Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

“Bɛmmato Bɛ Nye Bɛ Nzi”

“Bɛmmato Bɛ Nye Bɛ Nzi”

“Bɛmmato Bɛ Nye Bɛ Nzi”

“Awie biala mɔɔ kɛzɔ koanlɛ nu wɔ ye ɛya nu na ɔkɛtoto ɔ nye ɔ nzi la ɛnfɛta Nyamenle Belemgbunlililɛ ne.”—LUKU 9:62.

KƐZI ƐBAYE Ɔ NLOA Ɛ?

Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛdi folɛdulɛ mɔɔ se “bɛhakye mɔɔ zile Lɔɔto aye ne anwo zo la!” azo a?

Ninyɛne nsa boni mɔ a ɔnle kɛ yɛkɔ zo yɛdwenledwenle nwo a?

Kɛ ɔkɛyɛ na yɛ nee Gyihova ahyehyɛdeɛ ne abɔ nu ahɔ yɛ nyunlu ɛ?

1. Kɔkɔbɔlɛ boni a Gyisɛse vale manle a? Kpuyia boni a ɔwɔ kɛ yɛbiza a?

“BƐHAKYE mɔɔ zile Lɔɔto aye ne anwo zo la!” (Luku 17:32) Ɛvolɛ kɛyɛ 2,000 ɛne yɛɛ Gyisɛse Kelaese bɔle kɔkɔ ɛhye mɔɔ anwo hyia la a. Kɔkɔbɔlɛ ɛhye anwo hyia kpalɛ ɛnɛ tɛla mekɛ biala. Duzu a ɛnee Gyisɛse ɛlɛkile a? Dwuuma mɔɔ ɛnee ɔlɛtendɛ yeahile bɛ la ze mɔɔ zile Lɔɔto aye ne anwo zo la. Mekɛ mɔɔ ɔ nee ye abusua ne ɛlɛnriandi avi Sodɔm la, yeandie Gyihova ane na ɔdole ɔ nye ɔ nzi. Zɔhane ati, ɔhakyile ngyenle mpila.—Bɛgenga Mɔlebɛbo 19:17, 26.

2. Ɔbahola yeara ye kɛ duzu a manle Lɔɔto aye ne dole ɔ nye ɔ nzi a? Kɛmɔ ɔyɛle anzosesebɛ la ati, duzu a zile ɔ nwo zo a?

2 Noko duzu ati a Lɔɔto aye ne dole ɔ nye ɔ nzi a? Bie a ɛnee ɔkpondɛ kɛ ɔnwu mɔɔ ɛlɛkɔ zo la. Anzɛɛ ɔbahola yeara ye kɛ ɔdole ɔ nye ɔ nzi ɔluakɛ ɛnee ɔnlie ɔnli kɛ bɛbazɛkye suakpole ne. Bie noko a ɛnee ye diedi ɛha aze anzɛɛ ɛnee ɔkpondɛ kɛ ɔsia ɔkɔfa ninyɛne mɔɔ yegyakyi bɛ wɔ Sodɔm la. (Luku 17:31) Ɔnva nwo adwenle biala mɔɔ ɛnee ɔlɛ la, ɔluakɛ ɔyɛle anzosesebɛ la ati ye ngoane vile ɔ sa. Dwenle nwo nea! Ɔ nee ɛtanevolɛma mɔɔ ɛnee wɔ Sodɔm nee Gomɔla la wule kenle ko ne ala. Ɛhye ati a Gyisɛse hanle kɛ: “Bɛhakye mɔɔ zile Lɔɔto aye ne anwo zo la!”

3. Kɛzi Gyisɛse zile yɛ adua kɛ ɔnle kɛ yɛto yɛ nye yɛ nzi ɛ?

3 Anrɛɛ ɛnee ɔnle kɛ Lɔɔto aye ne to ɔ nye nea ninyɛne mɔɔ wɔ ɔ nzi la. Yɛdayɛ noko, ɔnle kɛ yɛto yɛ nye yɛ nzi anzɛɛ yɛkɔ zo yɛdwenledwenle ninyɛne mɔɔ yɛgyakyi bɛ yɛ nzi la anwo. Gyisɛse zile ɛhye azo wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔlɛtendɛ yeahile nrenya bie mɔɔ kpondɛ kɛ ɔyɛ ye ɛdoavolɛ la. Nrenya ne hanle kɛ ɔkpondɛ kɛ ɔdumua ɔkɔkɛla ye abusua ne na yeara. Gyisɛse buale ye kɛ: “Awie biala mɔɔ kɛzɔ koanlɛ nu wɔ ye ɛya nu na ɔkɛtoto ɔ nye ɔ nzi la ɛnfɛta Nyamenle Belemgbunlililɛ ne.” (Luku 9:62) Asoo ɛnee Gyisɛse mualɛ ne akunlu yɛ se anzɛɛ ɔngile ɛlɔlɛ ɔ? Kyɛkyɛ. Ɛnee Gyisɛse ze kɛ nrenya ne ɛlɛkpondɛ debie aye ɔ nloa wɔ ɛzonlelilɛ mɔɔ bala ɔ nwo zo kɛ ɛdoavolɛ la anwo. Gyisɛse hanle kɛ awie mɔɔ bakpo ɛzonlelilɛ mɔɔ ɔlɛ ye wɔ Nyamenle anyunlu la ɛlɛto “ɔ nye ɔ nzi.” Awie mɔɔ lɛ koanlɛ ɛlɛtudu ndile la bahola ado ɔ nye ɔ nzi mekɛ ekyi anzɛɛ ɔbado koanlɛ ne aze na yeanlea ɔ nzi. Mɔɔ ɔbayɛ biala la ye adwenle bavi mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔyɛ la azo, na ɔnrɛyɛ ye gyima ne kpalɛ.

4. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ adwenle yɛsie zo a?

4 Ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ adwenle yɛsie mɔɔ la yɛ nyunlu la azo na tɛ mɔɔ yɛgyakyi ye yɛ nzi la ɔ. Baebolo ne ka ye wienyi wɔ Mrɛlɛbulɛ 4:25 kɛ: “Nea ɛ nyunlu fɔɔnwo, yɛɛ ɛnea debie a nea ye boɛ.”

5. Ndelebɛbo boni ati a ɔnlɛ kɛ yɛto yɛ nye yɛ nzi ɛ?

5 Yɛlɛ ndelebɛbo kpalɛ mɔɔ ɔti ɔnlɛ kɛ yɛto yɛ nye yɛ nzi a. Yemɔ a le boni? Yɛwɔ “awieleɛ mekɛ ne anu.” (2 Tem. 3:1) Ɔnrɛhyɛ Nyamenle bazɛkye ninyɛne mɔɔ wɔ ewiade kɔsɔɔti la. Duzu a baboa yɛ na debie anli yɛ adwenle kɛmɔ Lɔɔto aye ne yɛle la ɛ? Ɔwɔ kɛ yɛnwu ninyɛne mɔɔ yɛgyakyi bɛ yɛ nzi la. (2 Kɔl. 2:11) Yemɔti, bɛmaa yɛzuzu ninyɛne ɛhye mɔ bie mɔ anwo, na yɛnlea kɛzi yɛbaye yɛ adwenle yɛavi zo la.

MEKƐ KPALƐ ƐZE ƐHƆ

6. Duzu ati a ɔnle kɛ yɛfa yɛ rɛle yɛwula yɛ dɛba ne asetɛnla mɔɔ yɛkakye la anu ɛ?

6 Yɛbahola yɛavo yɛazuzu kɛ dɛba ne ɛnee yɛ asetɛnla le kpalɛ. Ɔbahola yeara ye kɛ kɛzi yɛbazuzu kɛ ɛnee ninyɛne de la ɛnle zɔ. Yɛbahola yɛanyia adwenle bɔbɔ kɛ ɛnee yɛ ngyegyelɛ anzo na ɛnee yɛ nye die. Anzɛɛ yɛbanyia adwenle kɛ ɛnee ninyɛne kɔ boɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɔnle zɔ la. Saa yɛnyia adwenle zɛhae a ɔbamaa yɛade nganeɛ kɛ saa ninyɛne sia ayɛ kɛ dɛba ne la a anrɛɛ yɛkulo. Noko Baebolo ne bɔ kɔkɔ kɛ: “Mmabiza kɛ, ‘Duzu ati a mekɛ mɔɔ ɛze ɛhɔ la le kpalɛ tɛla adwuleso mekɛ ye ɛ?’ Ɔluakɛ nrɛlɛbɛ biala ɛnle nu kɛ ɛkɛbiza ɛhye.” (Nolo. 7:10) Kɛmɔti a esiane wɔ nu kɛ awie banyia adwenle zɛhae ɛ?

7-9. (a) Duzu a dole Yizilayɛma wɔ Yigyibiti a? (b) Ninyɛne boni mɔ a manle Yizilayɛma anye liele a? (d) Duzu a Yizilayɛma dendɛle bɛ nzo abo wɔ nwo a?

7 Kakye mɔɔ dole Yizilayɛma wɔ Mosisi mekɛ zo la. Mɔɔ Yizilayɛma hɔle Yigyibiti ɛkɛ ne ala la, bɛliele bɛ wɔ maanle ne anu. Noko mɔɔ Dwosefi wule la, Yigyibitima yele “menli mɔɔ nea gyima zo la bɛmanle . . . bɛhyele Yizilayɛma mialera nu bɛmanle bɛyɛle gyima mɔɔ bo bɛ nwo zo la.” (Ade. 1:11) Nzinlii, Falo manle bɛhunle ngakula mrenya mɔɔ Yizilayɛma wole bɛ la bɔbɔ ɔluakɛ ɛnee ɔmkpondɛ kɛ Yizilayɛma anwo so. (Ade. 1:15, 16, 22) Ndelebɛbo kpalɛ bie ati, Gyihova zele Mosisi kɛ: “Menwu me menli mɔɔ wɔ Yigyibiti la amaneɛnwunlɛ ne, eza mede bɛ ɛzunlɛ ne, ɔlua abodelɛ mɔɔ bɛ gyima zo neavolɛma ne ɛlɛfa ahile bɛ la.”—Ade. 3:7.

8 Asoo ɛbahola wɔayɛ kɛzi Yizilayɛma anye liele wɔ mekɛ mɔɔ bɛyele bɛ bɛvile Yigyibiti la anwo nvoninli wɔ wɔ adwenle nu? Bɛnwunle kɛzi Gyihova vale ye tumi ne lile gyima wɔ nwanwane adenle zo ɔvale Ngyegyelɛ Bulu ne ɔrale Falo nee ye menli ne anwo zo la. (Bɛgenga Adendulɛ 6:1, 6, 7.) Awieleɛ bɔkɔɔ ne, Yigyibitima manle Yizilayɛma adenle bɛhɔle. Yigyibitima manle Yizilayɛma adenle na bɛmanle bɛ ezukoa nvutuke nee dwɛtɛ fufule dɔɔnwo, yemɔti Baebolo ne ka ye wɔ Nyamenle menli ne anwo kɛ “bɛkpokpole Yigyibitima bɔkɔɔ.” (Ade. 12:33-36) Nzinlii mɔɔ Gyihova zɛkyele Falo wɔ Nyevile Kɔkɔlɛ ne anu la, Yizilayɛma lile fɛlɛko kpole. (Ade. 14:30, 31) Ɔbayɛ kɛ bɛ diedi ne yɛle kpole wɔ mekɛ mɔɔ bɛnwunle mɔɔ Gyihova yɛle la.

9 Ɔyɛ azibɛnwo kɛ mekɛ mɔɔ Gyihova luale nwanwane adenle zo liele menli ɛhye mɔ la, yeangyɛ bɛbɔle ɔ bo bɛdendɛle bɛ nzo abo. Wɔ duzu anwo? Aleɛ! Bɛ nye anzɔ mɔɔ Gyihova vale manle bɛ la na bɛhanle kɛ: “Mɔɔ yɛwɔ Yigyibiti la, yɛlile fɛlɛ biala mɔɔ yɛdayɛ yɛkulo la, yɛɛ yɛandua ɛhwee. Yɛkakye bɔna ndɔlɔra, anamuna, alɛta anweɛ, ‘Liiki’, anweɛ mralɛ nee anweɛ mgbole mɔɔ yɛlile la. Na kɛkala, yɛ anwosesebɛ muala ɛwie, yɛnli debie gyɛne biala kɛ mana ko ye ala!” (Ɛdi. 11:5, 6) Yemɔti, tɛ ninyɛne mɔɔ ɛnee ɔwɔ kɛ bɛkakye la a bɛhakyele a. Na kɛmɔ bɛnyianle adwenle mɔɔ ɛndenrɛ la ati, ɛnee bɛkulo kɛ bɛsia bɛkɔ maanle mɔɔ ɛnee bɛle ngɛkɛlɛ wɔ nu bɔbɔ la anu! (Ɛdi. 14:2-4) Yizilayɛma dole bɛ nye bɛ nzi na Gyihova vale bɛ nwo ɛya.—Ɛdi. 11:10.

10. Duzu a yɛsukoa yɛfi mɔɔ dole Yizilayɛma la anu a?

10 Duzu a yɛsukoa yɛfi nu a? Saa yɛkɔ ngyegyelɛ nu a, ɔnle kɛ yɛsuzu kɛ ɛnee yɛ asetɛnla le kpalɛ tɛla ɛnɛ. Yɛbahola yeadwenledwenle mekɛ mɔɔ ɛnee yɛtɛnwunle nɔhalɛ ne la bɔbɔ anwo. Ɔnle nvonleɛ kɛ yɛbazukoa debie yɛavi mɔɔ ɛzi dɛba la anu anzɛɛ yɛbadwenledwenle anyelielɛ bie mɔɔ yɛnyianle ye dɛba ne la anwo. Noko ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ nye da ɛkɛ na yɛkakye kɛzi ɛnee ninyɛne de amgba la. Saa yɛanyɛ ye zɔ a yɛbahola yɛade nganeɛ kɛ asetɛnla mɔɔ yɛwɔ nu ɛnɛ la ɛnle kpalɛ na yɛkulo kɛ yɛbɔ yɛ ɛbɛla kɛmɔ ɛnee yɛbɔ ye dɛba ne la.—Bɛgenga 2 Pita 2:20-22.

NINYƐNE MƆƆ YƐGYAKYI BƐ NZI ƐLILƐ LA

11. Nganeɛ boni a bie mɔ te ye wɔ ninyɛne mɔɔ bɛgyakyi ye bɛ nzi la anwo a?

11 Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ bie mɔ dwenle ninyɛne mɔɔ bɛgyakyi bɛ nzi ɛlilɛ la anwo na bɛdi nwolɛ nyane. Bie a ɛnyianle nwolɛ adenle kɛ anrɛɛ ɛbahɔ sukulu kpole, wɔalie duma, anzɛɛ wɔanyia ezukoa kpole bie, noko wɔanli ninyɛne ɛhye mɔ anzi. Ɛnee mediema dɔɔnwo die ahatualɛ kpalɛ wɔ bɛ gualilɛ, anyelielɛ ninyɛne ɛyɛlɛ, debie ɛhilelɛ anzɛɛ nwɔhoalilɛ nu, noko bɛgyakyile. Mekɛ ekyi ɛgua nu noko awieleɛ ne ɛtɛbale. Asoo bɛkɔ zo bɛdwenle mɔɔ saa bɛangyakyi ninyɛne ɛhye mɔ a anrɛɛ bɛnyia ye la anwo ɔ?

12. Nganeɛ boni a Pɔɔlo dele wɔ ninyɛne mɔɔ ɔgyakyile bɛ ɔ nzi la anwo a?

12 Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo vale ninyɛne dɔɔnwo bɔle afɔle na yearayɛ Kelaese ɛdoavolɛ. (Fel. 3:4-6) Nganeɛ boni a ɔdele ye wɔ ninyɛne mɔɔ ɔgyakyile ye ɔ nzi la anwo a? Ɔka kɛ: “Ɔlua Kelaese ati, ninyɛne mɔɔ anrɛɛ anwo lɛ nvasoɛ maa me la ɛnɛ ɛnzɔ me nye bieko.” Kɛmɔti ɛ? Yɛkenga ye wɔ Felepaema 3:7, 8 kɛ: “Ɛnwunlɛ mumua ne mɔɔ menwu Awulae Gyisɛse Kelaese la sonle bolɛ maa me tɛla debie biala. Ɔlua ɔ ti mevuandi debie biala megua; mebu bɛ kɛ fovolɛ zo ewula la, amaa Kelaese ayɛ me ɛdeɛ.” * Saa awie to ewula gua a ɔnnu ɔ nwo kɛ yedo yegua la. Zɔhane ala a Pɔɔlo noko annu ɔ nwo wɔ nwolɛ adenle mɔɔ ɔnyianle ye wɔ ewiade ne anu noko yeanli ɔ nzi la anwo a. Yeande nganeɛ bieko kɛ bɛsonle bolɛ.

13, 14. Adenle boni azo a yɛbahola yɛazukoa Pɔɔlo neazo ne a?

13 Saa yɛ adwenle ta kɔ ninyɛne mɔɔ yɛgyakyi bɛ yɛ nzi la azo a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a? Ɔwɔ kɛ yɛsukoa Pɔɔlo neazo ne. Wɔ adenle boni azo? Suzu kɛzi nwolɛ adenle mɔɔ ɛlɛ ye ɛnɛ sonle bolɛ la anwo. Ɛ nee Gyihova lɛ agɔnwolɛvalɛ kpalɛ na ɔze wɔ kɛ ɛle awie mɔɔ di nɔhalɛ. (Hib. 6:10) Ewiade ne ɛnrɛhola ɛnrɛmaa yɛ debie mɔɔ sonle bolɛ tɛla mɔɔ Gyihova fa maa yɛ ɛnɛ nee mɔɔ ɔbava yeamaa yɛ kenlebie la.—Bɛgenga Maake 10:28-30.

14 Akee Pɔɔlo hanle debie mɔɔ baboa yɛ yeamaa yɛahɔ zo yɛazonle Gyihova nɔhalɛ nu la anwo edwɛkɛ. Ɔhanle kɛ: “Me rɛle kɛvi mɔɔ ɛze me nzi la na menwɔbɔ mɔdenle kɛ menwɔdwu mɔɔ wɔ me nyunlu la anwo.” (Fel. 3:13) Pɔɔlo hanle ninyɛne nwiɔ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ la anwo edwɛkɛ wɔ ɛke. Biala anwo hyia. Mɔɔ lumua la, ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ rɛle fi ninyɛne mɔɔ yɛgyakyi bɛ yɛ nzi la. Ɔnle kɛ yɛsɛkye yɛ anwosesebɛ nee yɛ mekɛ yɛdwenle nwo dahuu. Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, kɛmɔ awie ɛlɛsu ɛnriandilɛ na ɔka ekyii ɔwie a ɔyɛ ye la, ɔwɔ kɛ yɛyele yɛ nwo yɛdwu mɔɔ wɔ yɛ nyunlu la anwo. Ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ adwenle yɛsie ninyɛne mɔɔ ɔwɔ yɛ nyunlu la azo kpalɛ.

15. Duzu ati a ɔle kpalɛ kɛ yɛbadwenle Nyamenle nɔhalɛ azonvolɛ neazo ne mɔ anwo kpalɛ a?

15 Suzu neazo mɔɔ Nyamenle nɔhalɛ azonvolɛ mɔɔ dɛnlanle aze tete ne nee ɛnɛ ɛyɛ la anwo nea. Bɛ neazo ne baboa wɔ yeamaa wɔahɔ ɛ nyunlu, ɔnrɛmaa ɛnrɛdo ɛ nye ɛ nzi. Saa Ebileham nee Sɛla dwenledwenlenle mɔɔ ɛnee bɛnyia ye wɔ Yule la anwo a, “anrɛɛ bɛziale.” (Hib. 11:13-15) Noko bɛanzia bɛangɔ Yule. Mɔɔ Mosisi vile Yigyibiti la, ɔgyakyile ninyɛne dɔɔnwo ɔ nzi ɔdɛlale Yizilayɛma mɔɔ vile ɛkɛ la. Noko Baebolo ne anga ye ɛlɛ kɛ ɔkpondɛle ninyɛne mɔɔ ɔgyakyile ye ɔ nzi la. Emomu, Baebolo ne bɔ yɛ amaneɛ kɛ: “Ɔdwenlenle nwo kɛ saa sonla doa Kelaese ne abo zo na ɔnwu amaneɛ a, ɔle kpalɛ ɔtɛla kɛ ɔkɛnyia Yigyibiti anwonyia kɔsɔɔti a, ɔluakɛ ɛnee ɔ nye la ahyɛlɛdeɛ mɔɔ kenle bie Nyamenle bava amaa ye la azo.”—Hib. 11:26.

ANWUBIELƐ MƆƆ ƆYƐ NYANE

16. Nganeɛ boni a yɛbahola yɛade ye wɔ anwubielɛ bie mɔɔ yɛ nyane mɔɔ yɛnyianle la anwo a?

16 Ɔbahola yeara ye kɛ anwubielɛ bie mɔɔ yɛnyianle la yɛ nyane kpalɛ. Kɛ neazo la, bie a ɛnee yɛtɛdwenle ɛtane anzɛɛ nvonleɛ bie mɔɔ yɛyɛle la anwo. (Edw. 51:3) Bie noko a ɛnee ɛya anzɛɛ nyane tɛbɔ ye nu ɔlua folɛdulɛ mɔɔ anu yɛ se mɔɔ bɛvale bɛmanle yɛ la ati. (Hib. 12:11) Anzɛɛ yɛngola yɛnye nzisi anzɛɛ mgbɔvodɛne bie mɔɔ yɛte nganeɛ kɛ awie vale lile yɛ la yɛnvi yɛ ti anu. (Edw. 55:2) Duzu a baboa yɛ na yɛaye ninyɛne ɛhye mɔ anwo adwenledwenle yɛavi yɛ ti anu a? Bɛmaa yɛzuzu neazo nsa anwo.

17. (a) Duzu ati a Pɔɔlo dele nganeɛ kɛ ɔle anwodelɛma ne anu kakula a? (b) Duzu a boale Pɔɔlo mɔɔ yeammaa ye adwenle mɔɔ ɛnee bua ye fɔlɛ la anzi ye Nyamenle ɛzonlenlɛ adenle a?

17 Nvonleɛ mɔɔ yɛyɛle. Pɔɔlo hanle kɛ ɛnee ɔte nganeɛ kɛ ɔle anwodelɛma ne anu kakula. (Ɛfɛ. 3:8) Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ ɔkpɔle Nyamenle asafo ne. (1 Kɔl. 15:9) Ɔbahola yeara ye kɛ Pɔɔlo adwenle buale ye fɔlɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɔyiale mediema mɔɔ ɔkpɔle bɛ la. Noko yeammaa ɛhye angyegye ye, emomu, Pɔɔlo hɔle zo dwenlenle kɛzi Nyamenle lale atiakunlukɛnlɛma ali hilele ye la anwo. (1 Tem. 1:12-16) Yemɔti Pɔɔlo anye zɔle nwolɛ adenle mɔɔ ɛnee ɔlɛ la kpalɛ na ɔhɔle zo ɔyɛle ye ɛzonlenlɛ gyima ne. Mekɛ mɔɔ Pɔɔlo hanle kɛ ɔmaa ɔ rɛle fi ninyɛne mɔɔ ɔgyakyile ye ɔ nzi la, ɛnee ɛtane mɔɔ ɔyɛle la boka nwo. Kɛmɔ yɛnrɛhola yɛnrɛzenza ɛtane mɔɔ yɛyɛ ye dɛba la ati, ɔnle kɛ yɛsɛkye yɛ anwosesebɛ yɛdwenle nwo. Emomu, ɔwɔ kɛ yɛkɔ zo yɛkakye anwunvɔne mɔɔ Gyihova ɛze yɛ la na yɛsonle ye.

18. (a) Saa yɛkɔ zo yɛdwenle folɛ bie mɔɔ bɛdule yɛ la anwo a, duzu a bazi a? (b) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛali Sɔlɔmɔn edwɛkɛ mɔɔ se yɛzɔ folɛdulɛ nu boɛ la azo ɛ?

18 Folɛdulɛ mɔɔ anu yɛ se. Bie a yɛbahɔ zo yɛadwenle folɛ bie mɔɔ bɛdule yɛ la anwo. Ɛhye bahola amaa yɛali nyane anzɛɛ yɛava ɛya na yɛakpo. (Hib. 12:5) Saa yɛkpo folɛdulɛ ɛkɛ ne ala anzɛɛ yɛdie yɛto nu na nzinlii yɛkpo a, ɔle debie ko. Yɛnrɛmaa folɛdulɛ ne ɛnrɛboa yɛ. Ɔle kpalɛ kɛ yɛbali Sɔlɔmɔn edwɛkɛ ɛhye azo: “Sɔ folɛdulɛ nu boɛ, mmagyakyi nuhua, sie ye boɛ, ɔluakɛ yemɔ azo yɛɛ wɔ ngoane gyi a.” (Mrɛ. 4:13) Kɛmɔ delava di kale ɛhanlɛ nwo mɛla zo la, tie folɛdulɛ, di zo, na kɔ ɛ nyunlu.—Mrɛ. 4:26, 27; bɛgenga Hibuluma 12:12, 13.

19. Kɛzi yɛbahola yɛazukoa diedi mɔɔ ɛnee Habakɛke nee Gyɛlɛmaya lɛ la ɛ?

19 Mgbɔvodɛne anzɛɛ nyɛleɛ mɔɔ yɛdwenle kɛ ɔle mgbɔvodɛne la. Ɔdwu mekɛ ne bie a yɛbahola yɛade nganeɛ kɛ ngapezonli Habakɛke mɔɔ zunle vɛlɛle Gyihova wɔ pɛlepɛlelilɛ nwo la. Yeande deɛmɔti Gyihova manle nyɛleɛ bie mɔɔ ɛndenrɛ nwo adenle la abo. (Hab. 1:2, 3) Ɔhyia kpalɛ kɛ yɛbazukoa ngapezonli ɛhye diedi ne, ɔhanle kɛ: “Noko [Gyihova] ati, mebali fɛlɛko, me ngoanelielɛ Nyamenle ne ati, me nye balie.” (Hab. 3:18) Awie bieko mɔɔ yɛle diedi nwo neazo la a le Gyɛlɛmaya mɔɔ nyianle anyelazo anzɛɛ hendɛle Gyihova la. Yɛbahola yɛazukoa ye saa yɛnyia diedi bɔkɔɔ wɔ Gyihova, pɛlepɛlelilɛ Nyamenle ne anu kɛ ɔbali ninyɛne nwo gyima wɔ adenle kpalɛ zo a.—Awo. 3:19-24.

20. Kɛzi yɛbahile kɛ yɛlɛdi folɛdulɛ mɔɔ se “bɛhakye mɔɔ zile Lɔɔto aye ne anwo zo la!” azo ɛ?

20 Yɛde mekɛ mɔɔ anwo hyia la anu. Ninyɛne mɔɔ yɛ nwanwane la ɛlɛsisi, na ɔnrɛhyɛ dɔɔnwo basisi. Gyihova ahyehyɛdeɛ ne ɛlɛkɔ ɔ nyunlu na ɔwɔ kɛ yɛ nee ye kɔ. Bɛmaa yɛdie Baebolo folɛdulɛ ne na yɛnlea yɛ nyunlu fɔɔnwo. Bɛmmamaa yɛto yɛ nye yɛ nzi ɛlɛ. Saa yɛyɛ zɔ a, yɛbava folɛdulɛ ɛhye yɛali gyima: “Bɛhakye mɔɔ zile Lɔɔto aye ne anwo zo la!”

[Ɔ bo ɛkɛ ne edwɛkɛ]

^ ɛden. 12 Edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ bɛvale bɛlile gyima wɔ aneɛ mɔɔ bɛlumuale bɛvale bɛhɛlɛ Baebolo ne mɔɔ bɛhile ɔ bo wɔ ɛke kɛ “fovolɛ zo ewula la” eza kile “ninyɛne mɔɔ bɛvuandi bɛmaa ahwea,” “tiefi” anzɛɛ “ebinli.” Baebolo nwo abɔlɔba bie ka kɛ Pɔɔlo vale edwɛkɛkpɔkɛ ɛhye lile gyima vale hilele debie mɔɔ awie ɛvuandi ɛdo ye lɔ bɔkɔɔ la. Ahenle bu ye kɛ nvasoɛ ɛnle zo, ɔle kyibadeɛ na ɔngulo kɛ ɔkɛnwu ye bieko.

[Debiezukoalɛ kpuyia ne mɔ]