Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Baebolo Wɔ Aneɛ Mɔɔ Bɛka La Anu

Baebolo Wɔ Aneɛ Mɔɔ Bɛka La Anu

NWOMANLI Alan S. Duthie hɛlɛle wɔ ye buluku Bible Translations and How to Choose Between Them ne anu kɛ: “Saa ɛdie ɛto nu kɛ Baebolo ne le Nyamenle edwɛkɛ mɔɔ yeva yemaa alesama a, ɛnee ɔkile kɛ Nyamenle nee yɛ ɛlɛtendɛ. . . . Saa wɔ ɛzonlenlɛ ka wɔ ɛbɛlabɔlɛ muala a, ɛnee ɔkile kɛ aneɛ mɔɔ bɛvale bɛhɛlɛle Baebolo ne la anu la ɛkɛ.”

Menli mɔɔ lɛ Nyamenle Edwɛkɛ ne anwo anyelielɛ la die to nu bɔkɔɔ. Bɛdie bɛdi bɔkɔɔ kɛ “Ngɛlɛlera ne amuala vi Nyamenle sunsum nu, na ɔle kpalɛ ɔmaa ngilehilelɛ, bɛ nyunlu ɛhwilɛ, ninyɛne ɛdenrɛdenrɛlɛ, menli ɛtetelɛ wɔ tenleneyɛlɛ nu.” (2 Timote 3:16) Baebolo ne ɛnle tete buluku bie ala. Ɔde “ngoane nu yɛɛ tumi wɔ nu,” ɔfa ngyegyelɛ mɔɔ yɛyia ye alehyenlɛ biala la anwo sɔbelɛ ɔmaa yɛ. (Hibuluma 4:12) Amaa buluku nwuanzanwuanza ɛhye kengavolɛma ade ɔ bo na bɛava mɔɔ ɔka la bɛali gyima la, ɔwɔ kɛ bɛfa aneɛ mɔɔ bɛka ye alehyenlɛ biala la a bɛkile ɔ bo a. Yemɔti, mekɛ mɔɔ bɛkɛlɛ Baebolo ne foa mɔɔ bie mɔ fɛlɛ ye Ngyehyɛleɛ Fofolɛ ne la, bɛanva Giliki aneɛ mɔɔ menli mɔɔ ɛhɔ sukulu mgbole le kɛ Plato bade ɔ bo la bɛangɛlɛ, emomu bɛvale Koine mɔɔ le Giliki aneɛ mɔɔ awie biala kola ka la a bɛhɛlɛle a. Ɛhɛe, bɛhɛlɛle Baebolo ne amaa awie biala agenga na yeade ɔ bo.

Ɔlua ɛhye ati, kenlensa ye bɛhile Baebolo ne abo bɛhɔ aneɛ dɔɔnwo anu. Nvasoɛ dɔɔnwo ɛvi ɛhye nu ɛra. Menli dɔɔnwo mɔɔ wɔ ewiade amuala la asa ɛha Ngɛlɛlera ne bie. Noko akee ngilebɛbo ɛhye mɔ dɔɔnwo ɛmmaa Baebolo ne anu ɛnla ɛkɛ yɛɛ ɔnle pɛpɛɛpɛ. Kɛ neazo la, bɛ nuhua dɔɔnwo ɛmaa Baebolo ne anu ngilehilelɛ mɔɔ anu la ɛkɛ mɔɔ fale tɛnlabelɛ mɔɔ mowuamra wɔ nu nee Nyamenle duma ne anwo la abo ɛdelɛ ɛyɛ se.

Menli mɔɔ kulo Nyamenle Edwɛkɛ ne la anye liele Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera ne mɔɔ bɛyele ye wɔ Nzema nu la anwo. Gyihova Alasevolɛ vale ɛhye anwo amaneɛbɔlɛ dole gua wɔ November 25, 2016. Ɔluakɛ menli mɔɔ hilele ɔ bo la ammaa ɛzonlenlɛ nu ngilehilelɛ bie annyia bɛ gyima ne azo tumi la ati, bɛhilele Baebolo ne abo pɛpɛɛpɛ. Ɛhye maa yɛte Baebolo ne abo kpalɛ wɔ Nzema aneɛ ne anu. Bie a ɛbabiza kɛ, nwane mɔ bɔbɔ a yɛle gyima kɛnlɛma ɛhye a?

Ngilebɛbo Mɔɔ Wula Nyamenle Anyunlunyia

Ɔwɔ nu kɛ Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera ne le fofolɛ wɔ Nzema aneɛ nu, noko bɛlimoale bɛyele ye wɔ 1950. Mekɛ zɔhane bɛyele ye wɔ Nrelenza aneɛ nu. Watch Tower Bible and Tract Society mɔɔ bɛze bɛ kɛ bɛpelente Baebolo wɔ ewiade amuala la a yɛle a. Ɛzinzalɛ Arane mɔɔ rale September 15, 1950 la hanle kɛ: “Menli mɔɔ wɔ kɔmatii ne mɔɔ hilele Baebolo ne abo la maanle ɔlale ali kɛ bɛngulo kɛ bɛda bɛ nwo ali . . . bɛhanle kɛ, saa bɛde ngoane nu anzɛɛ bɛwu bɔbɔ a, bɛmmabɔ bɛ aluma. Adwenle mɔɔ wɔ ɔ nzi la a le kɛ bɛkulo kɛ bɛ gyima ne ye Nyamenle duma ne ayɛlɛ na tɛ bɛdabɛ ɔ.”

Bɛyele New World Translation of the Holy Scriptures ne mɔɔ bɔ nu ko la wɔ 1961. Badwu ɛnɛ, bɛtɛbɔle menli mɔɔ hilele ɔ bo la aluma, ɛhye maa yɛnwu kɛ ɛnee bɛlɛ ɛhulolɛ kpole kɛ bɛyɛ gyima ne bɛade Nyamenle anyunlu. Bɛhanle ye wɔ 2013 ɛdeɛ ne mukenye ne anu kɛ: “Amaa yɛahile kɛ edwɛkɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la azo lɛ nvasoɛ la, yɛlale ɛbule kpole ali wɔ neɛnleanu mɔɔ yɛyɛle la anu. Ɔle yɛ ɛzonlelilɛ kɛ yɛbahile ɔ bo pɛpɛɛpɛ. . . . Tɛ yɛ bodane ala a le kɛ yɛkile ɔ bo yɛamaa ɔ nee mɔlebɛbo ɛdeɛ ne ayɛ ko emomu eza ɔwɔ kɛ nuhua da ɛkɛ mɔɔ ye ɛgengalɛ ɛnyɛ se a.”

Asoo menli mɔɔ wɔ kɔmatii ne mɔɔ hilele ɔ bo la anu la fɛta kɛ bɛyɛ gyima ɛhye ɔ? Nwomama bie mɔ ɛdendɛ ɛtia gyima mɔɔ menli ɛhye mɔ yɛle la kɛ ɔnzɔ ɛnyelɛ, ɔluakɛ bɛangɛlɛ bɛ aluma nee amodinli mɔɔ bɛlie wɔ nwomazukoalɛ nu la wɔ nu la ati. Noko akee, tɛ bɛ kɔsɔɔti a bɛdie adwenle ɛhye bɛto nu a. Alan S. Duthie hɛlɛle kɛ: “Saa yɛnwu menli mɔɔ hilele ɔ bo anzɛɛ Baebolo bie yɛvoma a, asoo yemɔ maa yɛnwu kɛ gyima bie mɔɔ awie ɛyɛ la le kpalɛ anzɛɛ ɔnle kpalɛ ɔ? Ɔnle zɔ. Debie biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ ɛbahola wɔava wɔayɛ gyima bie anu neɛnleanu kɛ gyima ne mumua ne.” *

Kɛkala, wɔ ewiade amuala bɛyɛ Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo ne foa bie anzɛɛ ɔmuala dodo mɔɔ bo 219,712,495 wɔ aneɛ 145 anu. Duzu a menli dɔɔnwo mɔɔ kenga la ɛnwu ye a?

Ngilebɛbo Mɔɔ Te Nyamenle Duma Nwo

Gyisɛse hilele ye ɛdoavolɛ ne mɔ kɛ bɛyɛ asɔne kɛ: “Yɛ Ze mɔɔ wɔ anwuma, wɔ duma nwo ɛde.” (Mateyu 6:9) Noko wɔ Baebolo dɔɔnwo anu, bɛye Nyamenle duma ne bɛvi nu bɛva amodinli “Nyamenle” anzɛɛ “Awulae” bɛzie ɛkɛ bɛmaa ye duma ne. Wɔ mɔlebɛbo ne ɛnee ɔnle zɔ. Wɔ Hibulu Ngɛlɛlera ne anu, bɛvale Nyamenle mumua ne duma Gyihova ne bɛlile gyima fane kɛyɛ 7,000. (Adendulɛ 3:15; Edwɛndolɛ 83:18) Amozii, Diedi funli maanle Dwuuma ne kpole kɛ bɛbabɔ Nyamenle duma ne. Wɔ Gyisɛse ɛzoanvolɛma ne ewule nzi, diedi funli ɛhye nyianle Kilisiene asafo ne azo tumi. (Gyima ne 20:29, 30; 1 Timote 4:1) Menli mɔɔ hɛlɛle Giliki Ngɛlɛlera ne foa bie la bɔle ɔ bo kɛ bɛfa Kyʹri·os nee The·osʹ mɔɔ kile “Awulae” nee “Nyamenle” la bɛazie Nyamenle mumua ne duma Gyihova ne abo zo.

Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo ne boa menli maa bɛkenga Baebolo ne na bɛnwu Nyamenle duma wɔ bɛ aneɛ nu

Ewiade Fofolɛ Baebolo Abohilelɛ Kɔmatii ne ɛzi bɛ kɛnra kɛ bɛbazia bɛava duma Gyihova ne mɔɔ vindele fane 237 wɔ Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera (“Ngyekyeleɛ Fofolɛ”) ne anu la bɛavea ɛleka mɔɔ ɔvindele la. Tɛ menli mɔɔ hilele ɔ bo la a ɛli bɛ ti anwo kɛ bɛfa duma ne bɛawula nu a, emomu ɔgyi bodane zo. Kɛ neazo la, Ayezaya 61:1 anu edwɛkɛ a wɔ Luku 4:18 a. Wɔ mɔlebɛbo Hibulu edwɛkɛ ne anu, duma Gyihova ne finde ngyɛnu ne mɔɔ wɔ Ayezaya la anu. * Yemɔti wɔ Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo ne anu, bɛhilele Luku 4:18 anu kɛ: “Gyihova sunsum ne wɔ me nwo zo, ɔluakɛ ɔkpokpale me kɛ menga edwɛkpa ne mengile ehyiavolɛma”

Kɛzi bɛva bɛli gyima la maa kengavolɛma nwu ngakyile mɔɔ wɔ Gyihova Nyamenle nee ɔ Ra kokye Gyisɛse Kelaese avinli la. Kɛ neazo la, Baebolo dɔɔnwo kile Mateyu 22:44 abo kɛ: “Awulae zele me Awulae kɛ.” Noko nwane a ɛlɛtendɛ ahile nwane a? Bɛyele edwɛkɛ ɛhye bɛvile Edwɛndolɛ 110:1. Wɔ mɔlebɛbo Hibulu tɛkese ne anu, ɛnee Nyamenle duma wɔ nu. Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo ne kile Mateyu 22:44 abo kɛ: Gyihova zele me Awulae kɛ.” Yemɔti ɔngyia ngilenu na awie anwu ngakyile mɔɔ wɔ Gyihova Nyamenle nee ɔ Ra Gyisɛse Kelaese avinli la. (Maake 13:32; Dwɔn 8:17, 18; 14:28) Ɛhye anwo hyia amaa awie anyia ngoane. Gyima ne 2:21 ka kɛ: “Awie biala mɔɔ kɛbɔ Gyihova duma la, bɛbalie ye ngoane.”

Ɔle Pɛpɛɛpɛ Yɛɛ Nuhua La Ɛkɛ

Ninyɛne fofolɛ wɔ ɛkɛ mɔɔ maa Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo ne yɛ ngakyile a. Ɔgyi Westcott nee Hort Giliki edwɛkɛ ne mɔɔ ɛlie duma mɔɔ ɔ nee tete Giliki bɛsanloangɛlɛlera ne le ko la azo titili. Noko eza bɛnleɛnleanle tete bɛsanloangɛlɛlera le kɛ mɔɔ Nestle nee Aland yɛɛ United Bible Societies ne ɛhɛlɛ la anu. Bɛyɛle neɛnleanu bɛhɔle moa kpalɛ amaa bɛahola bɛava nɔhalɛlilɛ bɛahile mɔlebɛbo Giliki aneɛ ne abo bɛahɔ aneɛ mɔɔ yɛka ye ɛnɛ mɔɔ ɔ bo ɛdelɛ ɛnyɛ se la anu. Ɛhye boa, tɛ kɛ ɔmaa Baebolo ne anu edwɛkɛ ne ayɛ kɛ mɔɔ ɛnee ɔde ye wɔ tete ne la ala, emomu, eza ɔmaa yɛte ɔbo yɛtɛla dɛba ne.

Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo ne boa maa yɛnwu kɛzi bɛfa Giliki yɛkpɔkɛ ne mɔ bɛdi gyima la. Wɔ adwuleso aneɛ nu, kɛzi bɛfa yɛkpɔkɛ bɛdi gyima la maa yɛnwu mekɛ nee debie mɔɔ bɛlɛka nwolɛ edwɛkɛ la​—kɛ deɛ ne ɛzi ɛwie, ɔlɛsi anzɛɛ ɔbazi. Wɔ Giliki aneɛ nu noko, kɛzi bɛfa yɛkpɔkɛ ne mɔ bɛdi gyima la boa maa yɛnwu kɛ nyɛleɛ bie ɛnrɛhyɛ na yeapɛ nu, yezi yekpa nwo anzɛɛ ɔgua zo ɔlɛsi. Fa edwɛkɛ mɔɔ Gyisɛse hanle ye wɔ Mateyu 6:33 la kɛ neazo. Giliki edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ bɛhile ɔ bo “kpondɛ” la kile kɛ ɛkɔ zo wɔayɛ debie. Yemɔti kɛzi bɛwula Gyisɛse edwɛkɛ ne la maa yɛte ɔ bo bɔkɔɔ, ɔse: Yemɔti, bɛhɔ zo bɛlimoa bɛkpondɛ Belemgbunlililɛ ne nee Nyamenle tenleneyɛlɛ ne, na ɔbava ninyɛne ɛhye mɔ mɔɔ ɛha la amuala yeaboka nwo yeamaa bɛ.” Zɔhane ala a bɛhile Mateyu 7:7 abo kɛ: Bɛhɔ zo bɛbiza, na bɛ sa baha ye; bɛhɔ zo bɛkpondɛ, na bɛbanwu ye; bɛhɔ zo bɛbɔ nu, na bɛbabuke bɛ.”​—Wulomuma 1:32; 6:2; Galeehyeama 5:15.

Bɛlɛmaa Menli Asa Aha Nyamenle Edwɛkɛ Ne Wɔ Ewiade Amuala

Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera ne mɔɔ bɛye ye wɔ Nzema nu la le gyima ne abo ɛbɔlɛ. Bɛyɛ ngyehyɛleɛ mɔɔ bamaa bɛahile Baebolo ne amuala abo a. Asoo kengavolɛma bahola anyia anwodozo kɛ Nzema Baebolo ne bayɛ pɛpɛɛpɛ na nuhua ala ɛkɛ kɛ mɔɔ Nrelenza ɛdeɛ ne de la ɔ?

Ɛhɛe, ɔle zɔ. Ɔluakɛ Gyihova Alasevolɛ Neazo Eku ne anye li edwɛbohilelɛma ne gyima ne anzi kpalɛ. Nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ bɛbɔ kpɔkɛ kɛ menli ekpunli a bahile Baebolo ne abo la. Yemɔti wɔ ewiade amuala, bɛde Baebolo bo ɛhilelɛ eku ngakyile. Bɛhyehyɛle eku mɔɔ bɛfɛlɛ ye Translation Services la wɔ Gyihova Alasevolɛ ewiade amuala gyima ne ati, ɔnea ɔdi menli mɔɔ wɔ Baebolo bo ɛhilelɛ eku ne anu la ngyianlɛ nwo gyima na ɔbua kpuya biala mɔɔ bɛlɛ la amaa Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo ne ayɛ ko wɔ aneɛ biala anu. Bieko, bɛyɛ kɔmpita zo gyimalilɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Watchtower Translation System, ɛhye boa menli mɔɔ kile Baebolo ne abo la. Noko kakye kɛ, ɔhyia sonla mɔdenlebɔlɛ na baholɛ bahile edwɛkɛ ne abo. Noko kɔmpita zo gyimalilɛ ne ɛboa ɛmaa gyima ne azo ɛde, na yemaa bodane mɔɔ yɛlɛ kɛ yɛmaa Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo ne ayɛ pɛpɛɛpɛ na nuhua ala ɛkɛ kɛ mɔɔ ɔde wɔ Nrelenza ɛdeɛ ne anu la ɛra nu. Eza kɔmpita zo gyimalilɛ ne maa yɛnwu kɛzi bɛkile Hibulu nee Giliki edwɛkɛkpɔkɛ ko biala abo wɔ Nrelenza nu la​—ɛhye maa edwɛbohilelɛma kola kpa edwɛkɛ agbɔkɛ mɔɔ fɛta la.

Nvasoɛ mɔɔ ɛvi ngyehyɛleɛ ɛhye mɔ anu ɛra la da ali wienyi. Yɛmaa wɔ anwosesebɛ kɛ ɛnleɛnlea Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera ne anu boɛ. Ɛbahola wɔanyia bie wɔavi magazine ɛhye yɛvoma ɛkɛ. Ninyɛne dɔɔnwo wɔ nwolɛ mɔɔ bamaa ɛnye alie nwolɛ a: nuhua la ɛkɛ, ye ɛgengalɛ ɛnyɛ se; nuninyɛne mɔɔ bɛhyehyɛ la maa ɛnwu Baebolo buluku biala anu edwɛkɛ yɛɛ saa ɛlɛkpondɛ ngyɛnu bie a, ɔmmaa ɛnvɛ. Bɛyɛ ye mɔɔ ɛbahola wɔava Nyamenle Edwɛkɛ Ɛzukoalɛ Adehilelɛ buluku ne mɔɔ lɛ azɛkɛlata nee mokanwo mɔɔ kilehile ninyɛne nu kpalɛ la wɔaboka nwo wɔali gyima. Mɔɔ hyia kpalɛ la, ɛbahola wɔava anwodozo wɔagenga Baebolo ne mɔɔ le Nyamenle anloa edwɛkɛ pɛpɛɛpɛ la wɔ aneɛ mɔɔ bɛka ye alehyenlɛ biala la anu.

^ ɛden. 9 Ɔyɛ anyelielɛ kɛ, New American Standard Bible Reference (1971) ɛdeɛ ne hanle deɛ ko ne ala anwo edwɛkɛ kɛ: “Yɛtɛfale awie biala duma yɛtɛtole zolɛ ɔluakɛ yɛdie yɛdi kɛ ɔwɔ kɛ bɛfa Nyamenle edwɛkɛ ne anwo nganvolɛ bɛmaa ɔ ngomekye”

^ ɛden. 13 Nɔhalɛ nu, Giliki Septuagint ne azo a bɛgyinla bɛkile Hibulu Ngɛlɛlera bie mɔ mɔɔ finde Ngyekyeleɛ Fofolɛ ne anu la abo a. Nzinlii, ɔluakɛ bɛanva duma nwuanzanwuanza ne bɛanli gyima wɔ Septuagint ne anu la ati, menli dɔɔnwo te nganeɛ kɛ ɔnle kɛ bɛfa duma ne bɛdi gyima wɔ Giliki Ngɛlɛlera ne anu. Noko akee, bɛnwunle duma Gyihova ne mɔɔ bɛva Hibulu Ngɛlɛlerakpɔkɛ bɛhɛlɛ la wɔ Septuagint ne bie mɔ mɔɔ ɛhyɛ kpalɛ la anu. Ɛhye le daselɛ mɔɔ maa yɛkola yɛfa duma Gyihova ne yɛdi gyima wɔ Giliki Ngɛlɛlera ne anu a.