Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Ɔle Neazo Kpalɛ Ɔmaa Wɔ Anzɛɛ Kɔkɔbɔlɛ?

Ɔle Neazo Kpalɛ Ɔmaa Wɔ Anzɛɛ Kɔkɔbɔlɛ?

Ɔle Neazo Kpalɛ Ɔmaa Wɔ Anzɛɛ Kɔkɔbɔlɛ?

“Gyekɔbo Nyamenle ne . . . [bahilehile] yɛ ye ndenle ne mɔ, na yɛalua ye ndenle ne mɔ anu.”—AYE. 2:3.

1, 2. Kɛ ɔkɛyɛ na wɔanyia Baebolo nu neazo ne mɔ azo nvasoɛ ɛ?

ƐDIE ɛto nu bɔkɔɔ kɛ ɛbahola wɔanyia nvasoɛ wɔavi edwɛkɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la azo. Ɛbahola wɔagenga nɔhavoma mɔɔ ɛkola ɛsukoa bɛ neazo ne la anwo edwɛkɛ. (Hib. 11:32-34) Ɛbahola wɔangenga mrenya nee mraalɛ mɔɔ ɔnle kɛ ɛsukoa bɛ la noko anwo edwɛkɛ. Bɛ neazo ne le kɔkɔbɔlɛ maa wɔ.

2 Nɔhalɛ nu, menli bie mɔ mɔɔ bɛha bɛ nwo edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu la yɛle neazo kpalɛ nee neazo ɛtane. Fa Devidi mɔɔ ɛnee le mboaneneavolɛ mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze nee belemgbunli mɔɔ lɛ tumi la kɛ neazo. Ɔyɛle neazo kpalɛ ɔhulole nɔhalɛ ne na ɔvale ɔ nwo ɔdole Gyihova anwo zo. Noko Devidi yɛle ɛtane mgbole bie mɔ. Ɔ nee Yulaya aye Batehyɛba zɛkyele agyalɛ na ɔmanle bɛhunle nrenya ne; eza ɔlile ngoaseasɛm ɔdiale menli ne. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu Devidi ara Sɔlɔmɔn mɔɔ ɛnee le belemgbunli na ɔhɛlɛle Baebolo ne bie la neazo ne anwo. Yɛbalumua yɛanwu ndenle nwiɔ mɔɔ ɔyɛle neazo kpalɛ wɔ nu la.

Sɔlɔmɔn Nrɛlɛbɛ Ne

3. Duzu ati a yɛkola yɛka kɛ Sɔlɔmɔn yɛle neazo kpalɛ manle yɛ a?

3 Gyisɛse Kelaese, Sɔlɔmɔn Kpole ne hanle Belemgbunli Sɔlɔmɔn anwo edwɛkɛ kɛ ɔyɛle neazo kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛsukoa a. Gyisɛse zele Dwuuma bie mɔ kɛ: “Ndɛnebualɛ Kenle ne, Hyiba maanle nu belemgbunli raalɛ ne badwazo adoa bɛmɛ adwuleso amra, ɔboalekɛ ɔvi ye maanle nu wɔ nyiakɛ nehane ɔdiale dedee ɔradiele nrɛlɛbɛ ngilehilelɛ ɔvile Belemgbunli Sɔlɔmɔn ɛkɛ; noko meka meahile bɛ, awie mɔɔ le kpole tɛla Sɔlɔmɔn la wɔ ɛke!” (Mat. 12:42) Sɔlɔmɔn liele duma ɔlua ye nrɛlɛbɛ ti, na ɔmanle yɛ anwosesebɛ kɛ yɛzukoa nrɛlɛbɛ.

4, 5. Kɛ ɔyɛle mɔɔ Sɔlɔmɔn rayɛle nrɛlɛbɛvolɛ ɛ? Duzu ati a yɛnrɛhola yɛnrɛnwu nrɛlɛbɛ kɛ Sɔlɔmɔn ɛ?

4 Mɔɔ Sɔlɔmɔn ralile ebia ne la, Nyamenle yele ɔ nwo hilele ye wɔ ɛlalɛ nu na ɔzele ye kɛ ɔbiza debie biala mɔɔ ɔkulo la. Sɔlɔmɔn hanle kɛ ɔkulo nrɛlɛbɛ. Ɛnee ɔze kɛ ɔlɛ ninyɛne dɔɔnwo ɔsukoa. (Bɛgenga 1 Arelemgbunli 3:5-9.) Nyamenle anye liele kɛ belemgbunli ne bizale nrɛlɛbɛ la. Yemɔti Nyamenle manle Sɔlɔmɔn “nrɛlɛbɛ kpole nee ndelebɛbo dɔɔnwo.” Eza ɔzele ye kɛ “ɛbanyia ɛ nwo, wɔanyia ɛ nyunlu.” (1 Arl. 3:10-14) Gyisɛse hanle kɛ Sɔlɔmɔn nrɛlɛbɛ ne le kpole kpalɛ yemɔti mekɛ mɔɔ Hyiba belemgbunli raalɛ ne dele la, ɔdiale adenle tendenle ɔradiele Sɔlɔmɔn nrɛlɛbɛ ne.—1 Arl. 10:1, 4-9.

5 Nrɛlɛbɛ ne mɔɔ Nyamenle vale manle Sɔlɔmɔn la yɛ azibɛnwo. Ɛnɛ, yɛ nye ɛnla kɛ yɛbanwu nrɛlɛbɛ kɛ Sɔlɔmɔn la. Ɔhanle kɛ Gyihova “maa nrɛlɛbɛ,” noko eza ɔhɛlɛle kɛ yɛyɛ gyima ɛsesebɛ na yɛanwu nrɛlɛbɛ. Ɔse, ɔwɔ kɛ “ɛyɛ ɛnzonlɛ ɛtie nrɛlɛbɛ edwɛkɛ kpalɛ, na ɛfa wɔ adwenle ɛsie ndelebɛbo zo.” Bieko, Sɔlɔmɔn hanle kɛ ɔwɔ kɛ “ɛsu kɛ ɛkpondɛ” nrɛlɛbɛ, “ɛmaa ɛ ne zo kɛ ɛkpondɛ” ye, na “ɛkpondɛ ye kpalɛ.” (Mrɛ. 2:1-6) Ɔda ali kɛ yɛbahola yɛanyia nrɛlɛbɛ, anzɛɛ yɛayɛ nrɛlɛbɛvolɛ.

6. Kɛzi yɛbazukoa Sɔlɔmɔn neazo kɛnlɛma ne ɛ?

6 Ɔle kpalɛ kɛ yɛbabiza yɛ nwo kɛ, Asoo me nye die nrɛlɛbɛ nwo kɛ Sɔlɔmɔn la? Ɔlua anwongyelelɛ ti menli dɔɔnwo kulo ezukoa nee bɛ gyima, yemɔti ɛhye ka bɛ kpɔkɛzilɛ wɔ nwoma ɛzukoalɛ nwo. Na ɛ nee wɔ abusua ne noko ɛ? Asoo kpɔkɛ mɔɔ ɛsi ye wɔ ninyɛne ɛhye mɔ anwo la maa ɔda ali kɛ ɛlɛkpondɛ nrɛlɛbɛ kɛ anwoneɛ mɔɔ vea la? Asoo ɔhyia kɛ ɛkakyi wɔ adwenle wɔ ezukoa nee nwoma ɛzukoalɛ nwo amaa wɔayɛ gyima ɛsesebɛ wɔakpondɛ nrɛlɛbɛ ɔ? Nrɛlɛbɛ mɔɔ yɛbanyia la bamaa yɛanyia nvasoɛ mɔɔ ɛnlɛ awieleɛ. Sɔlɔmɔn hɛlɛle kɛ, ɔbamaa wɔade “pɛlepɛlelilɛ nee tenleneyɛlɛ, boɛlilɛ, yɛɛ adenle kpalɛ biala abo.”—Mrɛ. 2:9.

Nɔhalɛ Ɛzonlenlɛ Manle Bɛnyianle Anzondwolɛ

7. Kɛ ɔyɛle mɔɔ bɛzile ɛzonlenlɛ sua kɛnlɛma bɛmanle Nyamenle ɛ?

7 Sɔlɔmɔn lile ebia ne mekɛ ekyi la, ɔnyianle ɛhulolɛ kɛ ɔkakyi ndanlɛ sua ne mɔɔ ɛnee bɛva bɛli gyima ɔvi Mosisi mekɛ zo la. Yemɔti ɔmanle bɛzile ɛzonlenlɛ sua kɛnlɛma bie. (1 Arl. 6:1) Bɛfɛlɛ ye Sɔlɔmɔn ɛzonlenlɛ sua, noko yeanzi kɛ ɔfa yealie duma. Ɛnee ɔnle ye adwenle nu bɔbɔ kɛ ɔsi ɛzonlenlɛ sua. Devidi a nyianle adwenle ne a. Yɛɛ Nyamenle a vale sua ne anwo ngyehyɛleɛ nee ninyɛne mɔɔ bɛbava bɛaziezie ɛzonlenlɛ sua ne anu la manle Devidi a. Devidi vale ezukoa dɔɔnwo boale sua ɛhye ɛzilɛ. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Edk. 22:14-16) Na ɛnee Sɔlɔmɔn gyima a le kɛ ɔbanlea yeamaa bɛazi ɛzonlenlɛ sua ne bɛawie. Bɛvale ɛvolɛ nsuu nee foa a bɛzile a.—1 Arl. 6:37, 38; 7:51.

8, 9. (a) Bɛ sa nu mɔɔ ɛndo wɔ gyima kpalɛ ɛyɛlɛ nwo la anwo neazo boni a Sɔlɔmɔn yɛle a? (b) Mekɛ mɔɔ Sɔlɔmɔn vale nɔhalɛ ɛzonlenlɛ lumuale la, duzu a zile a?

8 Sɔlɔmɔn yɛle bɛ sa nu mɔɔ ɛndo na bɛfa gyima kpalɛ ɛyɛlɛ nee ninyɛne mɔɔ anwo hyia bɛdumua la anwo neazo. Mekɛ mɔɔ bɛzile ɛzonlenlɛ sua ne bɛwiele na bɛvale ngyekyeleɛ ɛlɛka ne bɛziele nu la, Sɔlɔmɔn yɛle asɔne wɔ bagua nu. Wɔ ye asɔneyɛlɛ ne anu, ɔzele Gyihova kɛ ɔdie ye azonvolɛ mɔɔ bɛkɛhakyi bɛ nye bɛkɛhile ɛzonlenlɛ sua ne bɛkɛyɛ asɔne la. (1 Arl. 8:6, 29) Ɛnee Yizilayɛma nee nyɛvolɛ bahola ahakyi bɛ nye ahile ɛzonlenlɛ sua ɛhye mɔɔ bɛzile kɛ bɛfa bawula Nyamenle duma ne anyunlunyia la ayɛ asɔne.—1 Arl. 8:30, 41-43, 60.

9 Mekɛ mɔɔ Sɔlɔmɔn vale nɔhalɛ ɛzonlenlɛ lumuale la, duzu a zile a? Bɛdule ɛzonlenlɛ sua ne bɛmanle Nyamenle bɛwiele la, “awie biala anye liele . . . na ɔvale fɛlɛkolilɛ ɔhɔle sua nu kɛ [Gyihova] ɛyila ye akɛlɛ Devidi nee ye menli Yizilayɛma a.” (1 Arl. 8:65, 66) Wɔ Sɔlɔmɔn ɛvolɛ 40 tumililɛ ne abo, menli ne nyianle ninyɛne kpalɛ dɔɔnwo nee anzondwolɛ. (Bɛgenga 1 Arelemgbunli 4:20, 21, 25.) Edwɛndolɛ 72 ka nwolɛ edwɛkɛ na ɔboa yɛ ɔmaa yɛnwu nyilalɛ mɔɔ yɛbanyia ye wɔ Gyisɛse Kelaese, Sɔlɔmɔn Kpole ne tumililɛ ne abo la.—Edw. 72:6-8, 16.

Sɔlɔmɔn Neazo Ne Le Kɔkɔbɔlɛ

10. Nvonleɛ kpole boni a Sɔlɔmɔn yɛle a?

10 Duzu a ati a yɛkola yɛka kɛ Sɔlɔmɔn asetɛnla eza le kɔkɔbɔlɛ maa yɛ a? Bie a nyɛvolɛ mraalɛ mɔɔ ɔgyale nee ye mgbɔnla ne mɔ a balumua ara wɔ adwenle nu a. Yɛkenga kɛ: “Sɔlɔmɔn yɛle kpanyinli bɔkɔɔ la ye mraalɛ ne mɔ hakyile ye adwenle manle ɔzonlenle maanle zo awozonle. Yeanli nɔhalɛ yeammaa [Gyihova] ye Nyamenle ne.” (1 Arl. 11:1-6) Nɔhalɛ nu, ɛnrɛhulo kɛ ɛbayɛ ye nvonleɛ kpole ne bie. Noko akee, ninyɛne bie mɔ wɔ ɛkɛ mɔɔ Sɔlɔmɔn yɛle mɔɔ yɛ rɛle bahola avi noko ɔbahola yeayɛ kɔkɔbɔlɛ yeamaa yɛ a. Maa yɛha bie mɔ anwo edwɛkɛ.

11. Duzu a yɛsukoa yɛfi Sɔlɔmɔn agyalɛ ne mɔɔ lumua la anu a?

11 Sɔlɔmɔn lile ebia ne ɛvolɛ 40. (2 Edk. 9:30) Yemɔti, duzu a yɛsukoa yɛfi 1 Arelemgbunli 14:21 ne anu a? (Bɛgenga.) Kɛmɔ zɔhane ngyɛnu ne ka la, mekɛ mɔɔ Sɔlɔmɔn wule la ɔ ra Rilihɔbowam a ralile ebia ne a, na ɛnee yeli ɛvolɛ 41. Ɔ nli a le “Amɔnonli Neeyama.” Ɛhye kile kɛ, kolaa na Sɔlɔmɔn ali ebia ne la, ɔgyale agbɔvolɛ mɔɔ bɛsonle adalɛ nyamenle la anu raalɛ. (Maa. 10:6; 2 Sam. 10:6) Yɛnze saa ɔhɔle zo ɔzonlenle adalɛ nyamenle ne anzɛɛ ɔrayɛle nɔhalɛ sonvolɛ kɛ Releehabe nee Wulutu la a. (Wul. 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6) Noko ɔlua agyalɛ ɛhye ati, Sɔlɔmɔn ranyianle mbusuafoɔ mɔɔ bɛle Amɔnoma mɔɔ bɛnzonle Gyihova a.

12, 13. Nvonleɛ kpole boni a Sɔlɔmɔn yɛle wɔ ye tumililɛ ne mɔlebɛbo a? Ɔbahola yeara kɛ adwenle boni a ɛnee ɔlɛ a?

12 Mɔɔ Sɔlɔmɔn lile ebia ne la, akee edwɛkɛ ne yɛle bɛdɛlɛ nu. Sɔlɔmɔn “gyale Yigyibitinli belemgbunli ne ara raalɛ,” ɔvale Falo ara raalɛ ne “ɔrale Devidi suakpole” ne azo. (1 Arl. 3:1) Yigyibitinli raalɛ ɛhye razonlenle Gyihova kɛ Wulutu ɔ? Baebolo ne ɛnga ye zɔ. Emomu, ɔka kɛ Sɔlɔmɔn zile sua manle ye wɔ Devidi Suakpole ne kandiba. Ɔbayɛ kɛ ɔ nee azonvolɛ mraalɛ vi Yigyibiti rale. Kɛmɔti ɛ? Ngɛlɛlera ne ka kɛ ɔyɛle ɛhye ɔluakɛ ɛnee awie mɔɔ sonle adalɛ nyamenle la ɛnlɛ adenle ɛndɛnla ɛleka mɔɔ bikye ngyekyeleɛ ɛlɛka ne la.—2 Edk. 8:11.

13 Bie a Sɔlɔmɔn nyianle adwenle kɛ saa ɔgya Belemgbunli ne ara raalɛ ne a, ɔbamaa agɔnwolɛvalɛ mɔɔ la Yizilayɛma nee Yigyibitima avinli la anu amia. Noko ɛhye ɛnle adwenle kpalɛ. Ɛnee Nyamenle ɛlumua ɛli mɛla ɛmaa ye menli ne kɛ bɛmmagya Keenama. Ɔbobɔle Keena maanle ne anu amra mɔɔ ɔnle kɛ bɛgya bɛ la aluma bɔbɔ. (Ade. 34:11-16) Asoo Sɔlɔmɔn nyianle adwenle kɛ kɛmɔ bɛambɔ Yigyibiti duma la ati ɛnee ɔlɛ adenle ɔgya Yigyibitinli ɔ? Saa ɛhye yɛɛ ɛnee le ye adwenle a, asoo Nyamenle balie ado nu? Sɔlɔmɔn andie Gyihova edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle kɛ esiane wɔ nu kɛ awie kɛgya maanle fofolɛ zo sonla la. Awie mɔɔ ɛnzonle Gyihova la bahola amaa Yizilayɛnli azonle adalɛ nyamenle.—Bɛgenga Mɛla ne 7:1-4.

14. Kɛzi yɛbahola yɛamaa Sɔlɔmɔn neazo ne abɔ yɛ kɔkɔ ɛ?

14 Asoo yɛbamaa Sɔlɔmɔn neazo ne abɔ yɛ kɔkɔ? Adiema raalɛ bie bahola ava edwɛkɛ aye ɔ nloa wɔ Nyamenle mɛla ne mɔɔ se ɔwɔ kɛ bɛgya “Keleseɛnenli” anzɛɛ wɔ Awulae anu ala la anwo. (1 Kɔl. 7:39) Anzɛɛ bie a yɛbava edwɛkɛ yɛaye yɛ nloa wɔ ninyɛne gyɛne nwo. Kɛ neazo la, awie bahola ava edwɛkɛ aye ɔ nloa yeava ɔ nwo yeawula nwɔhoa anzɛɛ eku bie anu wɔ sukulu nu. Anzɛɛ awie bahola ava edwɛkɛ aye ɔ nloa wɔ adwule ɛdualɛ nwo anzɛɛ abɔ adalɛ wɔ anyiemgba debie bie mɔɔ ɔyɛle la anwo. Mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛkakye la a le kɛ saa yɛfa ninyɛne yɛye yɛ nloa na yɛyɛ Nyamenle anwo anzosesebɛ a, yɛbadɔ esiane nu kɛ Sɔlɔmɔn la.

15. Kɛzi Gyihova zele Sɔlɔmɔn anwunvɔne ɛ? Duzu a ɔwɔ kɛ yɛkakye a?

15 Ɔyɛ anyelielɛ kɛ ɔnva nwo kɛ ɛnee Sɔlɔmɔn ɛgya zɔhane nyɛvolɛ ne mɔ la, Nyamenle vale nrɛlɛbɛ ne mɔɔ Sɔlɔmɔn bizale la nee anwonyia dɔɔnwo manle ye. (1 Arl. 3:10-13) Sɔlɔmɔn anli Nyamenle mɛla ne mɔ azo noko Gyihova zele ye anwunvɔne. Gyihova amkpo ye anzɛɛ yeandwe ɔ nzo ɛkɛ ne ala. Ɔluakɛ Nyamenle ze kɛ yɛnli munli na yɛvi ndɛtɛlɛ nu. (Edw. 103:10, 13, 14) Noko kakye kɛ mɔɔ yɛbayɛ la bahola aha yɛ ɛnɛ anzɛɛ kenlebie.

Ɔgyale Mraalɛ Dɔɔnwo!

16. Mekɛ mɔɔ Sɔlɔmɔn gyale mraalɛ dɔɔnwo ne la, mɛla boni a ɔbule zo a?

16 Wɔ Sɔlɔmɔn Edwɛne ne anu, Belemgbunli Sɔlɔmɔn yeyɛle bɛlɛra bie kɛ ɔ nwo yɛ fɛ tɛla arelemgbunli mraalɛ 60 nee mgbɔnla 80. (Sɔl. 6:1, 8-10) Ɛhye mɔ bahola ayɛ mraalɛ nee mgbɔnla dodo mɔɔ ɛnee ɔlɛ wɔ zɔhane mekɛ ne la. Saa mraalɛ ɛhye mɔ anu dɔɔnwo anzɛɛ bɛ muala bɔbɔ bɛzonlenle nɔhalɛ Nyamenle ne a, Sɔlɔmɔn yɛle Nyamenle anwo anzosesebɛ. Ɛnee Nyamenle ɛlua Mosisi anwo zo ɛha ye wɔ awie mɔɔ ɔbayɛ belemgbunli wɔ Yizilayɛ la anwo kɛ: “Ɔnle kɛ ɔgya mraalɛ dɔɔnwo, ɔboalekɛ ɛhye bamaa ɔ rɛle avi [Gyihova] ye Nyamenle ne.” (Mɛla 17:17) Bieko, Gyihova amkpo Sɔlɔmɔn. Ɔyilale ye na ɔmanle ɔhɛlɛle Baebolo buluku ne mɔɔ bɛfɛlɛ ye Sɔlɔmɔn Edwɛne ne la.

17. Nɔhalɛ edwɛkɛ boni a ɔwɔ kɛ yɛkakye a?

17 Asoo ɛhye kile kɛ ɛnee Sɔlɔmɔn bahola abulu Nyamenle mɛla zo na yeava ɔ nwo yeali? Anzɛɛ yɛbahola yɛayɛ mɔɔ ɔyɛle la bie ɔ? Kyɛkyɛ. Mɔɔ ɛhye kile la a le kɛ Nyamenle lɛ abotane kpole. Nɔhalɛ nu, awie bahola abulu Nyamenle mɛla zo mɔɔ ɔnrɛyia ngyegyelɛ ɛkɛ ne ala a. Noko ɛhye ɛngile kɛ ɔnrɛnwu nwolɛ amaneɛ ɛlɛ. Kakye mɔɔ Sɔlɔmɔn hɛlɛle la: “Kɛmɔ bɛndua amumuyɛyɛlɛ nwo kakɛ ndɛndɛ la ati, menli fa sie bɛ nyunlu yɛ amumuyɛ dahuu.” Ɔdoale zo kɛ: “Meze kɛ ɔbayɛ boɛ yeamaa menli mɔɔ sulo Nyamenle la, ɔboalekɛ . . . bɛsulo ye.”—Nolo. 8:11, 12.

18. Kɛzi Sɔlɔmɔn neazo ne maa yɛnwu kɛ edwɛkɛ mɔɔ wɔ Galeehyeama 6:7 la le nɔhalɛ ɛ?

18 Mɔɔ yɛ nyane la a le kɛ, Sɔlɔmɔn anyɛ ɛnzolɛ andie nɔhalɛ edwɛkɛ ɛhye. Ɛnee yeli boɛ dɔɔnwo na yenyia nyilalɛ dɔɔnwo yevi Gyihova ɛkɛ. Noko mekɛ ɛlɛkɔ la ɔyɛle ɛtane ɔdoɔdoale zo. Ɔyɛle ye subane kɛ ɔbabulu Gyihova mɛla zo. Ɔle kɛ mɔɔ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle la pɛpɛɛpɛ: “Bɛmmabɛlɛbɛla bɛ nwo; bɛnzi Nyamenle amgbu, ɔluakɛ mɔɔ sonla kɛlua la yɛɛ ɔbu a.” (Gal. 6:7) Nzinlii mɔɔ Sɔlɔmɔn yɛle kpanyinli la ɔnwunle amaneɛ wɔ Nyamenle anwo anzosesebɛ mɔɔ ɔyɛle la anwo. Baebolo ne ka kɛ: “Sɔlɔmɔn anye liele nyɛvolɛ mraalɛ dɔɔnwo anwo. Ɔgyale Yigyibiti belemgbunli ne ara raalɛ ne, eza ɔgyale Mowabe, Amɔn, Yidɔm, Saedɛn nee Hɛte mraalɛ.” (1 Arl. 11:1) Ɔbayɛ kɛ mraalɛ ɛhye mɔ anu dɔɔnwo angyakyi adalɛ nyamenle ne mɔ ɛzonlenlɛ na ɛhye nyianle Sɔlɔmɔn anwo zo tumi. “Sɔlɔmɔn yɛle ɛtane tiale [Gyihova]” yemɔti yeannyia yɛ abotane Nyamenle ne anyunlu ɛlolɛ bieko.—Bɛgenga 1 Arelemgbunli 11:4-8.

Sukoa Debie Fi Ye Neazo Ne Anu

19. Neazo kpalɛ boni mɔ a wɔ Baebolo ne anu a?

19 Gyihova manle Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Debie biala mɔɔ bɛhɛlɛ ye wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la wɔ ɛkɛ ne kilehile yɛ, amaa yɛagyinla kpundii, yɛazi yɛ ahonle yɛalua mɔɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne fa maa yɛ la azo yɛanyia anyelazo.” (Wulo. 15:4) Ninyɛne mɔɔ bɛhɛlɛ mɔɔ “wɔ ɛkɛ ne kilehile yɛ” la bie a le mrenya nee mraalɛ mɔɔ lɛ diedi kpole la neazo ne. Pɔɔlo hanle ye Gyihova azonvolɛ ɛhye mɔ anwo kɛ: “Boni bieko a menga a? Ɔluakɛ saa meka kɛ mekɔ zolɛ meaha menli mɔɔ le kɛ Gedɛyɔn, Bɛlake, Samesɛn, Gyɛfeta, Devidi, Samoɛle, yɛɛ Nyamenle kpɔmanvolɛma ne mɔ anwo edwɛkɛ a mekɛ kɛbɔ me. Bɛluale diedi zo bɛhonle na bɛlile maanle dɔɔnwo anwo zo konim. Bɛnleanle bɛmanle pɛlepɛlelilɛ yɛle gyima na bɛnyianle Nyamenle ɛwɔkɛ ne mɔ. Bɛluale diedi zo bɛhanle awenade nloa bɛdole nu, bɛnluanle sendɔlɔra, yɛɛ bɛango bɛandɔ. Ɛnee bɛle bɛtɛɛ, noko bɛ nwo yɛle se.” (Hib. 11:32-34) Wɔ adenle biala azo, ɔwɔ kɛ yɛsukoa neazo kpalɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la.

20, 21. Duzu ati a ɛkpondɛ kɛ ɛkɔ zo ɛsukoa debie ɛfi neazo mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la anu ɛ?

20 Noko Baebolo nu neazo bie mɔ bɔ yɛ kɔkɔ. Bie a le mrenya nee mraalɛ mɔɔ zonlenle Gyihova wɔ mekɛ bie anu na ɔliele bɛ ɔdole nu la. Saa yɛkenga Baebolo ne a, yɛbanwu ɛtane mɔɔ bɛyɛle la na yɛanyɛ bie. Yɛnwu kɛ bie mɔ bɔle ɔ bo ngyikyi ngyikyi nyianle adwenle mɔɔ ɛndenrɛ la, akee bɛzile kpɔkɛ mɔɔ manle bɛnwunle amaneɛ la. Amaa yɛazukoa debie yɛavi neazo ɛhye mɔ anu la, yɛbahola yɛabiza yɛ nwo edwɛkɛ ɛhye mɔ: Kɛzi sonla ɛhye bɔle ɔ bo nyianle adwenle mɔɔ ɛndenrɛ la ɛ? Asoo deɛ ko ne ala bie bahola ado me? Adenle boni azo a neazo ɛhye bahola aboa me na meahoati ɛtane a?

21 Ɔhyia kɛ yɛsukoa neazo ɛhye mɔ kpalɛ. Pɔɔlo hanle kɛ: “Ninyɛne ɛhye mɔ sisile bɛ nwo zo, amaa yeayɛ kɔkɔbɔlɛ yeamaa awie mɔ, yɛɛ bɛhɛlɛle kɛ bɛfa bɛahilehile yɛ, ɔluakɛ ewiade ne awieleɛ mekɛ a yɛwɔ nu la.”—1 Kɔl. 10:11.

Duzu A Wɔzukoa A?

• Duzu ati a yɛkola yɛka kɛ neazo kpalɛ nee neazo ɛtane wɔ Baebolo ne anu ɛ?

• Kɛmɔti a Sɔlɔmɔn yɛle ɛtane doɔdoale zo ɛ?

• Duzu a ɛbahola wɔazukoa wɔavi ɛtane mɔɔ Sɔlɔmɔn yɛle la anu a?

[Debiezukoalɛ kpuyia ne mɔ]

[Nvoninli wɔ mukelɛ 11]

Duzu a yɛsukoa yɛfi Sɔlɔmɔn ɛkɛ wɔ nrɛlɛbɛ mɔɔ yɛbanyia la anwo a?

[Nvoninli ne mɔ wɔ mukelɛ 14]

Asoo ɛlɛsukoa debie wɔavi Sɔlɔmɔn neazo ne mɔɔ bɔ yɛ kɔkɔ la anu?