Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Gyisɛse Kelaese Yɛ Kpuyia Ne Mɔ Anwo Mualɛ

Gyisɛse Kelaese Yɛ Kpuyia Ne Mɔ Anwo Mualɛ

Gyisɛse Kelaese Yɛ Kpuyia Ne Mɔ Anwo Mualɛ

“Menli se mame a le nwane?”—LUKU 9:18.

GYISƐSE bizale ye ɛdoavolɛ ne mɔ zɔhane kpuyia ne ɔluakɛ ɛnee ɔze kɛ menli lɛ adwenle ngakyile wɔ ɔ nwo. Noko ɛnee ɔnle kɛ bɛmaa bɛ adwenle tu fonyia. Gyisɛse anva ɔ nwo anvea anyɛ ninyɛne wɔ fealera nu. Emomu, ɔ nee menli bɔle nu wɔ bɛ azua nee namunamu ne mɔ azo. Ɔbɔle edwɛkpa ne nolo wɔ menli nu ɔluakɛ ɛnee ɔkpondɛ kɛ menli nwu ye.—Luku 8:1.

Yɛkola yɛnwu nɔhalɛ ne mɔɔ fane Gyisɛse anwo la wɔ ye ɛdendɛlɛ nee ye nyɛleɛ nu, kɛmɔ bɛhɛlɛ ye wɔ Edwɛkpa nna ne—Mateyu, Maake, Luku nee Dwɔn anu la. Yɛbagyinla edwɛkɛ zɔhane mɔɔ Nyamenle manle bɛhɛlɛle la azo yɛabua Gyisɛse anwo kpuyia mɔɔ yɛlɛ la.—Dwɔn 17:17.

KPUYIA: Asoo Gyisɛse le awie mɔɔ dɛnlanle aze amgba?

MUALƐ: Ɛhɛe. Menli mɔɔ hɛlɛle tetedwɛkɛ wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua la anu mɔɔ Josephus nee Tacitus boka nwolɛ la hanle kɛ Gyisɛse dɛnlanle aze wɔ tete ne. Mɔɔ hyia kpalɛ la, Edwɛkpa ne mɔ maa ɔda ali wienyi kɛ Gyisɛse dɛnlanle aze amgba, na ɔnle nwɔra nu sonla. Kɛlɛtokɛ ne ka mekɛ nee ɛleka fɔɔnwo mɔɔ ɔdɛnlanle la anwo edwɛkɛ. Kɛ neazo la, mgbanyima nsuu mɔɔ Edwɛkpa kɛlɛvolɛ Luku hanle kɛ bɛlile tumi na ewiade tetedwɛkɛ kɛlɛvoma bobɔ bɛ aluma la si zolɛ kɛ ɔle nɔhalɛ, ɛhye maa yɛnwu ɛvolɛ mɔɔ Gyisɛse bɔle ye ɛzonlenlɛ gyima ne abo la.—Luku 3:1, 2, 23.

Daselɛ wienyi mɔɔ ɔkile kɛ Gyisɛse dɛnlanle aze amgba la wɔ ɛkɛ. Evidence for the Historical Jesus buluku ne ka kɛ: “Mbɔlɔba dɔɔnwo die to nu kɛ nrenya bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Gyisɛse mɔɔ vi Nazalɛte la dɛnlanle aze wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua la anu.”

KPUYIA: Asoo Gyisɛse a le Nyamenle?

MUALƐ: Kyɛkyɛ. Gyisɛse ambu ɔ nwo kɛ ɔ nee Nyamenle sɛ. Mɔɔ nee ɛhye ɛnnyia la, Gyisɛse lale ye ali fane dɔɔnwo kɛ ɔwɔ Gyihova abo. * Kɛ neazo la, Gyisɛse vɛlɛle Gyihova kɛ “me Nyamenle” nee “nɔhalɛ Nyamenle kokye ne.” (Mateyu 27:46; Dwɔn 17:3) Sonla mɔɔ ɔwɔ ɔ gɔnwo abo la angome a baha edwɛkɛ ɛhye a. Gyimayɛvo mɔɔ fɛlɛ ye gyimamenle ne “me kpanyinli” anzɛɛ “ahenle mɔɔ nea gyima ne azo la” maa ɔda ali kɛ ye gyimamenle ne le kpole tɛla ye.

Eza Gyisɛse lale ye ali kɛ ɔle ngakyile ɔfi Nyamenle anwo. Mekɛ bie Gyisɛse hanle hilele dwazotiama mɔɔ ɛnee su ye tumi ne anwo kpolera la kɛ: “Bɛhɛlɛ ye wɔ bɛ mɛla ne anu kɛ saa dasevolɛma nwiɔ anloa yɛ ko a, ɛnee mɔɔ bɛkɛha la le nɔhalɛ. Medi me nwo daselɛ yɛɛ Selɛ ne mɔɔ zoanle me la di me nwo daselɛ.” (Dwɔn 8:17, 18) Asolo Gyisɛse yɛɛ Gyihova. Saa ɔnle zɔ a, ɛnee duzu ati a bɛbu bɛ kɛ bɛle alasevolɛ nwiɔ ɛ?

KPUYIA: Ɛnee Gyisɛse le sonla kpalɛ bie ala ɔ?

MUALƐ: Kyɛkyɛ, ɛnee ɔyɛ mɔɔ tɛla zɔ. Gyisɛse nwunle kɛ ɔwɔ kɛ ɔdi gyima titile bie ɔmaa Nyamenle ɛhulolɛdeɛ yɛ ɛkɛ. Bie mɔ a doɔdoa zo la:

“Nyamenle Ara kokye ne.” (Dwɔn 3:18) Ɛnee Gyisɛse ze ɛleka mɔɔ ɔvi a. Ɔdɛnlanle aze mekɛ tendenle kolaa na bɛawo ye wɔ azɛlɛ ye azo. Ɔhilehilele nu kɛ “mevi anwuma” a membale a. (Dwɔn 6:38) Gyisɛse a le Nyamenle abɔdeɛ mɔɔ lumua a, na ɔboale Nyamenle ɔmanle bɛbɔle ninyɛne mɔɔ ɛha la kɔsɔɔti. Kɛ awie mɔɔ Nyamenle mumua ne a bɔle ye la, ɛnee Gyisɛse bahola aha kɛ “ɔle Selɛ ne Ara kokye.”—Dwɔn 1:3, 14; Kɔlɔsaema 1:15, 16.

“Sonla Ra.” (Mateyu 8:20) Gyisɛse hanle ɔ nwo edwɛkɛ fane dɔɔnwo kɛ ɔle “sonla Ra,” edwɛkɛ ɛhye finde fane kɛyɛ 80 wɔ Edwɛkpa ne mɔ anu. Edwɛkɛ ɛhye kile kɛ ɛnee ɔle sonla bɔkɔɔ na ɛnee ɔnle Nyamenle mɔɔ yeyɛ ɔ nwo sonla a. Kɛzi ɔyɛle mɔɔ bɛwole Nyamenle Ara kokye ne kɛ sonla ɛ? Gyihova luale sunsum nwuanzanwuanza ne azo ɔmanle Mɛle mɔɔ ɔle Dwuunli la vale ɛkolɛ. Ɛhye ati, bɛwole Gyisɛse mɔɔ ɛnee ɛtane biala ɛnle ɔ nwo na ɔdi munli a.—Mateyu 1:18; Luku 1:35; Dwɔn 8:46.

“Kilehilevolɛ.” (Dwɔn 13:13) Gyisɛse manle ɔlale ali wienyi kɛ gyima mɔɔ Nyamenle ɛva ɛmaa ye la a le kɛ ɔbahilehilele na yeaha “Anwuma Belemgbunlililɛ ne anwo Edwɛkpa ne.” (Mateyu 4:23; Luku 4:43) Ɔhilehilele mɔɔ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne kile nee mɔɔ ɔbayɛ yeamaa Gyihova ɛhulolɛdeɛ ara nu la anu wɔ adenle sikalɛ mɔɔ anu la ɛkɛ wienyi la azo.—Mateyu 6:9, 10.

“Edwɛkɛ ne.” (Dwɔn 1:1) Ɛnee Gyisɛse le Nyamenle kpɔmavolɛ—awie mɔɔ Nyamenle dua ɔ nwo zo fa ye edwɛkɛ nee ye adehilelɛ maa awie mɔ la. Gyihova luale Gyisɛse anwo zo hanle ye edwɛkɛ ne hilele alesama wɔ azɛlɛ ye azo.—Dwɔn 7:16, 17.

KPUYIA: Asoo Gyisɛse a le Mɛzaya ne mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ la?

MUALƐ: Ɛhɛe. Baebolo ngapezo hanle Mɛzaya, anzɛɛ Kelaese ne, mɔɔ ɔ bo kile “Awie Mɔɔ Bɛkpokpa Ye” mɔɔ ɔbara la anwo edwɛkɛ. Ɛnee Sonla ɛhye mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ la bayɛ gyima titile bie yeamaa Gyihova bodane ara nu. Mekɛ bie, Samɛlea raalɛ bie hanle hilele Gyisɛse kɛ: “Meze kɛ Mɛzaya ne mɔɔ bɛfɛlɛ ye Kelaese ne la bara.” Akee Gyisɛse hanle ye wienyi hilele ye kɛ: “Medame a me nee wɔ ɛlɛtendɛ la.”—Dwɔn 4:25, 26.

Duzu a kile kɛ ɛnee Gyisɛse a le Mɛzaya ne amgba ɛ? Kɛmɔ asolo awie biala asa anu ngɛlɛlera ne la zɔhane ala a ninyɛne nsa ka bɔ nu di Gyisɛse anwo daselɛ a. Asoo ninyɛne ne rale nu wɔ Gyisɛse anwo zo? Suzu nwo:

Ye abusua ɛlɔnwɔne ne. Baebolo ne hanle kɛ Mɛzaya ne bayɛ Ebileham abozonli na ɔbavi Devidi abusua nu a yeara a. (Mɔlebɛbo 22:18; Edwɛndolɛ 132:11, 12) Ɛnee Gyisɛse vi bɛ mu nwiɔ bɛ abusua ɛlɔnwɔne ne anu.—Mateyu 1:1-16; Luku 3:23-38.

Ngapezo mɔɔ rale nu. Ngapezo mɔɔ fane Mɛzaya ne azɛlɛ ye azo asetɛnla nwo, mɔɔ ye awolɛ nee ye ewule nwo edwɛkɛ boka nwo la dɔɔnwo wɔ Hibulu Ngɛlɛlera ne anu. Gyisɛse manle ngapezo ne kɔsɔɔti rale nu. Bie a le ɛhye: Bɛwole ye wɔ Bɛtelɛhɛm (Maeka 5:2; Luku 2:4-11), bɛvɛlɛle ye bɛvile Yigyibiti (Hozia 11:1; Mateyu 2:15), bɛhunle ye mɔɔ bɛambu ye bowule ko bɔbɔ a (Edwɛndolɛ 34:20; Dwɔn 19:33, 36). Ɛnee adenle gyɛne biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ Gyisɛse balua zo ali ninyɛne nwo gyima na yeamaa Mɛzaya ne anwo ngapezo ne kɔsɔɔti ara nu a. *

Nyamenle mumua ne lile ɔ nwo daselɛ. Mekɛ mɔɔ bɛwole Gyisɛse la, Nyamenle manle anwumabɔvolɛma hɔhanle hilele mboaneneavolɛ bie mɔ kɛ bɛwo Mɛzaya ne. (Luku 2:10-14) Mɔɔ Gyisɛse yɛ ye ɛzonlenlɛ gyima ne la, Nyamenle mumua ne dendɛle vile anwuma fane dɔɔnwo kɛ yelie Gyisɛse yedo nu. (Mateyu 3:16, 17; 17:1-5) Gyihova manle Gyisɛse tumi ɔmanle ɔyɛle nwanwane ninyɛne ɔvale ɔhilele kɛ Gyisɛse a le Mɛzaya ne a.—Gyima ne 10:38.

KPUYIA: Duzu ati a ɛnee ɔwɔ kɛ Gyisɛse nwu amaneɛ na ɔwu ɛ?

MUALƐ: Ɛnee ɔnle kɛ Gyisɛse, sonla mɔɔ ɛtane ɛnle ɔ nwo la nwu amaneɛ. Anzɛɛ ɛnee ɔnle kɛ bɛbɔ ye pɛlɛko wɔ baka nu kɛ kɔdiawu la na bɛmaa ɔwu anyiemgba ewule. Noko ɛnee Gyisɛse anye la kɛ bɛbayɛ ye zɔ na ɔbɛlɛle ɔ nwo aze ɔgyinlanle nu.—Mateyu 20:17-19; 1 Pita 2:21-23.

Mɛzaya ne anwo ngapezo ne kile kɛ ɔwɔ kɛ Mɛzaya ne nwu amaneɛ na ɔwu ɔfa ɔkpɔda awie mɔ ɛtane. (Ayezaya 53:5; Daneɛle 9:24, 26) Gyisɛse mumua ne hanle kɛ: “Membale . . . na meava me ngoane meayɛ ɛkpɔnedeɛ meamaa menli dɔɔnwo.” (Mateyu 20:28) Menli mɔɔ lɛ diedi wɔ ye ɛkpɔnelɛ afɔle ne anu la lɛ anyelazo kɛ bɛbalie bɛ bɛavi ɛtane nee ewule nu na bɛadɛnla aze dahuu wɔ Paladaese azɛlɛ ne azo. *Dwɔn 3:16; 1 Dwɔn 4:9, 10.

KPUYIA: Asoo ɔle nɔhalɛ kɛ bɛdwazole Gyisɛse bɛvile ewule nu?

MUALƐ: Ɛhɛe. Ɛnee Gyisɛse lɛ anyelazo bɔkɔɔ kɛ bɛbadwazo ye bɛavi mɔwuamra anu. (Mateyu 16:21) Noko akee, ɔwɔ kɛ yɛyɛ ye nzonlɛ kɛ Gyisɛse anzɛɛ Baebolo kɛlɛvoma biala anga ye ɛlɛ kɛ Gyisɛse mumua ne a badwazo ɔ nwo a. Anrɛɛ ɔbayɛ se kɛ yɛbalie edwɛkɛ ɛhye yɛali. Emomu, Baebolo ne ka kɛ: “Nyamenle dwazole ye vile mɔwuamra anu na ɔyele ye ɔvile ewule asa nu.” (Gyima ne 2:24) Saa yɛdie yɛto nu kɛ Bɔvolɛ bie wɔ ɛkɛ mɔɔ ɔbɔle ninyɛne kɔsɔɔti a, ɛnee yɛlɛ debie biala mɔɔ yɛgyinla zo yɛdie yɛdi kɛ ɔbahola yeadwazo ɔ Ra ne yeavi ewule nu a.—Hibuluma 3:4.

Daselɛ bie wɔ ɛkɛ mɔɔ kile kɛ bɛdwazole Gyisɛse bɛvile ewule nu ɔ? Suzu edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anwo.

Menli mɔɔ nwunle ye la lile nwolɛ daselɛ. Gyisɛse wule la anzi ɛvolɛ kɛyɛ 22, ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle kɛ ɔyele ɔ nwo ɔhilele ye ɛdoavolɛma kɛyɛ 500 mɔɔ bɛ nuhua dɔɔnwo ne ala tɛte aze wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔlɛkɛlɛ ye kɛlata ne la. (1 Kɔlentema 15:6) Saa sonla ko anzɛɛ menli nwiɔ bie a lile daselɛ ɛhye a, anrɛɛ bɛbahola bɛabɔ bɛagua ye lɔ, na menli 500 noko ɛ?

Daselɛ mɔɔ ɔdi munli. Gyisɛse ɛdoavolɛma mɔɔ bɛlumua mɔɔ bɛnyianle nwolɛ adenle titile bɛnwunle mɔɔ zile la vale akenrasesebɛ bɔle nolo kɛ bɛdwazo Gyisɛse. (Gyima ne 2:29-32; 3:13-15) Bɛbule diedi mɔɔ ɔwɔ kɛ Keleseɛnenli nyia ye wɔ ye ewudwazo ne anu la kɛ ɔhyia. (1 Kɔlentema 15:12-19) Ɛnee zɔhane ɛdoavolɛ ne mɔ ɛziezie bɛ nwo kɛ bɛbawu tɛla kɛ bɛkɛkpo Gyisɛse anu diedi mɔɔ bɛlɛ la. (Gyima ne 7:51-60; 12:1, 2) Asoo awie wɔ ɛkɛ mɔɔ ɔbawu yeamaa debie mɔɔ ɔze kɛ ɔnle nɔhalɛ la?

Yɛzuzu Gyisɛse anwo kpuyia titile nsia mɔɔ Baebolo ne bua la anwo. Mualɛ ne mɔ maa yɛnwu sonla holɛ ko mɔɔ Gyisɛse de la wienyi. Noko asoo ɔhyia kɛ ɛnwu mualɛ ne? Anzɛɛ, Gyisɛse anu diedi biala mɔɔ ɛlɛ la fɛta ɔ?

[Ɔ bo ɛkɛ ne edwɛkɛ ne mɔ]

^ ɛden. 9 Wɔ aneɛ mɔɔ bɛlumuale bɛvale bɛhɛlele Baebolo ne la anu, Nyamenle duma a le Gyihova.

^ ɛden. 21 Saa ɛkulo kɛ ɛnwu ngapezo mɔɔ rale nu wɔ Gyisɛse anwo zo la bie mɔ a, nea Duzu A Baebolo ne Kilehile Amgba A? buluku ne mukelɛ 200.

^ ɛden. 25 Saa ɛkpondɛ kɛzi Gyisɛse ewule ne sonle bolɛ la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo a, nea Duzu A Baebolo ne Kilehile Amgba A? buluku ne tile 5.