Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 16

‘Gyisɛse Hulole Bɛ Hɔle Awieleɛ’

‘Gyisɛse Hulole Bɛ Hɔle Awieleɛ’

1, 2. Duzu a Gyisɛse nee ye ɛzoanvolɛma ne yɛle wɔ nɔe ne mɔɔ li awieleɛ la anu a, na kɛmɔti a ɛnee mekɛ ɛhye anwo hyia ye ɛ?

 MEKƐ mɔɔ Gyisɛse nee ye ɛzoanvolɛma yiale wɔ Gyɛlusalɛm ɛbolɔnsam bie azo la, ɛnee ɔze kɛ zɔhane nɔe ne a li awieleɛ mɔɔ bɛbayia a. Mekɛ mɔɔ ɔfa yeahɔ ɔ Ze anwo lɔ la ɛbikye. Ɔnrɛhyɛ, bɛbahye Gyisɛse na bɛazɔ ye diedi bɛanlea kpole kpalɛ. Noko, ye ewule ne mɔɔ ɛbikye bɔbɔ la ammaa ye adwenle anvi ye ɛzoanvolɛma ngyianlɛ zo.

2 Ɛnee Gyisɛse ɛziezie ye ɛzoanvolɛma ne ɛmaa ye ɛhɔlɛ ne, noko ɛnee edwɛkɛ dɔɔnwo tɛbɔ ɛkɛ mɔɔ ɔbaha yeava yeamaa bɛ anwosesebɛ wɔ mɔɔ la bɛ nyunlu la anwo a. Ɔti ɔvale mekɛ ɛhye mɔɔ li awieleɛ la ɔhilehilele bɛ ninyɛne mɔɔ sonle bolɛ mɔɔ baboa bɛ yeamaa bɛahɔ zo bɛali nɔhalɛ la. Ɛnee ye edwɛkɛ ne maa anwosesebɛ yɛɛ ɔkile kɛ ɔkulo bɛ kpalɛ. Noko, duzu ati a ɛnee ye ɛzoanvolɛma ne anwo edwɛkɛ hyia ye tɛla ɔdaye mumua ne ɛ? Duzu ati a nɔsolɛ ɛhye sonle bolɛ maa ye a? Kɛmɔ ɔkulo bɛ kpalɛ la ati ɔ. Ɛnee ɔlɛ ɛlɔlɛ kpole ɔmaa bɛ.

3. Duzu a maa yɛnwu kɛ Gyisɛse angendɛ too nɔe ne mɔɔ li awieleɛ la kolaa na yeahile kɛ ɔkulo ye ɛdoavolɛma ne ɛ?

3 Ɛvolɛ dɔɔnwo pɛle nu mɔɔ ɛnee ɛzoanvolɛ Dwɔn ɛlɛkɛlɛ ninyɛne mɔɔ sisile zɔhane nɔe ne la, ɔbɔle ɔ bo kɛ: “Ɛnee Gyisɛse ze kolaa na Akpabɛnwo ɛvoyia ne adwu zo kɛ mekɛ ɛdwu kɛ ɔfi ewiade ɛhye anu na ɔkɔ Selɛ ne anwo lɔ, na kɛmɔ ɔhulole bɛdabɛ mɔɔ bɛle ye ɛdeɛ wɔ ewiade ye anu la ati, ɔhulole bɛ ɔhɔle awieleɛ.” (Dwɔn 13:1) Gyisɛse angendɛ too zɔhane nɔe ne kolaa na yeahile kɛ ɔkulo “bɛdabɛ mɔɔ bɛle ye ɛdeɛ” la. Wɔ ye ɛzonlenlɛ gyima ne kɔsɔɔti anu, ɔluale ndenle ngakyile zo ɔlale ye ali kɛ ɔkulo ye ɛdoavolɛma. Ɔwɔ kɛ yɛsuzu ndenle mɔɔ ɔluale zo ɔlale ye ɛlɔlɛ ne ali la bie mɔ anwo, ɔluakɛ saa yɛsukoa ye a ɔbahile kɛ yɛle ye nɔhalɛ ɛdoavolɛma.

Ɔnyianle Abotane

4, 5. (a) Duzu ati a ɛnee ɔhyia kɛ Gyisɛse nyia ye ɛdoavolɛma anwo abotane a? (b) Duzu a Gyisɛse yɛle wɔ mekɛ mɔɔ ye ɛzoanvolɛma nsa angola sinza wɔ Gɛtesɛmani tola ne anu la ɛ?

4 Ɛlɔlɛ nee abotane a lua a. Baebolo ne ka ye wɔ 1 Kɔlentema 13:4 kɛ: “Ɛlɔlɛ lɛ abotane,” yɛɛ abotane kile kɛ yɛtɔ yɛ rɛle aze yɛamaa awie mɔ. Asoo ɛnee ɔhyia kɛ Gyisɛse nyia ye ɛdoavolɛma anwo abotane ɔ? Ɛhɛe! Kɛ mɔɔ yɛnwunle ye wɔ Tile 3 ne anu la, ɛnee ɔyɛ a ɛzoanvolɛma ne ɛnnyia mɛlɛbɛnwoaze. Bɛzule mɔɔ le kpole wɔ bɛ nu la anwo kpolera fane dɔɔnwo. Duzu a Gyisɛse yɛle a? Asoo ɔvale ɛya ɔdeɛdeanle nu ɔguale bɛ nwo zo anzɛɛ ɔnyianle adwenle kɛ bɛnrɛhakyi ɔ? Kyɛkyɛ, ɔnyianle abotane ɔ nee bɛ zuzule ninyɛne nwo, bɔbɔ wɔ mekɛ mɔɔ bɛzule “kpolera ɛsesebɛ” wɔ nɔe ne mɔɔ li awieleɛ mɔɔ ɔ nee bɛ yiale la!​—Luku 22:24-30; Mateyu 20:20-28; Maake 9:33-37.

5 Nzinlii wɔ zɔhane nɔe ne mɔɔ li awieleɛ la anu mɔɔ Gyisɛse nee ye ɛzoanvolɛ nɔhavoma 11 ne hɔle Gɛtesɛmani tola ne anu la, bɛzɔle ye abotane bɛnleanle bieko. Gyisɛse gyakyile ye ɛzoanvolɛma mɔtwɛ wɔ ɔ nzi na ɔvale Pita, Gyemise nee Dwɔn ɔhɔle tola ne akunlu lɔ. Gyisɛse hanle hilele bɛ kɛ: “Nyane kpole ɛha me kɔdwu ewule nu bɔbɔ. Bɛdɛnla ɛke na bɛ nee me ɛzinza.” Ɔhɔle ɔ nyunlu ekyii na ɔbɔle ɔ bo ɔyɛle asɔne ɛsesebɛ. Ɔyɛle asɔne ɔhyɛle na ɔziale ɔrale ye ɛzoanvolɛma nsa ne anwo ɛkɛ. Duzu a ɛnee bɛlɛyɛ a? Mekɛ ɛhye mɔɔ ɛnee ɔwɔ sɔnea kpole nu la, ɛnee bɛlafe! Asoo ɔdeanle bɛ ɔluakɛ bɛangola sinza la ati ɔ? Kyɛkyɛ, ɔzile abotane ɔdule bɛ folɛ. Ye ɛdendɛlɛ kɛnlɛma ne hilele kɛ ɔte ɔ bo kɛ bɛvɛ yɛɛ bɛle bɛtɛɛ. a Ɔhanle kɛ: “Sunsum ne kulo, noko nwonane ne le bɛtɛɛ.” Gyisɛse hɔle zo nyianle abotane wɔ zɔhane nɔe ne, bɔbɔ mɔɔ ɔnwunle kɛ bɛla, tɛ ko ala emomu fane nsa la!​—Mateyu 26:36-46.

6. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia awie mɔ anwo abotane kɛ Gyisɛse la ɛ?

6 Ɔmaa anwosesebɛ kɛ Gyisɛse ammaa ɔ sa nu ando wɔ ye ɛzoanvolɛma ne anwo la. Awieleɛ bɔkɔɔ ne, ye abotane ne zole ma kpalɛ, ɔluakɛ mrenyia nɔhavoma ɛhye mɔ nwunle kɛ ɔhyia kɛ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze na bɛsinza. (1 Pita 3:8; 4:7) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia awie mɔ anwo abotane kɛ Gyisɛse la ɛ? Ɔwɔ kɛ asafo nu mgbanyima titili nyia abotane. Mediema bahola ava bɛ ngyegyelɛ ahɔ kpanyinli bie mɔɔ ɔdaye mumua ne yevɛ anzɛɛ ɔlɛyia ngyegyelɛ la ɛkɛ. Ɔyɛ a, menli mɔɔ hyia moalɛ la ɛnva folɛdulɛ ɛnli gyima ndɛndɛ. Noko, kpanyinli mɔɔ lɛ abotane la fa “bɛtɛɛyɛlɛ” kilehile na ɔ nee ‘mboane ne ɛnli ye atisesebɛ nu.’ (2 Timote 2:24, 25; Gyima ne 20:28, 29) Ɔwɔ kɛ awovolɛ noko sukoa Gyisɛse abotane ne ɔluakɛ ɔdwu mekɛ ne bie a ngakula ɛnlie folɛdulɛ anzɛɛ ɛdenrɛdenrɛlɛ ɛndo nu ɛkɛ ne ala. Ɛlɔlɛ nee abotane baboa awovolɛ yeamaa bɛabɔ mɔdenle bɛatete bɛ mra. Nɔhalɛ nu, nvasoɛ mɔɔ wɔ abotane zɛhae azo la le kpole.​—Edwɛne 127:3.

Ɔlile Bɛ Ngyianlɛ Nwo Gyima

7. Kɛzi Gyisɛse lile ye ɛdoavolɛma ne ngyianlɛ nwo gyima ɛ?

7 Ɛlɔlɛ da ali wɔ ninyɛne mɔɔ bɛyɛ bɛmaa awie mɔ la anu. (1 Dwɔn 3:17, 18) “Ɔnle angomedi.” (1 Kɔlentema 13:5) Ɛlɔlɛ hanle Gyisɛse maanle ɔlile ye ɛdoavolɛma ne ngyianlɛ nwo gyima. Fane dɔɔnwo ne ala ɔmmaa bɛmbiza ye na yeaboa bɛ. Mekɛ mɔɔ ɔnwunle kɛ bɛvɛ la, ɔhanle kɛ “bɛmaa yɛhɔ ɛleka mɔɔ le koonwu la na bɛlie bɛ menle ekyii.” (Maake 6:31) Mɔɔ ɔnwunle kɛ ɛhɔne ɛlɛku bɛ la, ɔvile ye ɛhulolɛ nu ɔmaanle bɛ aleɛ, eza ɔmaanle menli apenle dɔɔnwo mɔɔ radiele ye ngilehilelɛ ne la aleɛ.​—Mateyu 14:19, 20; 15:35-37.

8, 9. (a) Duzu a kile kɛ Gyisɛse nwunle ye ɛdoavolɛma sunsum nu ngyianlɛ na ɔlile nwolɛ gyima a? (b) Mekɛ mɔɔ ɛnee Gyisɛse henda baka ne azo la, kɛzi ɔhilele kɛ ɔkulo ye mame ɛ?

8 Gyisɛse nwunle ye ɛdoavolɛma sunsum nu ngyianlɛ na ɔlile nwolɛ gyima. (Mateyu 4:4; 5:3) Saa ɔlɛkilehile a, ɔta ɔfa ye adwenle ɔsie bɛ nwo zo. Ye ɛdoavolɛma titili ati a ɔmaanle Boka Zo Ɛdendɛlɛ ne a. (Mateyu 5:1, 2, 13-16) Saa ɔyɛ ndonwo wɔ ye ngilehilelɛ nu na “ɔka ɔdaye nee ye ɛdoavolɛma ne angome a, ɔkilehile debie biala anu.” (Maake 4:34) Gyisɛse hanle kɛ ɔbakpa “akɛlɛ nɔhavo nee badwema ne” mɔɔ bamaa ye ɛdoavolɛma sunsum nu aleɛ kpalɛ wɔ awieleɛ mekɛ ne anu la. Gyisɛse amediema mɔɔ bɛkpokpa bɛ na bɛwɔ azɛlɛ ye azo la anu ekyi bie a ka bɔ nu yɛ akɛlɛ nɔhavo ɛhye a, na ɔvi ɛvolɛ 1919 Y.M. mɔɔ ba la, bɛhɔ zo bɛva sunsum nu aleɛ bɛmaa wɔ “mekɛ kpalɛ nu.”​—Mateyu 24:45.

9 Kenle mɔɔ Gyisɛse wule la, ɔvile ɛlɔlɛ nu ɔhilele kɛ ye alɔvolɛ sunsum nu boɛyɛlɛ nwo hyia ye. Pɛ mɔɔ zile la anwo nvoninli nea. Gyisɛse henda baka ne azo ɔlɛte nyane kpole. Amaa yeahola yealie ɛnwomenle la, ɛnee ɔwɔ kɛ ɔtwe ɔ nwo ɔkɔ anwuma. Ye ɛlomboɛ ne mɔɔ henda baka ne azo la nee ɔ nzi nganlɛ ne mɔɔ twihwi baka ne anwo la maanle ɔdele nyane kpalɛ. Ɛnee ɔnla aze kɛ ɔbalie ɛnwomenle na yeadendɛ, ɔdele nyane kpole. Noko, ɔka ekyii Gyisɛse wu la, ɔhanle edwɛkɛ mɔɔ kile kɛ ɔkulo ye mame Mɛle kpalɛ la. Mɔɔ Gyisɛse nwunle kɛ Mɛle nee ɛzoanvolɛ Dwɔn gyi ɛkɛ ne la, ɔvale ɛnelɛ kpole mɔɔ menli mɔɔ bikye ye bade la ɔhanle ɔhilele ye mame kɛ: “Ɔmɔ, nea! Ɛ ra nrenyia ɛne!” Akee ɔhanle ɔhilele Dwɔn kɛ: “Nea! Wɔ mame ɛne!” (Dwɔn 19:26, 27) Ɛnee Gyisɛse ze kɛ ɛzoanvolɛ nɔhavo ɛhye bali Mɛle nwonane afoa nu nee ye sunsum nu ngyianlɛ nwo gyima. b

Awovolɛ mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la lɛ abotane yɛɛ bɛdi bɛ mra ngyianlɛ nwo gyima

10. Kɛzi awovolɛ bahola azukoa Gyisɛse wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛdi bɛ mra ngyianlɛ nwo gyima la ɛ?

10 Awovolɛ mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la ze kɛ nvasoɛ wɔ zo kɛ bɛsuzu Gyisɛse neazo ne anwo. Selɛ mɔɔ kulo ye abusua ne la di bɛ nwonane afoa nu ngyianlɛ nwo gyima. (1 Timote 5:8) Mbusua tile mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ na bɛyɛ bɛ gyima kpalɛ la maa bɛ abusua ne die bɛ menle na bɛdie bɛ nye. Mɔɔ hyia kpalɛ la, Kilisiene awovolɛ di bɛ mra sunsum nu ngyianlɛ nwo gyima. Wɔ adenle boni azo? Awovolɛ ɛhye mɔ yɛ abusua ɛzonlenlɛ dahuu yɛɛ bɛbɔ mɔdenle kɛ bɛbamaa debiezukoalɛ ɛhye mɔ ayɛ anyelielɛ na yeamaa anwosesebɛ. (Ditilɔnomi 6:6, 7) Awovolɛ ɛhye mɔ dua bɛ edwɛkɛ nee bɛ neazo zo maa bɛ mra nwu kɛ ɔhyia kɛ bɛkɔ daselɛlilɛ na eza bɛsiezie bɛ nwo bɛkɔ Kilisiene nyianu ɔluakɛ sunsum nu ninyɛne ɛhye mɔ anwo hyia kpalɛ.​—Hibuluma 10:24, 25.

Ɛnee Ɔlɛ Ɛhulolɛ Kɛ Ɔbava Ɛtane Yeahyɛ

11. Duzu a Gyisɛse hilehilele ye ɛdoavolɛma wɔ ɛtanefakyɛ nwo a?

11 Yɛlɛ ɛlɔlɛ a yɛfa ɛtane yɛkyɛ. (Kɔlɔsaema 3:13, 14) Baebolo ne ka ye wɔ 1 Kɔlentema 13:5 kɛ ɛlɔlɛ, ‘ɛnva ɛtane ɛnzie ye nu.’ Gyisɛse hilehilele ye ɛdoavolɛma fane dɔɔnwo kɛ ɛtanefakyɛ nwo hyia. Ɔhanle ɔhilele bɛ kɛ bɛva ɛtane bɛhyɛ “tɛ fane nsuu, emomu, ɔhɔdwu fane 77”​—ɛhye ɛnlɛ ɔ nloa. (Mateyu 18:21, 22) Ɔhilehilele bɛ kɛ saa ɛtanevolɛ nu ɔ nwo a bɛva ye ɛtane bɛhyɛ ye. (Luku 17:3, 4) Noko ɛnee Gyisɛse ɛnle kɛ Falasiima nabalabama mɔɔ bɛfa bɛ nloa ala a bɛkilehile la; ɔvale ye neazo noko ɔhilehilele. (Mateyu 23:2-4) Maa yɛnlea kɛzi Gyisɛse nyianle ɛhulolɛ kɛ ɔbava ɛtane yeahyɛ wɔ mekɛ bɔbɔ mɔɔ ɔ gɔnwo mɔɔ ɔdie ye ɔdi la yele ɔ rɛle dole ɔ sa nu la.

12, 13. (a) Kɛzi Pita yele Gyisɛse arɛle dole ɔ sa nu wɔ nɔe ne mɔɔ bɛhyele ye la ɛ? (b) Mɔɔ bɛdwazole Gyisɛse la, kɛzi ɔhilele kɛ yeva Pita ɛtane yehyɛ ye ɛ?

12 Ɛnee Pita mɔɔ ɔkulo menli noko ɔyɛ a ɔpele ɔ nwo ɔyɛ ninyɛne la le Gyisɛse agɔnwo kpalɛ. Gyisɛse nwunle subane kpalɛ mɔɔ Pita lɛ la ɔti ɔmaanle ye nwolɛ adenle bie mɔ. Pita, Gyemise nee Dwɔn nwunle nwanwane ninyɛne bie mɔ mɔɔ ɛzoanvolɛma mɔɔ ɛha annwu bie la. (Mateyu 17:1, 2; Luku 8:49-55) Kɛ mɔɔ yɛlimoa yɛnwu ye la, Pita boka ɛzoanvolɛma mɔɔ nee Gyisɛse hɔle Gɛtesɛmani tola ne akunlu lɔ wɔ nɔe ne mɔɔ bɛhyele ye la anwo. Noko wɔ zɔhane nɔe ne mɔɔ bɛyele Gyisɛse bɛmaanle na bɛhyele ye la, Pita nee ɛzoanvolɛma mɔɔ ɛha la kpole Gyisɛse na bɛnriandile. Nzinlii, Pita nyianle akɛnrasesebɛ hɔle ɛleka mɔɔ bɛlɛdi Gyisɛse edwɛkɛ la. Noko ɛzulolɛ hanle Pita na ɔyɛle nvonleɛ kpole​—ɔbɔle adalɛ fane nsa kɛ ɔnze Gyisɛse! (Mateyu 26:69-75) Duzu a Gyisɛse yɛle a? Saa ɛ gɔnwo kpalɛ kpo wɔ kɛ mɔɔ Pita kpole Gyisɛse la a, duzu a ɛbayɛ a?

13 Ɛnee Gyisɛse kulo kɛ ɔfa Pita ɛtane ɔkyɛ ye. Ɛnee ɔze kɛ Pita ɛlɛdi nyane kpole wɔ ɛtane mɔɔ yeyɛ la anwo. Nɔhalɛ nu, “alɔbɔlɛ hunle” ɛzoanvolɛ ne mɔɔ ɛnlu ɔ nwo la na “ɔbɔle ɔ bo ɔzunle.” (Maake 14:72) Mɔɔ bɛdwazole Gyisɛse la ɔyele ɔ nwo ɔhilele Pita, ɔda ali kɛ ɔkyekyele ɔ rɛle na ɔmaanle ye anwosesebɛ. (Luku 24:34; 1 Kɔlentema 15:5) Ɔka ekyii ɔdwu siane nwiɔ la, Gyisɛse lile Pita eni ɔmaanle ɔlile ɛdoavolɛma ne anyunlu ɔlile daselɛ wɔ Pɛntekɔso kenle ne wɔ Gyɛlusalɛm. (Gyima ne 2:14-40) Eza kakye kɛ, Gyisɛse anva ye ɛzoanvolɛma anwo edwɛkɛ anzie ye nu kɛ bɛkpole ye la. Emomu, wɔ ye ewudwazo ne anzi ɔhɔle zo ɔvɛlɛle bɛ “me mediema.” (Mateyu 28:10) Asoo ɔnla ali kɛ Gyisɛse amgba fa ɛtane kyɛ ɔ?

14. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛfa awie mɔ ɛtane yɛkyɛ bɛ a, na kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛkulo kɛ yɛfa ɛtane yɛkyɛ ɛ?

14 Kɛ Kelaese ɛdoavolɛma la, ɔwɔ kɛ yɛfa awie mɔ ɛtane yɛkyɛ bɛ. Duzu ati ɔ? Gyisɛse di munli, noko yɛmɛ yɛnli munli kɛ menli mɔɔ yɛ ɛtane tia yɛ la. Ɔyɛ a yɛfo wɔ yɛ ɛdendɛlɛ nee yɛ nyɛleɛ nu. (Wulomuma 3:23; Gyemise 3:2) Saa yɛse anwunvɔne na yɛfa awie mɔ ɛtane yɛkyɛ bɛ a ɔbamaa Nyamenle noko ava yɛ ɛtane ahyɛ yɛ. (Maake 11:25) Ɛnee kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛlɛ ɛhulolɛ kɛ yɛbava menli mɔɔ fo yɛ la ɛtane yɛahyɛ bɛ ɛ? Fane dɔɔnwo ne ala, ɛlɔlɛ boa maa yɛbu yɛ nye yɛgua awie mɔ nvonleɛ ngyikyi nee sinlidɔlɛ zo. (1 Pita 4:8) Saa menli mɔɔ ɛvo yɛ la nu bɛ nwo nɔhalɛ nu kɛ mɔɔ Pita yɛle la a yɛkulo kɛ yɛsukoa Gyisɛse na yɛfa bɛ ɛtane yɛkyɛ bɛ. Kɛ anrɛɛ yɛbava bɛ nwo edwɛkɛ yɛazie yɛ nu la, nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ yɛbava bɛ ɛtane yɛahyɛ bɛ. (Ɛfɛsɛsema 4:32) Saa yɛyɛ zɔ a ɔboa ɔmaa anzodwolɛ tɛnla asafo ne anu na yɛdayɛ mumua ne noko yɛanyia anzodwolɛ.​—1 Pita 3:11.

Ɔliele Bɛ Ɔlile

15. Duzu ati a Gyisɛse liele ye ɛdoavolɛma ne lile ɔnva nwo kɛ ɛnee bɛtɔ sinli la ɛ?

15 Ɛlɔlɛ nee diedi a lua a. Ɛlɔlɛ ‘die debie biala di.’ c (1 Kɔlentema 13:7) Ɛlɔlɛ hanle Gyisɛse maanle ɔhilele kɛ ɔdie ye ɛdoavolɛma ɔdi ɔnva nwo kɛ ɛnee bɛnli munli la. Ɛnee ɔlɛ bɛ nu anwodozo na ɔdie ɔdi kɛ bɛkulo Gyihova wɔ bɛ ahonle nu na bɛkpondɛ kɛ bɛyɛ ye ɛhulolɛdeɛ. Mekɛ mɔɔ bɛvonle fane dɔɔnwo bɔbɔ la, Gyisɛse annyia adwenle kɛ bɛnle kpalɛ. Kɛ neazo la, mɔɔ ɛzoanvolɛ Gyemise nee Dwɔn maanle bɛ mame hɔbizale Gyisɛse kɛ ɔmaa bɛdɛnla ɔ nwo ɛkɛ wɔ ye Belemgbunlililɛ ne anu la, Gyisɛse adwenle nu anyɛ ye kesee wɔ bɛ nɔhalɛlilɛ nwo anzɛɛ yeanye bɛ yeanvi ye ɛzoanvolɛma ne anu.​—Mateyu 20:20-28.

16, 17. Gyima boni a Gyisɛse vale maanle ye ɛdoavolɛma a?

16 Gyisɛse vale gyima wulale ye ɛdoavolɛma asa anu ɔvale ɔhilele kɛ ɔdie bɛ ɔdi. Fane nwiɔ ne mɔɔ ɔluale nwanwane adenle zo ɔmaanle menli dɔɔnwo ne aleɛ la, ɔmaanle ye ɛdoavolɛma ne a hyɛle aleɛ ne a. (Mateyu 14:19; 15:36) Mekɛ mɔɔ ɔlɛsiezie ɔ nwo yeamaa Akpabɛnwo ne la, ɔvale ɔwulale Pita nee Dwɔn asa anu kɛ bɛhɔ Gyɛlusalɛm bɛhɔziezie ninyɛne. Bɛhɔkpondɛle boaneralɛ, nwanye, paano mɔɔ mgbɔvonle ɛnle nu, nya nya ɛnwonle nee ninyɛne gyɛne. Ɛnee ɔle gyima mɔɔ nwolɛ hyia, ɔluakɛ ɛnee ɔwɔ kɛ Gyisɛse di Mosisi Mɛla ne azo amaa bɛali Akpabɛnwo ne wɔ adenle kpalɛ zo kɛ mɔɔ Mɛla ne kile la. Eza wɔ zɔhane nɔe ne, Gyisɛse vale nwanye ne nee paano ne mɔɔ mgbɔvonle ɛnle nu la yɛle ye ewule Ngakyelɛlilɛ ne anwo sɛkɛlɛneɛ mɔɔ ɔhyia a.​—Mateyu 26:17-19; Luku 22:8, 13.

17 Gyisɛse nwunle kɛ ɔfɛta kɛ ɔfa gyima mɔɔ anwo hyia la ɔwula ye ɛdoavolɛma ne asa anu. Kakye kɛ Gyisɛse vale edwɛkɛhanlɛ nee ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne mɔɔ anwo hyia la wulale bɛ sa nu. (Mateyu 28:18-20) Kɛ mɔ yɛlimoa yɛnwu ye la, ɔhanle kɛ ɔbamaa ye ɛdoavolɛma mɔɔ bɛkpokpa bɛ na bɛwɔ azɛlɛ ye azo la anu ekyi bie ava sunsum nu aleɛ amaa. (Luku 12:42-44) Kɛkala bɔbɔ mɔɔ Gyisɛse ɛlɛdi tumi wɔ anwuma mɔɔ ɛnyelɛ ɛnnwu ye la, yeva ye asafo ne mɔɔ wɔ azɛlɛ ye azo la yewula ‘menli nu ahyɛlɛdeɛ,’ mrenyia mɔɔ fɛta wɔ sunsum nu la asa anu.​—Ɛfɛsɛsema 4:8, 11, 12.

18-20. (a) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛlɛ anwodozo wɔ yɛ gɔnwo mɔ diedima anu ɛ? (b) Kɛzi yɛbahola yɛazukoa ɛhulolɛ mɔɔ Gyisɛse lɛ kɛ ɔbava gyima yeawula awie mɔ asa anu la ɛ? (d) Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ tile mɔɔ doa zo la anu a?

18 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa Gyisɛse neazo ne wɔ kɛzi yɛ nee awie mɔ di la anu ɛ? Saa yɛdie yɛ gɔnwo mɔ diedima yɛdi a ɔkile kɛ yɛkulo bɛ. Bɛmaa yɛhakye kɛ ɛlɔlɛ anye die ninyɛne kpalɛ mɔɔ wɔ awie mɔ anwo la anwo, na tɛ ninyɛndane ɔ. Saa awie mɔ ye yɛ rɛle to yɛ sa nu, debie mɔɔ ɔkola ɔsi mekɛ biala la a ɛlɔlɛ bamaa yɛahɔ zo yɛanyia bɛ nwo adwenle kpalɛ. (Mateyu 7:1, 2) Saa yɛkɔ zo yɛnyia yɛ gɔnwo mɔ diedima anwo adwenle kpalɛ a, yɛbakpondɛ ndenle yɛalua zo yɛamaa bɛ anwosesebɛ na yɛnrɛdendɛ yɛnrɛtia bɛ.​—1 Tɛsalonaekama 5:11.

19 Asoo yɛbahola yɛazukoa ɛhulolɛ mɔɔ ɛnee Gyisɛse lɛ kɛ ɔbava gyima yeawula awie mɔ asa anu la ɔ? Nvasoɛ wɔ zo kɛ mgbanyima mɔɔ wɔ asafo ne anu la bava gyima awula mediema mɔɔ bahola ali nwolɛ gyima kpalɛ la asa anu na bɛanyia bɛ nu anwodozo. Mgbanyima mɔɔ lɛ anwubielɛ la bahola alua adenle ɛhye azo ava ndetelɛ kpalɛ amaa mgbavolɛ mɔɔ fɛta mɔɔ “kpondɛ” kɛ yɛ gyima la bɛamaa bɛaboa asafo ne. (1 Timote 3:1; 2 Timote 2:2) Ndetelɛ ɛhye anwo hyia. Kɛmɔ Gyihova ɛlɛkɔ zo amaa ye Belemgbunlililɛ gyima ne anyia anyuhɔlɛ la ati, ɔwɔ kɛ bɛtete mrenyia mɔɔ bɛfɛta la bɛmaa bɛnea gyima ne azo.​—Ayezaya 60:22.

20 Gyisɛse ɛyɛ neazo kɛnlɛma ɛmaa yɛ kɛ ɔwɔ kɛ yɛnyia ɛlɔlɛ yɛmaa awie mɔ. Ɛlɔlɛ mɔɔ yɛnyia yɛamaa awie mɔ la a le debie mɔɔ hyia mɔɔ yɛbahola yɛalua zo yɛazukoa ye a. Wɔ tile mɔɔ doa zo la anu, yɛbazuzu ye ɛlɔlɛ kpole ne mɔɔ ɔlale ye ali ɔhilele yɛ​—ye ngoane mɔɔ ɔvile ye ɛhulolɛ nu ɔvale ɔbɔle afɔle la anwo.

a Tɛ ɛvɛlɛ ngome a maanle ɛzoanvolɛma ne lale a. Edwɛkɛ ko ne ala mɔɔ wɔ Luku 22:45 la ka kɛ Gyisɛse nwunle kɛ “nyanelilɛ ɛmaa bɛlafe.”

b Ɔda ali kɛ ɛnee Mɛle le kunlavolɛ, yɛɛ ɔ mra mɔɔ ɛha la noko ɛtɛyɛle Gyisɛse ɛdoavolɛma.​—Dwɔn 7:5.

c Nɔhalɛ nu, ɛhye ɛngile kɛ ɔwɔ kɛ yɛdie edwɛkɛ biala anzɛɛ awie biala mɔɔ yɛbayia ye la yɛdi. Emomu, ɔkile kɛ ɛlɔlɛ ɛmmaa yɛnyɛ kyengye anzɛɛ yɛnnyia adwenle ɛtane. Ɛlɔlɛ ɛmmaa yɛmbua awie mɔ ndɛne ndɛndɛ yɛɛ yɛnnyia bɛ nwo adwenle ɛtane.