Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 14

“Menli Dɔɔnwo Bikyele Ye”

“Menli Dɔɔnwo Bikyele Ye”

“Bɛmaa ngakula ne mɔ ɛrɛla me nwo”

1-3. Duzu a zile wɔ mekɛ mɔɔ awovolɛ bie vale bɛ mra rɛlɛle Gyisɛse la ɛ, na duzu a ɛhye maa yɛnwu ye wɔ Gyisɛse anwo a?

 GYISƐSE ze kɛ ɔnrɛhyɛ na yeawu yeavi azɛlɛ ye azo. Yeha ye mekɛ ekyi bie ala, na ɔnlɛ alagye fee! Ɔ nee ye ɛzoanvolɛma ne ɛlɛka edwɛkɛ ne wɔ Pɛlia mɔɔ wɔ Azule Dwɔdan ne aduduleɛ la. Bɛlua nyiakɛ bɛlɛka edwɛkɛ ne bɛahɔ Gyɛlusalɛm, ɛleka mɔɔ Gyisɛse bali ye Akpabɛnwo Ɛvoyia mɔɔ li awieleɛ la.

2 Mɔɔ Gyisɛse nee ɛzonlenlɛ nu mgbanyima ne mɔ dendɛle anyebolo zo wiele la, dede ekyi rale ɛkɛ. Menli ɛlɛfa bɛ mra arɛlɛ ye. Ɔbayɛ kɛ asolo ɛvolɛ mɔɔ ngakula ne mɔ biala ɛli la, ɔluakɛ Giliki edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ Maake nee Luku vale lile gyima la bahola ahile ngakula nee ngakula ngyikyi. (Luku 18:15; Maake 5:41, 42; 10:13) Kɛ mɔɔ yɛze la, ɛleka mɔɔ ngakula wɔ la dede kɔ zo wɔ ɛkɛ. Bie a ɛnee Gyisɛse ɛdoavolɛma ne suzu kɛ bɛ Menle ne ɛnlɛ alagye mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛmaa ngakula bagyegye ye a ɔti bɛdeanle awovolɛ ne mɔ. Duzu a Gyisɛse yɛle a?

3 Mɔɔ Gyisɛse nwunle mɔɔ ɛlɛkɔ zo la, ɔvale ɛya. Nwane mɔ a ɔvale bɛ nwo ɛya a? Ngakula ne mɔ? Anzɛɛ awovolɛ ne mɔ? Kyɛkyɛ​—ɛdoavolɛma ne ɔ! Ɔhanle kɛ: “Bɛmaa ngakula ne mɔ ɛrɛla me nwo; bɛmmasi bɛ adenle, ɔluakɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne le bɛdabɛ mɔɔ bɛle kɛ ɛhye mɔ zɛhae la ɛdeɛ. Nɔhalɛ nu meka meahile bɛ kɛ, awie biala mɔɔ ɛnlie Nyamenle Belemgbunlililɛ ne kɛ kakula ekyi la ɛnrɛhɔ nu ɛlɛ.” Akee Gyisɛse maanle ngakula ne mɔ zo “ɔziele ɔ gyakɛ azo” ɔvale ɔ sa ɔguale bɛ nwo zo na ɔyilale bɛ. (Maake 10:13-16) Maake edwɛkɛ ne kile kɛ Gyisɛse vile ahonle nu yɛle bɛ atuu, na kɛ mɔɔ edwɛbohilelɛnli bie hanle la ɔbayɛ kɛ ɔlɛle ngakula ne mɔ wɔ “ɔ sa zo. “ Ɔda ali wienyi kɛ Gyisɛse kulo ngakula edwɛkɛ. Noko eza yɛnwu kɛ ɛnee menli kola bikye ye.

4, 5. (a) Duzu a maa yɛnwu kɛ ɛnee menli kola bikye Gyisɛse a? (b) Kpuya boni mɔ a yɛbazuzu nwo wɔ tile ɛhye anu a?

4 Saa ɛnee Gyisɛse le kyengye, ɔngulo menli anzɛɛ ɔmemaa ɔ nwo zo a, anrɛɛ ngakula ne mɔ ɛnrɛbikye ye yɛɛ bɛ awovolɛ ne mɔ nee ye ɛnrɛdendɛ. Noko pɛ ye nvoninli wɔ wɔ adwenle nu nea, asoo ɛnnwu kɛ awovolɛ ne mɔ anye ɛlie kɛ nrenyia atiakunlukɛnlɛma ɛhye ɛhile kɛ ɔkulo bɛ mra ne mɔ edwɛkɛ na yemaa bɛnwu kɛ ngakula ne mɔ sonle bolɛ wɔ Nyamenle anye zo na ɔlɛyila bɛ la ɔ? Nɔhalɛ nu, ɛnee gyima kpole la Gyisɛse anwo zo mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔyɛ a, noko ɔmaanle menli bikyele ye.

5 Nwane mɔ bieko a holale bikyele Gyisɛse a? Duzu a maanle menli holale bikyele ye a? Kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa Gyisɛse neazo ɛhye ɛ? Maa yɛnlea.

Nwane Mɔ A Ɛnee Kola Bikye Gyisɛse A?

6-8. Nwane mɔ a ɛnee bɛta bɛba Gyisɛse anwo a, na kɛzi ɛhye maanle ɔyɛle ngakyile ɔvile ɛzonlenlɛ nu mgbanyima ne anwo ɛ?

6 Saa ɛkenga kɛlɛtokɛ mɔɔ wɔ Edwɛkpa ne anu la a, bie a kɛzi ɛnee menli dɔɔnwo kɔ Gyisɛse anwo ɛkɛ la bazi ɛ nwo. Kɛ neazo la, yɛta yɛkenga kɛ “menli dɔɔnwo” rale ye ɛkɛ. “Menli dɔɔnwo mɔɔ vi Galeli . . . la doale ye.” “Menli dɔɔnwo rabɔle yiale ye.” “Menli dɔɔnwo bikyele ye.” “Ɛnee menli dɔɔnwo nee ye lua.” (Mateyu 4:25; 15:30; Luku 14:25) Ɛhɛe, ɛnee menli dɔɔnwo kɔ Gyisɛse anwo ɛkɛ.

7 Ɛnee menli ɛhye mɔ le koahweabanema mɔɔ ɛzonlenlɛ nu mgbanyima mɔ ne ɛmbu bɛ na bɔbɔ bɛfɛlɛ bɛ “menli mɔɔ ba aze” la. Falasiima ne nee ɛsɔfo ne mɔ hanle menli ɛhye mɔ anwo edwɛkɛ kɛ: “Menli ɛhye mɔɔ bɛnze Mɛla ne la le menli mɔɔ nvasoɛ ɛnle bɛ nwo zo.” (Dwɔn 7:49) Mbuluku mɔɔ kilehilevolɛma ne hɛlɛle ye nzinlii la di ɛhye anwo daselɛ. Ɛnee ɛzonlenlɛ nu mgbanyima dɔɔnwo ɛmbu menli ɛhye mɔ, bɛ nee bɛ ɛnli aleɛ, bɛndɔ bɛ debie yɛɛ bɛ nee bɛ ɛndu. Nɔhalɛ nu, ɛnee bɛ nuhua bie mɔ ka kɛ bɛnrɛdwazo menli ɛhye mɔ mɔɔ bɛnze bɛ nenya mɔ amaamuo ne la! Ɔbayɛ kɛ ɛnee koahweabanema dɔɔnwo ɛmbikye mgbanyima ɛhye mɔ yɛɛ bɛngulo kɛ bɛkɛbiza bɛ ɛkɛ ne moalɛ anzɛɛ adehilelɛ biala. Noko ɛnee Gyisɛse ɛnle zɔ.

8 Gyisɛse nee koahweabanema dule. Ɔ nee bɛ lile aleɛ, ɔyɛle bɛ ayile, ɔhilehilele bɛ na ɔmaanle bɛnyianle anyelazo. Nɔhalɛ nu, ɛnee Gyisɛse ze kɛ bɛ nuhua dɔɔnwo ɛnrɛzonle Gyihova. (Mateyu 7:13, 14) Noko ɔnyianle bɛ nuhua ko biala anwo adwenle kpalɛ na ɔnwunle bɛ kɛ bɛbahola bɛayɛ mɔɔ tenrɛ la. Nea ngakyile mɔɔ ɛnee wɔ Gyisɛse nee ɛsɔfo ne mɔ yɛɛ Falasiima atisesebɛma ne avinli la! Ɔyɛ azibɛnwo kɛ ɛsɔfoma nee Falasiima bɔbɔ bikyele Gyisɛse na bɛ nuhua bie mɔ yɛle nzenzaleɛ wɔ bɛ ɛbɛlabɔlɛ nu na bɛdoale ye la. (Gyima ne 6:7; 15:5) Sukoavolɛma nee menli mɔɔ lɛ tumi la bie mɔ noko nwunle kɛ Gyisɛse le awie mɔɔ bɛkola bɛbikye ye.​—Maake 10:17, 22.

9. Duzu ati a mraalɛ holale bikyele Gyisɛse a?

9 Mraalɛ noko holale bikyele Gyisɛse. Ɛnee anyiemgba mɔɔ ɛzonlenlɛ nu mgbanyima ne mɔ bɔ bɛ la maa bɛdi nyane. Ɛnee bɛngulo kɛ awie biala kilehile mraalɛ debie. Nɔhalɛ nu ɛnee mraalɛ ɛnlɛ nwolɛ adenle kɛ bɛkɛli daselɛ wɔ kɔɔto; bɛbule bɛ kɛ bɛ daselɛlilɛ ɛnle nɔhalɛ. Ɛnee kilehilevolɛma ne yɛ asɔne da Nyamenle ase kɛ bɛnle mraalɛ la! Noko mraalɛ annwu subane ɛtane ɛhye bie wɔ Gyisɛse anwo. Bɛ nuhua dɔɔnwo bikyele ye, na bɛdiele ye. Kɛ neazo la, Lazalɛse adiema raalɛ Mɛle dɛnlanle Awulae agyakɛ abo na ɔdiele ye ngilehilelɛ ne wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee Maata anye ɛbolo ɔlɛto aleɛ la. Gyisɛse hanvole Mɛle kɛ yekpa debie mɔɔ anwo hyia kpalɛ la.​—Luku 10:39-42.

10. Adenle boni azo a kɛzi Gyisɛse nee wuliravolɛma lile la maanle ɔyɛle ngakyile ɔvile ɛzonlenlɛ nu adekilevoma ne anwo ɛ?

10 Wuliravolɛma noko holale bikyele Gyisɛse, ɔnva nwo kɛ ɛnee ɛzonlenlɛ nu mgbanyima bu bɛ kɛ nvasoɛ ɛnle bɛ nwo zo la. Ɔlua kpɔkɛdelɛ nwo banebɔlɛ ti wɔ Mosisi Mɛla ne anu ɛnee bɛye kokobɛvolɛma bɛfi menli nu, noko ɛnee ɛhye ɛngile kɛ ɔwɔ kɛ bɛyɛ bɛ atisesebɛ. (Lɛvitikɔso, tile 13) Nzinlii relabaema ne lile mɛla kɛ kokobɛvolɛma le kɛ ebinli la. Ɛzonlenlɛ nu mgbanyima bie mɔ kpale kokobɛvolɛma awolɛ maanle bɛhɔle moamoa! Ɔbayɛ se kɛ menli mɔɔ bɛyɛle bɛ zɛhae la banyia akɛnrasesebɛ abikye kilehilevolɛ bie la, noko kokobɛvolɛma bikyele Gyisɛse. Bɛ nuhua ko hanle edwɛkɛ ɛhye mɔɔ kile kɛ ɔlɛ diedi la kɛ: “Awulae, saa ɛkulo a maa me nwo ɛde.” (Luku 5:12) Wɔ tile bieko anu, yɛbazuzu mualɛ mɔɔ Gyisɛse vale maanle ye la anwo. Noko yɛbahola yɛaha kɛ ɛhye le daselɛ kpole mɔɔ kile kɛ menli kola bikye Gyisɛse a.

11. Neazo boni a kile kɛ ɛnee menli mɔɔ ɛlɛdi nyane wɔ bɛ ɛtane nwo la kola bikye Gyisɛse a, na kɛmɔti a ɛhye anwo hyia ɛ?

11 Menli mɔɔ ɛnee ɛlɛdi nyane wɔ bɛ ɛtane nwo la noko bikyele Gyisɛse. Kɛ neazo la, suzu mekɛ mɔɔ Gyisɛse hɔle ɛkponledolɛ bie abo wɔ Falasiinli bie sua nu la anwo. Raalɛ bie mɔɔ ɛnee bɛze ye kɛ ɔbɔ ɛbɛlatane la rahotole Gyisɛse agyakɛ anu na ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔsu. Ɔvale ɔ nye monle ɔnrinzinle ɔ gyakɛ anwo, na ɔvale ɔ ti enrinli ɔkyikyile. Falasiinli ne mɔɔ dole ɛkponle ne la dendɛle tiale Gyisɛse wɔ ɛhye anwo, noko Gyisɛse zele raalɛ ne anwunvɔne, ɔhanvole ye kɛ yenlu ɔ nwo wɔ ye ɛtane nwo la na ɔmaanle ye anwosesebɛ kɛ Gyihova ɛva ye ɛtane ɛhyɛ ye. (Luku 7:36-50) Ɛnɛ a le mekɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ menli mɔɔ ɛlɛdi nyane wɔ bɛ ɛtane nwo la kola bikye menli mɔɔ bahola aboa bɛ bɛamaa bɛ nee Nyamenle avinli ayɛ kpalɛ a! Duzu a maanle menli holale bikyele Gyisɛse a?

Duzu A Maanle Menli Holale Bikyele Gyisɛse A?

12. Duzu ati a ɔnyɛ nwanwane kɛ ɛnee menli kola bikye Gyisɛse a?

12 Kakye kɛ Gyisɛse zukoale ye anwuma Selɛ ne mɔɔ ɔkulo ye la kpalɛ. (Dwɔn 14:9) Baebolo ne kakye yɛ kɛ Gyihova nee “yɛ nuhua ko biala avinli anwa.” (Gyima ne 17:27) Gyihova mɔɔ le ‘asɔneyɛlɛ Tievolɛ’ la wɔ ɛkɛ maa ye nɔhalɛ azonvolɛ nee awie biala mɔɔ fi ahonle nu kpondɛ ye na ɔsonle ye la. (Edwɛne 65:2) Suzu nwo nea​—Awie mɔɔ lɛ tumi kpole wɔ aleɛabo amuala la a eza le awie mɔɔ bɛkola bɛbikye ye kpalɛ a! Gyisɛse kulo menli kɛ ɔ Ze la. Wɔ adile mɔɔ doa zo la anu, yɛbazuzu Gyisɛse ɛlɔlɛ kpole ne anwo. Ɛnee menli kola bikye Gyisɛse ɔluakɛ bɛnwunle kɛ ɔkulo bɛ. Maa yɛzuzu Gyisɛse subane bie mɔ mɔɔ di ɛlɔlɛ ɛhye anwo daselɛ la anwo.

13. Kɛzi awovolɛ bahola azukoa Gyisɛse ɛ?

13 Menli nwunle kɛ Gyisɛse dwenle bɛ nwo. Gyisɛse lale subane ɛhye ali wɔ mekɛ bɔbɔ mɔɔ ɛnee ninyɛne dɔɔnwo gua ɔ nwo zo la. Kɛ mɔɔ yɛlimoa yɛnwu ye la, mekɛ mɔɔ awovolɛ ne mɔ vale bɛ mra rɛlɛle Gyisɛse la, ɔmaanle bɛbikyele ye, ɔnva nwo kɛ ɛnee ɔnlɛ alagye na ɔwɔ kɛ ɔyɛ ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ anwo hyia la. Nea neazo kɛnlɛma mɔɔ ɔyɛle ɔmaanle awovolɛ la! Ngakula ɛtetelɛ ɛnla aze wɔ ɛnɛ ewiade ɛhye anu. Noko ɔhyia kpalɛ kɛ ngakula nwu kɛ bɛkola bɛbikye bɛ awovolɛ. Saa ɛle awovolɛ a, ɛze ye wienyi kɛ ɔdwu mekɛ ne bie a ɛnlɛ alagye fee ɛmmaa ɛ ra. Noko, asoo ɛbahola wɔamaa ɛ ra ne anwu kɛ ɛbanyia mekɛ wɔadie ye ɔ? Saa ɛdi wɔ edwɛkɛ ne azo a, ɛ ra ne banwu nvasoɛ mɔɔ wɔ abotanezilɛ zo la. Eza noko ɔbanwu kɛ ɔkola ɔbikye wɔ mekɛ biala mɔɔ ɔlɛ ngyegyelɛ anzɛɛ ngyianlɛ bie la.

14-16. (a) Duzu ati a Gyisɛse yɛle nwanwane debie mɔɔ limoa la a, na kɛmɔti a nwolɛ hyia ɛ? (b) Duzu a nwanwane debie mɔɔ Gyisɛse yɛle ye wɔ Kana la maa yɛnwu ye wɔ ɔ nwo a, na kɛzi ɛhye le neazo maa awovolɛ ɛ?

14 Gyisɛse maanle menli nwunle kɛ bɛ ngyegyelɛ nwo hyia ye. Kɛ neazo la, suzu nwanwane debie mɔɔ Gyisɛse limoale yɛle la anwo nea. Ɔhɔle atɔfolɛlielɛ bo wɔ Kana, sua bie mɔɔ wɔ Galeli la azo. Anyiemgba edwɛkɛ bie zile​—nza ne wiele! Gyisɛse mame Mɛle hanle mɔɔ ɛzi la hilele ɔ ra ne. Duzu a Gyisɛse yɛle a? Ɔmaanle sonvolɛma ne sesale nzule guale mbuakɛ mgbole nsia anu. Mɔɔ bɛzale nzule ne bie bɛhɔmanle atɔfolɛlielɛ ne azo neavolɛ ne la, nea, ɛnee yehakyi nwanye kpalɛ! Asoo ɛhye le ngonyia bie ɔ? Kyɛkyɛ, ‘nzule ne ɛhakyi nwanye kpalɛ.’ (Dwɔn 2:1-11) Alesama ɛbɔ mɔdenle ɛvolɛ dɔɔnwo kɛ bɛmaa debie ko ahakyi debie fofolɛ. Wɔ ɛvoya dɔɔnwo mɔɔ ɛze ɛhɔ la anu, menli bie bɔle mɔdenle kɛ bɛkakyi sumi bayɛ ye nvutuke. Bɛangola ye yɛ ɛlɛ​—ɔnva nwo kɛ ninyɛne mɔɔ wɔ sumi nee nvutuke nu zɔho bɛ nwo la. a Na nzule nee nwanye noko ɛ? Ninyɛne nwiɔ pɛ a kabɔ nu yɛ nzule a. Noko ninyɛne mɔɔ kabɔ nu yɛ nwanye la le asɛɛ apenle, na nuhua dɔɔnwo le kpomgbondee! Duzu ati a Gyisɛse yɛle nwanwane debie zɛhae vale lile nwanye mɔɔ ɛwie wɔ atɔfolɛlielɛ bo, mɔɔ le ngyegyelɛ ekyi bie la anwo gyima a?

15 Ɛnee ɔle ngyegyelɛ kpole ɔmaa atɔfolɛ nrenyia ne nee raalɛ ne. Wɔ tete Yizilayɛ, ɛnee nyɛvolɛlielɛ le debie mɔɔ anwo hyia kpalɛ. Anrɛɛ nza ne mɔɔ wiele wɔ atɔfolɛlielɛ ne abo la bamaa atɔfolɛ nrenyia ne nee raalɛ ne abɔ anyiemgba kpole na anrɛɛ bɛ rɛle ɛnrɛvi ye ɛlɛ. Edwɛkɛ ne gyegyele bɛ na ɛnee ɔgyegye Gyisɛse noko. Ɔti ɔyɛle nwolɛ debie. Wɔnwu deɛmɔti ɛnee menli fa bɛ ngyegyelɛ toa Gyisɛse la ɔ?

Maa ɛ ra ɛnwu kɛ ɛdwenle ɔ nwo na ɔbahola yeabikye wɔ

16 Awovolɛ bahola azukoa debie bieko avi ɛhye anu. Saa ɛ ra bie ka ye ngyegyelɛ kile wɔ a, duzu a ɛbayɛ a? Bie a ɛbaha kɛ ye edwɛkɛ ne anwo ɛngyia kpalɛ biala. Bie a ɛbazele ye bɔbɔ. Saa ɛfa kakula ne ngyegyelɛ ne ɛtoto wɔ ɛdeɛ ne anwo a, ɛnee amgba ye ɛdeɛ ne ɛnle ngyegyelɛ fee. Noko kakye kɛ ɔnle ngyegyelɛ ekyi ɔmmaa kakula ne! Saa ɔhyia awie mɔɔ ɛkulo ye edwɛkɛ kpalɛ la a, asoo ɔnle kɛ ɛmaa ɔkyia ɛdawɔ noko ɔ? Saa ɛmaa ɛ ra ne nwu kɛ ye ngyegyelɛ nwo hyia wɔ a, ɛbayɛ awovolɛ mɔɔ ɔkola ɔbikye wɔ.

17. Neazo boni a Gyisɛse yɛle wɔ mɛlɛbɛnwoaze nwo a, na duzu ati a subane ɛhye ɛngile kɛ awie le bobonyia ɛ?

17 Kɛ mɔɔ yɛzuzule nwolɛ wɔ Tile 3 ne anu la, ɛnee Gyisɛse le bɛtɛɛ yɛɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze. (Mateyu 11:29) Mɛlɛbɛnwoaze le subane kɛnlɛma, ɔle daselɛ mɔɔ kile kɛ awie le bɛtɛɛ wɔ ahonle nu a. Ɔle Nyamenle sunsum nwuanzanwuanza ne ma ne foa na ɔ nee anwuma nrɛlɛbɛ a lua a. (Galeehyeama 5:22, 23; Gyemise 3:13) Mɔɔ bɛhanle Gyisɛse ɛya bɔbɔ la ɔhomole ɔ nwo zo. Ye mɛlɛbɛnwoaze ne ɛngile kɛ ɛnee ɔle bobonyia. Abɔlɔba ko hanle subane ɛhye anwo edwɛkɛ kɛ: “Mɛlɛbɛnwoaze le subane mɔɔ awie mɔɔ ɛnle bobonyia la a kola nyia a.” Nɔhalɛ nu, ɔnla aze kɛ yɛbahomo yɛ ɛya zo na yɛayɛ bɛtɛɛ wɔ mekɛ mɔɔ yɛ nee awie mɔ ɛlɛdi edwɛkɛ la. Noko Gyihova bayila yɛ mɔdenlebɔlɛ zo yeamaa yɛahola yɛazukoa Gyisɛse mɛlɛbɛnwoaze ne, na menli ahola abikye yɛ.

18. Neazo boni a maa yɛnwu kɛ ɛnee Gyisɛse lɛ ndelebɛbo a, na duzu ati a ɛnea a subane ɛhye bamaa menli abikye awie ɛ?

18 Ɛnee Gyisɛse lɛ ndelebɛbo. Mɔɔ Gyisɛse wɔ Taya la, raalɛ bie vale ɔ ra raalɛ mɔɔ “sunsum ɛtane ɛlɛgyegye” ye la rɛlɛle ye. Gyisɛse yɛle ninyɛne nsa vale hilele kɛ ɔngulo kɛ ɔyɛ mɔɔ raalɛ ne kpondɛ la. Mɔɔ limoa la, yeandɛne ye zo; mɔɔ tɔ zo nwiɔ, ɔhanle deɛmɔti ɔngulo kɛ ɔyɛ mɔɔ ɔlɛbiza la; mɔɔ tɔ zo nsa, ɔyɛle ndonwo ɔvale ɔhilele edwɛkɛ ne anu. Noko, asoo ɔyɛle kyengye ɔ? Asoo ɔmaanle raalɛ ne dele nganeɛ kɛ ɔ nee ye ɛlɛdwudwu ɔluakɛ ɔle sonlakpole ɔ? Kyɛkyɛ, ɛzulolɛ anga raalɛ ne. Yeambiza moalɛ ala, emomu ɔhɔle zo ɔzɛlɛle ɔnva nwo kɛ ɛnee Gyisɛse ɛngulo kɛ ɔboa ye la. Gyisɛse nwunle diedi kpole mɔɔ hanle raalɛ ne ɔmaanle ɔhɔle zo ɔzɛlɛle ye la na ɔyɛle ɔ ra raalɛ ne ayile. (Mateyu 15:22-28) Nɔhalɛ nu, kɛmɔ ɛnee Gyisɛse lɛ ndelebɛbo, ɔkulo kɛ ɔtie menli na ɔdie bɛ nzuzulɛ ɔto nu wɔ mekɛ mɔɔ fɛta la anu la ati, ɛnee menli kulo kɛ bɛbikye ye!

Asoo Menli Kola Bikye Wɔ Ɔ?

19. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanwu kɛ menli kola bikye yɛ ɛ?

19 Menli dwenle kɛ awie mɔ kola bikye bɛ. Kɛ neazo la, menli mɔɔ lɛ tumi la ta ka kɛ awie biala kola ba bɛ ɛkɛ, kile kɛ awie biala bahola aha ye edwɛkɛ ahile bɛ mekɛ biala. Noko akee, Baebolo ne ka kɛ: “Menli dɔɔnwo bɔ bɛ ɛlɔlɛ kpundii ne nolo, noko sonla mɔɔ di nɔhalɛ la, bɛnnyia ye!” (Mrɛlɛbulɛ 20:6) Ɔnyɛ se kɛ yɛbaha kɛ menli kola bikye yɛ, noko asoo ɔle nɔhalɛ kɛ yɛlɛsukoa Gyisɛse ɛlɔlɛ ne ɔ? Mualɛ ne ɛngyi kɛzi yɛnwu yɛ nwo la azo na emomu kɛzi awie mɔ nwu yɛ la azo. Pɔɔlo hanle kɛ: “Bɛmaa menli kɔsɔɔti ɛnwu kɛ bɛlɛ ndelebɛbo.” (Felepaema 4:5) Ɔwɔ kɛ yɛ nuhua ko biala biza ɔ nwo kɛ: ‘Kɛzi menli nwu me ɛ? Subane boni a melɛ a?’

Mgbanyima bɔ mɔdenle maa menli bikye bɛ

20. (a) Duzu ati a ɔhyia kɛ asafo nu mgbanyima maa awie mɔ kola bikye bɛ a? (b) Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛda ndelebɛbo ali wɔ mɔɔ yɛkpondɛ kɛ asafo nu mgbanyima yɛ maa yɛ la anwo a?

20 Asafo nu mgbanyima bɔ mɔdenle kɛ bɛbamaa awie mɔ abikye bɛ. Bɛbɔ mɔdenle bɛfa edwɛkɛ mɔɔ wɔ Ayezaya 32:1, 2 la bɛdi gyima: “Bɛ nuhua ko biala bayɛ kɛ ɛvealeka wɔ anwoma ɛdulɛ mekɛ nu, feabelɛ wɔ ahumudulɛ mekɛ nu, azudenle wɔ azɛlɛ mɔɔ nzule ɛnle zo la azo, yɛɛ bodane kpole bie alubo wɔ azɛlɛ resee zo.” Saa asafo nu kpanyinli bahola abɔ awie mɔ anwo bane, yeamaa bɛ anwosesebɛ, na yeaboa bɛ a, ɛnee ɔwɔ kɛ bɛkola bɛbikye ye. Ɛhye ɛyɛlɛ ɛnla aze, ɔluakɛ asafo nu mgbanyima yɛ gyima dɔɔnwo wɔ mekɛ ɛhye mɔɔ anu yɛ se la anu. Noko, asafo nu mgbanyima bɔ mɔdenle kɛ bɛnrɛyɛ bɛ nwo kɛ bɛnlɛ alagye bɛnnea Gyihova mboane ne. (1 Pita 5:2) Ɔwɔ kɛ asafo ne anu amra da ndelebɛbo ali wɔ mɔɔ bɛkpondɛ kɛ asafo nu mgbanyima yɛ maa bɛ la anwo, na bɛbɛlɛ bɛ nwo aze bɛ nee bɛ yɛ ko.​—Hibuluma 13:17.

21. Kɛ ɔkɛyɛ na awovolɛ amaa bɛ mra abikye bɛ ɛ, na duzu a yɛbazuzu nwo wɔ tile mɔɔ doa zo la anu a?

21 Ɔwɔ kɛ awovolɛ bɔ mɔdenle kɛ bɛbamaa bɛ mra ahola abikye bɛ dahuu. Ɛhye anwo hyia kpalɛ! Bɛkulo kɛ bɛ mra nwu kɛ bɛbahola baha mɔɔ gyegye bɛ la bɛahile bɛ. Ɔti, ɔwɔ kɛ Kilisiene awovolɛ yɛ bɛtɛɛ na bɛnyia ndelebɛbo, ɔnle kɛ bɛfa ɛya wɔ mekɛ mɔɔ bɛ mra kɛha ɛtane bie mɔɔ bɛyɛ anzɛɛ bɛnwu kɛ ɔhyia kɛ bɛkakyi adwenle bie mɔɔ ɛnle kpalɛ la. Mekɛ mɔɔ awovolɛ ɛlɛfa abotane atete bɛ mra la, ɔwɔ kɛ bɛmaa ngakula ne mɔ kola nee bɛ di adwelie dahuu. Nɔhalɛ nu, yɛ muala yɛkulo kɛ yɛmaa menli kola bikye yɛ kɛ mɔɔ Gyisɛse yɛle la. Wɔ tile ne mɔɔ doa zo la anu, yɛbazuzu Gyisɛse anwunvɔnezelɛ ne anwo​—subane titili mɔɔ maanle menli holale bikyele ye la.

a Ninyɛne mɔɔ bɔ nu yɛ sumi la nee nvutuke ɛdeɛ ne asɛɛ le ko. Abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvolɛma bie mɔ ɛhola ɛhakyi sumi ngyikyi ngyikyi bie mɔ nvutuke, noko ɛnee ye ɛyɛlɛ ɛnla aze na nwolɛ kakɛ ne zonle kpalɛ.