Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 13

“Mekulo Selɛ Ne”

“Mekulo Selɛ Ne”

1, 2. Duzu a ɛzoanvolɛ Dwɔn maa yɛnwu ye wɔ nɔe ne mɔɔ li awieleɛ mɔɔ Gyisɛse nee ye ɛzoanvolɛma ne yiale nu la anwo a?

 NRENYIA kpanyinli ne ɛva ye pɛne ne kɛ ɔkɛlɛ ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ ɔkakye la. Bɛfɛlɛ ye Dwɔn, na ɔdaye a ɔle Gyisɛse Kelaese ɛzoanvolɛ mɔɔ tɛte aze a. Dwɔn ɛli ɛvolɛ kɛyɛ 100 na ɔlɛkakye ninyɛne mɔɔ hɔle zo nɔsolɛ bie mɔɔ ɛpɛ nu ɛvolɛ kɛyɛ 60 la​—nɔe ne mɔɔ li awieleɛ mɔɔ Gyisɛse nee ye ɛzoanvolɛma ne yiale nu kolaa na yeawu la. Nyamenle sunsum nwuanzanwuanza ne boale Dwɔn maanle ɔhakyele na ɔhɛlɛle mɔɔ zile la amuala.

2 Zɔhane nɔe ne, Gyisɛse maanle ɔlale ali wienyi kɛ ɔnrɛhyɛ na bɛahu ye. Dwɔn ala a hanle deɛmɔti Gyisɛse bamaa bɛahile ye nyane na bɛahu ye la: “Amaa ewiade ne anwu kɛ mekulo Selɛ ne la, melɛyɛ mɔɔ Selɛ ne ɛha ɛhile me kɛ menyɛ la ala. Bɛdwazo, bɛmaa yɛvi ɛke yɛhɔ.”​—Dwɔn 14:31.

3. Duzu a Gyisɛse yɛle vale hilele kɛ ɔkulo ɔ Ze a?

3 “Mekulo Selɛ ne.” Ɛnee ɛhye anwo hyia Gyisɛse tɛla debie biala. Tɛ kɛ ɛnee ɔta ɔka edwɛkɛ ɛhye ala. Nɔhalɛ nu, wɔ Baebolo ne anu, Dwɔn 14:31 ala a yɛnwu kɛ Gyisɛse hanle edwɛkɛ ɛhye kɛ ɔkulo Selɛ ne a. Noko, Gyisɛse yɛle mɔɔ ɔhanle la. Ɔlale ye ali alehyenlɛ biala kɛ ɔkulo Gyihova. Gyisɛse akɛnrasesebɛ, ye tieyɛ nee ye kpundiigyinlanlɛ ne amuala kile kɛ ɔkulo Nyamenle. Ɛlɔlɛ ɛhye a hanle ye maanle ɔyɛle ye ɛzonlenlɛ gyima ne a.

4, 5. Ɛlɔlɛ boni a Baebolo ne ka nwolɛ edwɛkɛ a, na duzu a yɛbahola yɛaha ye wɔ ɛlɔlɛ mɔɔ Gyisɛse lɛ maa Gyihova la anwo a?

4 Ɛnɛ, menli dɔɔnwo te ɛlɔlɛ nwo edwɛkɛ a, nrenyia nee raalɛ nwo ɛhulolɛ mɔɔ ɔndɛnla ɛkɛ ne ɔngyɛ la a ba bɛ adwenle nu a. Bɛka ɛhulolɛ zɛhae anwo edwɛkɛ wɔ edwɛne anzɛɛ edwɛkɛ edwɛndolɛ nu. Baebolo ne ka nrenyia nee raalɛ avinli ɛhulolɛ nwo edwɛkɛ, noko ɔka ye wɔ enililɛ nu. (Mrɛlɛbulɛ 5:15-21) Noko akee, Nyamenle Edwɛkɛ ne ka ɛlɔlɛ gyɛne nwo edwɛkɛ dɔɔnwo. Ɛlɔlɛ ɛhye ɛngyi nganeɛdelɛ mɔɔ anu kola yɛ se anzɛɛ ɔngyɛ na yeanvi ɛkɛ la azo; yɛɛ ɔnle ɛlɔlɛ mɔɔ gyi yɛ nzuzulɛ zo a. Emomu, ɔka yɛ adwenle nee yɛ ahonle. Ɛlɔlɛ zɛhae vi yɛ ahonle nu na ɔgyi ngyinlazo kpalɛ zo yɛɛ yɛfa yɛ nyɛleɛ a yɛda ye ali a. Ɔnle ɛlɔlɛ mgbane bie ala, ɔwɔ ɛkɛ dahuu. Nyamenle Edwɛkɛ ne ka kɛ: “Ɛlɔlɛ ɛmkpo aze ɛlɛ.”​—1 Kɔlentema 13:8.

5 Gyisɛse kulo Gyihova tɛla dasanli biala. Awie biala ɛtɛdile Nyamenle mɛla mɔɔ Gyisɛse hanle nwolɛ edwɛkɛ la azo ɛtɛtɛlale ye: “Fa wɔ ahonle muala nee wɔ ɛkɛla muala nee wɔ adwenle muala nee wɔ anwosesebɛ muala kulo Gyihova wɔ Nyamenle ne.” (Maake 12:30) Duzu a maanle Gyisɛse nyianle ɛlɔlɛ ɛhye a? Kɛzi ɔmaanle ɛlɔlɛ mɔɔ ɔlɛ ɔmaa Nyamenle la anu yɛle se wɔ mekɛ mɔɔ ɔwɔ azɛlɛ ye azo la ɛ? Na kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa ye ɛ?

Ɛlɔlɛ Kpole Mɔɔ Nuhua Yɛ Se Kpalɛ La

6, 7. Duzu a maa yɛnwu kɛ Mrɛlɛbulɛ 8:22-31 fale Nyamenle Ara ne anwo, na tɛ nrɛlɛbɛ nwo edwɛkɛ ala ɔ?

6 Asoo ɛ nee ɛ gɔnwo bie ɛyɛ gyima ɛbɔ nu ɛlɛ, mɔɔ too mɔɔ bɛkawie gyima ne la ɛnee bɛ agɔnwolɛvalɛ ne anu ɛyɛ se kpalɛ ɔ? Zɔhane anwubielɛ ne bamaa wɔade ɛlɔlɛ mɔɔ wɔ Gyihova nee ɔ Ra kokye ne avinli la abo kpalɛ. Yɛha Mrɛlɛbulɛ 8:30 anwo edwɛkɛ fane dɔɔnwo, noko maa yɛzuzu ngyɛnu zɔhane nee edwɛkɛ gyɛne mɔɔ wɔ tile zɔhane anu la bie mɔ anwo kpalɛ. Bɛha nrɛlɛbɛ nwo edwɛkɛ kɛ asɛɛ sonla la wɔ ngyehyɛnu 22 kɔdwu 31 ne. Duzu a maa yɛnwu kɛ edwɛkɛ zɔhane fale Nyamenle Ara ne anwo a?

7 Nrɛlɛbɛ ka ye wɔ ngyɛnu 22 ne kɛ: “Gyihova bɔle me kɛ ye adenle ne mɔlebɛbo, ye tete gyima ne mɔ anu mɔɔ limoa.” Tɛ nrɛlɛbɛ angome anwo edwɛkɛ a bɛlɛka ye wɔ ɛke a ɔluakɛ ‘bɛambɔ’ nrɛlɛbɛ. Ɔnlɛ mɔlebɛbo ɔluakɛ Gyihova vi tete yɛɛ ɔze nrɛlɛbɛ dahuu. (Edwɛne 90:2) Noko Nyamenle Ara ne le “abɔdeɛ muala anu belamunli ralɛ.” Bɛbɔle ye; yemɔ a Gyihova limoale bɔle ye a. (Kɔlɔsaema 1:15) Kɛ mɔɔ bɛha ɔ nwo edwɛkɛ wɔ Mrɛlɛbulɛ ne anu la, bɛbɔle Ralɛ ne kolaa na bɛabɔ anwuma nee aze. Yemɔ a le Edwɛkɛ ne, Nyamenle mumua ne Kpɔmavolɛ ne, ɔti debie biala mɔɔ ɔhanle la maa yɛnwu Gyihova nrɛlɛbɛ ne mɔɔ di munli la.​—Dwɔn 1:1.

8. Duzu a Ralɛ ne yɛle kolaa na yeara azɛlɛ ye azo a, na saa yɛnwu abɔdeɛ na yɛ nye die nwo a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛkakye a?

8 Duzu a Ralɛ ne yɛle wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu kolaa na yeara azɛlɛ ye azo a? Ngyɛnu 30 ne ka kɛ ɛnee ɔwɔ Nyamenle anwo ɛkɛ ne kɛ “gyimayɛvo mɔɔ ɛbe” la. Duzu a ɛhye kile a? Kɔlɔsaema 1:16 kilehile nu kɛ: “Bɛluale ɔ nwo zo a bɛbɔle debie biala mɔɔ wɔ anwuma nee azɛlɛ ye azo a . . . Bɛluale ɔ nwo zo a bɛbɔle ninyɛne mɔɔ ɛha la a, na bɛbɔle bɛmaanle ye.” Ɔti Gyihova, Bɔvolɛ ne, luale ɔ Ra dwinvolɛ ne mɔɔ ɛbe la anwo zo a bɔle ninyɛne gyɛne​—ɔvi sunsum nu abɔdeɛ mɔɔ wɔ anwuma nwo zo kɔdwu anwomanyunlu, ɔvi azɛlɛ ye nee zolɛ mbaka nee nane ngɛnlɛma nwo zo kɔdwu dasanli mɔɔ le azɛlɛ ye azo abɔdeɛ mɔɔ sonle bolɛ kpalɛ la anwo zo. Wɔ adenle bie azo yɛbahola yɛava agɔnwolɛvalɛ mɔɔ wɔ Selɛ ne nee ɔ Ra ne avinli la yɛatoto awie mɔɔ yɛ ngɛlata mɔɔ bɛnea zo bɛsi sua nee suasivolɛ mɔɔ nea ngɛlata ne azo si sua kɛnlɛma la anwo. Saa yɛ nye die abɔdeɛ nwo na yɛkanvo bɛ a ɛnee yɛlɛkanvo Bɔvolɛ Kpole ne. (Edwɛne 19:1) Noko, yɛbahola yɛahakye mekɛ tendenle nee anyelielɛ mɔɔ Bɔvolɛ ne nee ye ‘dwinvolɛ mɔɔ ɛbe’ la vale bɔle nu yɛle gyima la.

9, 10. (a) Duzu a maanle ɛlɔlɛ mɔɔ wɔ Gyihova nee ɔ Ra ne avinli la yɛle kpole a? (b) Duzu a baboa yeamaa ɛlɔlɛ mɔɔ ɛlɛ ɛmaa wɔ anwuma Selɛ ne la ayɛ kpole a?

9 Ɔdwu mekɛ ne bie a ɔyɛ se kɛ menli nwiɔ mɔɔ ɛnli munli la babɔ nu ayɛ gyima. Noko tɛ kɛ ɔde zɔ wɔ Gyihova nee ɔ Ra ne anwo la ɛne! Ralɛ ne nee ɔ Ze yɛle gyima ɛvolɛ dɔɔnwo noko ɔhanle kɛ: “Ɛnee me nye die wɔ ɔ nyunlu mekɛ biala.” (Mrɛlɛbulɛ 8:30) Ɛhɛe, ɛnee ɔ nye die kɛ ɔ nee ɔ Ze kɛyɛ gyima yɛɛ ɔ Ze noko anye liele ɔ nwo. Ralɛ ne vale mekɛ zɔhane zukoale Nyamenle subane ne mɔ na ɔyɛle kɛ ɔ Ze la. Ɔnyɛ nwanwane kɛ ɛlɔlɛ mɔɔ wɔ Selɛ ne nee Ralɛ ne avinli la yɛle kpole la! Yɛbahola yɛaha kɛ ɛlɔlɛ ɛhye a le kpole na nuhua yɛ se kpalɛ tɛla biala a.

10 Duzu a ɛhye kile maa yɛ a? Bie a ɛte nganeɛ kɛ ɛnrɛhola ɛnrɛnyia ɛlɔlɛ zɛhae bie ɛnrɛmaa Gyihova ɛlɛ. Nɔhalɛ nu, yɛ nuhua biala ɛnlɛ dibilɛ kpole kɛ Ralɛ ne ɛdeɛ ne la. Noko, yɛlɛ nwolɛ adenle titili bie. Kakye kɛ, ɔlua gyima mɔɔ Gyisɛse nee ɔ Ze yɛle la azo ɔhwenle ɔbikyele ye. Gyihova ɛvi ɛlɔlɛ nu ɛva yɛ ɛyɛ ye “gyimayɛvoma.” (1 Kɔlentema 3:9) Mekɛ mɔɔ yɛlɛsukoa Gyisɛse neazo ne wɔ ɛzonlenlɛ gyima ne anu la, ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ yɛ nee Nyamenle a ɛlɛyɛ gyima a. Ɛhye maa ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Gyihova la kɔ zo yɛ kpole. Nwolɛ adenle biala ɛndɛla ɛhye!

Gyisɛse Hɔle Zo Nyianle Ɛlɔlɛ Kpole Maanle Gyihova

11-13. (a) Duzu a baboa yeamaa yɛade ɔ bo kɛ ɔwɔ kɛ yɛ ɛlɔlɛ ne kɔ zo yɛ kpole a, na kɛzi Gyisɛse nyianle ɛlɔlɛ kpole maanle Gyihova wɔ ye ngakula nu ɛ? (b) Kɛzi Nyamenle Ara ne hilele kɛ ɔ nye die kɛ ɔbazukoa Gyihova anwo debie wɔ mekɛ mɔɔ ɔwɔ anwuma nee mekɛ mɔɔ ɔrayɛle dasanli la ɛ?

11 Amaa yɛade kɛzi ɔwɔ kɛ yɛmaa ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Gyihova yɛ kpole abo la, dwenle neazo ɛhye anwo. Ɛlɔlɛ le kɛ felawɔse la, ɔhyia kɛ yɛgugua zolɛ nzule na yɛnea ye kpalɛ amaa yeanyi. Saa yɛannea ye boɛ a ɔbanwoso na yeawu. Gyisɛse anva ɛlɔlɛ mɔɔ ɔlɛ ɔmaa Gyihova la anli nwɔhoa. Ɔmaanle ɔyɛle kpole na nuhua yɛle se wɔ ye azɛlɛ ye azo ɛbɛlabɔlɛ kɔsɔɔti anu. Maa yɛnlea kɛzi ɔyɛle ɛhye la.

12 Suzu mekɛ mɔɔ Gyisɛse vale akɛnrasesebɛ lile daselɛ wɔ Gyɛlusalɛm ɛzonlenlɛsua ne anu wɔ ye ngakula nu la anwo bieko nea. Kakye edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle ɔhilele ye awovolɛ mɔɔ ɛnee bɛ nye ɛbolo bɛlɛkpondɛ ye la: “Duzu ati a bɛlɛkpondɛ me a? Bɛnze kɛ ɔwɔ kɛ metɛnla Egya sua nu ɔ?” (Luku 2:49) Mɔɔ Gyisɛse le kakula la, ɔda ali kɛ ɛnee ɔngakye mɔɔ hɔle zo wɔ mekɛ mɔɔ ɔwɔ anwuma la. Noko, ɛnee ɔlɛ ɛlɔlɛ kpole ɔmaa ɔ Ze Gyihova. Ɛnee ɔze kɛ saa ɔsonle ye a ɛnee ɔkile kɛ ɔkulo ye. Ɔti ɛnee Gyisɛse anye die kɛ ɔbahɔ ɛzonlenlɛsua ne anu, ɔluakɛ ɛkɛ ne a bɛsonle ɔ Ze nɔhalɛ nu wɔ azɛlɛ ye azo a. Ɛnee ɔ nye die kɛ ɔbahɔ ɛkɛ na ɛnee ɔngulo kɛ ɔkɛvi ɛkɛ. Bieko, ɛnee ɔkɔ ɛkɛ a ɔndɛnla ɛkɛ ne koonwu ala. Ɛnee ɔ nye bolo kɛ ɔbazukoa Gyihova anwo debie na yeaha ɔ Ze anwo edwɛkɛ. Zɛhae ɛlɔlɛ ne ambɔ ɔ bo wɔ mekɛ mɔɔ ɔlile ɛvolɛ 12 la, yɛɛ yeanga ɛkɛ ne ala.

13 Kolaa na Ralɛ ne ara azɛlɛ ye azo la, ɔvale anyelielɛ ɔzukoale ninyɛne dɔɔnwo ɔvile ɔ Ze ɛkɛ. Ngapezo mɔɔ wɔ Ayezaya 50:4-6 la kile kɛ Gyihova tetele ɔ Ra ne titili wɔ gyima mɔɔ ɔbayɛ kɛ Mɛzaya ne la anwo. Ɛnee zɛhae ndetelɛ ne bie fale amaneɛ mɔɔ ɔbanwu ye kɛ Mɛzaya la anwo ɛdeɛ, noko Ralɛ ne vale anyelielɛ zukoale. Nzinlii mɔɔ Gyisɛse rale azɛlɛ ye azo na ɔnyinle la ɔvale anyelielɛ ɔhɔle ɔ Ze sua nu na ɔboale ɔmaanle bɛhilehilele Gyihova anwo nɔhalɛ edwɛkɛ ne. Ɔti Baebolo ne maa yɛnwu kɛ ɛnee Gyisɛse ta kɔ ɛzonlenlɛsua ne nee nyianu sua ne anu. (Luku 4:16; 19:47) Saa yɛkulo kɛ yɛnyia ɛlɔlɛ kpole yɛmaa Gyihova a, ɛnee ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛkɔ debiezukoalɛ dahuu amaa yɛazonle Gyihova wɔ ɛkɛ na yɛazukoa ɔ nwo ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ bamaa yɛabikye ye kpalɛ la.

“Ɔ ngome ɔhɔle boka ne azo ɔhɔyɛle asɔne”

14, 15. (a) Duzu ati a ɔyɛ a Gyisɛse te ɔ nwo a? (b) Kɛzi Gyisɛse asɔneyɛlɛ maa yɛnwu kɛ ɛnee ɔkulo ɔ Ze na ɔbu ye ɛ?

14 Ɛnee eza Gyisɛse yɛ asɔne dahuu na ɔlua zo ɔmaanle ɛlɔlɛ mɔɔ ɔlɛ ɔmaa Gyihova la yɛle kpole. Ɛnee ɔkulo menli, noko ɔnwunle kɛ nvasoɛ wɔ zo kɛ ɔdwu mekɛ ne bie a ɔte ɔ nwo ekyii. Kɛ neazo la, Luku 5:16 ka kɛ: “Ɛnee ɔta ɔkɔ ɛleka koonwu bie mɔ ɔkɔyɛ asɔne.” Yɛɛ Mateyu 14:23 noko ka kɛ: “Mɔɔ menli ne hɔle la, ɔ ngome ɔhɔle boka ne azo ɔhɔyɛle asɔne. Aleɛ dwole la, ɛnee ɔ ngome a ɔwɔ ɛkɛ a.” Gyisɛse dele ɔ nwo wɔ mekɛ ɛhye mɔ nee gyɛne nu, tɛ kɛ ɛnee ɔle awie mɔɔ ɔnwolo menli anzɛɛ ɔngulo menli a, emomu amaa yeanyia adenle ɔ nee ɔ Ze Gyihova ali adwelie wɔ asɔneyɛlɛ nu.

15 Saa ɔdwu mekɛ ne bie na Gyisɛse yɛ asɔne a ɔka kɛ “Abba, Egya.” (Maake 14:36) Wɔ Gyisɛse mekɛ zo ɛnee “Abba” abo kile “egya” na ɔle edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ ngakula fa fɛlɛ bɛ papa. Ɔboka edwɛkɛ mɔɔ kakula dimoa sukoa la anwo. Noko, ɛnee ɔkile ɛbulɛ. Edwɛkɛ ɛhye kile ɛlɔlɛ mɔɔ Ralɛ ne lɛ maa ɔ Ze la, eza ɔkile kɛ ɔbu tumi mɔɔ Gyihova lɛ kɛ selɛ la kpalɛ. Yɛnwu ɛlɔlɛ nee ɛbulɛ ɛhye wɔ asɔne mɔɔ Gyisɛse yɛle la amuala anu. Kɛ neazo la, wɔ Dwɔn tile 17 ne anu yɛnwu asɔne tendenle mɔɔ Gyisɛse vile ahonle nu yɛle ye nɔe ne mɔɔ aleɛ kye a ɔbawu la. Ɔle asɔneyɛlɛ mɔɔ ɔka ahonle mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛsukoa na yɛbɔ mɔdenle yɛyɛ bie a, tɛ kɛ yɛka ye edwɛkɛ ne pɛpɛɛpɛ, emomu ɔwɔ kɛ yɛkpondɛ adenle yɛdua zo yɛfi yɛ ahonle nu yɛ nee yɛ anwuma Selɛ ne tendɛ dahuu. Saa yɛyɛ zɔ a ɔbamaa ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa ye la ahɔ zo ayɛ kpole.

16, 17. (a) Kɛzi Gyisɛse hanle ɛlɔlɛ mɔɔ ɔlɛ ɔmaa ɔ Ze la anwo edwɛkɛ ɛ? (b) Kɛzi Gyisɛse lale ɔ Ze ahunlunyele ne ali ɛ?

16 Kɛ mɔɔ yɛlimoa yɛnwu ye la, Gyisɛse anga kɛ “Mekulo Selɛ ne” ala. Emomu, fane dɔɔnwo ne ala mɔɔ ɔhanle la kile kɛ ɔkulo ɔ Ze. Wɔ adenle boni azo? Gyisɛse mumua ne hanle kɛ: “Egya, anwuma nee azɛlɛ Menle, meye wɔ ayɛlɛ wɔ bagua nu.” (Mateyu 11:25) Yɛnwunle ye wɔ Foa 2 ne anu kɛ Gyisɛse anye liele kɛ ɔbaye ɔ Ze ayɛlɛ ɔlua Nyamenle anwo edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle ɔhilele menli la azo. Kɛ neazo la, ɔhanle kɛ Gyihova le kɛ selɛ bie mɔɔ lɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbava ɔ ra mɔɔ ɛyɛ anzosesebɛ la ɛtane yeahyɛ ye la ati ɔhendɛle kɛ ɔ ra ne banlu ɔ nwo na yeazia yeara, na mekɛ mɔɔ ɔnwunle ye wɔ moamoa kɛ ɔlɛba la, ɔnriandile ɔhɔyiale ye na ɔyɛle ye atuu la. (Luku 15:20) Nwane a kenga edwɛkɛ ɛhye a ɔ nye ɛnrɛlie kɛzi Gyisɛse hanle Gyihova ɛlɔlɛ nee ye ɛtanefakyɛ ne anwo edwɛkɛ la anwo a?

17 Ɛnee Gyisɛse ta kanvo ɔ Ze wɔ Ye ahunlunyele ne anwo. Ɔvale awovolɛ mɔɔ ɛnli munli la neazo ɔhilele kɛ yɛ Ze ne bava sunsum nwuanzanwuanza amaa awie biala mɔɔ hyia nwo la. (Luku 11:13) Gyisɛse eza hanle anyelazo mɔɔ ɔ Ze ɛvi ahunlunyele nu ɛva ɛmaa la anwo edwɛkɛ. Gyisɛse hanle kɛ ɔ nye la kɛ ɔbazia yeahɔ ɔ Ze anwo lɔ wɔ anwuma. (Dwɔn 14:28; 17:5) Ɔhanle anyelazo mɔɔ Gyihova ɛva ɛmaa Kelaese “mboane ekpunli ekyi” ne​—anwuma mɔɔ bɛbahɔ na bɛ nee Mɛzaya Belemgbunli ne ali tumi la anwo edwɛkɛ. (Luku 12:32; Dwɔn 14:2) Ɔhanle Paladaese anyelazo ne anwo edwɛkɛ ɔvale ɔkyekyele ɛtanevolɛ bie mɔɔ ɛlɛwu la arɛle. (Luku 23:43) Gyihova ahunlunyele kpole ne mɔɔ Gyisɛse hanle nwolɛ edwɛkɛ zɛhae la maanle ɛlɔlɛ mɔɔ ɔlɛ ɔmaa ɔ Ze la yɛle kpole. Kelaese ɛdoavolɛma dɔɔnwo ɛnwu kɛ saa bɛka Gyihova nee anyelazo mɔɔ yeva yemaa bɛdabɛ mɔɔ bɛkulo ye la anwo edwɛkɛ bɛkile awie mɔ a, ɔmaa ɛlɔlɛ mɔɔ bɛlɛ bɛmaa ye la nee bɛ diedi ne yɛ kpole.

Ɛbazukoa Kɛzi Gyisɛse Kulo Gyihova La Ɔ?

18. Gyisɛse neazo ne boni a ɔhyia kpalɛ kɛ yɛsukoa a, na duzu ati ɔ?

18 Neazo mɔɔ Gyisɛse yɛle mɔɔ ɔhyia kpalɛ kɛ yɛsukoa la a le ɛhye: Ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ ahonle muala, yɛ ɛkɛla muala, yɛ anwosesebɛ muala, yɛɛ yɛ adwenle muala yɛkulo Gyihova. (Luku 10:27) Tɛ kɛzi yɛte nganeɛ la angome a kile kɛ yɛkulo Gyihova a, emomu yɛ nyɛleɛ noko hyia. Gyisɛse ande nganeɛ kɛ ɔkulo Gyihova yɛɛ yeanga kɛ “Mekulo Selɛ ne” ala la. Emomu, ɔhanle kɛ: “Amaa ewiade ne anwu kɛ mekulo Selɛ ne la, melɛyɛ mɔɔ Selɛ ne ɛha ɛhile me kɛ menyɛ la ala.” (Dwɔn 14:31) Seetan ɛha kɛ dasanli biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ ɔbavi ye ahonle nu yeazonle Gyihova a. (Dwobu 2:4, 5) Amaa Gyisɛse abua Seetan ɛzonle ne la, ɔvale akɛnrazilɛ ɔlale ɛlɔlɛ mɔɔ ɔlɛ ɔmaa ɔ Ze la ali ɔhilele ewiade ne. Ɔyɛle tieyɛ ɔhɔle ewule nu. Ɛbazukoa Gyisɛse ɔ? Ɛbamaa ewiade ne anwu kɛ amgba ɛkulo Gyihova Nyamenle ɔ?

19, 20. (a) Duzu ati a ɔhyia kɛ yɛkɔ debiezukoalɛ dahuu a? (b) Kɛzi ɔwɔ kɛ yɛbu bɛtianwo debiezukoalɛ, ninyɛne nwo ɛdwenledwenlenlɛ yɛɛ asɔneyɛlɛ ɛ?

19 Bɛbɔle yɛ wɔ adenle mɔɔ maa yɛkola yɛkulo Gyihova na yɛmaa ɔnwu ye kɛ yɛkulo ye la azo. Ɔti Gyihova ɛyɛ ngyehyɛleɛ ɛmaa yɛ mɔɔ yɛdua zo yɛsonle amaa ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa yɛ Ze ne la ayɛ kpole na nuhua ayɛ se a. Saa ɛkɔ debiezukoalɛ a, kakye kɛ wɔhɔ kɛ ɛkazonle Nyamenle. Mɔɔ boka ɛzonlenlɛ ɛhye anwo la a le asɔne mɔɔ yɛbɔ nu yɛyɛ, ayɛlɛyelɛ edwɛne mɔɔ yɛto, edwɛkɛ ne mɔɔ yɛtie ye kpalɛ na yɛmaa mualɛ la. Debiezukoalɛ ɛhye mɔ maa ɛnyia adenle ɛmaa ɛ mediema Kilisienema anwosesebɛ. (Hibuluma 10:24, 25) Saa ɛkɔ debiezukoalɛ dahuu na ɛsonle Gyihova a, ɔbamaa ɛlɔlɛ mɔɔ ɛlɛ ɛmaa Nyamenle la ayɛ kpole na nuhua ayɛ se.

20 Zɔhane ala a ɔde wɔ bɛtianwo debiezukoalɛ, ninyɛne nwo ɛdwenledwenlenlɛ nee asɔneyɛlɛ nwo a. Bu mekɛ ɛhye mɔ kɛ ɔle adenle mɔɔ ɛ ngomekye ɛdua zo ɛ nee Gyihova di adwelie a. Saa ɛsukoa Nyamenle Edwɛkɛ ne na ɛdwenledwenle nwo a, ɛnee Gyihova ɛlɛmaa wɔanwu ye adwenle. Saa ɛyɛ asɔne a ɛnee ɛlɛka wɔ ahonle nu edwɛkɛ wɔahile ye. Kakye kɛ tɛ debie mɔɔ yɛbiza yɛfi Nyamenle ɛkɛ ne la ati a yɛyɛ asɔne a. Yɛkola yɛdua asɔneyɛlɛ zo yɛyɛ Gyihova mo na yɛkanvo ye wɔ nwanwane ninyɛne mɔɔ yeyɛ la anwo. (Edwɛne 146:1) Bieko, Gyihova mɔɔ yɛfa anyelielɛ nee mɔdenlebɔlɛ yɛye ye ayɛlɛ wɔ bagua nu la le adenle kɛnlɛma mɔɔ yɛdua zo yɛyɛ Gyihova mo na yɛkile kɛ yɛkulo ye a.

21. Kɛzi ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Gyihova la anwo hyia ɛ, na duzu a yɛbazuzu nwo wɔ tile mɔɔ ɛha la anu a?

21 Ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Nyamenle la a bamaa yɛ nye alie dahuu a. Yemɔ ala a ɛnee ɔwɔ kɛ Adam nee Yive nyia na bɛ nye alie dahuu a​—yemɔ a le debie noko mɔɔ bɛannyia la. Ɛlɔlɛ mɔɔ ɛbanyia wɔamaa Nyamenle la a le debie mɔɔ nwolɛ hyia kpalɛ mɔɔ baboa wɔ yeamaa wɔagyinla amaneɛnwunlɛ biala anu, wɔakpo sɔnea biala na wɔagyinla kpundii wɔ ɛkpɔlɛ biala anu a. Yemɔ a le debie mɔɔ nwolɛ hyia kpalɛ mɔɔ bamaa awie ahola ayɛ Gyisɛse ɛdoavolɛ a. Nɔhalɛ nu, saa yɛkulo Nyamenle a ɛnee ɔwɔ kɛ yɛkulo awie mɔ noko. (1 Dwɔn 4:20) Wɔ tile mɔɔ ɛha la anu, yɛbazuzu kɛzi Gyisɛse hilele kɛ ɔkulo menli la anwo. Wɔ tile ne mɔɔ doa zo la anu, yɛbazuzu deɛmɔti ɛnee menli dɔɔnwo kola bikye Gyisɛse la anwo.