyia Gyekɔbo. Mɔɔ Gyekɔbo dele ɛhye la ye ahonle dule. Ɔnyianle adwenle kɛ bie a ɔ nwo ɛya tɛbɔ ɔ diema ne nu na ɔkulo kɛ ɔku ye. Yemɔti Gyekɔbo vale nyɛmoa zoanle ye sonvolɛma kɛ bɛva bɛhɔmaa Yisɔ kɛ ahyɛlɛdeɛ. Mekɛ biala mɔɔ ye sonvolɛma ne kɛva nyɛmoa dɔɔnwo kɛra la, bɛka bɛkile Yisɔ kɛ ɔle ahyɛlɛdeɛ mɔɔ vi ɔ diema ne ɛkɛ a. Gyekɔbo vale nyɛmoa mɔɔ bo 550 la manle ye.

2 Mɔɔ mediema ne mɔ yiale la duzu a zile a? Gyekɔbo lale akɛnrasesebɛ nee mɛlɛbɛnwoaze ali. Ɔdiale ɔhɔle Yisɔ anwo ɛkɛ na ɔbɔle ɔ ti aze fane nsuu wɔ ɔ nyunlu! Noko kolaa na ɛhye azi la, ɛnee Gyekɔbo ɛlumua ɛyɛ debie bie mɔɔ anwo hyia kpalɛ la. Ɛnee yezɛlɛ Gyihova kɛ ɔbɔ ɔ nwo bane ɔvi Yisɔ asa nu. Gyihova buale ye asɔneyɛlɛ ne. Baebolo ne ka kɛ, Yisɔ nriandile hɔyiale ye, ɔyɛle ye atuu, ɔbɛkale ɔ kɔme na ɔvole ɔ nvoka anwo.—Mɔl. 32:11-20; 33:1-4.

3. Duzu a yɛsukoa yɛfi Gyekɔbo nee Yisɔ edwɛkɛ ne anu a?

3 Ɛhye maa yɛnwu kɛ, ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛsiezie edwɛkɛ biala mɔɔ yɛ nee awie mɔ lɛ ye wɔ asafo ne anu la. Saa yɛanyɛ a, anzondwolɛ nee koyɛlɛ mɔɔ wɔ asafo ne anu la bazɛkye. Gyekɔbo anyɛ ɛtane biala. Tɛ ɔdaye yɛɛ ɛnee ɔwɔ kɛ ɔkpa Yisɔ kyɛlɛ a. Yisɔ mumua ne a ambu nwolɛ adenle mɔɔ ɛnee ɔlɛ kɛ awolɛ kpanyinli la na ɔdɔnenle ye ɔmanle Gyekɔbo ɔliele aleɛ ko pɛ a. Noko Gyekɔbo yɛle debie biala mɔɔ ɔbahola la amaa anzondwolɛ adɛnla bɛ avinli. (Mɔl. 25:31-34; Hib. 12:16) Gyekɔbo neazo ne kile kɛzi ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbamaa anzondwolɛ adɛnla yɛ nee yɛ mediema Keleseɛnema avinli la. Eza yemaa yɛnwu kɛ saa yɛsɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa yɛ ɔmaa yɛyɛ ɛhye a, ɔtie yɛ asɔneyɛlɛ. Yɛlɛ neazo dɔɔnwo wɔ Baebolo ne anu mɔɔ kile kɛzi yɛbamaa anzondwolɛ adɛnla yɛ nee awie mɔ avinli a. Yɛbaha bie mɔ anwo edwɛkɛ.

Neazo Mɔɔ Tɛla Biala

4. Duzu a Nyamenle yɛle liele alesama vile ɛtane nee ewule nu a?

4 Awie mɔɔ ɛyɛ neazo mɔɔ tɛla biala wɔ anzondwolɛ mɔɔ yɛmaa yeadɛnla ɛkɛ anu la a le Gyihova. Ɔle “Nyamenle mɔɔ maa anzonudwolɛ.” (Wulo. 15:33) Dwenle mɔɔ Gyihova ɛyɛ amaa yɛahola yɛayɛ ɔ gɔnwo la anwo nea. Kɛmɔ yɛle Adam nee Yive abozoamra la ati, yɛyɛ ɛtane. Bɛdabɛ mɔɔ bɛyɛ ɛtane la noko fɛta ewule. (Wulo. 6:23) Noko kɛmɔ Nyamenle hulole yɛ kpole la ati, ɛnee ɔkpondɛ kɛ ɔdie yɛ ɔfi ɛtane nee ewule nu. Yemɔti ɔzoanle ye kulovolɛ Ralɛ, Gyisɛse ɔmanle bɛwole ye kɛ dasanli mɔɔ di munli na ɔwule ɔkpɔdale yɛ ɛtane. Ɛnee Gyisɛse anye die kɛ ɔbayɛ mɔɔ ɔ Ze kulo la na yeava ye ngoane yeabɔ afɔle yeamaa yɛ. (Dwɔn 10:17, 18) Gyihova akee dwazole Gyisɛse hɔle anwuma. Gyisɛse vale bolɛ mɔɔ ye afɔle ne sonle la manle Gyihova wɔ anwuma. Afɔle ɛhye, anzɛɛ ɛkpɔnedeɛ ne, die bɛdabɛ mɔɔ bɛnu bɛ nwo bɛfi bɛ ɛtane nwo la kɔsɔɔti fi dahuu ewule nu.—Bɛgenga Hibuluma 9:14, 24.

5, 6. Kɛzi Gyisɛse afɔle ne boa alesama maa bɛyɛ Nyamenle agɔnwo ɛ?

5 Ɔlua ɛtane ti, alesama rayɛle Nyamenle agbɔvolɛ. Kɛzi Gyisɛse afɔlebɔlɛ ne boa alesama ɛ? Ayezaya 53:5 ka kɛ: “Bɛvale yɛ nwo ndeanlɛ bɛguale ɔ nwo zo [amaa yɛanyia anzondwolɛ], ye empele mɔɔ bɛbilale ye la ɛyɛ yɛ ayile.” Gyisɛse afɔle ne kola maa alesama mɔɔ yɛ tieyɛ la yɛ Nyamenle agɔnwo. Baebolo ne eza ka kɛ, ɔlua “Kelaese ewule ne ati bɛva yɛ ɛtane ne mɔ bɛhyɛ yɛ na yɛnyia yɛ ti.”—Ɛfɛ. 1:7.

6 Baebolo ne ka ye wɔ Gyisɛse anwo kɛ: “Nyamenle nwunle kɛ ɔfɛta kɛ ninyɛne kɔsɔɔti tɛnla ye nu bɔkɔɔ.” Ɛhye kile kɛ Nyamenle ɛlɛdua Gyisɛse anwo zo yeamaa kpɔkɛ mɔɔ yebɔ la ara nu. Noko kpɔkɛ boni a Nyamenle ɛbɔ a? Yemɔ a le kɛ, “ɔka ɔdaye nee ninyɛne mɔɔ ɛha la amuala [yeabɔ] nu bieko ɔlua anzondwolɛ mɔɔ ɔvale [Gyisɛse Kelaese] mogya ne mɔɔ ɔhwinle ɔguale baka ne azo ɔlile nwolɛ gyima la azo.” Ninyɛne mɔɔ Nyamenle ka abɔ nu, anzɛɛ ɔmaa bɛ nee ye ayɛ agɔnwolɛ la a le “azɛlɛ ye azo ninyɛne nee anwuma ninyɛne.” Ɛhye mɔ a le duzu?—Bɛgenga Kɔlɔsaema 1:19, 20, NW. *

7. Duzu a le “anwuma ninyɛne” ne nee “azɛlɛ ye azo ninyɛne” ne?

7 Ɔlua Gyisɛse afɔle ne ati, Keleseɛnema mɔɔ bɛkpokpa bɛ la ɛzɔ “Nyamenle anye” kɛ Nyamenle amra na “[bɛnyia anzondwolɛ] wɔ Nyamenle ɛkɛ.” (Bɛgenga Wulomuma 5:1.) Baebolo ne fɛlɛ bɛ “anwuma ninyɛne” ɔluakɛ Nyamenle dwazo bɛ maa bɛkɔboka Gyisɛse Kelaese anwo wɔ anwuma. Nehane a “bɛbali arelemgbunli wɔ azɛlɛ ye azo” na bazonle kɛ ɛsɔfoma a. (Yek. 5:10) “Azɛlɛ ye azo ninyɛne” a le alesama mɔɔ ɛnlu bɛ nwo na bɛbadɛnla ngoane nu dahuu wɔ azɛlɛ ye azo la.—Edw. 37:29.

8. Saa ngyegyelɛ bie ba asafo ne anu a kɛzi Gyihova neazo ne boa wɔ ɛ?

8 Pɔɔlo edwɛkɛ mɔɔ ɔhɛlɛle Ɛfɛsɛse Keleseɛnema mɔɔ ɛnee bɛkpokpa bɛ la maa yɛnwu kɛzi ɛnee ɔ nye die ɛkpɔnedeɛ ne anwo la. Ɔse, “Nyamenle anwunvɔnezelɛ ne zonle” na “mekɛ mɔɔ ɛnee yɛwu sunsum nu wɔ yɛ mɛladonlɛ ti la, ɔvale yɛ nee Kelaese ɔrale ngoane nu.” Ɔhanle kɛ Nyamenle liele yɛ ngoane ɔlua ye “ɛlolɛ” ne ati. (Ɛfɛ. 2:4, 5) Yɛ muala, anwuma amra nee azɛlɛ ye azo amra, yɛ nye sɔ Nyamenle anwunvɔnezelɛ ne nee ye ɛlolɛ ne kpole. Yɛ nye sɔ debie biala mɔɔ Gyihova ɛyɛ amaa anzondwolɛ ara ɔ nee alesama avinli la. Ɔdwu mekɛ ne bie a yɛyia ngyegyelɛ mɔɔ kola fa asafo ne koyɛlɛ to esiane nu la. Wɔ tɛnlabelɛ ɛhye mɔ anu, ɔwɔ kɛ yɛdwenle neazo mɔɔ Nyamenle ɛyɛ la anwo na yɛmaa anzondwolɛ tɛnla yɛ nee yɛ mediema avinli.

Ebileham Nee Ayezeke Neazo Ne

9, 10. Adenle boni azo a Ebileham hilele kɛ ɛnee ɔkpondɛ kɛ anzondwolɛ tɛnla ye nee awie mɔ avinli ɛ?

9 Baebolo ne ka ye wɔ Ebileham anwo kɛ: “‘Ebileham liele Nyamenle lile, na ɔlua ye diedi ti Nyamenle liele ye kɛ ɔle sonla tenlene.’ Na ɔlua zolɛ bɛvɛlɛle ‘Ebileham Nyamenle agɔnwo.’” (Gye. 2:23) Ebileham lale ye ali kɛ ɔlɛ diedi wɔ Gyihova anu ɔluakɛ ɔmanle anzondwolɛ dɛnlanle ye nee awie mɔ avinli. Kɛ neazo la, kpolera dɔle menli mɔɔ nea Ebileham nyɛmoa la nee bɛdabɛ mɔɔ bɛnea ɔ diema nrenya ara Lɔɔto nyɛmoa la avinli. (Mɔl. 12:5; 13:7) Ebileham nee Lɔɔto zile kpɔkɛ kɛ adenle kpalɛ mɔɔ bɛbava zo bali nwolɛ gyima la a le kɛ bɛbade bɛ avinli. Yɛ mɔɔ Ebileham yɛle ye wɔ gyinlabelɛ ɛsesebɛ ɛhye anu la nzonlɛ. Yeandwenle kɛ kɛmɔ ɔdaye a ɔle kpanyinli na ɔ nee Gyihova lɛ agɔnwolɛvalɛ titile la ati, ɔwɔ kɛ ɔdaye a ɔsi kpɔkɛ mɔɔ li awieleɛ a. Emomu, ɔhilele kɛ ɔkpondɛ kɛ ɔ nee ɔ diema ne ara ne tɛnla anzondwolɛ nu.

10 Ebileham zele Lɔɔto kɛ: “Mmamaa yɛmaa kpolera tɔ yɛ mu nwiɔ yɛ avinli, anzɛɛ wɔ menli nee me menli mɔɔ nea yɛ nyɛmoa ne mɔ la avinli, ɔboalekɛ yɛle abusua ko.” Ɔdoale zo kɛ: “Azɛlɛ tɛtɛtɛlɛlɛ a la yɛ nyunlu lɔ la. Te ɛ nwo. Saa ɛkɔ bɛne zo a, mebahɔ fema zo, yɛɛ saa ɛkɔ fema zo noko a, mebahɔ bɛne zo.” Lɔɔto vale ɛleka mɔɔ nzule dɔɔnwo wɔ la. Ebileham kponlenle mɔɔ Lɔɔto vale la azo na yeanva ɔ nwo ɛya. (Mɔl. 13:8-11) Yɛze ɛhye ɔluakɛ nzinlii, mekɛ mɔɔ agbɔvolɛ rahyele Lɔɔto nuokɛ la, Ebileham yɛle ye ndɛ hɔliele ye.—Mɔl. 14:14-16.

11. Kɛzi Ebileham manle anzondwolɛ dɛnlanle ye nee Filisitiama avinli ɛ?

11 Eza dwenle mɔɔ Ebileham yɛle amaa anzondwolɛ adɛnla ye nee Filisitiama mɔɔ ɛnee ɔ nee bɛ de wɔ Keena azɛlɛ ne azo avinli la anwo. Ɛnee Filisitiama ɛlua basabasayɛlɛ zo ɛlie bula mɔɔ Ebileham sonvolɛma ɛbɔ la ɛvi ɔ sa nu wɔ Biyɛhyiba. Wɔ tɛnlabelɛ ɛhye anu, Ebileham ambuke ɔ nloa anzɛɛ yeanyɛ debie biala. Nzinlii, Filisitiama belemgbunli ne hɔle Ebileham ɛkɛ kɛ ɔ nee ye kayɛ anzondwolɛ nwo ngyehyɛleɛ. Ebileham kponlenle zo kɛ ɔ nee belemgbunli ne abo zo amra bɛadɛnla kɛnlɛma. Ɛhye zile kolaa na Ebileham aha ye bula ne mɔɔ bɛliele la anwo edwɛkɛ ahile belemgbunli ne. Belemgbunli ne dele bula ne anwo edwɛkɛ ne la ɔzinle ɔ nwo, na ɔziale ɔvale ɔmanle Ebileham. Na Ebileham hɔle zo dɛnlanle azɛlɛ ne azo kɛ ɛyɛvolɛ wɔ anzondwolɛ nu.—Mɔl. 21:22-31, 34.

12, 13. (a) Adenle boni azo a Ayezeke lile ɔ ze neazo ne anzi a? (b) Kɛzi Gyihova yilale mɔdenle mɔɔ Ayezeke bɔle kpondɛle anzondwolɛ la azo ɛ?

12 Ebileham ara Ayezeke noko hulole anzondwolɛ kɛ ɔ ze la. Ɔbɔle mɔdenle kɛ ɔbamaa anzondwolɛ adɛnla ye nee Filisitiama avinli. Ɔluakɛ ɛnee aleɛ ɛnle azɛlɛ ne azo la ati, Ayezeke nee ye abusua ne dule vile ɛleka resee ne mɔɔ wɔ Biyɛleehaelɔe mɔɔ wɔ Keena nyiakɛ la bɛhɔle ɛleka mɔɔ nzule wɔ la wɔ Gilaa. Azɛlɛ ɛhye le Filisitiama ɛdeɛ. Gyihova yilale Ayezeke ɔmanle ɔnyianle aleɛ nee nyɛmoa dɔɔnwo. Filisitiama anye bolole ye. Ɛnee bɛmkpondɛ kɛ Ayezeke agyapadeɛ ne yɛ kpole yemɔti bɛduale bula mɔɔ ɔdule la. Awieleɛ kolaa ne, Filisitiama belemgbunli ne hanle hilele Ayezeke kɛ: “Ɛvi yɛ maanle ye anu tu.” Amaa anzondwolɛ adɛnla ɔ nee Filisitiama ne avinli la, Ayezeke yɛle mɔɔ belemgbunli ne hanle la.—Mɔl. 24:62; 26:1, 12-17.

13 Mekɛ mɔɔ Ayezeke nee ye abusua ne dule la, ye mboaneneavolɛma ne dule bula fofolɛ. Filisitiama mboaneneavolɛma nee Ayezeke mboaneneavolɛma zule bula ne anwo kpolera na bɛhanle kɛ nzule ne le bɛ ɛdeɛ. Kɛmɔ ɔ ze yɛle la, Ayezeke noko angulo kɛ ɔbaho. Emomu, ɔzele ye sonvolɛma ne kɛ bɛdu bula bieko. Filisitiama ne zule ɛhye noko anwo kpolera. Bieko, amaa anzondwolɛ adɛnla ye nee Filisitiama ne avinli la, Ayezeke vale ye debie biala na ɔ nee ye abusua ne dule. Ye sonvolɛma ne dule bula wɔ ɛleka mɔɔ bɛhɔle la na Ayezeke vɛlɛle ye Rilihɔbo. Nzinlii, ɔdule ɔhɔle ɛleka mɔɔ nzule dɔɔnwo wɔ la wɔ Biyɛhyiba. Gyihova yilale ye wɔ ɛkɛ na ɔzele ye kɛ: “Mmasulo, ɔluakɛ me nee wɔ a lua a. Mebayila wɔ na meamaa ɛ bo zo amra azo ayɛ dɔɔnwo wɔ me sonvolɛ Ebileham ati.”—Mɔl. 26:17-25.

14. Mekɛ mɔɔ Filisitiama belemgbunli ne rale kɛ ɔ nee Ayezeke bayɛ ngyekyeleɛ la, kɛzi Ayezeke hilele kɛ ɔkpondɛ kɛ anzondwolɛ tɛnla bɛ avinli ɛ?

14 Nɔhalɛ nu, anrɛɛ Ayezeke bahola aho alie mbula ne mɔ mɔɔ ye azonvolɛ ne mɔ dule la. Filisitiama belemgbunli ne ze kɛ Gyihova yilale Ayezeke wɔ debie biala mɔɔ ɔyɛle la anu. Mekɛ mɔɔ belemgbunli ne nee ye mgbanyima hɔle Ayezeke ɛkɛ wɔ Biyɛhyiba kɛ ɔ nee ye kayɛ ngyekyeleɛ la, ɔhanle kɛ: “Yɛnwu ye wienyi kɛ [Gyihova] nee wɔ a lua a.” Noko akee, amaa anzondwolɛ ara la, Ayezeke dule fane dɔɔnwo. Yeangulo kɛ ɔbaho. Mekɛ bieko mɔɔ belemgbunli ne nee ye mgbanyima rale ɔ nwo ɛkɛ la, eza Ayezeke lale ye ali kɛ ɔkpondɛ kɛ anzondwolɛ tɛnla ye nee belemgbunli ne avinli. Baebolo ne ka kɛ: “Ayezeke dole bɛ ɛkponle, na bɛlile na bɛnlonle. Akee bɛ muala bɛdwazole nwonlomɔ mangyee ne ala na bɛhanle ndane. Na Ayezeke manle bɛ adenle manle bɛhɔle anzonudwolɛ nu.”—Mɔl. 26:26-31.

Sukoa Dwosefi Neazo Ne

15. Kɛmɔti a ɛnee Dwosefi amediema ne mɔ nee ye ɛngola ɛndendɛ wɔ anzondwolɛ nu ɛ?

15 Baebolo ne ka kɛ ɛnee Ayezeke ara Gyekɔbo le “sonla bɛtɛɛ.” (Mɔl. 25:27) Kɛmɔ yɛlumua yɛnwu ye la, Gyekɔbo bɔle mɔdenle biala kɛ ɔbamaa anzondwolɛ adɛnla ɔ nee ɔ diema Yisɔ avinli. Gyekɔbo zukoale ɔ ze Ayezeke neazo kɛnlɛma ne. Asoo Gyekɔbo amra ne mɔ zukoale ye neazo ne? Wɔ Gyekɔbo amra 12 ne anu, Dwosefi yɛɛ ɛnee ɔkulo ye edwɛkɛ kpalɛ a. Ɔdiele ɔ ze na ɔbule ye na ɔrayɛle ralɛ mɔɔ ɛnee Gyekɔbo die ye di a. (Mɔl. 37:2, 14) Noko Baebolo ne ka kɛ Dwosefi amediema mgbanyinli ne mɔ anye bolole ye yemɔti ɛnee bɛngola bɛ nee ye ɛndendɛ wɔ anzondwolɛ nu. Ɛnee bɛkpɔ Dwosefi kpalɛ yemɔti bɛdɔnenle ye kɛ akɛlɛ na bɛhanle bɛhilele bɛ ze kɛ nane kpole bie ɛhu ye.—Mɔl. 37:4, 28, 31-33.

16, 17. Adenle boni azo a kɛzi Dwosefi nee ɔ mediema ne mɔ lile la da ye ali kɛ ɛnee ɔkpondɛ kɛ anzondwolɛ tɛnla ɔ nee bɛ avinli ɛ?

16 Gyihova yilale Dwosefi. Nzinlii, Dwosefi rayɛle tumivolɛ mɔɔ saa Yigyibiti belemgbunli ne ɛnle ɛkɛ a yemɔ yɛɛ ɛnee ɔwɔ ɛkɛ a. Mekɛ mɔɔ ɛhɔne kpole bie zile Keena la, Dwosefi amediema ne mɔ hɔle Yigyibiti kɛ bɛkadɔ aleɛ. Mɔɔ bɛhɔdole Dwosefi la, bɛannwu ye sonla holɛ, bie a ɛnee ɔluakɛ ɔwula Yigyibitima tɛladeɛ la ati ɔ. (Mɔl. 42:5-7) Anrɛɛ Dwosefi bahola ava mɔɔ ɔ mediema ne mɔ vale yɛle ye nee ɔ ze la bie ayɛ bɛ. Noko akee, Dwosefi bɔle mɔdenle kɛ ɔbamaa anzondwolɛ adɛnla ɔ nee bɛ avinli. Mekɛ mɔɔ bɛnlunle bɛ nwo la, Dwosefi lale ɔ nwo ali hilele bɛ. Ɔhanle kɛ: “Bɛmmamaa ɔyɛ bɛ nyane, yɛɛ bɛmmafa bɛ nwo ɛya kɛ bɛdɔnenle me bɛmanle bɛ nee me rale ɛke a, ɔluakɛ Nyamenle a zoanle me kɛ menlumua bɛ nyunlu na memanlie menli dɔɔnwo ngoane a.” Akee “Dwosefi vole ɔ mediema ne mɔ anvoka anwo, na ɔzunle ɔguale bɛ nwo zo.”—Mɔl. 45:1, 5, 15.

17 Mɔɔ bɛ ze wule la, Dwosefi amediema ne mɔ dwenlenle kɛ Dwosefi bali bɛ nzenralɛ. Mekɛ mɔɔ bɛhanle ɛhye bɛhilele Dwosefi la, “ɔzunle” na ɔhanle kɛ: “Bɛmmasulo; mebanlea bɛ nee bɛ mra ne mɔ amuala.” Wɔ tɛnlabelɛ ɛhye noko anu, Dwosefi lale ye ali kɛ ɔkulo anzondwolɛ. “Ɔzile bɛ ɛbolɛ na ɔkyekyele bɛ rɛle.”—Mɔl. 50:15-21.

Neazo Mɔɔ “Kilehile Yɛ”

18, 19. (a) Duzu a wɔzukoa wɔvi neazo mɔɔ yɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ edwɛkɛ ɛhye anu la anu a? (b) Yɛbazukoa duzu yeavi edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu?

18 Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Debie biala mɔɔ bɛhɛlɛ ye wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la wɔ ɛkɛ ne kilehile yɛ, amaa yɛagyinla kpundii, yɛazi yɛ ahonle yɛalua mɔɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne fa maa yɛ la azo yɛanyia anyelazo.” (Wulo. 15:4) Duzu a yɛzukoa yɛvi neazo mɔɔ tɛla biala mɔɔ Gyihova ɛyɛ, yɛɛ Ebileham, Ayezeke, Gyekɔbo, nee Dwosefi neazo ne mɔ noko anu a?

19 Saa yɛdwenle mɔɔ Gyihova ɛyɛ mɔɔ amaa yɛayɛ ɔ gɔnwo la anwo a, yɛbabɔ mɔdenle kpalɛ yɛamaa anzondwolɛ adɛnla yɛ nee awie mɔ avinli. Mɔɔ yɛzukoa yɛvi Ebileham, Ayezeke, Gyekɔbo, nee Dwosefi ɛkɛ la kile kɛ awovolɛ bahola ayɛ neazo kpalɛ amaa bɛ mra na bɛahilehile bɛ kɛ bɛmaa anzondwolɛ ɛdɛnla bɛ nee awie mɔ avinli. Eza yɛzukoa kɛ Gyihova yila bɛdabɛ mɔɔ bɛbɔ mɔdenle bɛkpondɛ anzondwolɛ la. Ɛhye boa yɛ maa yɛte deɛmɔti Pɔɔlo hɛlɛle kɛ Gyihova le “Nyamenle mɔɔ maa anzonudwolɛ” la abo. (Bɛgenga Wulomuma 15:33; 16:20.) Edwɛkɛ mɔɔ doa zo la baha deɛmɔti mɔɔ Pɔɔlo hanle kɛ yɛmaa anzondwolɛ ɛdɛnla yɛ avinli nee kɛzi yɛbayɛ zɔ la anwo edwɛkɛ.

[Ɔ bo ɛkɛ ne edwɛkɛ]

^ ɛden. 6 Kɔlɔsaema 1:19, 20, (NW) kenga kɛ: “Ɔluakɛ Nyamenle nwunle kɛ ɔfɛta kɛ ninyɛne kɔsɔɔti tɛnla ye nu bɔkɔɔ, na ɔdua ɔ nwo zo ɔka ɔdaye nee ninyɛne mɔɔ ɛha la amuala ɔbɔ nu bieko ɔlua anzondwolɛ mɔɔ ɔvale ye mogya ne mɔɔ ɔhwinle ɔguale baka ne azo ɔlile nwolɛ gyima la azo, azɛlɛ ye azo ninyɛne nee anwuma ninyɛne kɔsɔɔti.”

Duzu A Wɔzukoa A?

• Kolaa na Gyekɔbo ayia Yisɔ la, duzu a ɔyɛle amaa anzondwolɛ ara a?

• Gyihova ɛyɛ dɔɔnwo amaa alesama ahola bɛ nee ye ava agɔnwolɛ. Ɛhye ati, duzu a ɛkulo kɛ ɛyɛ a?

• Wɔzukoa duzu wɔvi Ebileham, Ayezeke, Gyekɔbo, nee Dwosefi neazo ne mɔ anu?

[Debiezukoalɛ kpuyia ne mɔ]

[Nvoninli wɔ mukelɛ 19]

Duzu a nwolɛ hyia kpalɛ mɔɔ Gyekɔbo yɛle amaa anzondwolɛ ara ye nee Yisɔ avinli a?