Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Sukoa Kɛzi Gyisɛse Zinzale La

Sukoa Kɛzi Gyisɛse Zinzale La

Sukoa Kɛzi Gyisɛse Zinzale La

“Bɛzinza na bɛzɛlɛ.”—MAT. 26:41.

KƐZI ƐBAYE Ɔ NLOA Ɛ?

Kɛzi yɛ asɔneyɛlɛ maa ɔda ali kɛ yɛlɛsinza ɛ?

Kɛzi yɛbahola yɛala ye ali kɛ yɛlɛsinza wɔ yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anu ɛ?

Saa yɛkɔ sɔnea nu a, duzu ati a ɔhyia kɛ yɛkɔ zo yɛsinza ɛ? Na kɛzi yɛbahola yɛayɛ ɛhye ɛ?

1, 2. (a) Kpuyia boni a ɛbahola wɔabiza ɛ nwo wɔ kɛzi Gyisɛse zinzale la anwo a? (b) Alesama mɔɔ ɛnli munli la bahola azukoa Gyisɛse neazo ne mɔɔ di munli la ɔ? Maa neazo.

WƆBIZA ɛ nwo ɛlɛ kɛ: Mebahola meazinza kɛ Gyisɛse la ɔ? Bie a ɛbaha kɛ ɛnrɛhola ɔluakɛ Gyisɛse deɛ, ɛnee ɔdi munli. Bieko, ɛnee ɔze ninyɛne bie mɔ mɔɔ bazi kenlebie la. Asoo ɛnee ɔhyia kɛ Gyisɛse sinza? (Mat. 24:37-39; Hib. 4:15) Maa yɛbua kpuyia nwiɔ ɛhye mɔ, amaa yɛade kɛzi ɔhyia ndɛndɛ kɛ yɛsinza la abo.

2 Alesama mɔɔ ɛnli munli la bahola azukoa awie mɔɔ di munli la neazo ɔ? Ɛhɛe, ɔle kɛ sukoavo mɔɔ sukoa debie fi kilehilevolɛ kpalɛ ɛkɛ la. Pɛ awie mɔɔ ɛlɛsukoa ɛda ɛdolɛ la nvoninli wɔ wɔ adwenle nu. Mɔlebɛbo ne, ɔnrɛdwu ye bodane ne anwo, noko ɔnle kɛ ɔgyakyi ye ɛzukoalɛ. Ɔwɔ kɛ ɔnea mɔɔ ye kilehilevolɛ ne ɛlɛyɛ la, amaa yeanwu ye yɛ kpalɛ. Sukoavo ne banlea kɛzi kilehilevolɛ ne gyinla, ɛleka mɔɔ ɔfa ɔ sa ɔsie nee kɛzi ɔfa ɔ sa mrɛlɛsɛka ɔmia zo la. Ngyikyi ngyikyi ɔsukoa kɛzi ɔbahwe ɛda nyɛma ne anu nee kɛzi anwoma ne bahola ahakyi ɛda ne anye la. Saa ɔbɔ mɔdenle ɔsukoa ye kilehilevolɛ ne a, ɔbado yeabikye ye bodane ne anwo. Yemɔti, saa yɛdi Gyisɛse adehilelɛ nzi, na yɛsukoa ye neazo ne a, yɛbayɛ Keleseɛnema kpalɛ.

3. (a) Edwɛkɛ boni a Gyisɛse hanle mɔɔ ɔkile kɛ ɛnee ɔwɔ kɛ ɔsinza a? (b) Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

3 Asoo ɛnee ɔhyia kɛ Gyisɛse sinza amgba? Ɛhɛe. Kɛ neazo la, nɔe ne mɔɔ aleɛ kye a bɛbahu ye la, ɔzele ye nɔhalɛ ɛzoanvolɛ ne mɔ kɛ: “Bɛ nee me ɛzinza.” Eza ɔhanle kɛ: “Bɛzinza na bɛzɛlɛ amaa bɛangɔndɔ sɔnea nu.” (Mat. 26:38, 41) Mekɛ mɔɔ ɛnee Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la, ɔzinzale. Noko mɔɔ ɛnee ye ewule ɛlɛbikye la, ɔzinzale kpalɛ amaa yeabikye ye anwuma Selɛ ne. Ɛnee ɔze kɛ ɔhyia kɛ ye ɛzoanvolɛ ne mɔ noko sinza, tɛ mekɛ zɔhane angome, emomu, kenlebie noko. Zɔhane ati, yɛbazuzu deɛmɔti Gyisɛse kpondɛ kɛ yɛsinza la anwo. Na akee yɛazukoa ndenle nsa mɔɔ yɛbalua zo yɛazinza kɛ Gyisɛse la.

DEƐMƆTI GYISƐSE KPONDƐ KƐ YƐSINZA LA

4. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛsinza ɛ?

4 Gyisɛse kpondɛ kɛ yɛsinza ɔlua mɔɔ yɛnze nee mɔɔ yɛze la ati. Mɔɔ ɛnee Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la, ɛnee ɔnze ninyɛne mɔɔ bazi kenlebie la amuala. Ɔbɛlɛle ɔ nwo aze ɔhanle kɛ: “Awie biala ɛnze kenle ne nee mekɛ ne; anwuma soanvolɛma nee Ralɛ ne bɔbɔ ɛnze. Selɛ ne angomekye a ze a.” (Mat. 24:36) Wɔ zɔhane mekɛ ne, ɛnee Gyisɛse, “Ralɛ ne,” ɛnze mekɛ fɔɔnwo ne mɔɔ ɛtane ewiade ɛhye bahɔ ye awieleɛ la. Na yɛdayɛ noko ɛ? Asoo yɛze ninyɛne mɔɔ bazi kenlebie la amuala? Kyɛkyɛ! Yɛnze mekɛ fɔɔnwo ne mɔɔ Gyihova bazoa ɔ ra ne kɛ ɔrazɛkye ɛtane ewiade ɛhye la. Saa yɛze ninyɛne mɔɔ bazi kenlebie la amuala a, anrɛɛ ɔngyia kɛ yɛbazinza. Gyisɛse hanle kɛ ɛtane ewiade ɛhye bara ye awieleɛ arɛlevilɛ nu wɔ mekɛ mɔɔ yɛ nye ɛnla la. Ɛhye ati, ɔwɔ kɛ yɛsinza.—Bɛgenga Mateyu 24:43.

5, 6. (a) Kɛzi ndelebɛbo mɔɔ yɛlɛ ye Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo la boa yɛ maa yɛsinza ɛ? (b) Duzu ati a mɔɔ yɛze ye wɔ Seetan anwo la boa yɛ maa yɛsinza kpalɛ ɛ?

5 Ɛnee Gyisɛse ze ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ bara kenlebie la noko ɛnee menli mɔɔ ɔ nee bɛ wɔ ɛkɛ la ɛnze. Yɛnze ninyɛne dɔɔnwo kɛ Gyisɛse la. Noko ɔhilehilele yɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne nee mɔɔ ɔbayɛ ye kenlebie la anwo ninyɛne dɔɔnwo. Yɛ gɔnwo mɔ sukuluma nee gyimayɛvoma anzɛɛ menli mɔɔ yɛdi bɛ daselɛ la ɛnze ninyɛne kpalɛ ɛhye mɔ. Ɛhye boka nwo bie la ati a ɔwɔ kɛ yɛsinza la. Kɛmɔ Gyisɛse yɛle la, ɔhyia kɛ yɛmaa yɛ nye da ɛkɛ dahuu yɛfa nwolɛ adenle biala mɔɔ yɛbanyia la yɛka mɔɔ yɛze ye wɔ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo la yɛkile awie mɔ. Nwolɛ adenle ɛhye mɔ sonle bolɛ na yɛmkpondɛ kɛ yɛsɛkye bɛ. Menli ngoane la esiane nu!—1 Tem. 4:16.

6 Ɛnee Gyisɛse ze debie bieko mɔɔ boale ye manle ɔzinzale la. Ɛnee ɔze kɛ Seetan ɛvua kɛ ɔsɔ ye yeanlea, yeayɛ ye kpɔdekpɔde, na yeazɛkye ye nɔhalɛlilɛ. Ɛnee kpɔvolɛ ati ɛsesebɛ ɛhye dahuu kpondɛ “adenle kpalɛ bieko” mɔɔ ɔbalua zo yeazɔ Gyisɛse yeanlea la. (Luku 4:13) Gyisɛse manle ɔ nye lale ɛkɛ dahuu. Ɛnee ɔkpondɛ kɛ ɔsiezie ɔ nwo ɔmaa ngyegyelɛ biala, sɔnea, dwazotia anzɛɛ ɛkpɔlɛ. Yɛ tɛnlabelɛ ne le kɛ Gyisɛse ɛdeɛ ne la. Yɛze kɛ Seetan “ɛlɛkpo kɛ awenade, ɔlɛkpondɛ awie yeahye ye yeali.” Ɛhye ati, Baebolo ne tu Keleseɛnema folɛ kɛ: “Bɛyɛ bɛ nye gyɛlɛmgbɛɛnye na bɛzinza!” (1 Pita 5:8) Noko kɛ ɔkɛyɛ na yɛahola yɛayɛ ɛhye ɛ?

WƆ ASƆNEYƐLƐ NU

7, 8. Folɛ boni a Gyisɛse dule wɔ asɔneyɛlɛ nwo a? Duzu a yɛsukoa yɛfi adenle mɔɔ ɔluale zo ɔyɛle asɔne la anu a?

7 Baebolo ne ka kɛ asɔneyɛlɛ hyia kpalɛ amaa yɛ nye ala ɛkɛ, yɛanzinza, na yɛabɔ agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee Gyihova lɛ la anwo bane. (Kɔl. 4:2; 1 Pita 4:7) Mɔɔ Gyisɛse zele ye ɛdoavolɛ ne mɔ kɛ bɛzinza la yeangyɛ eza ɔhanle kɛ: “Bɛzinza na bɛzɛlɛ amaa bɛangɔndɔ sɔnea nu.” (Mat. 26:41) Asoo ɛnee ɔlɛkile kɛ tɛnlabelɛ mɔɔ anu yɛ se mɔɔ ɛnee bɛwɔ nu la anu ala a ɔwɔ kɛ bɛyɛ asɔne ɔ? Kyɛkyɛ, ye folɛdulɛ ne le ngyinlazo mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛfa yɛbɔ yɛ ɛbɛla dahuu a.

8 Gyisɛse neazo ne maa yɛnwu kɛ asɔneyɛlɛ hyia. Bie a ɛbahakye kɛ Gyisɛse yɛle asɔne wɔ nɔe bie anu amuala. (Bɛgenga Luku 6:12, 13.) Suzu ɛhye anwo nea: Ɛnee Gyisɛse ɛlɛkɔ sua bie mɔɔ zua Kapɛnayɛm la azo wɔ nyenyesuo mekɛ nu. Mɔɔ ɛnee aleɛ ɛlɛdwo la, Gyisɛse hɔle boka bie mɔɔ zua Galeli Nyevile ne la azo. Ɔmanle ɔ ti zo na ɔbayɛ kɛ ɔnwunle ahɛnlaneɛ ngyikyi mɔɔ bɛfa nwole bɛgua nu la dɔɔnwo wɔ Kapɛnayɛm nee namunamu mɔɔ zuozua ye la azo. Akee Gyisɛse bɔle ɔ bo kɛ ɔyɛ asɔne, na debie biala andwehwe ye adwenle wɔ mekɛ mɔɔ ɔtendɛ yeahile Gyihova la. Mekɛ ne hɔle bie kpalɛ. Mekɛ mɔɔ ahɛnlaneɛ ne mɔ minliminlinle ngoko, na siane ne pɛ nu wɔ anwomanyunlu anzɛɛ nane ne mɔ su la yeannwu nu. Ɔbayɛ kɛ ɔyɛle asɔne wɔ kpɔkɛ titile bie mɔɔ ɛnee ɔwɔ kɛ ɔsi la anwo. Ɛnee ɔwɔ kɛ ɔkpa ye ɛzoanvolɛ 12 ne. Yɛkola yɛnwu kɛzi Gyisɛse anye bolole yɛle asɔne kpondɛle adehilelɛ nee nrɛlɛbɛ vile ɔ Ze ɛkɛ na ɔhanle mɔɔ ɔze ye wɔ ye ɛdoavolɛ ne mɔ anu ko biala anwo ɔhilele Ye la.

9. Duzu a yɛsukoa yɛfi asɔne mɔɔ Gyisɛse yɛle ye wɔ nɔe ne amuala la anu a?

9 Asoo Gyisɛse neazo ne kile kɛ ɔwɔ kɛ yɛfa dɔnehwele dɔɔnwo a yɛyɛ asɔne ɔ? Kyɛkyɛ. Gyisɛse hanvole ye ɛdoavolɛ ne mɔ kɛ: “Sunsum ne kulo na nwonane ne anwo ɛnyɛ se.” (Mat. 26:41) Ɛhye le nɔhalɛ, noko yɛbahola yɛazukoa Gyisɛse. Kɛ neazo la, asoo yɛ nee yɛ anwuma Selɛ ne di ngitanwo kolaa na yɛazi kpɔkɛ biala mɔɔ baha yɛ nee yɛ abusua ne, anzɛɛ yɛ asafo ne anu amra diedi nee bɛ nɔhalɛlilɛ la? Yɛyɛ asɔne yɛmaa yɛ mediema mɔɔ bɛwɔ nɔhalɛ ne anu la ɔ? Asoo yɛfi ahonle nu yɛyɛ asɔne anzɛɛ edwɛkɛ ko ne ala a yɛka ye mekɛ biala a? Eza yɛ ye nzonlɛ kɛ ɛnee ɔhyia Gyisɛse kɛ ɔ nee ɔ Ze bali ngitanwo. Kɛmɔ alagye ɛnle ɛkɛ la ati, ɔnyɛ se kɛ yɛ rɛle bavi ninyɛne mɔɔ anwo hyia kpalɛ la. Saa yɛfi ahonle nu na yɛfa mekɛ dɔɔnwo yɛsɛlɛ Gyihova a yɛbahola yɛazinza. (Mat. 6:6, 7) Yɛbabikye Gyihova, yɛayɛ mɔɔ yɛbahola la amuala yɛamia agɔnwolɛ mɔɔ yɛ nee ye lɛ la anu, na yɛahoati debie biala mɔɔ bahola azɛkye ye la.—Edw. 25:14.

WƆ EDWƐKƐHANLƐ GYIMA NE ANU

10. Neazo boni a kile kɛ Gyisɛse zinzale na ɔvale adenle biala mɔɔ ɔnyianle la ɔlile daselɛ a?

10 Gyisɛse zinzale wɔ gyima mɔɔ Gyihova vale manle ye kɛ ɔyɛ la anwo. Gyima bie mɔ wɔ ɛkɛ mɔɔ awie ɛlɛyɛ a ɔkola ɔdwenle ninyɛne gyɛne nwo mɔɔ ngyegyelɛ biala ɛnrɛra a. Noko gyima dɔɔnwo wɔ ɛkɛ mɔɔ awie ɛlɛyɛ a ɔwɔ kɛ ɔ nye da ɛkɛ mɔɔ ɔnle kɛ ɔdwenle debie biala anwo a. Kɛ Keleseɛnema ɛzonlenlɛ gyima ne de la ɛne. Gyisɛse manle ɔ nye lale ɛkɛ wɔ ye gyima ne anwo. Ɔzinzale ɔvale adenle biala mɔɔ ɔnyianle la ɔhanle edwɛkpa ne. Kɛ neazo la, mekɛ mɔɔ ɛnee Gyisɛse nee ye ɛdoavolɛ ne mɔ ɛdia nwonlomɔ ne amuala na bɛradwu Saekaa la, ɛdoavolɛ ne mɔ hɔle sua zo kɛ bɛkadɔ aleɛ. Gyisɛse dɛnlanle bula bie mɔɔ bikye sua ne la anwo liele ɔ menle, noko ɔzinzale na ɔvale adenle mɔɔ ɔnyianle la ɔlile daselɛ. Samɛleanli raalɛ bie rale bula ne azo kɛ ɔbaza nzule. Anrɛɛ Gyisɛse bahola ala, anzɛɛ ɔ nee ye ɛnrɛdendɛ. Noko ɔ nee raalɛ ne bɔle adwelielilɛ bo na ɔlile daselɛ kpole ɔboale menli dɔɔnwo wɔ sua ne azo. (Dwɔn 4:4-26, 39-42) Asoo yɛbahola yɛazukoa Gyisɛse neazo ne, yɛamaa yɛ nye ala ɛkɛ kpalɛ yɛava adenle biala mɔɔ yɛkɛnyia la yɛali menli mɔɔ yɛyia bɛ alehyenlɛ biala la daselɛ ɔ?

11, 12. (a) Edwɛkɛ boni a Gyisɛse hanle hilele menli mɔɔ bɔle mɔdenle kɛ bɛmaa yeaye ye adwenle yeavi ye gyima ne azo la ɛ? (b) Kɛzi Gyisɛse lile ninyɛne nwo gyima pɛpɛɛpɛ wɔ ye ɛzonlenlɛ gyima ne anu ɛ?

11 Wɔ mekɛ bie mɔ anu, menli mɔɔ lɛ adwenle kpalɛ la bɔle mɔdenle kɛ bɛmaa Gyisɛse aye ye adwenle avi ye gyima ne azo. Ɛnee Kapɛnayɛm amra kpondɛ kɛ Gyisɛse tɛnla bɛ nwo ɛkɛ ɔluakɛ ɔyɛ menli ayile wɔ nwanwane adenle zo la ati. Ndelebɛbo wɔ nu kɛ ɛnee bɛkpondɛ kɛ bɛyɛ zɔ la. Noko ɛnee Gyisɛse gyima titile a le kɛ ɔbaha edwɛkɛ ne yeahile “mboane ne mɔɔ wɔ Yizilayɛ na bɛminli la,” tɛ sua ko azo amra ala. (Mat. 15:24) Gyisɛse zele bɛ kɛ: “Ɔwɔ kɛ mebɔ Edwɛkpa ne mɔɔ fane Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo la nolo wɔ azua mɔɔ ɛha la azo noko, ɔluakɛ ɛhye ati yɛɛ Nyamenle zoanle me a.” (Luku 4:40-44) Yemɔti debie mɔɔ ɛnee hyia Gyisɛse kpole kpalɛ la a le ye ɛzonlenlɛ gyima ne. Yeammaa debie biala anye ye adwenle anvi zo.

12 Kɛmɔ ɛnee Gyisɛse ɛnlɛ alagye la ati, asoo ɔduale ɔ nwo asetɛnla nu ninyɛne bie mɔ? Anzɛɛ ɛnee ɔnnwu mɔɔ menli ne hyia nwo la ɔ? Kyɛkyɛ, Gyisɛse yɛle ninyɛne pɛpɛɛpɛ wɔ ye ɛzonlenlɛ gyima ne anu. Ɔ nee ɔ gɔnwo mɔ liele bɛ nye. Ɔzele mbusua anwunvɔne na ɔdele bɛ ngyianlɛ nee bɛ ngyegyelɛ bo. Ɛnee ɔkulo ngakula edwɛkɛ.—Bɛgenga Maake 10:13-16.

13. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa Gyisɛse yɛazinza na yɛayɛ ninyɛne pɛpɛɛpɛ ɛ?

13 Mekɛ mɔɔ yɛlɛsukoa Gyisɛse neazo ne yɛazinza la, kɛzi yɛbahola yɛayɛ ninyɛne pɛpɛɛpɛ kɛmɔ ɔyɛle la ɛ? Yɛmkpondɛ kɛ ewiade ɛhye ye yɛ adwenle fi yɛ gyima ne azo. Yɛ gɔnwo mɔ nee yɛ mbusua mɔɔ bɛdwenle yɛ nwo bɔbɔ la bahola aha ahile yɛ kɛ yɛdo yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anu na yɛyɛ mɔɔ menli kɔsɔɔti ɛlɛyɛ la bie. Noko saa yɛsukoa Gyisɛse a, yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne bahyia yɛ kɛ aleɛ la. (Dwɔn 4:34) Yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne maa agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee Gyihova lɛ la anu mia na yɛ nye die. Noko yɛmkpondɛ kɛ yɛbu yɛ nye yɛgua ninyɛne bie mɔ azo, yɛbu yɛ nwo tenlenema anzɛɛ yɛtua yɛ nwo ninyɛne bie mɔ. Kɛ “[anyelielɛ] Nyamenle ne” azonvolɛ la, yɛkpondɛ kɛ yɛ nye die na yɛyɛ ninyɛne pɛpɛɛpɛ kɛ Gyisɛse la.—1 Tem. 1:11.

WƆ SƆNEA MEKƐ NU

14. Saa yɛkɔ ngyegyelɛ nu a, duzu a ɔnle kɛ yɛmaa yɛ rɛle fi a? Kɛmɔti ɛ?

14 Gyisɛse vale folɛdulɛ mɔɔ anwo hyia kpalɛ la manle ye ɛdoavolɛ ne mɔ wɔ ye sɔnea mekɛ ne anu. (Bɛgenga Maake 14:37.) Saa yɛkɔ tɛnlabelɛ mɔɔ anu yɛ se la anu a, ɔwɔ kɛ yɛkakye Gyisɛse neazo ne yɛtɛla mekɛ biala. Wɔ mekɛ ɛhye mɔ anu menli arɛle ta fi edwɛkɛ mɔɔ anwo hyia kpalɛ la. Nwolɛ hyia yemɔti Mrɛlɛbulɛ buluku ne hanle ye fane nwiɔ: “Adenle ne bie wɔ ɛkɛ ne a ɔle kpalɛ wɔ sonla nye zo, na ye awieleɛ wie ewule.” (Mrɛ. 14:12; 16:25) Saa yɛfa yɛ nwo yɛto yɛ nzuzulɛ zo, titile wɔ mekɛ mɔɔ yɛwɔ ngyegyelɛ nu la a, yɛbava yɛ nee yɛ alɔvolɛ ngoane yɛado esiane nu.

15. Duzu a bahola ayɛ sɔnea amaa abusua tile bie mɔɔ lɛ ezukoa nwo ngyegyelɛ la ɛ?

15 Kɛ neazo la, bie a ɛnee abusua tile bie ɛlɛbɔ mɔdenle kɛ ɔbamaa “ye mbusua” asa aha mɔɔ bɛhyia nwo la. (1 Tem. 5:8) Bie a ɔbanyia gyima mɔɔ bazi ye debiezukoalɛ ɛhɔlɛ adenle anzɛɛ ɔnrɛmaa ɔnrɛli ye abusua ne anyunlu bɛnrɛzonle la. Saa mɔɔ ɔsuzu kɛ ɔtenrɛ la ala a ɔyɛ a, ɔbabu gyima ne kɛ ɔfɛta. Ɔbahola yeazɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ ɔ nee Gyihova lɛ la. Ɔle kpalɛ kɛ ɔbali folɛdulɛ mɔɔ wɔ Mrɛlɛbulɛ 3:5, 6 la azo. Sɔlɔmɔn hanle kɛ: “Yeye wɔ ahonle nu fa ɛ rɛle wula [Gyihova] anu, mmafa wɔ adwenle ɛsɔ ɛ ngome wɔ nrɛlɛbɛ. Nwu Nyamenle wɔ wɔ ɛbɛlabɔlɛ muala anu, na ɔbamaa wɔ ndenle adenrɛ fɔɔnwo.”

16. (a) Duzu a yɛsukoa yɛfi Gyisɛse anwo mɔɔ ɔvale ɔdole Gyihova nrɛlɛbɛ zo la anu a? (b) Kɛzi mbusua tile dɔɔnwo ɛlɛsukoa Gyisɛse neazo ne wɔ anwongyelelɛ mekɛ nu ɛ?

16 Mekɛ mɔɔ Gyisɛse wɔ sɔnea nu la, yeanva ɔ nwo yeando ye nrɛlɛbɛ zo. Dwenle ɛhye anwo nea. Awie mɔɔ ze nrɛlɛbɛ tɛla awie biala mɔɔ ɛdɛnla azɛlɛ ye azo ɛlɛ la anva ɔ nwo ando ɔdaye mumua ne ye nrɛlɛbɛ zo. Kɛ neazo la, mekɛ mɔɔ Seetan zɔle Gyisɛse nleanle la, Gyisɛse buale ye fane nwiɔ kɛ: “Bɛhɛlɛ ye kɛ.” (Mat. 4:4, 7, 10) Gyisɛse vale ɔ nwo dole ɔ Ze nrɛlɛbɛ zo lile sɔnea ne azo konim. Gyisɛse luale ɛhye mɔɔ ɔyɛle la azo ɔlale mɛlɛbɛnwoaze, subane mɔɔ Seetan ɛnlɛ bie na ɔkyi la ali. Asoo yɛfa yɛ nwo yɛto Gyihova nrɛlɛbɛ zo? Abusua tile mɔɔ sinza kɛ Gyisɛse la maa Nyamenle Edwɛkɛ ne kile ye adenle, titile wɔ anwongyelelɛ mekɛ nu. Mbusua tile dɔɔnwo ɛlɛyɛ ɛhye wɔ ewiade amuala. Bɛmaa Nyamenle Belemgbunlililɛ ne nee nɔhalɛ ɛzonlenlɛ dumua bɛ nwonane afoa nu ninyɛne nyunlu. Bɛdua adenle ɛhye azo bɛnea bɛ mbusua boɛ. Gyihova yila bɛ mɔdenlebɔlɛ zo na ɔmaa bɛ sa ka mɔɔ bɛ mbusua hyia nwo kɛmɔ ɔvale ɔbɔle ɛwɔkɛ la.—Mat. 6:33.

17. Duzu ati a ɛkulo kɛ ɛkɛzukoa Gyisɛse ɛzinzalɛ nwo neazo ne ɛ?

17 Ɔda ali kɛ Gyisɛse a yɛle ɛzinzalɛ nwo neazo mɔɔ tɛla biala a. Ye neazo ne boa na ɔdie ngoane bɔbɔ. Kakye kɛ, Seetan kpondɛ kɛ ɛda wɔ sunsum nu, ɔmaa wɔ diedi yɛ bɛtɛɛ, ɛto wuluwuluyɛlɛ mɔɔ ɛlɛfa wɔazonle Gyihova la anu, na ɔsɛkye wɔ nɔhalɛlilɛ. (1 Tɛs. 5:6) Mmamaa ɔdi konim! Sinza kɛ Gyisɛse la. Nyia mekɛ fi ahonle nu yɛ asɔne, maa ɛ nye ɛla ɛkɛ wɔ daselɛlilɛ nu, na fa ɛ nwo to Gyihova anwo zo wɔ sɔnea mekɛ nu. Saa ɛyɛ ɛhye a, ɛbanyia asetɛnla kpalɛ, ɛ nye balie, na ɛ kunlu adwo ɛ nwo wɔ mekɛ mɔɔ ɛtane ewiade ne awieleɛ ɛlɛbikye la. Saa ɛkɔ zo ɛsinza a, Gyisɛse banwu kɛ ɛ nye la ɛkɛ na ɛ nye ɛbolɛ ɛlɛsonle Nyamenle wɔ mekɛ mɔɔ ɔbara kɛ ɔbazɛkye ɛtane ewiade ɛhye la. Gyihova anye balie na yeadua wɔ kakɛ wɔ wɔ nɔhalɛlilɛ ne anwo!—Yek. 16:15.

[Debiezukoalɛ kpuyia ne mɔ]

[Nvoninli wɔ mukelɛ 16]

Gyisɛse lile raalɛ ne daselɛ wɔ bula ne azo. Ɛfa adenle mɔɔ ɛnyia la ɛka edwɛkɛ ne dahuu ɔ?

[Nvoninli wɔ mukelɛ 17]

Wɔ abusua ne sunsum nu ngyianlɛ mɔɔ ɛbali nwolɛ gyima la bahile kɛ ɛlɛsinza