Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Awie Mɔ Mɔɔ Bɛye Bɛ Bɛmaa La Le Awieleɛ Ne Anwo Sɛkɛlɛneɛ!

Awie Mɔ Mɔɔ Bɛye Bɛ Bɛmaa La Le Awieleɛ Ne Anwo Sɛkɛlɛneɛ!

Awie Mɔ Mɔɔ Bɛye Bɛ Bɛmaa La Le Awieleɛ Ne Anwo Sɛkɛlɛneɛ!

“Subane mɔɔ yɛhilele yɛhilele bɛdabɛ mɔɔ bɛliele bɛlile la le bɔkɔbɔkɔ, ɔle fɔɔnwo mɔɔ evinli biala ɛnle nwo a.”—1 TƐS. 2:10.

KPONDƐ KPUYIA ƐHYE MƆ ANWO MUALƐ:

Duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi kɛzi Dɛlaela, Abesalɛm, nee Dwudase Yesekaleɔto yele awie mɔ manle la anu a?

Kɛzi yɛkola yɛsukoa Dwɔnatan nee Pita nɔhalɛlilɛ ne ɛ?

Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahɔ zo yɛali nɔhalɛ yɛamaa yɛ agyalɛ bokavolɛ nee Gyihova ɛ?

1-3. (a) Sɛkɛlɛneɛ boni a kile kɛ yɛwɔ awieleɛ mekɛ ne anu a? Duzu a ɛhye kile a? (b) Kpuyia nsa boni a yɛbabua a?

SUBANE boni a Dɛlaela, Abesalɛm, nee Dwudase Yesekaleɔto lale ye ali a? Bɛanli nɔhalɛ. Dɛlaela anli nɔhalɛ ammaa nrenya mɔɔ ɛnee kulo ye la, Ndɛnebuavolɛ Samesɛn. Abesalɛm anli nɔhalɛ ammaa ɔ ze, Belemgbunli Devidi. Yɛɛ Dwudase anli nɔhalɛ ammaa ɔ Menle, Kelaese Gyisɛse. Bɛ nuhua ko biala nyɛleɛ ɛtane ne vale ngyegyelɛ dɔɔnwo rale awie mɔ anwo zo! Duzu ati a ɔwɔ kɛ ɛhye anwo kyia yɛ a?

2 Buluku kɛlɛvolɛ ko ka kɛ awie mɔ mɔɔ bɛye bɛ bɛmaa la a le alesama sinlidɔlɛ kpole kpalɛ ɛnɛ a. Ɔnle kɛ ɛhye si yɛ nwo. Mekɛ mɔɔ Gyisɛse ɛlɛka ninyɛne mɔɔ bazi ahile kɛ “ewiade ɛhye ɛlɛba awieleɛ” anwo edwɛkɛ la, ɔhanle kɛ menli dɔɔnwo bɛaye “bɛ nwo ngoko ngoko bɛamaa.” (Mat. 24:3, 10) Awie mɔɔ bɛye ye bɛamaa la kile kɛ bɛmaa ye agbɔvolɛ asa aha ye ɔlua nɔhalɛ mɔɔ bɛnrɛli bɛnrɛmaa ye la azo. Kɛmɔ Pɔɔlo hanle la, nɔhalɛ mɔɔ menli ɛnli la kile kɛ yɛwɔ “awieleɛ mekɛ ne anu.” Ɔhanle kɛ bɛnrɛli nɔhalɛ “bɛbaye bɛ gɔnwo mɔ bamaa.” (2 Tem. 3:1, 2, 4) Menli mɔɔ kɛlɛ mbuluku nee sini nu edwɛkɛ la ta kɛlɛ nɔhalɛ mɔɔ menli ɛnli la anwo edwɛkɛ bɛmaa ɔyɛ kɛ asɛɛ ɔle anyelielɛ anzɛɛ ɛhulolɛ debie la. Noko mbuluku ne sini ɛnga nɔhalɛ ne ɛngile yɛ. Nɔhalɛ mɔɔ bɛnli nee awie mɔ mɔɔ bɛye bɛ bɛmaa la maa menli di nyane wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu. Nyɛleɛ ɛhye mɔ kile kɛ kɛkala yɛwɔ awieleɛ mekɛ ne anu!

3 Duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi Baebolo ne anu wɔ tete amra mɔɔ anli nɔhalɛ la anwo a? Menli mɔɔ lile nɔhalɛ manle awie mɔ la anwo neazo boni a yɛbahola yɛazukoa a? Nwane a ɔwɔ kɛ yɛsika yɛ bo kɛ yɛbali nɔhalɛ yɛamaa ye a? Bɛmaa yɛkpondɛ mualɛ ne mɔ.

TETE NEAZO MƆƆ LE KƆKƆBƆLƐ MAA YƐ

4. Kɛzi Dɛlaela yele Samesɛn manle ɛ? Duzu ati a ɛnee ɛhye le ɛtane kpole ɛ?

4 Neazo mɔɔ lumua la a le Dɛlaela adalɛ mɔɔ ɛnee Ndɛnebuavolɛ Samesɛn kulo ye la. Ɛnee Samesɛn kulo kɛ ɔdi Nyamenle menli ne anyunlu ɔko ɔtia Filisitiama. Bie a Filisitia mgbanyima ne mɔ anu nnu nwunle kɛ tɛ ɛhulolɛ kpalɛ a Dɛlaela lɛ maa Samesɛn a. Bɛmanle ye ezukoa dɔɔnwo kɛ ɔkpondɛ debie mɔɔ maa ɔ nwo yɛ se zɔhane la amaa bɛahola bɛahu ye. Dɛlaela anyebolo liele bɛ ninyɛne ne. Ɔbɔle mɔdenle fane nsa kɛ ɔkɛnwu debie mɔɔ maa Samesɛn anwo yɛ se la noko yeanyɛ boɛ. Ɔhɔle zolɛ “ɔbizale ye alehyenlɛ biala.” Akee ɔyɛle Samesɛn “abodelɛ mɔɔ ɛnee ɔ kunlu a anrɛɛ yewu bɔbɔ.” Yemɔti, ɔhanle ɔhilele ye kɛ dadeɛ dɛma ɛtɛkanle ɔ ti enrinli ɛlɛ, na kenle mɔɔ dadeɛ dɛma kɛha ɔ ti enrinli la, ye anwosesebɛ ne kɛvi ye nu. * Mekɛ mɔɔ Dɛlaela nwunle nɔhalɛ ne mɔɔ vea la, ɔmanle Samesɛn lafele ɔ gyakɛ azo na ɔmanle awie kpale ɔ ti enrinli ne. Akee ɔyele ye ɔmanle ye agbɔvolɛ ɔmanle bɛyɛle ye kɛmɔ bɛkulo la. (Maa. 16:4, 5, 15-21) Mɔɔ ɔyɛle la le ɛtane kpole! Kɛmɔ Dɛlaela le anyebolo la ati, ɔyele awie mɔɔ ɛnee kulo ye la ɔmanle.

5. (a) Adenle boni azo a Abesalɛm anli nɔhalɛ ammaa Devidi a? Duzu a ɛhye maa yɛnwu ye wɔ Abesalɛm anwo a? (b) Kɛzi Devidi dele nganeɛ wɔ ɛyelɛ mɔɔ Ahetɔfɛle yele ye manle la anwo ɛ?

5 Neazo bieko a le Abesalɛm mɔɔ anli nɔhalɛ la. Ɛnee Abesalɛm kulo tumililɛ. Abesalɛm bɔle mɔdenle kɛ ɔdie ebia ne yeavi ɔ ze Devidi asa nu na ɔdaye mumua ne yeayɛ belemgbunli. Debie mɔɔ Abesalɛm lumuale yɛle la a le kɛ ɔmanle “Yizilayɛma kɔsɔɔti hulole [ye] edwɛkɛ.” Ɔyɛle ɔ nwo kɛ asɛɛ ɔkulo menli ne edwɛkɛ na ɔbɔle bɛ ɛwɔkɛ mɔɔ ɛnle nɔhalɛ. Saa awie bikye ye a ɔyɛ ye atuu na ɔfo ɔ nloa anwo kɛ asɛɛ ɔkulo menli ne edwɛkɛ na ɔdwenle bɛ nwo la. (2 Sam. 15:2-6) Abesalɛm holale manle Ahetɔfɛle mɔɔ ɛnee Devidi die ye di bɔbɔ la yele Devidi manle na ɔrabokale atuadelɛma ne anwo. (2 Sam. 15:31) Devidi hɛlɛle kɛzi ɛyelɛ mɔɔ bɛyele ye bɛmanle la gyegyele ye la wɔ Edwɛndolɛ 3 nee 55 ne anu. (Edw. 3:1-8; bɛgenga Edwɛndolɛ 55:12-14.) Abesalɛm nyianle belemgbunli mɔɔ Gyihova ɛkpa ye la anwo adwenle ɛtane. Nɔhalɛ ɛhye mɔɔ yeanli la hilele kɛ ɔmbu adenle mɔɔ Nyamenle lɛ kpa awie mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛ belemgbunli la. (1 Edk. 28:5) Abesalɛm atuadelɛ ne andwu ɛleka biala, Devidi hɔle zo lile tumi kɛ belemgbunli mɔɔ Gyihova ɛkpokpa ye la.

6. Kɛzi Dwudase yele Gyisɛse manle ɛ? Kɛzi bɛfa duma Dwudase bɛdi gyima ɛnɛ ɛ?

6 Akee dwenle mɔɔ Dwudase Yesekaleɔto maamɔvo yɛle Kelaese la anwo nea. Mekɛ mɔɔ Gyisɛse nee ye ɛzoanvolɛ 12 ne ɛlɛdi Akpabɛnwo ɛvoyia mɔɔ li awieleɛ la, ɔzele bɛ kɛ: “Nɔhalɛ, meka meahile bɛ, bɛ nuhua ko baye me amaa.” (Mat. 26:21) Nzinlii mɔɔ ɛnee bɛwɔ Gɛtesɛmani tola ne anu wɔ nɔe ne la, Gyisɛse hanle hilele Pita, Gyemise, nee Dwɔn kɛ: “Bɛnlea, ahenle mɔɔ ɛye me ɛmaa la ɛne!” Zɔhane mekɛ ne ala, Dwudase nee ɛlɔne ne hɔle tola ne anu, “ɔhɔle Gyisɛse anwo ɛkɛ ne na ɔzele kɛ, ‘Kilehilevolɛ, [anzondwolɛ] ɛha wɔ.’ Na ɔvole ɔ nloa anwo.” (Mat. 26:46-50; Luku 22:47, 52) Dwudase yele “sonla mɔɔ ɛnze nwolɛ bie la” manle wɔ mekɛ mɔɔ ɔvale Gyisɛse ɔmanle menli mɔɔ ɛnee kpondɛ kɛ bɛku ye la. Dwudase yele Gyisɛse manle liele ɛzɛ? Dwɛtɛ fufule 30 pɛ! (Mat. 27:3-5) Ɔvi zɔhane mekɛ ne, menli fa duma Dwudase ne fɛlɛ awie mɔɔ le maamɔvo, titile awie mɔɔ ye ɔ gɔnwo ma la.

7. Duzu a yɛzukoa yɛvi (a) Abesalɛm nee Dwudase yɛɛ (b) Dɛlaela ɛbɛlabɔlɛ nu a?

7 Duzu a yɛzukoa yɛvi kɔkɔbɔlɛ nwo neazo ɛhye mɔ anu a? Abesalɛm nee Dwudase wule anyiemgba ewule ɔluakɛ bɛanli nɔhalɛ bɛamaa menli mɔɔ ɛnee Gyihova ɛkpokpa bɛ la. (2 Sam. 18:9, 14-17; Gyi. 1:18-20) Mekɛ biala mɔɔ menli kɛde Dɛlaela duma la, mɔɔ ba bɛ adwenle nu la a le nɔhalɛ mɔɔ yɛanli nee ye adalɛ ɛhulolɛ ne. (Edw. 119:158) Ɔhyia kɛ yɛkoati anyebolo anzɛɛ ɛhulolɛ biala mɔɔ yɛlɛ kɛ yɛkpondɛ tumi, mɔɔ bamaa yɛ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne azɛkye la! Ɛhye mɔ le ɛzukoalɛdeɛ kpalɛ mɔɔ baboa yɛ yeamaa yɛahoati debie biala mɔɔ ɛnrɛmaa yɛnrɛli nɔhalɛ la.

BƐZUKOA MENLI MƆƆ LILE NƆHALƐ LA

8, 9. (a) Duzu ati a Dwɔnatan bɔle ɛwɔkɛ kɛ ɔbali nɔhalɛ yeamaa Devidi ɛ? (b) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa Dwɔnatan ɛ?

8 Eza Baebolo ne ka menli dɔɔnwo mɔɔ lile nɔhalɛ la anwo edwɛkɛ. Yɛbazuzu mɔɔ yɛbahola yɛazukoa yɛavi bɛ nuhua nwiɔ ɛkɛ la anwo. Yɛbava nrenya bie mɔɔ lile nɔhalɛ manle Devidi la yɛabɔ ɔ bo. Bie a anrɛɛ Dwɔnatan mɔɔ le Belemgbunli Sɔɔlo ara kpanyinli la a bayɛ Yizilayɛ belemgbunli mɔɔ tɔ zo nwiɔ a. Noko Gyihova kpale Devidi. Dwɔnatan liele Nyamenle kpɔkɛzilɛ ne dole nu. Yeandwe Devidi anwo nungule. Emomu, “ɛnee [Dwɔnatan kulo] Devidi kɛ ɔdaye ɔ nwo la.” Dwɔnatan bɔle ɛwɔkɛ kɛ ɔbali nɔhalɛ yeamaa ye. Ɔlile Devidi eni kɛ belemgbunli, na ɔvale ye adɛladeɛ, konle dadeɛ, ɛda, nee ye akyeso ɔmanle ye. (1 Sam. 18:1-4) Dwɔnatan yɛle mɔɔ ɔbahola ye yɛ la ɔvale ɔboale Devidi. Ɔvale ye ngoane bɔbɔ ɔdole esiane nu ɔbɔle Devidi anwo bane wɔ Sɔɔlo asa nu. Dwɔnatan lile nɔhalɛ manle Devidi na ɔzele ye kɛ: “Ɛbali Yizilayɛ belemgbunli na medame noko meadɛnla ɛ sa fema zo.” (1 Sam. 20:30-34; 23:16, 17) Ɔnyɛ nwanwane kɛ mɔɔ Dwɔnatan wule la, Devidi dole edwɛne lale ye alɔbɔlɛlilɛ nee ye ɛlɔlɛ ali la.—2 Sam. 1:17, 26.

9 Ɛnee Dwɔnatan ze ahenle mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔdi nɔhalɛ ɔmaa ye la. Ɔlile nɔhalɛ bɔkɔɔ ɔmanle Gyihova, anwuma nee aze Tumivolɛ ne, na ɔboale Devidi mɔɔ ɛnee Nyamenle ɛkpokpa ye la. Zɔhane ala a ɔwɔ kɛ yɛyɛ ye ɛnɛ a. Saa yɛtɛnyianle nwolɛ adenle titile bie wɔ asafo ne anu bɔbɔ a, ɔwɔ kɛ yɛboa mediema mɔɔ bɛkpa bɛ kɛ bɛli asafo ne anyunlu la.—1 Tɛs. 5:12, 13; Hib. 13:17, 24.

10, 11. (a) Duzu ati a Pita nee Gyisɛse luale dahuu na ɔlile nɔhalɛ ɔmanle ye ɛ? (b) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa Pita ɛ? Duzu a ɔwɔ kɛ ɛhye boa yɛ maa yɛyɛ a?

10 Awie bieko mɔɔ yɛle neazo kpalɛ mɔɔ yɛbahola yɛazukoa ye la a le ɛzoanvolɛ Pita mɔɔ bɔle ɛwɔkɛ kɛ ɔbali nɔhalɛ yeamaa Gyisɛse la. Kelaese yɛle ndonwo mɔɔ bamaa ye ɛdoavolɛ ne mɔ ade kɛzi ɔhyia kɛ bɛnyia diedi wɔ ɔ nwo nane ne nee ye mogya ne mɔɔ ɔnrɛhyɛ na yeava yeabɔ afɔle anu la. Ɛnee ndonwo ne le sɛkɛlɛneɛ adenle zo, noko ɛdoavolɛ ne mɔ dɔɔnwo ande ɔ bo, yemɔti bɛandoa ye bieko. (Dwɔn 6:53-60, 66) Zɔhane ati, Gyisɛse bizale ɛzoanvolɛ 12 ne kɛ: “Na bɛdabɛ noko ɛ bɛkɛhulo kɛ bɛkɛhɔ ɔ?” Pita buale kɛ: “Awulae, nwane ɛkɛ a yɛkɔ a? Wɔmɔ a ɛlɛ edwɛkɛ mɔɔ maa ngoane mɔɔ ɛnlɛ awieleɛ a. Kɛkala yɛlie yɛli, na yɛze kɛ wɔmɔ a ɛle Nwuanzanwuanza Ko ne mɔɔ vi Nyamenle ɛkɛ ɛra a.” (Dwɔn 6:67-69) Asoo ɛhye kile kɛ Pita dele debie biala mɔɔ Gyisɛse hanle vanenle afɔle mɔɔ ɛnee ɔbabɔ la abo ɔ? Kyɛkyɛ. Noko Pita zile kpɔkɛ kɛ ɔbali nɔhalɛ yeamaa Gyisɛse, Nyamenle Ara ne mɔɔ yekpokpa ye la.

11 Pita annyia adwenle kɛ bie a Gyisɛse ɛvo na nzinlii ɔbanwu ye na Yeahakyi edwɛkɛ ne mɔɔ Ɔhanle la. Ɛnee Pita bɛlɛ ɔ nwo aze, na ɛnee ɔze kɛ Gyisɛse lɛ “edwɛkɛ mɔɔ maa ngoane mɔɔ ɛnlɛ awieleɛ.” Zɔhane ala ɔde ye ɛnɛ a. Saa yɛkenga debie wɔ Asafo mbuluku mɔɔ vi “sonvolɛ mɔɔ di nɔhalɛ na ɔle nrɛlɛbɛvolɛ la” ɛkɛ na yɛnde ɔ bo anzɛɛ ɔle ngakyile ɔfi kɛzi yɛ adwenle se yɛ la anwo a, kɛzi yɛyɛ yɛ nyɛleɛ ɛ? Ɔnle kɛ yɛkendɛ kɛ bɛbayɛ nzenzaleɛ mɔɔ nee yɛ adwenle ɛdeɛ ne yia la. Emomu, ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kpalɛ kɛ yɛbade ɔ bo.—Bɛgenga Luku 12:42.

DI NƆHALƐ MAA WƆ AGYALƐ NU BOKAVOLƐ

12, 13. Duzu ati a bie mɔ ɛnli nɔhalɛ ɛmmaa bɛ agyalɛ nu bokavolɛ ɛ? Kɛmɔti a ɛhye ɛnvane ɛvolɛ mɔɔ awie ɛli la anwo ɛ?

12 Saa bɛye awie bɛmaa wɔ adenle biala anu a ɔle atisesebɛ nyɛleɛ. Ɔnle kɛ bɛmaa nyɛleɛ zɛhae sɛkye anzondwolɛ nee koyɛlɛ mɔɔ wɔ Keleseɛne mbusua avinli nee asafo ne anu la. Akee bɛmaa yɛnlea kɛzi yɛbamaa nɔhalɛ mɔɔ yɛdi yɛamaa yɛ agyalɛ nu bokavolɛ nee Nyamenle la anu ayɛ se la.

13 Agyalɛzɛkyelɛ le nɔhalɛ mɔɔ bɛnli la anu ko mɔɔ yɛ nyane kpalɛ a. Ahenle mɔɔ ɛzɛkye agyalɛ ne la anli nɔhalɛ ammaa ye bokavolɛ ne, yeva ye adwenle nee ye ɛhulolɛ yemaa awie fofolɛ. Bokavolɛ ne mɔɔ bɛye ye bɛmaa la anwo yɛ ye koonwu arɛlevilɛ nu. Ye ɛbɛlabɔlɛ kakyi bɔkɔɔ kɛ asɛɛ bɛzi ɔ ti aze la. Kɛzi ɛhye kola to menli nwiɔ mɔɔ ɛnee bɛkulo bɛ nwo kɛ debie la ɛ? Ɛhye ta bɔ ɔ bo wɔ mekɛ mɔɔ bɛ nuhua biala ɛndwenle ɔ gɔnwo nganeɛdelɛ nwo bieko la. Abɔlɔba Gabriella Turnaturi kilehile nu kɛ saa agyalɛma ne angɔ zo anyɛ ninyɛne mɔɔ bamaa bɛ agɔnwolɛvalɛ ne anu ayɛ se dahuu la a, ɛhye bahola azi. Ɛhye bahola ado menli mɔɔ bɛyɛ mgbanyinli na bɛgya bɛhyɛ bɔbɔ la. Kɛ neazo la, nrenya bie mɔɔ ɛnyia ɛvolɛ 50 na yegya ɛvolɛ 25 la bɔle ɔ ye mɔɔ di nɔhalɛ la ewule amaa yeanyia adenle yeagya raalɛ fofolɛ. Bie mɔ ka kɛ ye ɛvolɛ ne ati mɔɔ ɔyɛle la le kpalɛ. Noko ɛvolɛ mɔɔ awie ɛli la ɛngile kɛ ɔwɔ kɛ ɔyɛ nyɛleɛ ɛhye. Ɔnle kpalɛ kɛ ɛkɛgyakyi wɔ bokavolɛ ɛkɛva awie fofolɛ. Ɔnle nɔhalɛlilɛ. *

14. (a) Kɛzi Gyihova te nganeɛ wɔ menli mɔɔ ɛnli nɔhalɛ wɔ agyalɛ nu la anwo ɛ? (b) Duzu a Gyisɛse hanle wɔ nɔhalɛ mɔɔ bɛnli wɔ agyalɛ nu la anwo a?

14 Kɛzi Gyihova te nganeɛ wɔ menli mɔɔ gyakyi bɛ bokavolɛ wɔ adenle mɔɔ ɛngyi Ngɛlɛlera ne azo la anwo ɛ? Yɛ Nyamenle ne kyi ewolebɔlɛ, na ɔtendɛ ɔtia menli mɔɔ sisi bɛ bokavolɛ na bɛkpo bɛ la ɛsesebɛ. (Bɛgenga Malakae 2:13-16.) Gyisɛse noko kyi nɔhalɛ mɔɔ bɛnli wɔ agyalɛ nu la kɛ ɔ Ze la. Ɔhilehilele kɛ awie ɛnrɛhola ɛnrɛkpo anzɛɛ ɛnrɛgyakyi ye bokavolɛ na ɔnrɛyɛ ɔ nwo kɛ asɛɛ ɛhwee ɛtɛsile la.—Bɛgenga Mateyu 19:3-6, 9.

15. Kɛ ɔkɛyɛ na agyalɛma amaa nɔhalɛ mɔɔ bɛdi bɛmaa bɛ bokavolɛ la anu amia ɛ?

15 Kɛ ɔkɛyɛ na menli mɔɔ ɛgya la ahɔ zo ali nɔhalɛ amaa bɛ bokavolɛ ɛ? Nyamenle Edwɛkɛ ne ka kɛ: “Maa ɛ nye ɛlie ɛ ye [anzɛɛ ɛ hu] mɔɔ ɛkɛgya ye wɔ mgbavolɛ nu la anwo” na, “Fa ɛ ye [anzɛɛ ɛ hu] ne mɔɔ ɛkulo ye la dielie ɛ nye.” (Mrɛ. 5:18; Nolo. 9:9) Mekɛ mɔɔ agyalɛma nwiɔ ne ɛlɛnyi la, ɔwɔ kɛ bɛyɛ mɔɔ bɛbahola la bɛmaa bɛ agɔnwolɛvalɛ ne anu mia, wɔ nwonane nu nee nganeɛdelɛ nu. Duzu a ɛhye kile a? Ɔwɔ kɛ agyalɛma bikye bɛ nwo ɔlua kpalɛyɛlɛ zo, bɛdi bɛ nwo ngyianlɛ nwo gyima, na bɛnyia mekɛ bɛmaa bɛ nwo. Ɔwɔ kɛ bɛbɔ mɔdenle bɛbɔ bɛ agyalɛ ne nee agɔnwolɛvalɛ mɔɔ bɛ nee Gyihova lɛ la anwo bane. Saa bɛbahola bɛayɛ ɛhye a, ɔwɔ kɛ agyalɛma ne bɔ nu sukoa Baebolo ne, bɔ nu kɔ daselɛlilɛ, bɔ nu sɛlɛ Gyihova nyilalɛ.

BƐHƆ ZO BƐLI NƆHALƐ BƐMAA GYIHOVA

16, 17. (a) Kɛzi bɛbahola bɛazɔ nɔhalɛ mɔɔ yɛdi yɛamaa Nyamenle wɔ abusua ne nee asafo ne anu la bɛanlea ɛ? (b) Neazo boni a kile kɛ saa yɛdi Nyamenle mɛla ne mɔɔ se yɛ nee menli mɔɔ bɛdu bɛ la mmatu la azo a debie kpalɛ fi nu ba a?

16 Bie mɔ wɔ asafo ne anu mɔɔ bɛyɛle ɛtane kpole na bɛhanle “bɛ nyunlu kpalɛ, amaa bɛanyia diedi mɔɔ yɛ nla la.” (Tae. 1:13) Ɛnee ɔwɔ kɛ bɛtu bie mɔ ɔlua bɛ nyɛleɛ ti. Noko “bɛdabɛ mɔɔ bɛkɛzɔ bɛ ndeanlɛ nu” boɛ la, ɔboa bɛ ɔmaa bɛ nee Nyamenle nyia agɔnwolɛvalɛ kpalɛ. (Hib. 12:11) Na saa bɛdu yɛ busuanli anzɛɛ yɛ gɔnwo kpalɛ bie ɛ? Mɔɔ yɛbayɛ ye wɔ gyinlabelɛ ɛhye anu la bayɛ nɔhalɛ mɔɔ yɛdi yɛmaa ahenle anzɛɛ Nyamenle la anwo sɔnea. Gyihova yɛɛ ɔwɔ kɛ yɛdi nɔhalɛ yɛmaa ye a. Ɔlɛnea yɛ saa yɛlɛdi ye mɛla ne mɔɔ se yɛ nee awie mɔɔ bɛdu ye la mmatu la azo a.—Bɛgenga 1 Kɔlentema 5:11-13.

17 Neazo ɛhye maa yɛnwu ninyɛne kpalɛ mɔɔ saa abusua bie di nɔhalɛ maa Gyihova na bɛdi ye mɛla ne mɔɔ se yɛ nee menli mɔɔ bɛdu bɛ mmatu la azo a ɔfa ɔba la. Ɛnee bɛdu kpavolɛ bie yebo ɛvolɛ bulu. Wɔ zɔhane mekɛ ne ɔ ze, ɔ nli, nee ɔ mediema mrenya nna nee ye andu. Ɔdwu mekɛ ne bie a, ɔbɔ mɔdenle kɛ ɔ nee bɛ bɛabɔ nu ayɛ ninyɛne, noko awie biala mɔɔ wɔ abusua ne anu la lile nɔhalɛ. Bɛ nee ye andu. Mekɛ mɔɔ bɛliele ye wɔ asafo ne anu bieko la, ɔhanle kɛ ɛnee dahuu ɔkulo kɛ ɔ nee ye abusua ne bɔ nu yɛ ninyɛne, titile wɔ nɔsolɛ nu mɔɔ ɔkɛha ɔ ngome la. Ɔhanle kɛ saa ye abusua ne nee ye bɔle mekɛ ekyi bie bɔbɔ a anrɛɛ ɔnyianle mɔɔ ɛnee ɔhyia nwo la. Noko bɛ nee ye anli adwelie wɔ adenle biala azo. Yemɔti ɛhulolɛ mɔɔ ɛnee ɔkulo kɛ ɔ nee ye abusua ne bɔ nu bieko la boka nwo la ati a, ɔzieziele ɔ nee Gyihova avinli agɔnwolɛvalɛ ne a. Saa ɔdwu mekɛ ne bie na Nyamenle mɛla ne mɔɔ se yɛ nee menli mɔɔ bɛdu bɛ la mmatu la ɛlɛyɛ sɔnea amaa wɔ a, kakye neazo ɛhye.

18. Kɛkala mɔɔ yɛzukoa menli mɔɔ di nɔhalɛ nee mɔɔ bɛnli nɔhalɛ anwo debie la, duzu a ɛbayɛ a?

18 Yɛde ewiade mɔɔ ɛnli nɔhalɛ na bɛye bɛ gɔnwo mɔ bɛmaa la anu. Noko menli mɔɔ di nɔhalɛ mɔɔ yɛbahola yɛazukoa bɛ la wɔ asafo ne anu. Bɛ ɛbɛlabɔlɛ kile kɛ bɛle “nɔhavoma nee tenlenema nee bɛdabɛ mɔɔ bɛ nwo ɛnlɛ edwɛkɛ” a. (1 Tɛs. 2:10, NW) Bɛmaa yɛyɛ mɔɔ yɛbahola biala la yɛli nɔhalɛ yɛmaa Nyamenle nee yɛ nwo ngoko ngoko.

[Ɔ bo ɛkɛ ne edwɛkɛ ne mɔ]

^ ɛden. 4 Agɔnwolɛvalɛ titile mɔɔ ɛnee Samesɛn nee Gyihova lɛ kɛ Nazalaenli la a manle ɔ nwo yɛle se a; na tɛ ye enrinli ne ɔ. Ɛnee ye enrinli ne le agɔnwolɛvalɛ mɔɔ ɔ nee Gyihova lɛ la anwo sɛkɛlɛneɛ.

^ ɛden. 13 Saa ɛkpondɛ agyalɛ bokavolɛ mɔɔ ɛnli nɔhalɛ la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo a, nea edwɛkɛ “Coping With a Spouse’s Betrayal,” mɔɔ wɔ June 15, 2010, Nrelenza Ɛzinzalɛ Arane ne mukelɛ 29-32 ne la.

[Debiezukoalɛ kpuyia ne mɔ]

[Nvoninli wɔ mukelɛ 16]

Pita lile nɔhalɛ manle Nyamenle Ara ne mɔɔ yekpokpa ye la ɔnva nwo kɛ awie mɔ kpole Ye la