Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Bɛtete Mediema Mrenya

Bɛtete Mediema Mrenya

Bɛtete Mediema Mrenya

“Ɛdoavolɛ biala di munli wɔ ye ndetelɛ nu a, ɔyɛ kɛ ye kilehilevolɛ ne ala la.”—LUKU 6:40.

1. Duzu a Gyisɛse yɛle wɔ ye ɛzonlenlɛ gyima ne anu amaa yeatete menli yeamaa bɛaha edwɛkɛ ne ɛ?

ƐZOANVOLƐ Dwɔn dwula Gyisɛse anwo edwɛkɛ mɔɔ ɔhɛlɛle la, ɔhanle kɛ: “Ninyɛne dɔɔnwo wɔ ɛkɛ ne mɔɔ Gyisɛse yɛle a. Saa bɛhɛlɛle bɛ muala ngoko ngoko a anrɛɛ menea a nwolɛ mbuluku ɛnrɛzo ewiade ye amuala anu.” (Dwɔn 21:25) Gyisɛse vale mekɛ ekyi ne mɔɔ ɔlile ye azɛlɛ ye azo la, ɔyɛle ɛzonlenlɛ gyima ne dɔɔnwo. Wɔ zɔhane mekɛ ne, ɛnee ɔwɔ kɛ ɔkpondɛ mrenya na ɔtete bɛ amaa saa ɔsia ɔkɔ anwuma a bɛadoa ye gyima ne azo. Ɔtetele menli ekpunli ekyi bie ala wɔ ɛvolɛ 33 ne anu, noko edwɛkpakavoma dɔɔnwo rabokale bɛ nwo ndɛndɛ na bɛyɛle asafo.—Gyi. 2:41, 42; 4:4; 6:7.

2, 3. (a) Duzu ati a bɛhyia mrenya mɔɔ bɛazonle wɔ asafo ne mɔ anu la anwo ɛ? (b) Duzu a yɛbazukoa ye wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

2 Ɛnɛ, menli mɔɔ bo mgbe nsuu la ɛlɛbɔ edwɛkpa ne nolo wɔ asafo mɔɔ bo 100,000 la anu wɔ ewiade amuala. Bɛhyia mrenya mɔɔ bɛali asafo ɛhye mɔ anyunlu a. Kɛ neazo la, bɛhyia mgbanyima nwo wɔ asafo ne mɔ anu. Mediema mrenya mɔɔ “anye bolo” anzɛɛ yɛ dɔɔnwo wɔ asafo ne anu la fɛta nganvolɛ, ɔluakɛ bɛkpa “gyima kpalɛ.”—1 Tem. 3:1.

3 Ɔwɔ kɛ adiema nrenya kola yɛ ninyɛne bie mɔ kolaa na yeafɛta yeamaa ɛzonlelilɛ wɔ asafo ne anu. Tɛ nwoma, anwubielɛ, nee mɔɔ adiema nrenya bie kola ye yɛ la a siezie ye maa gyima ɛhye a. Ɔwɔ kɛ ye ɛbɛlabɔlɛ nee mɔɔ Baebolo ne ka ye wɔ mediema mrenya mɔɔ sonle asafo ne anu anwo la yɛ ko. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛaboa mediema mrenya yɛamaa bɛanyia anyuhɔlɛ na bɛafɛta ɛzonlelilɛ ɛ? Gyisɛse hanle kɛ: “Ɛdoavolɛ biala di munli wɔ ye ndetelɛ nu a, ɔyɛ kɛ ye kilehilevolɛ ne ala la.” (Luku 6:40) Yɛbazukoa ndenle bie mɔ mɔɔ Gyisɛse luale zo tetele ye ɛdoavolɛ ne mɔ nee mɔɔ yɛsukoa yɛfi nu la anwo debie wɔ edwɛkɛ ɛhye anu.

“Mefɛlɛ Bɛ Me Gɔnwo Mɔ”

4. Kɛzi Gyisɛse yɛle agɔnwolɛ kpalɛ manle ye ɛdoavolɛ ne mɔ ɛ?

4 Gyisɛse andwenle kɛ ɔle kpalɛ ɔtɛla ye ɛdoavolɛ ne mɔ. Ɛnee bɛle ɔ gɔnwo mɔ. Ɔ nee bɛ dule, yɛɛ ɔliele bɛ ɔlile. Ɔzele bɛ kɛ: “Mɔɔ mendele ye wɔ Egya ɛkɛ ne la meha ye kpokpoti mehile bɛ.” (Bɛgenga Dwɔn 15:15.) Nea kɛzi ye ɛdoavolɛ ne mɔ anye balie wɔ mekɛ mɔɔ ɔbuale bɛ kpuyia ɛhye la: “Ka debie mɔɔ bazi ahile kɛ wɔ ɛralɛ ne ɛdwu na ewiade ɛhye ɛlɛba awieleɛ la kile yɛ?” (Mat. 24:3, 4) Ɔmanle bɛnwunle ye nzuzulɛ nee ye nganeɛdelɛ. Kɛ neazo la, nɔe ne mɔɔ bɛhyele ye la, Gyisɛse vale Pita, Gyemise, yɛɛ Dwɔn hɔle Gɛtesɛmani tola ne anu. Ɛnee ɔwɔ kɛ ɔyɛ asɔne wɔ mekɛ zɔhane mɔɔ anu yɛ se la anu. Ɔbayɛ kɛ ɛzoanvolɛ nsa ne ande edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle wɔ asɔneyɛlɛ ne anu la ɛdeɛ, noko bɛnwunle kɛ ɛnee ɔlɛnwu amaneɛ. (Mak. 14:33-38) Wɔ mekɛ gyɛne nu, “Gyisɛse [hakyile] bɛ nye zo,” na ɛhye manle bɛ anwosesebɛ. (Mak. 9:2-8; 2 Pita 1:16-18) Agɔnwolɛvalɛ kpalɛ mɔɔ ɛnee la Gyisɛse nee ye ɛdoavolɛ ne mɔ avinli la manle bɛnyinle anwosesebɛ mɔɔ bɛhyia nwo na bɛadoa zo bɛayɛ gyima ne mɔɔ ɛnee ɔwɔ kɛ bɛyɛ la.

5. Kɛzi mgbanyima boa awie mɔ ɛ?

5 Mgbanyima mɔɔ wɔ ɛkɛ ɛnɛ la boa bɛ mediema na bɛkpondɛ kɛ bɛfa bɛ bɛyɛ bɛ gɔnwo mɔ kɛmɔ Gyisɛse yɛle la. Bɛkulo bɛ edwɛkɛ yɛɛ bɛmaa bɛnwu kɛ bɛ nye die bɛ nwo amgba. Asafo nu mgbanyima ɛnva bɛ nwo ɛnwulowula edwɛkɛ biala anu. Noko bɛka ninyɛne mɔɔ bɛkɛzukoa ye wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la anwo edwɛkɛ bɛkile bɛ mediema. Mgbanyima die bɛ mediema di. Bɛndwenle kɛ bɛ nwo hyia tɛla asafo nu sonvolɛ mɔɔ ɔ nee bɛ ɛnzɛ kpanyinli la. Mgbanyima ze kɛ mgbavolɛ mɔɔ le azonvolɛ la ɛnyia anyuhɔlɛ wɔ nɔhalɛ ne anu na bɛbahola bɛayɛ dɔɔnwo. Bɛze kɛ mgbavolɛ ɛhye mɔ kulo Gyihova yɛɛ bɛlɛboa wɔ asafo ne anu.

“Meyɛ Ndonwo Ɛhye Mehile Bɛ”

6, 7. Neazo kɛnlɛma boni a Gyisɛse yɛle manle ye ɛdoavolɛma a? Kɛzi ye neazo ne boale bɛ ɛ?

6 Ɔnva nwo kɛ Gyisɛse ɛdoavolɛ ne mɔ hulole Nyamenle Edwɛkɛ ne la, ɛnee ɔdwu mekɛ ne bie a kɛzi bɛtetele bɛ la nee bɛ amaamuo nyia bɛ nwo zo tumi. (Mat. 19:9, 10; Luku 9:46-48; Dwɔn 4:27) Noko Gyisɛse andendɛ antia bɛ anzɛɛ yeanva bɛ nwo ɛya. Yeammaa bɛanyɛ debie mɔɔ ye ɛyɛlɛ bayɛ bɛ ɛse la ɛlɛ. Yɛɛ yeammaa bɛanyɛ debie mɔɔ ɔdaye mumua ne ɔnrɛyɛ la. Gyisɛse luale ye neazo kɛnlɛma ne azo ɔhilehilele ye ɛdoavolɛma.—Bɛgenga Dwɔn 13:15.

7 Neazo boni a Gyisɛse yɛle manle ye ɛdoavolɛ ne mɔ a? (1 Pita 2:21) Ɔmanle ye asetɛnla yɛle sikalɛ amaa yeava ye mekɛ yeaboa awie mɔ. (Luku 9:58) Mɔɔ Gyisɛse zukoale ye Gyihova ɛkɛ la yɛɛ ɔhilehilele awie mɔ a, yeanva ɔ ti anwo edwɛkɛ yeangilehile. (Dwɔn 5:19; 17:14, 17) Ɛnee ɔ ti akunlu le kɛnlɛma, menli kola bikye ye. Ye nyɛleɛ hilele kɛ ɔkulo menli. (Mat. 19:13-15; Dwɔn 15:12) Gyisɛse neazo kɛnlɛma ne boale ye ɛzoanvolɛ ne mɔ. Ye neazo ne boale Gyemise manle ɔnyianle akɛnrasesebɛ ɔzonlenle Nyamenle hɔkpulale kɛ bɛhunle Gyemise la. (Gyi. 12:1, 2) Dwɔn noko lile nɔhalɛ ɛvolɛ mɔɔ bo 60.—Yek. 1:1, 2, 9.

8. Kɛzi asafo nu mgbanyima bahola ayɛ neazo kɛnlɛma amaa mgbavolɛ nee awie mɔ ɛ?

8 Asafo nu mgbanyima bahola abɛlɛ bɛ nwo aze, ala ɛlɔlɛ ali, ava bɛ mekɛ nee bɛ anwosesebɛ aboa awie mɔ bɛava bɛayɛ neazo bɛahile mgbavolɛ. (1 Pita 5:2, 3) Eza mgbanyima anye die kɛ bɛbayɛ neazo kɛnlɛma amaa mediema azukoa bɛ diedi, bɛ ngilehile, bɛ Keleseɛne ɛbɛlabɔlɛ, nee kɛzi bɛbɔ edwɛkɛ ne nolo la.—Hib. 13:7.

Gyisɛse Manle Bɛ Adehilelɛ Na Ɔzoanle Bɛ

9. Duzu a maa yɛnwu kɛ Gyisɛse tetele ye ɛdoavolɛ ne mɔ manle edwɛkɛhanlɛ gyima ne a?

9 Gyisɛse hanle edwɛkɛ ne ɛvolɛ nwiɔ la, ɔzoanle ye ɛzoanvolɛ 12 ne kɛ bɛhɔha edwɛkɛ ne bie. Noko ɔlumuale ɔmanle bɛ adehilelɛ. (Mat. 10:5-14) Kolaa na Gyisɛse ava aleɛ ekyi bie amaa menli apenle dɔɔnwo ali wɔ mekɛ bie noko anu la, ɔmanle ye ɛdoavolɛ ne mɔ adehilelɛ. Ɔhilele bɛ kɛzi ɔwɔ kɛ bɛmaa menli ne tɛnlɛdɛnla aze amaa awie biala anyia aleɛ ne bie ali la. (Luku 9:12-17) Gyisɛse tetele ye ɛdoavolɛ ne mɔ. Ɔhilele bɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛyɛ nee kɛzi ɔwɔ kɛ bɛyɛ ye la. Ɔlua ndetelɛ mɔɔ Gyisɛse vale manle bɛ nee sunsum nwuanzanwuanza ne moalɛ zo, ɛzoanvolɛ ne mɔ yɛle edwɛkɛhanlɛ gyima kpole bie mɔɔ bɔle ɔ bo wɔ ɛvolɛ 33 ne anu la anwo ngyehyɛleɛ.

10, 11. Kɛzi mgbanyima nee awie mɔ bahola atete mrenya amaa bɛazonle wɔ asafo ne anu ɛ?

10 Ɛnɛ, saa yɛbɔ ɔ bo kɛ yɛ nee awie sukoa Baebolo ne a, ɛnee yɛlɛkilehile ye. Bie a ɔwɔ kɛ yɛboa ye yɛmaa ɔnwu kenga kpalɛ. Mekɛ mɔɔ yɛ nee ye ɛlɛkɔ zo azukoa la, eza yɛboa ye wɔ ndenle gyɛne zo. Saa ɔbɔ debiezukoalɛ bo a, ɔsukoa mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔyɛ na yeava ɔ nwo yeawula Teokelase Ɛzonlenlɛ Sukulu ne anu nee mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔyɛ na yeafɛta kɛ nolobɔlɛnli mɔɔ bɛtɛsɔnenle ye la. Saa ɔsɔne a, mediema mrenya ne mɔ maa ye ndetelɛ gyɛne. Kɛ neazo la, bɛkola bɛkile ye bɛmaa ɔyɛ ninyɛne mɔɔ kɛzɛkye Belemgbunlililɛ Asalo ɛkɛ la boɛ. Bieko, mgbanyima ne mɔ bahola amaa yeanwu mɔɔ ɔyɛ a ɔbayɛ asafo nu sonvolɛ la.

11 Saa mgbanyima fa gyima wula adiema nrenya mɔɔ bɛzɔne ye la asa wɔ asafo ne anu a, bɛkpondɛ kɛ bɛboa ye na ɔyɛ ye boɛ. Bɛkile ye kɛzi bɛyɛ gyima zɔhane wɔ asafo ne anu la na bɛkilehile mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔyɛ la anu wienyi bɛkile ye. Saa ɔdwu mekɛ ne bie na gyima ne yɛ se maa ye a, mgbanyima ne mɔ ɛnzi kpɔkɛ ɛkɛ ne ala kɛ ɔnrɛhola ye yɛ. Noko bɛkilehile mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔyɛ nee kɛzi bɛyɛ ye la anu bieko bɛkile ye. Mgbanyima kulo kɛ bɛboa adiema nrenya bie bɛmaa ɔyɛ ye gyima ɔluakɛ bɛze kɛ awie mɔ mɔɔ ɔbazonle bɛ wɔ asafo ne anu la bamaa ɔ nye alie.—Gyi. 20:35.

“Nrɛlɛbɛvolɛ Biala Tie Folɛdulɛ”

12. Duzu ati a ɛnee Gyisɛse folɛdulɛ ne baboa a?

12 Adenle fofolɛ mɔɔ Gyisɛse luale zo tetele ye ɛdoavolɛ ne mɔ la a le kɛ ɔdule bɛ folɛ wɔ mekɛ mɔɔ fɛta la anu. Kɛ neazo la, mekɛ mɔɔ ɛnee Gyemise nee Dwɔn kpondɛ kɛ senle fi anwuma basɛkye Samɛleama la, Gyisɛse zele bɛ kɛ zɔhane deɛ ne ɛnle kpalɛ. (Luku 9:52-55) Mekɛ fofolɛ, Gyemise nee Dwɔn bɛ nli bizale Gyisɛse saa ɔbanyia dibilɛ yeamaa bɛ wɔ ye Belemgbunlililɛ ne anu a. Noko ɛnee Gyisɛse ze kɛ Gyemise nee Dwɔn mumua ne a kpondɛ dibilɛ ɛhye a, yemɔti ɔzele bɛ kɛ: “Tɛ me a meye sonla mɔɔ badɛnla me fema zo anzɛɛ me bɛne zo la a, ɔluakɛ ɛleka zɔhane mɔ le menli mɔɔ Egya ɛziezie ɛmaa bɛ la ɛdeɛ.” (Mat. 20:20-23) Ɛnee Gyisɛse tu folɛ mɔɔ anu la ɛkɛ mɔɔ ɔbamaa menli anwu mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛyɛ ye wɔ tɛnlabelɛ ngakyile nu la dahuu. Ye folɛ kɔsɔɔti gyi Nyamenle Edwɛkɛ ne azo. Ɛnee ɔkpondɛ kɛ ye ɛdoavolɛ ne mɔ maa bɛ nzuzulɛ nee bɛ nyɛleɛ nee Nyamenle Edwɛkɛ ne yɛ ko. (Mat. 17:24-27) Ɛnee Gyisɛse ze kɛ ye ɛdoavolɛ ne mɔ ɛnli munli na ninyɛne bie mɔ wɔ ɛkɛ mɔɔ bɛnrɛhola ye yɛ a. Ɔdule bɛ folɛ ɔluakɛ ɛnee ɔkulo bɛ edwɛkɛ kpalɛ.—Dwɔn 13:1.

13, 14. (a) Nwane a hyia folɛdulɛ a? (b) Folɛ mɔɔ mgbanyima bahola adu adiema nrenya bie la bie a le boni?

13 Adiema nrenya biala mɔɔ ɔkulo kɛ ɔsonle wɔ asafo ne anu la bahyia Baebolo nu folɛdulɛ wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu. Mrɛlɛbulɛ 12:15 ka kɛ: “Nrɛlɛbɛvolɛ biala tie folɛdulɛ.” Adiema nrenya ekyi ko hanle kɛ ɛnee ɔte nganeɛ kɛ ɔnfɛta kɛ ɔsonle. Ɔhanle kɛ adiema kpanyinli bie boale ye manle ɔnwunle kɛ ɔngyia kɛ ɔdi munli na yeazonle.

14 Saa mgbanyima yɛ ye nzonlɛ kɛ adiema nrenya bie subane ɛmmaa ɔngɔ ɔ nyunlu a, bɛka bɛ nwo “bɛyɛ ye bɛtɛɛ” bɛboa ye. Bɛkulo kɛ ɔboa awie mɔ wɔ asafo ne anu. (Gal. 6:1) Ɔdwu mekɛ ne bie a, ɔwɔ kɛ mgbanyima tu awie folɛ maa ɔsenza ye nyɛleɛ. Kɛ neazo la, bie a mgbanyima ne mɔ bayɛ ye nzonlɛ kɛ adiema nrenya bie ɛnyɛ mɔɔ ɔbahola ye yɛ la amuala. Bɛbahola bɛadu ye folɛ bɛamaa yeazuzu Gyisɛse neazo ne anwo. Gyisɛse manle ɔ nye bolole edwɛkɛhanlɛ gyima ne anwo na ɔzele ye ɛdoavolɛma ne kɛ bɛva ɔ gyakɛ. (Mat. 28:19, 20; Luku 8:1) Bie a adiema bie kulo kɛ ɔdie duma ɔtɛla menli mɔɔ ɛha la. Mgbanyima bahola ahilehile ye nu kɛ Gyisɛse hanle hilele ye ɛdoavolɛ ne mɔ kɛ bɛmmapele dibilɛ. (Luku 22:24-27) Anzɛɛ bie a adiema nrenya bie ɛnva ɛtane ɛngyɛ. Mgbanyima bahola ava sonvolɛ ne mɔɔ yeanva ɔ gɔnwo mɔ ɛtane yeangyɛ bɛ ɔnva nwo kɛ ɛnee bɛva ye ɛtane dɔɔnwo bɛhyɛ ye la anwo ndonwo ne aboa ye. (Mat. 18:21-35) Saa ɔhyia kɛ mgbanyima tu awie folɛ a, ɔwɔ kɛ bɛyɛ ye ndɛndɛ.—Bɛgenga Mrɛlɛbulɛ 15:23.

“Mia Ɛ Nwo Sonle”

15. Kɛzi adiema nrenya bie aye nee ɔ mra bɛahola aboa ye amaa yeazonle awie mɔ ɛ?

15 Mgbanyima bɔ mɔdenle tete mediema mrenya maa bɛsonle wɔ asafo ne anu. Noko awie mɔ bahola aboa ye. Kɛ neazo la, adiema nrenya bie aye nee ɔ mra bahola aboa ye. Yɛɛ saa adiema bie le kpanyinli na ɔyɛ gyima dɔɔnwo wɔ asafo ne anu a, ɔ ye nee ɔ mra noko bɛahola aboa ye. Bɛbade ɔ bo kɛ ɔwɔ kɛ ɔfa ye mekɛ nee ye anwosesebɛ ne bie ɔboa awie mɔ. Saa ye abusua ne maa ye adenle ɔdi ninyɛne nwo gyima kpalɛ a, ɔmaa ɔ nye die. Yɛ nye sɔ afɔle mɔɔ asafo nu mgbanyima mbusua bɔ la kpole kpalɛ.—Mrɛ. 15:20; 31:10, 23.

16. (a) Nwane a ɔwɔ kɛ maa ɔda ali kɛ ɔkulo kɛ ɔsonle awie mɔ a? (b) Duzu a ɔwɔ kɛ adiema nrenya mɔɔ ɔkulo kɛ ɔsonle kɛ sonvolɛ anzɛɛ kpanyinli la yɛ a?

16 Ɔwɔ nuhua kɛ awie mɔ bahola aboa ye ɛdeɛ, noko adiema nrenya ne yɛɛ ɔwɔ kɛ ɔda ye ali kɛ ɔkulo kɛ ɔsonle a. (Bɛgenga Galeehyeama 6:5.) Nɔhalɛ nu, ɔngyia kɛ awie yɛ sonvolɛ anzɛɛ kpanyinli kolaa na yeahola yeaboa anzɛɛ yeayɛ dɔɔnwo wɔ edwɛkɛhanlɛ gyima ne anu. Noko saa adiema nrenya bie kulo kɛ ɔsonle kɛ sonvolɛ anzɛɛ kpanyinli a, ɔwɔ kɛ ɔyɛ awie mɔɔ ɔfɛta. Baebolo ne maa yɛnwu mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔyɛ na yeafɛta la. (1 Tem. 3:1-13; Tae. 1:5-9; 1 Pita 5:1-3) Saa adiema nrenya bie kulo kɛ ɔsonle kɛ sonvolɛ anzɛɛ kpanyinli na ɔtɛnyianle nwolɛ adenle ne a, ɔwɔ kɛ ɔdwenle ninyɛne mɔɔ ɔyɛ a ɔbafɛta la anwo. Duzu a bahola aboa ye a? Ɔwɔ kɛ ɔkenga na ɔsukoa Baebolo ne dahuu, ɔdwenledwenle nwo, ɔyɛ asɔne, na ɔbɔ ɔ nwo mɔdenle wɔ daselɛlilɛ gyima ne anu. Mekɛ mɔɔ ɔlɛyɛ ninyɛne ɛhye mɔ la ɛnee ɔlɛdi Pɔɔlo folɛ ɛhye mɔɔ ɔdule Temɔte la azo: “Mia ɛ nwo sonle Nyamenle kpalɛ.”—1 Tem. 4:7.

17, 18. Saa adiema nrenya bie te nganeɛ kɛ ɔnfɛta anzɛɛ ɔnlɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbazonle a, duzu a ɔwɔ kɛ ɔyɛ a?

17 Na saa adiema nrenya bie te nganeɛ kɛ ɔnfɛta kɛ ɔsonle kɛ sonvolɛ anzɛɛ kpanyinli ɛ? Ɔle kpalɛ kɛ ɔbahakye kɛzi Gyihova nee Gyisɛse boa yɛ la. Gyihova bɔ yɛ ɛwɔkɛ kɛ ɔsoa “yɛ adesoa ne mɔ dahuu.” (Edw. 68:19) Zɔhane ati, Gyihova baboa adiema nrenya yeamaa yealie ɛzonlelilɛ yeado nu wɔ asafo ne anu. Saa adiema nrenya bie ɛnle sonvolɛ anzɛɛ kpanyinli a, ɔle kpalɛ kɛ ɔbahakye kɛ bɛhyia mediema mrenya mɔɔ bɛanlea asafo ne mɔ azo a. Eza ɔle kpalɛ kɛ ɔbazɛlɛ Gyihova sunsum ne ɔboalekɛ ɔbamaa yeanyia anzondwolɛ nee bɛ nwo zo ɛhomolɛ. Ɔbamaa yeanwu kɛ ɔnle kɛ ɔbu ɔ nwo kɛ ɔnfɛta. (Luku 11:13; Gal. 5:22, 23) Yɛlɛ anwodozo kɛ Gyihova bayila mediema mrenya mɔɔ kulo kɛ fi ahonle nu sonle awie mɔ la.

18 Bie a adiema nrenya bie ɛnlɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbazonle. Duzu a baboa ye a? Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Nyamenle ɛlɛdi gyima wɔ bɛ nu dahuu, amaa bɛanyia ɛhulolɛ na bɛahola bɛayɛ mɔɔ ɔkpondɛ la.” (Fel. 2:13) Nyamenle a boa sonla maa ɔnyia ɛhulolɛ nee anwosesebɛ ɔsonle awie mɔ na ɔyɛ Ye ɛhulolɛdeɛ a. (Fel. 4:13) Bieko, Keleseɛnenli bahola azɛlɛ Nyamenle kɛ ɔboa ye ɔmaa ɔyɛ mɔɔ tenrɛ la.—Edw. 25:4, 5.

19. Duzu a Gyihova bamaa “mboaneneavolɛma . . . nsuu nee mgbanyima . . . mɔtwɛ” adwazo kile a?

19 Gyihova bayila mgbanyima mɔɔ tete awie mɔ la mɔdenlebɔlɛ zo. Eza ɔyila mediema mrenya mɔɔ kulo kɛ sonle awie mɔ wɔ asafo ne anu la. Baebolo ne kile kɛ Nyamenle menli bɛanyia menli mɔɔ fɛta la anlea asafo ne mɔ azo. Ɔka kɛ Gyihova bamaa “mboaneneavolɛma . . . nsuu nee mgbanyima . . . mɔtwɛ” adwazo. (Mae. 5:5) Ɛnɛ, yɛlɛ mediema mrenya dɔɔnwo mɔɔ bɛlɛ bɛ nwo aze mɔɔ bɛkulo kɛ bɛsonle awie mɔ na bɛtete bɛ kɛ bɛnlea asafo ne mɔ azo a. Ɛhye ye Gyihova ayɛlɛ na ɔmaa yɛnyia nyilalɛ dɔɔnwo.

Kɛzi Ɛbaye Ɔ Nloa Ɛ?

• Ndetelɛ boni a Gyisɛse vale manle ye ɛdoavolɛ ne mɔ a?

• Kɛzi mgbanyima bahola azukoa Gyisɛse aboa mediema mrenya amaa bɛanzonle wɔ asafo ne anu ɛ?

• Kɛzi adiema nrenya bie abusua bahola aboa ye na yeazonle wɔ asafo ne anu ɛ?

• Duzu a ɔwɔ kɛ adiema nrenya mumua ne yɛ na yeafɛta nwolɛ adenle dɔɔnwo a?

[Debiezukoalɛ kpuyia ne mɔ]

[Nvoninli ne mɔ wɔ mukelɛ 31]

Saa wɔ Baebolo sukoavo ɛlɛnyia anyuhɔlɛ a duzu moalɛ a ɛbava wɔamaa ye a?

[Nvoninli wɔ mukelɛ 32]

Kɛzi mrenya bɛahile kɛ bɛfɛta ɛ?