Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Nwanwane Ninyɛne Bahola Asisi Amgba Ɔ?​—Edwɛkɛ Nsa Mɔɔ Menli Ta Fa Ye Bɛ Nloa

Nwanwane Ninyɛne Bahola Asisi Amgba Ɔ?​—Edwɛkɛ Nsa Mɔɔ Menli Ta Fa Ye Bɛ Nloa

Nwanwane Ninyɛne Bahola Asisi Amgba Ɔ?​—Edwɛkɛ Nsa Mɔɔ Menli Ta Fa Ye Bɛ Nloa

EDWƐKƐ MƆƆ BƐFA BƐYE BƐ NLOA 1: Nwanwane ninyɛne ɛngola ɛnsisi ɔluakɛ ɔtia abɔdeɛ nu mɛla. Ndelebɛbo mɔɔ yɛlɛ ye wɔ abɔdeɛ nu mɛla nwo la gyi ninyɛne mɔɔ abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvolɛma ɛnwu kɛ ɔsisi wɔ ewiade la azo. Noko akee, mɛla zɔhane mɔ le kɛ aneɛ nwo mɛla la, ɔyɛ a bɛye bie bɛfi nu. Nɔhalɛ nu, bie a yɛnrɛwie “mɛla ɛhye mɔ” abo te kpalɛ. (Dwobu 38:4) Wɔannea a abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvolɛ mɔɔ ɛdu ɔ nwo ɛmaa la bava ye ngoane mekɛ kɔsɔɔti azukoa abɔdeɛ nwo mɛla bie anwo debie. Noko “debie ko bie” mɔɔ ɔbanwu ye la bamaa yeazia yeanleɛnlea ndelebɛbo mɔɔ ɔlɛ ye wɔ mɛla zɔhane anwo la anu bieko. Bɛbu ɛrɛlɛ kɛ, “Adalɛ ko sɛkye nɔhalɛ apenle.”

Edwɛkɛ mɔɔ yɛ ɛzelekɛ la ɛmmaa ɔnyɛ se kɛ yɛbava yɛ adwenle yɛazie edwɛkɛ mɔɔ ɔnle nɔhalɛ la azo. John Locke (1632-1704) hanle edwɛkɛ ɛhye vanenle Dutch maanle ne agyakɛ anu gyinlavolɛ bie nee Siam belemgbunli ne anwo kɛ: Mekɛ mɔɔ Holland maanle ne agyakɛ anu gyinlavolɛ ne ɛlɛka ye maanle ne anu edwɛkɛ ahile belemgbunli ne la, ɔhanle kɛ ɔdwu mekɛ ne bie a ɛzonle kola dua azule nye. Belemgbunli ne anlie edwɛkɛ ne anli na ɛnee ɔsuzu kɛ maanle gyakɛ anu gyinlavolɛ ne ɛlɛbɛlɛbɛla ye. Noko, ɛnee maanle gyakɛ anu gyinlavolɛ ne ɛlɛka debie mɔɔ belemgbunli ne ɛtɛnwunle bie ɛlɛ la ahile ye. Belemgbunli ne ande ɔ bo kɛ saa nzule kakyi ayese a, ɛzonle kola dua zo. Belemgbunli ne zuzule kɛ ɔnrɛhola ɔnrɛyɛ boɛ ɔluakɛ ɛnee ɔnze edwɛkɛ ne amuala.

Suzu ninyɛne bie mɔ mɔɔ bɛyɛ ye ɛnɛ mɔɔ wɔ ɛvolɛ ekyi mɔɔ ɛze ɛhɔ anu la ɛnee ɔzɔho kɛ bɛnrɛhola bɛnrɛyɛ la anwo nea:

● Anwumalɛne mɔɔ menli mɔɔ bo 800 wɔ nu la kola fa dɔnehwele ko biala pɛ mayɛlɛ 560 anzɛɛ kilomita 900 adenle fi New York kɔ Singapore mɔɔ ɔngyinla adenle nu a.

● Menli mɔɔ wɔ maanle ngakyile nu la bahola alua video ngyehyɛleɛ zo bɛ nee bɛ nwo bɛ nwo ali adwelie.

● Bɛbahola bɛahye edwɛne apenle dɔɔnwo bɛagua debie mɔɔ ye kpole ɛndwu mandese ɛlɛka la azo.

● Dɔketama bahola ava awie ahonle anzɛɛ ye sonlabaka ne nvɛyeba gyɛne amaa sonla fofolɛ.

Duzu a yɛsukoa yɛfi edwɛkɛ ɛhye mɔ anu a? Ɛhye: Saa sonla kola yɛ debie mɔɔ ɛvolɛ bie anu ɛnee bɛsuzu kɛ ɔnrɛyɛ boɛ la a, ɛnee Nyamenle mɔɔ bɔle anwuma nee aze yɛɛ debie biala la bahola ayɛ debie mɔɔ yɛnrɛhola yɛnrɛde ɔ bo kɛkala la. *Mɔlebɛbo 18:14; Mateyu 19:26.

EDWƐKƐ MƆƆ BƐFA BƐYE BƐ NLOA 2: Baebolo ne ka nwanwane ninyɛne nwo edwɛkɛ amaa menli alie ye ali. Baebolo ne ɛnga kɛ yɛlie nwanwane ninyɛne kɔsɔɔti yɛli. Emomu, ɔka kɛ ɔnle kɛ yɛdie ye kɔsɔɔti yɛdi. Baebolo ne bɔ yɛ kɔkɔ kɛ yɛnlea boɛ wɔ nwanwane ninyɛne nwo. Yɛ kɔkɔbɔlɛ ɛhye mɔɔ anu la ɛkɛ la nzonlɛ: “Amumuyɛnli ne bava Seetan tumi a ara a, na yearayɛ adalɛ nwanwane ninyɛne mgbole, yeaye ngonyia, na yeava adalɛ nee amumuyɛ adenle zo yeahwe bɛdabɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛminli la.”—2 Tɛsalonaekama 2:9, 10.

Gyisɛse Kelaese noko bɔle kɔkɔ kɛ menli dɔɔnwo baha kɛ bɛle ye ɛdoavolɛma noko ɛnee bɛle adalɛ. Bie mɔ bɔbɔ baha kɛ: “Awulae, Awulae! Yɛluale wɔ duma nu yɛbɔle Edwɛkpa ne nolo, yɛluale wɔ duma nu yɛdudule mbɔnsam dɔɔnwo na yɛyɛle nwanwane ninyɛne!” (Mateyu 7:22) Noko Gyisɛse hanle kɛ ɔnrɛlie menli zɔhane mɔ kɛ ye ɛdoavolɛma. (Mateyu 7:23) Yemɔti, ɔda ali kɛ Gyisɛse angilehile kɛ nwanwane ninyɛne kɔsɔɔti vi Nyamenle.

Nyamenle anga angile ye azonvolɛ kɛ bɛmaa bɛ diedi ɛgyinla nwanwane ninyɛne zo. Emomu, ɔwɔ kɛ bɛmaa bɛ diedi ne gyinla nɔhalɛ edwɛkɛ zo.—Hibuluma 11:1.

Kɛ neazo la, bɛmaa yɛzuzu Baebolo nu nwanwane debie ko, Gyisɛse Kelaese ewudwazo ne mɔɔ menli dɔɔnwo ze la anwo. Mɔɔ ɛvolɛ ekyi pɛle nu la, Keleseɛnema mɔɔ ɛnee wɔ Kɔlente la bie mɔ bɔle ɔ bo zule Gyisɛse ewudwazo ne anwo kpolera. Kɛzi ɛzoanvolɛ Pɔɔlo boale Keleseɛnema ɛhye mɔ ɛ? Asoo ɔhanle ye sikalɛ kɛ, “Bɛnyia diedi ɔ”? Kyɛkyɛ. Yɛ ye nzonlɛ kɛ ɔhakyele bɛ nɔhalɛ edwɛkɛ bie. Ɔhanle kɛ: “Bɛziele ye na ye kenle nsa ne azo, Nyamenle dwazole ye rale ngoane nu, kɛmɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne se la. Ɔyele ɔ nwo ɔhilele Pita, na nzinlii ɔyele ɔ nwo ɔhilele ɛzoanvolɛma bulu nee nwiɔ ne. Eza kenle ko bie ɔyele ɔ nwo ɔhilele ye ɛdoavolɛma mɔɔ bo ɛya nnu mɔɔ bɛ nuhua dɔɔnwo ne ala tɛte aze la.”—1 Kɔlentema 15:4-8.

Asoo ɛnee diedi mɔɔ zɔhane Keleseɛnema ne lɛ ye wɔ nwanwane deɛ ɛhye anu la anwo hyia? Pɔɔlo doale zo kɛ: “Saa Nyamenle ɛtɛdwazole Kelaese ɛtɛfile ewule nu a, ɛnee yɛ nolobɔlɛ ne le mgbane, yɛɛ bɛdabɛ noko bɛ diedi ne le mgbane.” (1 Kɔlentema 15:14) Pɔɔlo nwunle kɛ Gyisɛse ewudwazo ne anwo hyia. Bie a ɔle nɔhalɛ anzɛɛ ɔnle nɔhalɛ! Ɛnee Pɔɔlo ze kɛ ɔle nɔhalɛ ɔluakɛ menli ɛya ɛya dɔɔnwo mɔɔ ɛnee bie mɔ tɛte aze la nwunle ye. Nɔhalɛ nu, ɛnee menli mɔɔ nwunle ye la lɛ ɛhulolɛ kɛ bɛbawu tɛla kɛ bɛbaha kɛ ɔnle nɔhalɛ la.—1 Kɔlentema 15:17-19.

EDWƐKƐ MƆƆ BƐFA BƐYE BƐ NLOA 3: Nwanwane ninyɛne a le ninyɛne mɔɔ sisi wɔ abɔdeɛ nu mɔɔ menli mɔɔ ɛnze nwoma la ɛnde ɔ bo la. Mbɔlɔba bie mɔ ka kɛ nwanwane ninyɛne mɔɔ bɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu la le abɔdeɛ nu ninyɛne mɔɔ sisi mɔɔ Nyamenle moalɛ biala ɛmboka nwo. Bɛte nganeɛ kɛ yemɔ maa menli dɔɔnwo die Baebolo ne di. Ɔwɔ nuhua kɛ bɛbahola bɛaha kɛ ninyɛne mɔɔ sisi wɔ abɔdeɛ nu mɔɔ bie a le azɛlɛ ɛkpusulɛ, ewulenzane, nee awoka mɔɔ te gua la le nwanwane ninyɛne ɛdeɛ, noko ngilenu mɔɔ bɛfa bɛmaa la gyi bodane ko ala azo. Bɛbu bɛ nye bɛgua mekɛ mɔɔ nwanwane deɛ ne zile la azo kɛmɔ bɛhilehile nu wɔ Ngɛlɛlera ne anu la.

Kɛ neazo la, bie mɔ ɛzu kpolera kɛ Azule Naele ne mɔɔ ɔhakyile mogya mɔɔ ɛnee ɔle ngyegyelɛ mɔɔ lumua mɔɔ Nyamenle vale rale Yigyibiti la le ndɛtɛlɛ kɔkɔlɛ bie mɔɔ nzule pianle ye guale Naele ne anu a. Noko akee, Baebolo ne ka kɛ azule ne hakyile mogya, yeanga kɛ ɔhakyile ndɛtɛlɛ kɔkɔlɛ. Saa yɛkenga Adendulɛ 7:14-21 boɛ a, yɛbanwu kɛ nwanwane deɛ ɛhye zile wɔ mekɛ mɔɔ Mosisi manle Aalɔn vale ye kpɔma ne dendenle Azule Naele ne azo la. Saa bɔbɔ ninyɛne mɔɔ sisi wɔ abɔdeɛ nu la yɛɛ manle azule ne hakyile a, mekɛ ne mɔɔ Mosisi vale ye kpɔma ne dendenle azule ne azo la le nwanwane debie!

Amaa yɛanwu kɛ mekɛ mɔɔ nwanwane deɛ ne zile anwo hyia la, maa yɛzuzu debie mɔɔ ɔzile wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee Yizilayɛma ɛziezie bɛ nwo kɛ bɛkɔ Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo la anwo. Ɛnee Azule Dwɔdan ne ɛyi ɛbu aze yemɔti ɔzile bɛ adenle. Baebolo ne maa yɛnwu debie bieko mɔ ɔzile la: “Mɔɔ sɛlɛvolɛma mɔɔ zo Ngyekyeleɛ Ɛlɛka ne la agyakɛ hanle nzule ne mɔɔ wɔ azule ne pemgbɛne ne anloa ala la yɛɛ ɔgyakyile ɛzenlɛ a; ye sɔlɔ nzule ne tikale . . . ɔhɔdwule suakpole ne mɔɔ bikye Zalɛtan mɔɔ bɛfɛlɛ ye Adam la.” (Dwɔhyua 3:15, 16) Asoo azɛlɛkpusulɛ anzɛɛ awoka mɔɔ te gua la yɛɛ manle ɛhye zile a? Baebolo ne anga ye zɔ. Noko mekɛ mɔɔ ɛhye zile la yɛ nwanwane. Ɔzile mekɛ mɔɔ Gyihova hanle kɛ ɔzi la pɛpɛɛpɛ.—Dwɔhyua 3:7, 8, 13.

Yemɔti, asoo ninyɛne ɛhye mɔ le nwanwane ninyɛne? Baebolo ne ka ye zɔ. Kɛmɔ ɔka la, bɛnle ninyɛne mɔɔ abɔdeɛ a maa ɔsisi a. Zɔhane ati, asoo ndelebɛbo wɔ nu kɛ yɛbaha kɛ bɛnrɛhola bɛnrɛzi ɔluakɛ bie ɛnzi alehyenlɛ biala la ati ɔ?

[Ɔ bo ɛkɛ ne edwɛkɛ]

^ ɛden. 9 Yɛsɛlɛ wɔ saa ɛngola ɛnnwu ye saa Nyamenle wɔ ɛkɛ a, nea brohyua Asoo Nyamenle Dwenle Yɛ Nwo Amgba? nee Was Life Created? anzɛɛ biza ahenle mɔɔ vale magazine ɛhye manle wɔ la nwolɛ edwɛkɛ dɔɔnwo.