Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 5

‘Nrɛlɛbɛ Anwonyia Ne Amuala’

‘Nrɛlɛbɛ Anwonyia Ne Amuala’

1-3. Tɛnlabelɛ boni anu a Gyisɛse maanle ye ɛdendɛlɛ ne wɔ ɛvolɛ 31 Y.M. nyenyesuo mekɛ ne a, na duzu ati a ɔzinle ye tievolɛma ne anwo a?

 ƐNEE ɔle nyenyesuo mekɛ wɔ ɛvolɛ 31 Y.M. Gyisɛse Kelaese wɔ ɛleka bie mɔɔ bikye Kapɛnayɛm, sua bie mɔɔ menli dɔɔnwo wɔ zo mɔɔ ɔwɔ Galeli Nyevile ne sɔlɔ adɔleɛ la. Ɛnee Gyisɛse angome ɛyɛ asɔne wɔ boka bie mɔɔ wɔ ɛkɛ la azo nɔe ne amuala. Mɔɔ aleɛ hyenle la, ɔvɛlɛle ye ɛdoavolɛma ne, ɔkpale bɛ nuhua 12 na ɔvɛlɛle bɛ ɛzoanvolɛma. Mekɛ zɔhane, menli dɔɔnwo​—mɔɔ bie mɔ vi moamoa la rale ɛleka mɔɔ Gyisɛse wɔ la na bɛboɔboale bɛ nloa wɔ azɛlɛ sɛsɛ bie azo wɔ boka ne azo. Bɛkulo kɛ bɛtie mɔɔ ɔbaha la na ɔyɛ bɛ ayile. Gyisɛse anye bɛ rɛle ando bɛ sa nu.​—Luku 6:12-19.

2 Gyisɛse hɔle menli dɔɔnwo ne anwo ɛkɛ na ɔyɛle bɛdabɛ mɔɔ bɛnde kpɔkɛ la ayile. Akee mɔɔ ɔyɛle bɛ ayile ɔwiele la, ɔdɛnlanle aze na ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔkilehile bɛ. a Edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle wɔ nyenyesuo mekɛ zɔhane anu la zinle ye tievolɛma ne anwo. Nɔhalɛ nu, ɛnee bɛtɛtele kɛ awie ɛlɛkilehile zɛhae ɛlɛ. Amaa bɛanwu kɛ ɔze kilehile kpalɛ la, yeanva amaamuo anzɛɛ Dwuuma ɛzonlenlɛ nu kilehilevolɛma edwɛkɛ yeangilehile. Emomu, ɔhanle Hibulu Ngɛlɛlera ne anu edwɛkɛ fane dɔɔnwo. Ɛnee ye edwɛkɛ ne anu la ɛkɛ, ɔle sikalɛ yɛɛ ɔ bo ɛdelɛ ɛnyɛ se. Mɔɔ ɔwiele la, ɔzinle menli dɔɔnwo ne anwo. Nɔhalɛ nu, ɛnee ɔyɛ azibɛnwo. Sonla mɔɔ ze nrɛlɛbɛ tɛla awie biala wɔ azɛlɛ ye azo la a ɛdendɛ ɛhile bɛ a!​—Mateyu 7:28, 29.

“Ye ngilehilelɛ ne zinle menli dɔɔnwo ne anwo”

3 Bɛhɛlɛ ɛdendɛlɛ ɛhye nee edwɛkɛ gyɛne mɔɔ Gyisɛse hanle nee ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ ɔyɛle la wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu. Ɔwɔ kɛ yɛneɛnlea mɔɔ Baebolo ne ka ye wɔ Gyisɛse anwo la anu, ɔluakɛ ye nuhua a ‘nrɛlɛbɛ anwonyia ne amuala’ wɔ a. (Kɔlɔsaema 2:3) Nienwu a ɔnyianle nrɛlɛbɛ ɛhye​—tumi mɔɔ maa bɛfa adwenle nee ndelebɛbo bɛdi gyima wɔ adenle kpalɛ zo la ɔvile a? Kɛzi ɔvale nrɛlɛbɛ ɔlile gyima ɛ, na kɛ ɔkɛyɛ na yɛahola yɛazukoa ye neazo ne ɛ?

“Nienwu A Nrenyia Ɛhye Nyianle Nrɛlɛbɛ Ɛhye” A?

4. Kpuya boni a menli mɔɔ diele Gyisɛse wɔ Nazalɛte la bizale a, na duzu ati ɔ?

4 Mekɛ mɔɔ Gyisɛse ɛlɛkpɔsa aha edwɛkɛ ne la, ɔhɔle Nazalɛte, ɛleka mɔɔ bɛtetele ye la na ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔkilehile wɔ nyianusua ne anu. Ɔzinle ye tievolɛma ne dɔɔnwo anwo na bɛbizale kɛ: ‘Nienwu a nrenyia ɛhye nyianle nrɛlɛbɛ ɛhye vile a?’ Ɛnee bɛze ye abusua ne​—ye awovolɛ nee ɔ mediema ne mɔ​—yɛɛ bɛze kɛ bɛnlɛ bie. (Mateyu 13:54-56; Maake 6:1-3) Ɛnee eza bɛze kɛ kapentanli ɛhye mɔɔ anloa ɛde la angɔ Dwuu kilehilevolɛma sukulu mgbole ne mɔ bie. (Dwɔn 7:15) Yemɔti mɔɔ bɛbizale la ɛnee ye adenle zo ɔ.

5. Gyisɛse hilele kɛ ye nrɛlɛbɛ ne vi ni?

5 Tɛ kɛ Gyisɛse di munli la ati a ɛnee ɔze nrɛlɛbɛ kpole zɛhae a. Nzinlii mɔɔ ɛnee Gyisɛse ɛlɛkilehile wɔ ɛzonlenlɛsua ne anu wɔ ye ɛzonlenlɛ gyima ne mekɛ mɔɔ li awieleɛ anu la, ɔhilele kɛ ye nrɛlɛbɛ ne vi anwuma. Ɔhanle kɛ: “Mɔɔ mekilehile la ɛnle me ɛdeɛ, emomu ɔle mɔɔ zoanle me la ɛdeɛ.” (Dwɔn 7:16) Ɛhɛe, Gyisɛse nyianle ye nrɛlɛbɛ ne vile Selɛ ne mɔɔ zoanle ye la ɛkɛ. (Dwɔn 12:49) Noko, kɛ ɔyɛle mɔɔ Gyisɛse nyianle nrɛlɛbɛ vile Gyihova ɛkɛ a?

6, 7. Ndenle boni mɔ azo a Gyisɛse luale nyianle nrɛlɛbɛ vile ɔ Ze ɛkɛ a?

6 Gyihova sunsum nwuanzanwuanza ne nyianle Gyisɛse ahonle nee ye adwenle zo tumi. Ayezaya hanle Gyisɛse mɔɔ le Mɛzaya ne la anwo edwɛkɛ dole ɛkɛ ne kɛ: “Gyihova sunsum ne bara ɔ nwo zo, nrɛlɛbɛ nee ndelebɛbo sunsum, folɛdulɛ nee anwosesebɛ sunsum, adwenle nee Gyihova ɛzulolɛ sunsum.” (Ayezaya 11:2) Kɛmɔ ɛnee Gyihova sunsum wɔ Gyisɛse anwo zo na ɔboale ye ɔmaanle ɔdwenlenle na ɔzile kpɔkɛ la ati, asoo ɔsi yɛ nwo kɛ ɛnee nrɛlɛbɛ kpole wɔ ye edwɛkɛ nu la ɔ?

7 Gyisɛse eza nyianle nrɛlɛbɛ vile ɔ Ze ɛkɛ wɔ adenle mɔɔ hyia la azo. Kɛ mɔɔ yɛnwunle ye wɔ Tile 2 ne anu la, wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo mɔɔ Gyisɛse vale dɛnlanle anwuma kolaa na yeara azɛlɛ ye azo la anu, ɔnyianle adenle ɔzukoale adwenle mɔɔ ɔ Ze lɛ ye wɔ ninyɛne nwo la. Yɛnrɛhola yɛnrɛva yɛ adwenle yɛnrɛbu nrɛlɛbɛ kpole mɔɔ Ralɛ ne nyianle ye wɔ ɔ Ze ɛkɛ, wɔ mekɛ mɔɔ ɔ nee ye yɛle gyima kɛ “gyimayɛvo mɔɔ ɛbe” na bɛbɔle ninyɛne kɔsɔɔti mɔɔ ɛha la. Ndelebɛbo kpalɛ bie ati a kolaa na Ralɛ ne ara azɛlɛ ye azo la bɛvɛlɛle ye nrɛlɛbɛ la. (Mrɛlɛbulɛ 8:22-31; Kɔlɔsaema 1:15, 16) Gyisɛse vale nrɛlɛbɛ mɔɔ ɔnyianle ye wɔ ɔ Ze anwo lɔ wɔ anwuma la lile gyima wɔ ye ɛzonlenlɛ gyima ne kɔsɔɔti anu. b (Dwɔn 8:26, 28, 38) Ɛhye ati, ɔnle kɛ yɛmaa adwenle nee ndelebɛbo kpole mɔɔ Gyisɛse vale lile gyima anzɛɛ kpɔkɛ kpalɛ mɔɔ ɔzile wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu la si yɛ nwo fee.

8. Kɛ Gyisɛse ɛdoavolɛma la, kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia nrɛlɛbɛ ɛ?

8 Kɛ Gyisɛse ɛdoavolɛma la, ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛkpondɛ nrɛlɛbɛ yɛfi Gyihova ɛkɛ. (Mrɛlɛbulɛ 2:6) Nɔhalɛ nu, Gyihova ɛnlua nwanwane adenle zo ɛmmaa yɛnnwu nrɛlɛbɛ. Noko akee, ɔtie ahonle nu mɔɔ yɛfi yɛsɛlɛ nrɛlɛbɛ mɔɔ yɛhyia nwo amaa yɛahola yɛali ngyegyelɛ mɔɔ yɛkɔ nu wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu anwo gyima la. (Gyemise 1:5) Ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kpalɛ na yɛahola yɛanyia nrɛlɛbɛ ɛhye. Ɔhyia kɛ yɛkɔ zo yɛkpondɛ ye kɛ “anwonyia mɔɔ vea la.” (Mrɛlɛbulɛ 2:1-6) Ɛhɛe, ɔwɔ kɛ yɛkɔ zo yɛneɛnlea Nyamenle Edwɛkɛ ne anu kpalɛ, ɛleka mɔɔ ye nrɛlɛbɛ ne vea la na yɛfa mɔɔ yɛsukoa la yɛbɔ yɛ ɛbɛla. Gyihova Ara ne neazo ne bahola aboa yɛ titili yeamaa yɛazukoa nrɛlɛbɛ. Maa yɛzuzu ninyɛne bie mɔ mɔɔ Gyisɛse vale nrɛlɛbɛ lile gyima wɔ nu la anwo na yɛzukoa ye.

Edwɛkɛ Mɔɔ Nrɛlɛbɛ Wɔ Nu

Yɛnwu Nyamenle nrɛlɛbɛ ne wɔ Baebolo ne anu

9. Duzu ati a ɛnee nrɛlɛbɛ wɔ Gyisɛse ngilehilelɛ nu a?

9 Menli dɔɔnwo hɔle Gyisɛse ɛkɛ ne hɔdiele ye. (Maake 6:31-34; Luku 5:1-3) Na ɔnyɛ azibɛnwo ɔluakɛ ɛnee nrɛlɛbɛ kpole wɔ Gyisɛse edwɛkɛ nu! Ye ngilehilelɛ ne maanle ɔlale ali kɛ ɔze Nyamenle Edwɛkɛ ne kpalɛ yɛɛ ɔte menli edwɛkɛ bo. Menli kɔsɔɔti anye die ye ngilehilelɛ ne anwo yɛɛ nvasoɛ wɔ zo mekɛ biala. Suzu nrɛlɛbɛ edwɛkɛ mɔɔ Gyisɛse mɔɔ le “Nwanwane Folɛtuvolɛ” la hanle la bie mɔ anwo nea.​—Ayezaya 9:6.

10. Subane kpalɛ boni mɔ a Gyisɛse hanle kɛ yɛnyia a, na duzu ati ɔ?

10 Boka Zo Ɛdendɛlɛ ne mɔɔ yɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ tile ɛhye mɔlebɛbo la a le Gyisɛse ngilehilelɛ mɔɔ wale mɔɔ bɛhɛlɛ mɔɔ awie edwɛkɛ ɛnle nu a. Wɔ ɛdendɛlɛ ɛhye anu, Gyisɛse anga kɛ yɛdendɛ kɛnlɛma na yɛbɔ ɛbɛla kpalɛ ala. Ye folɛdulɛ ne fale ninyɛne dɔɔnwo anwo. Kɛmɔ Gyisɛse ze kɛ sonla nzuzulɛ nee ye nganeɛdelɛ ka ye nyɛleɛ nee ye ɛdendɛlɛ la ati, ɔhanle kɛ yɛnyia subane kpalɛ. Subane ɛhye mɔ bie a le mɛlɛbɛnwoaze, tenleneyɛlɛ, anwunvɔnezelɛ, anzodwolɛ nee ɛlɔlɛ. (Mateyu 5:5-9, 43-48) Saa yɛnyia subane ɛhye mɔ a, ɔbamaa yɛ ɛdendɛlɛ nee yɛ ɛbɛlabɔlɛ nwo ade na yeazɔ Gyihova anye, eza ɔbamaa yɛ nee yɛ gɔnwo mɔ avinli ayɛ kɛnlɛma.​—Mateyu 5:16.

11. Kɛzi Gyisɛse hilele ɛleka mɔɔ subane ɛtane bɔ ɔ bo la ɛ?

11 Mekɛ mɔɔ Gyisɛse ɛlɛtu ɛtaneyɛlɛ nwo folɛ la, ɔhilele mɔɔ maa menli yɛ ɛtane la. Yeanga kɛ yɛhwe yɛ nwo yɛvi basabasayɛlɛ nwo ala. Emomu, ɔbɔle yɛ kɔkɔ kɛ yɛmmafa ɛya yɛsie yɛ ahonle nu. (Mateyu 5:21, 22; 1 Dwɔn 3:15) Yeanga kɛ agyalɛzɛkyelɛ ɛnle kpalɛ ala. Emomu, ɔbɔle yɛ kɔkɔ kɛ atiakunluwɔzo ɛtane bɔ ɔ bo wɔ ahonle ne anu na ɔmaa menli sɛkye agyalɛ. Ɔdule yɛ folɛ kɛ yɛmmafa yɛ nye yɛnea ninyɛne mɔɔ maa yɛnyia atiakunluwɔzo ɛtane la. (Mateyu 5:27-30) Gyisɛse hilele menli kɛ bɛnlea ninyɛne mɔɔ bɛdwenle nwolɛ la boɛ, na tɛ mɔɔ bɛyɛ la angome. Ɔhanle subane nee atiakunluwɔzo mɔɔ maa bɛyɛ ɛtane la anwo edwɛkɛ.​—Edwɛne 7:14.

12. Kɛzi Gyisɛse ɛdoavolɛma bu ye folɛdulɛ ne ɛ, na duzu ati ɔ?

12 Nea kɛzi nrɛlɛbɛ wɔ Gyisɛse edwɛkɛ nu a! Ɔnyɛ nwanwane kɛ “ye ngilehilelɛ ne zinle menli dɔɔnwo ne anwo” la. (Mateyu 7:28) Kɛmɔ yɛle ye ɛdoavolɛma la ati, yɛfa ye folɛdulɛ ne mɔɔ nrɛlɛbɛ wɔ nu la yɛbɔ yɛ ɛbɛla. Yɛbɔ mɔdenle yɛnyia subane mgbalɛ mɔɔ ɔhanle nwolɛ edwɛkɛ, mɔɔ bie a le anwunvɔnezelɛ, anzodwolɛ nee ɛlɔlɛ la na yɛze kɛ saa yɛyɛ zɔ a yɛ subane bamaa Gyihova anye alie. Eza yɛbɔ mɔdenle yɛye subane nee atiakunluwɔzo ɛtane mɔɔ ɔbɔle yɛ kɔkɔ wɔ nwo mɔɔ bie a le ɛyavalɛ nee adwɔmane ɛbɛla la yɛfi yɛ ahonle nu, ɔluakɛ yɛze kɛ saa yɛyɛ zɔ a ɔbaboa yɛ amaa yɛambɔ ɛbɛlatane.​—Gyemise 1:14, 15.

Ɔvale Nrɛlɛbɛ Ɔbɔle Ye Ɛbɛla

13, 14. Duzu a kile kɛ Gyisɛse zile kpɔkɛ kpalɛ wɔ mɔɔ ɔbayɛ ye wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu la anwo a?

13 Gyisɛse luale ye ɛdendɛlɛ nee ye nyɛleɛ zo hilele kɛ ɔze nrɛlɛbɛ. Kɛzi ɔbɔle ye ɛbɛla la amuala​—ye kpɔkɛzilɛ, kɛzi ɔbule ɔ nwo nee kɛzi ɔ nee awie mɔ lile la kile kɛ ɔze nrɛlɛbɛ kpalɛ. Suzu neazo bie mɔ mɔɔ kile kɛ Gyisɛse vale “nrɛlɛbɛ kpalɛ nee adwenlenubukelɛ” bɔle ye ɛbɛla la anwo nea.​—Mrɛlɛbulɛ 3:21.

14 Sonla mɔɔ ze nrɛlɛbɛ la si kpɔkɛ kpalɛ. Gyisɛse zile kpɔkɛ kpalɛ wɔ kɛzi ɔbabɔ ye ɛbɛla la anwo. Asoo ɛbahola wɔava wɔ adwenle wɔabu ninyɛne mɔɔ anrɛɛ ɔbahola yeayɛ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la ɔ? Sua kɛnlɛma mɔɔ anrɛɛ ɔbazi, gyima kpole anzɛɛ duma mɔɔ anrɛɛ ɔbalie. Ɛnee Gyisɛse ze kɛ ɛbɛlabɔlɛ mɔɔ gyi ninyɛne ɛhye mɔ azo la “le mgbane, ɔle kɛ ɛdoa anwoma” la. (Nolobɔvo 4:4; 5:10) Ɛbɛlabɔlɛ zɛhae maa sonla yɛ koasea, ɔmmaa ɔnnwu nrɛlɛbɛ. Gyisɛse maanle ye ɛbɛlabɔlɛ yɛle sikalɛ. Yeangulo kɛ ɔbakpondɛ ezukoa anzɛɛ nwonane afoa nu ninyɛne dɔɔnwo. (Mateyu 8:20) Kɛ mɔɔ ɔhilehilele la, ɔvale ɔ nye ɔziele debie ko ala azo​—Nyamenle ɛhulolɛdeɛyɛlɛ. (Mateyu 6:22) Gyisɛse vale Belemgbunlililɛ ne limoale ye ɛbɛlabɔlɛ nu na ɔvale ye mekɛ nee ye anwosesebɛ ɔlile ɔ nzi, ɔluakɛ nvasoɛ wɔ zo tɛla nwonane afoa nu ninyɛne. (Mateyu 6:19-21) Ɔti ɔyɛle neazo kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛsukoa a.

15. Duzu a Gyisɛse ɛdoavolɛma yɛ a ɔbahile kɛ bɛva Belemgbunlililɛ ne bɛzie bɛ nye zo a, na duzu ati a nrɛlɛbɛ wɔ nu a?

15 Ɛnɛ, Gyisɛse ɛdoavolɛma ze kɛ nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ bɛbava Belemgbunlililɛ ne balimoa. Yemɔti bɛndwe kakɛ bɛmmaa bɛ nwo yɛɛ bɛnli nwonane afoa nu ninyɛne dɔɔnwo ɛkpondɛlɛ mɔɔ sɛkye mekɛ nee anwosesebɛ la anzi. (1 Timote 6:9, 10) Bɛ nuhua dɔɔnwo ɛmaa bɛ ɛbɛlabɔlɛ ɛyɛ sikalɛ amaa bɛanyia mekɛ dɔɔnwo bɛava bayɛ ɛzonlenlɛ gyima ne, bie bɔbɔ a bɛyɛ dahuu adekpakyelɛ gyima ne bie. Ɛbɛlabɔlɛ kpalɛ biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ tɛla ɛhye a, ɔluakɛ yɛfa Belemgbunlililɛ ne yɛdimoa a ɔmaa yɛ nye die na yɛ kunlu dwo yɛ nwo.​—Mateyu 6:33.

16, 17. (a) Kɛzi Gyisɛse hilele kɛ ɔnrɛhola ɔnrɛyɛ ninyɛne bie mɔ ɛ? (b) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛnrɛhola yɛnrɛyɛ ninyɛne bie mɔ ɛ?

16 Baebolo ne ka kɛ awie mɔɔ ze nrɛlɛbɛ la le bɛlɛvo yɛɛ ɔze mɔɔ ɔngola ɔnyɛ la. (Mrɛlɛbulɛ 11:2) Ɛnee Gyisɛse ze kɛ ɔnrɛhola ɔnrɛyɛ ninyɛne bie mɔ. Ɛnee ɔze kɛ ɔnrɛhola ɔnrɛmaa awie biala mɔɔ badie ye la ɛnrɛyɛ ye ɛdoavolɛ. (Mateyu 10:32-39) Ɛnee eza ɔze kɛ menli ekyi bie ala a ɔbahola yeali bɛ daselɛ a. Ɔti, ɔvale ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne ɔwulale ye ɛdoavolɛma asa anu ɔvale ɔhilele kɛ ɔze nrɛlɛbɛ. (Mateyu 28:18-20) Ɔliele ɔdole nu kɛ ye ɛdoavolɛma bayɛ “gyima mgbole mɔɔ tɛla” mɔɔ ɔyɛle la bɔbɔ, ɔluakɛ bɛbali menli dɔɔnwo daselɛ yɛɛ bɛbayɛ gyima ne bahyɛ. (Dwɔn 14:12) Gyisɛse eza nwunle kɛ ɔhyia moalɛ. Ɔliele moalɛ mɔɔ anwumabɔvolɛ ne mɔ vale maanle ye wɔ fienemgbole ne anu nee anwosesebɛmaanlɛ mɔɔ anwumabɔvolɛ bie vale maanle ye wɔ Gɛtesɛmani la ɔdole nu. Mekɛ mɔɔ Nyamenle Ara ne anwo hyelele ye kpole la ɔzunle ɔkpondɛle moalɛ.​—Mateyu 4:11; Luku 22:43; Hibuluma 5:7.

17 Ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛyɛ bɛlɛvo na yɛnwu ye kɛ tɛ debie biala a yɛbahola yɛayɛ a. Yɛkulo kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛfi yɛ ahonle nu yɛyɛ edwɛkɛhanlɛ nee ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne anyebolo zo. (Luku 13:24; Kɔlɔsaema 3:23) Noko, ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ Gyihova ɛnva yɛ ɛntoto awie mɔ anwo, na ɔnle kɛ yɛdayɛ noko yɛyɛ zɔ. (Galeehyeama 6:4) Nrɛlɛbɛ baboa yɛ yeamaa yɛanlea yɛ tɛnlabelɛ ne anwo yɛava bodane mɔɔ yɛbadwu nwo la yɛazie yɛ nye zo. Eza nrɛlɛbɛ baboa mgbanyima mɔɔ bɛlɛ ɛzonlelilɛ la yeamaa bɛalie bɛado nu kɛ bɛnrɛhola bɛnrɛyɛ ninyɛne kɔsɔɔti, na ɔyɛ a bɛbahyia moalɛ. Mɛlɛbɛnwoaze baboa menli zɛhae mɔ yeamaa bɛalie moalɛ bɛado nu na bɛanwu kɛ Gyihova bahola alua bɛ gɔnwo mɔ diedima anwo zo ‘akyekye bɛ rɛle kpole kpalɛ.’​—Kɔlɔsaema 4:11.

18, 19. (a) Duzu a kile kɛ Gyisɛse lɛ ndelebɛbo wɔ kɛzi ɔ nee ye ɛdoavolɛma lile la anu a? (b) Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛnyia ndelebɛbo wɔ kɛzi yɛ nee yɛ awie mɔ di la anu a, na kɛzi yɛbayɛ ɛhye ɛ?

18 Yɛkenga ye wɔ Gyemise 3:17 kɛ: “Nrɛlɛbɛ ne mɔɔ vi anwuma lɔ la ɛdeɛ . . . ɔlɛ ndelebɛbo.” Ɛnee Gyisɛse lɛ ndelebɛbo na ɔ nee ye ɛdoavolɛma lile ye kɛnlɛma. Ɛnee ɔze kɛ bɛfo noko ɔvale ye adwenle ɔziele ninyɛne mgbalɛ mɔɔ bɛkola bɛyɛ la azo. (Dwɔn 1:47) Ɛnee ɔze kɛ bɛbakpo ye wɔ nɔe ne mɔɔ bɛbahye ye la, noko ye adwenle nu anyɛ ye kesee wɔ bɛ nɔhalɛlilɛ ne anwo. (Mateyu 26:31-35; Luku 22:28-30) Pita hanle ye fane nsa bɔbɔ kɛ ɔnze Gyisɛse. Noko akee, Gyisɛse zɛlɛle maanle Pita na ɔnyianle anwodozo kɛ ɔbali nɔhalɛ. (Luku 22:31-34) Nɔe ne mɔɔ aleɛ kye a Gyisɛse bawu la, yeanga nvonleɛ mɔɔ ɛdoavolɛma ne yɛle la anwo edwɛkɛ wɔ asɔne mɔɔ ɔyɛle ɔhilele ɔ Ze la anu. Emomu, ɔhanle ninyɛne mgbalɛ mɔɔ bɛyɛle la anwo edwɛkɛ kɛ: “Bɛli wɔ edwɛkɛ zo.” (Dwɔn 17:6) Ɔnva nwo kɛ bɛnli munli la, ɔvale Belemgbunlililɛ edwɛkɛhanlɛ nee ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne ɔwulale bɛ sa nu. (Mateyu 28:19, 20) Anwodozo nee diedi mɔɔ ɔnyianle wɔ bɛ nu la maanle bɛ anwosesebɛ maanle bɛyɛle gyima mɔɔ ɔhanle kɛ bɛyɛ la.

19 Ɔwɔ kɛ Gyisɛse ɛdoavolɛma sukoa ye neazo ɛhye mɔɔ ɔyɛle la. Saa Nyamenle Ara ne nyianle abotane na ɔ nee ye ɛdoavolɛma mɔɔ ɛnli munli la lile ye kɛnlɛma a, ɛnee ɔwɔ kɛ yɛdayɛ mɔɔ yɛle ɛtanevolɛma la noko nyia abotane maa yɛ gɔnwo mɔ! (Felepaema 4:5) Kɛ anrɛɛ yɛbava yɛ adwenle yɛazie yɛ gɔnwo mɔ diedima sinlidɔlɛ zo la, ɔle kpalɛ kɛ yɛbava yɛ adwenle yɛazie ninyɛne mgbalɛ mɔɔ bɛyɛ la azo. Ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ Gyihova a ɛhwe bɛ a. (Dwɔn 6:44) Ɔnwu debie kpalɛ wɔ bɛ nwo, na zɔhane a ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛyɛ a. Adwenle kpalɛ baboa yɛ yeamaa ‘yɛabu yɛ nye yɛagua nvonleɛ zo’ na yɛakpondɛ ndenle mɔɔ yɛbalua zo yɛahanvo awie mɔ la. (Mrɛlɛbulɛ 19:11) Saa yɛnyia anwodozo wɔ yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ anu a, yɛboa bɛ yɛmaa bɛyɛ mɔɔ bɛbahola la wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu na bɛ nye die.​—1 Tɛsalonaekama 5:11.

20. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ ye wɔ nrɛlɛbɛ edwɛkɛ mɔɔ wɔ Edwɛkpa ne anu la anwo a, na duzu ati ɔ?

20 Gyisɛse ɛbɛlabɔlɛ nee ye ɛzonlenlɛ gyima ne anwo edwɛkɛ mɔɔ wɔ Edwɛkpa ne anu la sonle bolɛ kpalɛ! Duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ ye wɔ ahyɛlɛdeɛ kɛnlɛma ɛhye anwo a? Gyisɛse maanle Boka Zo Ɛdendɛlɛ ne wiele la, ɔhanle ɔhilele menli ne kɛ edwɛkɛ ne mɔɔ bɛde la bɛli zo. (Mateyu 7:24-27) Saa yɛfa Gyisɛse edwɛkɛ ne yɛbɔ yɛ ɛbɛla na yɛmaa ɔka ninyɛne mɔɔ yɛdwenle nwo la a ɔbaboa yɛ yeamaa yɛ nye alie wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu ɛnɛ na yɛalua adenle ne mɔɔ kɔ dahuu ngoane nu la azo. (Mateyu 7:13, 14) Nɔhalɛ nu, ɛhye le debie mɔɔ nrɛlɛbɛ wɔ nu mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ a!

a Bɛfɛlɛ ɛdendɛlɛ ne mɔɔ Gyisɛse maanle ye kenle zɔhane la Boka Zo Ɛdendɛlɛ ne. Kɛlɛtokɛ mɔɔ wɔ Mateyu 5:3–7:27 la le ngyehyɛnu 107, na ɔbayɛ kɛ ɔvale mitini kɛyɛ 20 a ɔmaanle a.

b Ɔda ali kɛ, mekɛ mɔɔ “anwuma bukele” wɔ Gyisɛse ɛzɔnenlɛ ne anu la, ɔhakyele mɔɔ ɔyɛle ye wɔ anwuma kolaa na yeara azɛlɛ ye azo la.​—Mateyu 3:13-17.