Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 7

‘Bɛzuzu Ahenle Mɔɔ Gyinlanle Kpundii La Anwo Boɛ’

‘Bɛzuzu Ahenle Mɔɔ Gyinlanle Kpundii La Anwo Boɛ’

1-3. (a) Nyane kpole boni a Gyisɛse dele wɔ Gɛtesɛmani tola ne anu a, na duzu ati ɔ? (b) Duzu a yɛbahola yɛaha ye wɔ Gyisɛse kpundiigyinlanlɛ neazo ne anwo a, na kpuya boni mɔ a yɛbahola yɛabiza a?

 NGYEGYELƐ ne anu yɛ se kpalɛ. Gyisɛse ɛtɛdile nyane wɔ ye adwenle nee ye nganeɛdelɛ nu zɛhae ɛlɛ. Ɔka ekyii ye azɛlɛ ye azo ɛbɛlabɔlɛ ne ba awieleɛ. Ɔ nee ye ɛzoanvolɛma ne ɛhɔ Gɛtesɛmani tola ne mɔɔ bɛze ɛkɛ ne kpalɛ la anu. Bɛta bɛyia ɛkɛ ne. Noko, nɔe ɛhye ɛdeɛ, ɔkulo kɛ ɔte ɔ nwo ekyii. Ɔgyakyile ye ɛzoanvolɛma ne ɛkɛ ɔhɔle tola ne akunlu lɔ, ɔhotole na ɔbɔle ɔ bo ɔyɛle asɔne. Ɔvale nyanelilɛ kpole ɔhɔle zo ɔyɛle asɔne ɛsesebɛ na ɔ nwo ɛhɛlɛnra yɛle kɛ “mogya hwinle guale aze.”​—Luku 22:39-44.

2 Duzu ati a Gyisɛse ɛlɛdi nyane zɛhae a? Nɔhalɛ nu, ɔze kɛ ɔnrɛhyɛ ɔbade nyane kpole kpalɛ, noko tɛ yemɔ a ɛlɛmaa yeali nyane a. Ɔlɛdwenle edwɛkɛ mɔɔ nwolɛ hyia kpalɛ la anwo. Ɔlɛdwenle ɔ Ze duma ne anwo kpalɛ yɛɛ ɔze kɛ alesama kenle bie gyi nɔhalɛ mɔɔ ɔbahɔ zo yeali la azo. Gyisɛse ze kɛ ɔhyia kɛ ɔgyinla kpundii. Saa yeanyɛ ye zɔ a, ɔbagua Gyihova duma ne anwo evinli. Noko Gyisɛse gyinlanle kpundii. Nzinlii mɔɔ ɔka ekyii ɔgu ye ɛnwomenle mɔɔ li awieleɛ la, Gyisɛse mɔɔ yɛle neazo kɛnlɛma wɔ azɛlɛ ye azo wɔ kpundiigyinlanlɛ nu la deanle nu wɔ konimlilɛ nu kɛ: “Yewie!”​—Dwɔn 19:30.

3 Baebolo ne ka kɛ ‘bɛzuzu Gyisɛse mɔɔ gyinlanle kpundii la anwo boɛ.’ (Hibuluma 12:3) Ɛhye maa yɛbiza kpuya bie mɔ mɔɔ nwolɛ hyia la: Sɔnea mɔɔ Gyisɛse gyinlanle ɔ nloa la bie mɔ a le boni? Duzu a boale ye maanle ɔgyinlanle kpundii a? Kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa ye neazo ne ɛ? Noko kolaa na yɛabua kpuya ɛhye mɔ la, bɛmaa yɛzuzu mɔɔ kpundiigyinlanlɛ kile la anwo.

Duzu A Le Kpundiigyinlanlɛ?

4, 5. (a) Duzu a “kpundiigyinlanlɛ” kile a? (b) Neazo boni a kile kɛ kpundiigyinlanlɛ ɛngile kɛ awie die tɛnlabelɛ ɛsesebɛ bie ado nu ala a?

4 Ɔyɛ a, ‘sɔnea ngakyile maa yɛ rɛle bɔ.’ (1 Pita 1:6) Saa yɛlɛyia sɔnea a, asoo ɔkile kɛ yɛlɛgyinla kpundii ɔ? Kyɛkyɛ. Mɔɔ fale kpundiigyinlanlɛ mɔɔ Baebolo kɛlɛvolɛma hanle nwolɛ edwɛkɛ la anwo la, abɔlɔba bie kile nu kɛ: “Kpundiigyinlanlɛ kile kɛ ɛfa anyelazo kpalɛ wɔagyinla tɛnlabelɛ bie anloa, na tɛ kɛ ɛngola nwolɛ ɛhwee yɛ la ati ɔ . . . Ɔle akɛnrasesebɛ mɔɔ maa awie gyinla ɔ gyakɛ azo wɔ ngyegyelɛ mekɛ nu la. Ɔle subane mɔɔ kola maa nyanelilɛ kakyi yɛ anyunlunyia ɔluakɛ ɔmaa awie nwu debie kpalɛ wɔ nyanelilɛ ne anzi.”

5 Yemɔti, kpundiigyinlanlɛ ɛngile ngyegyelɛ mɔɔ awie ɛngola ɛnyɛ nwolɛ ɛhwee mɔɔ ɔgyinla nu la ala. Wɔ Baebolo ne anu, kpundiigyinlanlɛ kile mɔdenlebɔlɛ, adwenle kpalɛ nee anyelazo wɔ ngyegyelɛ mekɛ nu. Suzu ndonwo ɛhye anwo: Mrenyia nwiɔ la efiade, noko asolo debie mɔɔ bɛ nuhua ko biala yɛle a. Ko le kodiawu na ɔ kunlu ɛndwo efiade ne mɔɔ ɔla la anwo. Ko ne noko le nɔhalɛ Kilisienenli mɔɔ ye nɔhalɛlilɛ ti a ɔla efiade ne a, na ɔfa adwenle kpalɛ ɔgyinla nu ɔluakɛ ɔze kɛ ye tɛnlabelɛ ne bamaa yeanyia adenle yeala ye diedi ali. Yɛnrɛhola yɛnrɛbu kodiawu ne kɛ ɔlɛgyinla kpundii, noko nɔhalɛ Kilisienenli ne ɛyɛ kpundiigyinlanlɛ nwo neazo kɛnlɛma.​—Gyemise 1:2-4.

6. Kɛzi yɛsukoa kpundiigyinlanlɛ ɛ?

6 Kpundiigyinlanlɛ nwo hyia amaa yɛanyia ngoane. (Mateyu 24:13) Noko, bɛanva zɛhae subane mɔɔ anwo hyia la bɛanwo yɛ. Ɔwɔ kɛ yɛsukoa kɛzi bɛgyinla kpundii la. Adenle boni azo? Wulomuma 5:3 ka kɛ: “Amaneɛnwunlɛ boa yɛ maa yɛgyinla kpundii.” Ɛhɛe, saa yɛbahola yɛagyinla kpundii a, ɔnle kɛ yɛfa ɛzulolɛ yɛnriandi yɛfi yɛ diedi nwo sɔnea kɔsɔɔti anwo. Emomu, ɔwɔ kɛ yɛgyinla nu. Saa yɛgyinla sɔnea ngyikyi nee mgbole mɔɔ yɛyia bɛ alehyenlɛ biala la anloa a, ɛnee yɛlɛsukoa kpundiigyinlanlɛ. Sɔnea biala mɔɔ yɛkɛgyinla nu la siezie yɛ maa mɔɔ doa ye la. Nɔhalɛ nu, yɛdayɛ mumua ne yɛnrɛhola yɛnrɛgyinla kpundii. Ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ nwo yɛto “anwosesebɛ ne mɔɔ Nyamenle fa maa la azo.” (1 Pita 4:11) Amaa yɛahola yɛagyinla kpundii la Gyihova ɛmaa yɛ moalɛ mɔɔ tɛla biala la​—ɔ Ra ne neazo ne. Maa yɛzuzu Gyisɛse kpundiigyinlanlɛ nwo kɛlɛtokɛ ne mɔɔ di munli la anwo.

Mɔɔ Gyisɛse Gyinlanle Ɔ Nloa La

7, 8. Duzu a Gyisɛse gyinlanle ɔ nloa wɔ mekɛ mɔɔ ye ngoane ɛlɛba awieleɛ wɔ azɛlɛ ye azo la ɛ?

7 Mɔɔ Gyisɛse ngoane ɛlɛba awieleɛ wɔ azɛlɛ ye azo la, ɔgyinlanle kpundii wɔ atisesebɛ nyɛleɛ dɔɔnwo anu. Saa ɛye nyane kpole mɔɔ ɔlile ye nɔe ne mɔɔ aleɛ kye a ɔbawu la ɛsie ahane a, suzu kɛzi ɔ rɛle bɔle na ɔbɔle anyiemgba la anwo nea. Ɔ gɔnwo kpalɛ yele ye maanle, bie mɔ noko kpole ye, ɛzonlenlɛ nu mgbanyima mɔɔ wɔ maanle ne anu la lile ye edwɛkɛ buale ye mgbɔvodɛne, bɛgolole ɔ nwo, bɛtotole nyɛlɛ ɔ nyunlu, na bɛbobɔle ye. Noko akee, ɔziele ɔ nwo dii ɔgyinlanle nu kpundii.​—Mateyu 26:46-49, 56, 59-68.

8 Ɔka ekyii Gyisɛse wu la, ɔdele nyane kpole. Bɛbilale ye empele, bɛbole ye kpalɛ “bɛmaanle ɔ nwo kpukekpukele na mogya dɔɔnwo dule ye.” Bɛhendanle ye baka zo bɛmaanle ɔvale “nyanelilɛ nee amaneɛnwunlɛ ɔwule ngyikyi ngyikyi.” Suzu nyane mɔɔ ɔdele wɔ mekɛ mɔɔ bɛvale pɛlɛko mgbole bɛbobɔle ɔ sa nee ɔ gyakɛ anu bɛbetanle baka ne azo la anwo nea. (Dwɔn 19:1, 16-18) Nea nyane kpole mɔɔ ɔdele wɔ mekɛ mɔɔ bɛmaanle baka ne zo na ye sonlabaka ɛlomboɛ ne henda pɛlɛko ne azo na ɔ nzi nganlɛ ne ɛlɛtwihwi baka ne la. Eza ɔdele nyane kpole wɔ ye adwenle nee ye nganeɛdelɛ nu kɛ mɔɔ bɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ tile ɛhye mɔlebɛbo la.

9. Duzu a yɛ “amaneɛnwunlɛbaka” mɔɔ yɛfa yɛadoa Gyisɛse la kile a?

9 Kɛ Kelaese ɛdoavolɛma la, duzu a ɔwɔ kɛ yɛgyinla nu kpundii a? Gyisɛse hanle kɛ: “Saa awie kulo kɛ ɔtoa me a . . . ɔva ye amaneɛnwunlɛ baka ne na ɔhɔ zo ɔdoa me.” (Mateyu 16:24) Bɛva “amaneɛnwunlɛbaka” bɛli gyima sɛkɛlɛneɛ adenle zo wɔ ɛke bɛva bɛhile amaneɛnwunlɛ, anyiemgba anzɛɛ ewule bɔbɔ. Kelaese anzi ɛlilɛ ɛnla aze. Yɛ Kilisiene ngyinlazo ne mɔ maa yɛyɛ ngakyile. Ewiade ɛhye kpɔ yɛ ɔluakɛ yɛnle ye afoa. (Dwɔn 15:18-20; 1 Pita 4:4) Noko, yɛkulo kɛ yɛfa yɛ amaneɛnwunlɛbaka ne​—yɛziezie yɛ nwo kɛ yɛbanwu amaneɛ na bɔbɔ yɛawu tɛla kɛ yɛbakpo Kelaese.​—2 Timote 3:12.

10-12. (a) Duzu ati a menli mɔɔ rale Gyisɛse anwo la yɛle sɔnea maanle ye ɛ? (b) Sɔnea mɔɔ Gyisɛse gyinlanle nu kpundii la bie mɔ a le boni?

10 Mekɛ mɔɔ Gyisɛse yɛ ye ɛzonlenlɛ gyima ne la, menli mɔɔ rale ɔ nwo la sinlidɔlɛ maanle ɔyiale sɔnea gyɛne. Kakye kɛ ɛnee ɔle “gyimayɛvo mɔɔ ɛbe” mɔɔ Gyihova vale ye lile gyima bɔle azɛlɛ ne nee ninyɛne mɔɔ wɔ azɛlɛ ye azo la kɔsɔɔti a. (Mrɛlɛbulɛ 8:22-31) Ɔti ɛnee Gyisɛse ze bodane mɔɔ Gyihova lɛ maa alesama la; ɛnee ɔwɔ kɛ bɛda Ye subane ne mɔ ali na bɛnyia kpɔkɛdelɛ kpalɛ na bɛ nye die. (Gyɛnɛsese 1:26-28) Mɔɔ Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la, ɔnwunle ngyegyelɛ mɔɔ ɛtane vale rale la kpalɛ​—ɛnee ɔle sonla, ɔdele nganeɛ mɔɔ menli te la bie. Nea kɛzi ɔyɛle ye nyane kɛ alesama sinlidɔlɛ ne ɛmmaa bɛndwu kɛzi ɛnee Adam nee Yive di munli la anwo la! Ɔti Gyisɛse yiale kpundiigyinlanlɛ nwo sɔnea. Asoo ɔbamaa ɔ rɛle abɔ, ɔ sa nu bado na yeabu alesama kɛ bɛnli munli la ati bɛnlɛ anyelazo biala ɔ? Maa yɛnlea.

11 Anzosesebɛ mɔɔ Dwuuma yɛle la maanle Gyisɛse lile nyane na ɔzunle. Asoo bɛ anyetele ne maanle ye mɔdenlebɔlɛ hanle aze anzɛɛ ɔgyakyile edwɛkɛ ne ɛhanlɛ ɔ? Kyɛkyɛ, “ɔhɔle zo ɔhilehilele alehyenlɛ biala wɔ ɛzonlenlɛsua ne anu.” (Luku 19:41-44, 47) ‘Ɔlile nyane kpalɛ’ wɔ Falasiima mɔɔ bɛ ahonle ɛsolo na bɛlɛnea ye saa ɔbayɛ nrenyia bie ayile wɔ Ɛnwomenlelielɛ kenle ne la anwo. Asoo ɔzulole dwazotiama ɛhye mɔ mɔɔ bu bɛ nwo tenlenema la ɔ? Kyɛkyɛ! Ɔgyinlanle kpundii na ɔyɛle nrenyia ne ayile​—wɔ ɛzonlenlɛsua ne anu!​—Maake 3:1-5.

12 Debie gyɛne gyegyele Gyisɛse​—ye ɛdoavolɛma mɔɔ bikye ye la sinlidɔlɛ. Kɛ mɔɔ yɛnwunle ye wɔ Tile 3 ne anu la, ɛnee bɛkulo dibilɛ. (Mateyu 20:20-24; Luku 9:46) Gyisɛse dule bɛ folɛ fane dɔɔnwo kɛ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze. (Mateyu 18:1-6; 20:25-28) Noko, bɛandie ye ɛkɛ ne ala. Nɔe ne mɔɔ aleɛ kye a ɔbawu mɔɔ bɛwɔ ɔ nwo ɛkɛ ne la, bɛzule “kpolera ɛsesebɛ” wɔ mɔɔ le kpole kpalɛ wɔ bɛ nu la anwo! (Luku 22:24) Asoo Gyisɛse maanle ɔ sa nu dole na ɔdele nganeɛ kɛ ɔyɛ bɛ ɛhwee a ɔnrɛyɛ boɛ ɔ? Kyɛkyɛ. Ɔhɔle zo ɔnyianle abotane, adwenle kpalɛ nee anyelazo yɛɛ ɔvale ye adwenle ɔziele bɛ subane mgbalɛ ne mɔ azo. Ɛnee ɔze kɛ wɔ bɛ ahonle nu bɛkulo Gyihova na bɛkulo kɛ bɛyɛ ye ɛhulolɛdeɛ.​—Luku 22:25-27.

Asoo yɛbamaa dwazotia ado yɛ sa nu, anzɛɛ yɛbabɔ mɔdenle yɛaha edwɛkɛ ne?

13. Sɔnea mɔɔ Gyisɛse gyinlanle ɔ nloa mɔɔ yɛbahola yɛayia la bie mɔ a le boni?

13 Bie a yɛbayia sɔnea mɔɔ le kɛ Gyisɛse ɛdeɛ ne la bie. Kɛ neazo la, bie a yɛbayia menli mɔɔ ɛndie yɛ anzɛɛ dwazo tia Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne bɔbɔ la wɔ daselɛlilɛ nu. Asoo yɛbamaa subane ɛtane ɛhye ado yɛ sa nu, anzɛɛ yɛbahɔ zo yɛava mɔdenlebɔlɛ yɛaha edwɛkɛ ne? (Taetɛse 2:14) Yɛ mediema Kilisienema sinlidɔlɛ bahola azɔ yɛ anlea. Ɛdendɛlɛ mgbane mgbane anzɛɛ awie nyɛleɛ bie mɔɔ yeandwenle nwo la bahola agyegye yɛ. (Mrɛlɛbulɛ 12:18) Asoo yɛbava yɛ adwenle yɛazie yɛ gɔnwo mɔ diedima sinlidɔlɛ zo kɛ asɛɛ bɛnrɛhakyi ɔ, anzɛɛ yɛbahɔ zo yɛanyia bɛ nwo abotane na yɛava yɛ adwenle yɛazie subane kpalɛ mɔɔ bɛlɛ la azo ɔ?​—Kɔlɔsaema 3:13.

Deɛmɔti Gyisɛse Gyinlanle Kpundii La

14. Ninyɛne nwiɔ boni a boale Gyisɛse maanle ɔgyinlanle kpundii a?

14 Duzu a boale Gyisɛse maanle ɔgyinlanle kpundii na ɔhɔle zo ɔlile nɔhalɛ ɔnva nwo kɛ bɛbɔle ye anyiemgba, ɔ rɛle bɔle na ɔnwunle amaneɛ la ɛ? Ninyɛne titili nwiɔ a boale Gyisɛse a. Mɔɔ limoa, ɔzɛlɛle “Nyamenle ne mɔɔ boa yɛ maa yɛgyinla kpundii” la moalɛ. (Wulomuma 15:5) Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, Gyisɛse nleanle ɔ nyunlu fɔɔnwo, ɔvale ye adwenle ɔziele mɔɔ kpundiigyinlanlɛ ne bamaa yeanyia la azo. Maa yɛzuzu ninyɛne ɛhye mɔ anwo ngoko.

15, 16. (a) Duzu a kile kɛ Gyisɛse anva ɔ nwo ando ye anwosesebɛ zo amaa yeagyinla kpundii a? (b) Anwodozo boni a ɛnee Gyisɛse lɛ wɔ ɔ Ze anu a, na duzu ati ɔ?

15 Ɛnee Gyisɛse le Nyamenle Ara mɔɔ ɔdi munli , noko yeanva ɔ nwo yeando ye anwosesebɛ zo amaa yeagyinla kpundii. Emomu, ɔzɛlɛle moalɛ ɔvile ye anwuma Selɛ ne ɛkɛ. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Ɔluale ɛnelɛ kpole nee ɛzunlɛ zo ɔvale ye modolɛ nee ye nzɛlɛlɛ ɔdole Ahenle mɔɔ kola die ye fi ewule nu la anyunlu.” (Hibuluma 5:7) Yɛ ye nzonlɛ kɛ Gyisɛse ‘anva’ ye nzɛlɛlɛ ando Nyamenle anyunlu ala, emomu eza ‘ɔbodole’ ye. “Modolɛ” kile nzɛlɛlɛ mɔɔ vi ahonle nu mɔɔ awie fa akpondɛ debie la​—ɛhɛe, ɔkpa kyɛlɛ ɔkpondɛle moalɛ. Gyisɛse ambodo Gyihova kokye ala ɔyɛle ye fane dɔɔnwo. Nɔhalɛ nu, wɔ Gɛtesɛmani tola ne anu, Gyisɛse vile ahonle nu yɛle asɔne fane dɔɔnwo.​—Mateyu 26:36-44.

16 Ɛnee Gyisɛse lɛ anwodozo kpole kɛ Gyihova babua ye modolɛ ne ɔluakɛ ɔze kɛ ɔ Ze le “asɔneyɛlɛ Tievolɛ.” (Edwɛne 65:2) Kolaa na belamunli Ralɛ ne ara azɛlɛ ye azo kɛ dasanli la, ɛnee yenwu kɛzi ɔ Ze bua ye nɔhalɛ azonvolɛ asɔneyɛlɛ la. Kɛ neazo la, mɔɔ Ralɛ ne wɔ anwuma la ɔnwunle kɛ Gyihova zoanle anwumabɔvolɛ bie wɔ ngapezonli Daneɛle ɛkɛ ɔvale ɔbuale ye asɔneyɛlɛ mɔɔ vi ahonle nu la​—ɔyɛle zɔ kolaa na Daneɛle ayɛ asɔne ne awie. (Daneɛle 9:20, 21) Ɛnee fane nyɛ a Selɛ ne ɛnrɛdie ɔ Ra kokye ne “ɛnelɛ kpole nee ɛzunlɛ” mɔɔ vi ahonle nu la ɛ? Gyihova diele ɔ Ra ne modolɛ na ɔzoanle anwumabɔvolɛ ɔmaanle ɔramanle ye anwosesebɛ amaa yeagyinla kpundii.​—Luku 22:43.

17. Amaa yɛagyinla kpundii la, duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛkpondɛ moalɛ yɛfi Nyamenle ɛkɛ a, na kɛzi yɛbayɛ ɛ?

17 Amaa yeagyinla kpundii la, ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛkpondɛ moalɛ yɛfi Nyamenle ne “mɔɔ maa [yɛ] tumi la” ɛkɛ. (Felepaema 4:13) Saa Nyamenle Ara ne mɔɔ di munli la nwunle kɛ ɔhyia kɛ ɔsɛlɛ Gyihova moalɛ a, ɛnee ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛyɛ zɔ! Kɛ mɔɔ Gyisɛse yɛle la, bie a ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛsɛlɛ Gyihova fane dɔɔnwo. (Mateyu 7:7) Yɛ nye ɛnla kɛ bɛbazoa anwumabɔvolɛ wɔ yɛ nwo ɛkɛ ɛdeɛ, noko yɛze ye wienyi kɛ: Yɛ Nyamenle ne mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la badie nɔhalɛ Kilisienema mɔɔ ‘kɔ zo bodo yɛ asɔne alehyenlɛ nee aledwolɛ la.’ (1 Timote 5:5) Ɔnva nwo sɔnea biala mɔɔ yɛbayia la​—saa kpɔkɛdelɛ nwo ngyegyelɛ o, kulovolɛ bie ewule o, anzɛɛ kpɔdekpɔdeyɛlɛ o​—Gyihova badie asɔne mɔɔ yɛyɛ yɛbiza nrɛlɛbɛ, akɛnrasesebɛ yɛɛ anwosesebɛ mɔɔ bamaa yɛagyinla kpundii la.​—2 Kɔlentema 4:7-11; Gyemise 1:5.

Gyihova babua ahonle nu mɔɔ yɛfi yɛyɛ asɔne kɛ ɔboa yɛ ɔmaa yɛgyinla kpundii la

18. Duzu bieko a boale Gyisɛse maanle ɔgyinlanle kpundii a?

18 Debie bieko mɔɔ boale Gyisɛse maanle ɔgyinlanle kpundii la a le kɛ, ɔvale ɔ nye ɔziele mɔɔ amaneɛnwunlɛ ne bamaa yeanyia la azo. Baebolo ne ka ye wɔ Gyisɛse anwo kɛ: “Ɔlua anyelielɛ ne mɔɔ bɛvale bɛziele ɔ nyunlu la ati, ɔgyinlanle ewule nloa wɔ amaneɛnwunlɛ baka zo.” (Hibuluma 12:2) Gyisɛse neazo ne maa yɛnwu kɛ anyelazo nee anyelielɛ nwo hyia amaa yeagyinla kpundii. Yɛbahola yɛaha ye sikalɛ kɛ: Anyelazo maa yɛnyia anyelielɛ, yɛɛ anyelielɛ maa yɛgyinla kpundii. (Wulomuma 15:13; Kɔlɔsaema 1:11) Ɛnee Gyisɛse lɛ anyelazo kɛnlɛma. Ɛnee ɔze kɛ ye nɔhalɛlilɛ ne baboa yeamaa ɔ Ze tumililɛ ne anwo ade na yealie alesama yeavi ɛtane nee ewule nu. Ɛnee Gyisɛse eza lɛ anyelazo kɛ ɔbayɛ Belemgbunli nee Ɛsɔfo Kpanyinli na yeava nyilalɛ dɔɔnwo yearɛlɛ alesama mɔɔ yɛ tieyɛ la. (Mateyu 20:28; Hibuluma 7:23-26) Kɛmɔ Gyisɛse vale ye adwenle ziele anyelazo ɛhye mɔ azo la ati, ɔnyianle anyelielɛ kpole, na anyelielɛ ɛhye boale ye maanle ɔgyinlanle kpundii.

19. Saa yɛ diedi ne ati yɛyia sɔnea a, kɛzi anyelazo, anyelielɛ nee kpundiigyinlanlɛ bahola aboa yɛ ɛ?

19 Kɛ mɔɔ Gyisɛse yɛle la, ɔwɔ kɛ yɛnyia anyelazo nee anyelielɛ amaa yeagyinla kpundii. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle kɛ, “Bɛli fɛlɛko wɔ anyelazo ne anu.” Akee ɔdoale zo kɛ: “Bɛgyinla kpundii wɔ anwongyelelɛ nu.” (Wulomuma 12:12) Asoo wɔ diedi ne ati ɛlɛyia ngyegyelɛ kpole bie ɔ? Ɛnee fa ɛ nye sie mɔɔ la ɛ nyunlu la azo. Mmamaa ɛ rɛle fi kɛ wɔ kpundiigyinlanlɛ ne bamaa baye Gyihova duma ne ayɛlɛ. Fa ɛ nye sie anyelazo kɛnlɛma mɔɔ Belemgbunlililɛ ne ba a ɛbanyia la azo. Pɛ ye nvoninli kɛ ɛwɔ Nyamenle ewiade fofolɛ ne anu na ɛlɛnyia nyilalɛ wɔ Paladaese. Saa ɛfa ɛ nye ɛto ninyɛne ngɛnlɛma mɔɔ Gyihova ɛbɔ nwolɛ ɛwɔkɛ le kɛ ye duma ne mɔɔ bɛbade nwo, amumuyɛma mɔɔ bɛbaye bɛ bɛavi azɛlɛ ne azo, anwodolɛ nee ewule mɔɔ bavi ɛkɛ ne la azo a ɔbamaa anyelielɛ ayi wɔ ahonle, na anyelielɛ ɛhye baboa wɔ yeamaa wɔagyinla kpundii wɔ sɔnea biala mɔɔ bado wɔ la anu. Saa yɛfa amaneɛ biala mɔɔ yɛbanwu ye wɔ ewiade ɛhye anu la yɛtoto mɔɔ Belemgbunlililɛ ne ba a yɛbanyia la anwo a ɔle “mekɛ ezinra nu debie yɛɛ ɔnyɛ ɛlomboɛ.”​—2 Kɔlentema 4:17.

“Bɛli Ɔ Gyakɛ Anzi Kpalɛ”

20, 21. Duzu a Gyihova kpondɛ kɛ yɛyɛ ye wɔ kpundiigyinlanlɛ nwo a, na duzu a ɔwɔ kɛ yɛbɔ kpɔkɛ kɛ yɛbayɛ a?

20 Ɛnee Gyisɛse ze kɛ kpundiigyinlanlɛ nwo hyia amaa yɛayɛ ye ɛdoavolɛma. (Dwɔn 15:20) Ɔhilele yɛ kɛzi bɛgyinla kpundii la, ɔluakɛ ɔze kɛ ye neazo ne baboa yɛ. (Dwɔn 16:33) Nɔhalɛ nu, Gyisɛse yɛle kpundiigyinlanlɛ nwo neazo mɔɔ di munli, noko yɛmɛ yɛnli munli. Duzu a Gyihova kpondɛ kɛ yɛyɛ a? Pita hilehilele nu kɛ: “Kelaese bɔbɔ nwunle amaneɛ maanle bɛ, na ɔgyakyile neazo ɔmaanle bɛ kɛ bɛli ɔ gyakɛ anzi kpalɛ.” (1 Pita 2:21) Gyisɛse luale adenle mɔɔ ɔvale zo ɔgyinlanle sɔnea nu la azo ɔyɛle “neazo” ɔmaanle yɛ kɛ yɛzukoa. a Yɛbahola yɛava kpundiigyinlanlɛ nwo neazo mɔɔ ɔyɛle la yɛatoto ‘bɛ gyakɛ abo zo’ nwo. Yɛnrɛhola yɛnrɛyɛ mɔɔ ɔyɛle la pɛpɛɛpɛ, noko yɛbahola yɛazukoa ye kpalɛ.

21 Ɔti bɛmaa yɛbɔ mɔdenle yɛzukoa Gyisɛse neazo ne kpalɛ. Bɛmaa yɛhakye kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛdi Gyisɛse agyakɛ anzi a kpalɛ a ɔbaziezie yɛ yeamaa yɛagyinla kpundii ‘yɛahɔ awieleɛ’​—ewiade ɛtane ɛhye awieleɛ anzɛɛ yɛ ngoane mekɛ awieleɛ. Yɛnze mɔɔ balimoa ara a, noko yɛze ɛhye: Gyihova badua yɛ kakɛ wɔ yɛ kpundiigyinlanlɛ ne anwo dahuu.​—Mateyu 24:13.

a Giliki edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ bɛhile ɔ bo “neazo” la kile “debie mɔɔ bɛhɛlɛ mɔɔ ɛnea zo wɔahɛlɛ bie la.” Ɛzoanvolɛ Pita mɔɔ hɛlɛle Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera ne bie la ala a vale edwɛkɛkpɔkɛ ɛhye lile gyima a, na ɔkile “‘debie mɔɔ bɛhɛlɛ’ ye wɔ kakula buluku nu kɛnlɛma mɔɔ ɔnea zo yeahɛlɛ bie pɛpɛɛpɛ la. “