TILE 14
“Yɛyɛ Adwenle Ko Yɛbɔ Kpɔkɛ”
Kɛzi neazo eku ne zile kpɔkɛ bie nee koyɛlɛ mɔɔ ɔvale ɔrale asafo ne mɔ anu la
Ɔgyi Gyima ne 15:13-35 azo
1, 2. (a) Kpuya mɔɔ yɛ se la boni mɔ a ɛnee ɔwɔ kɛ alimoa Kilisiene asafo neazo eku ne bua a? (b) Duzu a boale mediema ne mɔ maanle bɛzile kpɔkɛ kpalɛ a?
ƐNEE awie biala anye la kpɔkɛ mɔɔ bɛbazi la. Ɛzoanvolɛma nee mgbanyima ne mɔ mɔɔ wɔ sua ne anu wɔ Gyɛlusalɛm la ɛlɛnea bɛ nyunlu ngoko ngoko, bɛnwu kɛ edwɛkɛ ɛhye anwo hyia kpalɛ. Mrenyiazo ɛpɛlɛ ne ɛva kpuya dɔɔnwo mɔɔ anwo hyia la ɛra. Ɔwɔ kɛ Kilisienema di Mosisi Mɛla ne azo ɔ? Ngakyile bie wɔ Dwuu Kilisienema nee maanle maanle ne anu amra Kilisienema avinli ɔ?
2 Mrenyia mɔɔ li bɛ nyunlu la ɛzuzu edwɛkɛ dɔɔnwo anwo. Bɛzuzu ngapezo mɔɔ wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu nee daselɛ mɔɔ kile kɛ bɛnyia Gyihova nyilalɛ la anwo. Awie biala ɛha mɔɔ ɔze ye wɔ edwɛkɛ ne anwo la. Bɛnyia edwɛkɛ ne anwo daselɛ dɔɔnwo. Bɛnwu ye kɛ Gyihova sunsum ne ɛlɛkile bɛ adenle. Asoo mrenyia ɛhye mɔ bava adehilelɛ ne ayɛ gyima?
3. Saa yɛneɛnlea kɛlɛtokɛ mɔɔ wɔ Gyima ne tile 15 la anu a, kɛzi ɔbaboa yɛ ɛ?
3 Ɔhyia diedi kpole nee akɛnrasesebɛ amaa bɛali sunsum nwuanzanwuanza ne adehilelɛ zo wɔ edwɛkɛ ɛhye anwo. Dwuuma ɛzonlenlɛ nu mgbanyima ne mɔ bahola ava bɛ nwo ɛya. Eza mrenyia mɔɔ wɔ asafo ne anu mɔɔ kulo kɛ Nyamenle menli ne di Mosisi Mɛla ne azo la noko bahola adwazo atia bɛ. Duzu a neazo eku ne bayɛ a. Maa yɛnlea. Mekɛ mɔɔ yɛlɛyɛ zɔ la, yɛbanwu kɛzi bɛyɛle neazo mɔɔ Gyihova Alasevolɛ Neazo Eku ne ɛlɛdi zo ɛnɛ la. Ɔle neazo mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛdi zo wɔ mekɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛsi kpɔkɛ bie anzɛɛ yɛlɛyia ngyegyelɛ wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu la.
“Edwɛkɛ Mɔɔ Ngapezoma Ne Hanle La Le Ko” (Gyima ne 15:13-21)
4, 5. Nyamenle Edwɛkɛ ne anu ngapezo boni a Gyemise hwenle adwenle hɔle zo wɔ ayia ne abo a?
4 Ɛdoavolɛ Gyemise mɔɔ le Gyisɛse adiema la dendɛle. a Ɔzɔho kɛ ɔdaye a ɛnee ɔle ebianutɛnlavolɛ wɔ ayia ne abo a. Ye edwɛkɛ ne nee kpɔkɛ mɔɔ ekpunli ne bɔle la le ko. Gyemise hanle hilele mrenyia mɔɔ ɛyia la kɛ: “Simɛyɔn ɛhilehile kɛzi Nyamenle limoale hakyile ɔ nye wɔ maanle maanle ne anu na ɔyele menli bie wɔ bɛ avinli ɔmaanle ye duma ne la anu wienyi. Na ɛhye nee edwɛkɛ mɔɔ Ngapezoma ne hanle la le ko.”—Gyi. 15:14, 15.
5 Bie a edwɛkɛ mɔɔ Simɛyɔn anzɛɛ Saemɔn Pita hanle nee daselɛ mɔɔ Baanabase nee Pɔɔlo lile la maanle Gyemise hakyele ngɛlɛlera bie mɔ mɔɔ fale edwɛkɛ mɔɔ bɛlɛsuzu nwo la anwo la. (Dwɔn 14:26) Mɔɔ Gyemise hanle kɛ “edwɛkɛ mɔɔ Ngapezoma ne hanle la le ko” wiele la, ɔhwenle adwenle ɔhɔle Emɔso 9:11, 12 azo. Bɛva buluku ɛhye bɛboka Hibulu Ngɛlɛlera foa ne mɔɔ bɛfɛlɛ ye “Ngapezoma ne” la anwo. (Mat. 22:40; Gyi. 15:16-18) Ɛbanwu ye kɛ edwɛkɛ mɔɔ Gyemise hanle la le ngakyile fi mɔɔ wɔ Emɔso buluku ne anu ɛnɛ la anwo. Ɔbayɛ kɛ Gyemise hanle Septuagint ne, mɔɔ le Hibulu Ngɛlɛlera ne mɔɔ bɛhile ɔ bo bɛhɔ Giliki nu la anu edwɛkɛ.
6. Kɛzi Ngɛlɛlera ne boale bɛ wɔ edwɛkɛ mɔɔ bɛlɛsuzu nwo la anwo ɛ?
6 Ɛnee Gyihova ɛlua ngapezonli Emɔso anwo zo ɛha kɛ mekɛ bie bara mɔɔ ɔbamaa “Devidi kpɔda ne” mɔɔ le abusua ne mɔɔ Mɛzaya Belemgbunlililɛ ne bavi nu ara la zo a. (Yiz. 21:26, 27) Asoo Gyihova nee Yizilayɛ maanle ne ala a banyia agɔnwolɛvalɛ bieko ɔ? Kyɛkyɛ. Ngapezo ne toa zo kɛ bɛbaha “maanle maanle ne anu amra amuala” babɔ nu kɛ “bɛdabɛ mɔɔ bɛfa [Nyamenle] duma bɛfɛlɛ bɛ” la. Kakye kɛ ɔtɛkyɛle biala Pita lile daselɛ kɛ Nyamenle “ammaa ngakyile biala amba yɛmɛ [Dwuu Kilisienema] nee bɛmɛ [maanle maanle ne anu amra] avinli, emomu bɛ diedi ne ati ɔdele bɛ ahonle nu.” (Gyi. 15:9) Ɔti, ɛnee ɔle Nyamenle ɛhulolɛdeɛ kɛ Dwuuma nee maanle maanle ne anu amra babɔ nu ayɛ Belemgbunlililɛ ne koliagyama. (Wlo. 8:17; Ɛfɛ. 2:17-19) Ngapezo ne anga kɛ ɔwɔ kɛ maanle maanle ne anu amra mɔɔ bɛrayɛ diedima la pɛ bɛ mrenyiazo anzɛɛ bɛkakyi bɛbayɛ Dwuuma.
7, 8. (a) Nzuzulɛ boni a Gyemise vale maanle a? (b) Kɛzi ɔwɔ kɛ yɛte Gyemise edwɛkɛ ne abo ɛ?
7 Ngɛlɛlera ne anu daselɛ nee edwɛkɛ mɔɔ tumi wɔ nu mɔɔ Gyemise dele la maanle ɔhanle kɛ: “Ɛhye ati me adwenle a le kɛ, ɔnle kɛ bɛgyegye bɛdabɛ mɔɔ bɛvi maanle maanle ne anu na bɛhakyi bɛlɛba Nyamenle ɛkɛ ne la, emomu bɛhɛlɛ bɛhɔmaa bɛ kɛ bɛhwe bɛ nwo bɛvi ninyɛne mɔɔ awozonlezonlenlɛ ɛgua nwolɛ evinli, adwɔmane ɛbɛla, nane mɔɔ bɛlofo ye, nee mogya nwo. Na ɔvi tete ne Mosisi ɛnyia menli ɛha ɔ nwo edwɛkɛ wɔ azuamgbole zo, ɔluakɛ bɛkenga ye edwɛkɛ ne kpole wɔ nyianu azua nu ɛnwomenlelielɛ kenle biala.”—Gyi. 15:19-21.
8 Mekɛ mɔɔ Gyemise hanle kɛ “ɛhye ati me adwenle a le kɛ” la, asoo ɛnee ɔlɛfa tumi mɔɔ ɔlɛ ye—kɛ bie a ɔle ayia ne ebianutɛnlavolɛ la—yeatinlitinli ɔ mediema ne mɔ anwo azo anzɛɛ yeazi mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛyɛ la anwo kpɔkɛ yeamaa bɛ ɔ? Kyɛkyɛ! Giliki edwɛkɛ mɔɔ bɛhile ɔ bo “me adwenle a le kɛ” eza kola kile “mebu ye kɛ” anzɛɛ “mesuzu kɛ.” Ɛnee Gyemise ɛnzi kpɔkɛ ɛmmaa bɛ muala, emomu ɛnee ɔlɛgyinla daselɛ mɔɔ yede nee mɔɔ Ngɛlɛlera ne ka la azo yeahile ye adwenle na bɛ muala bɛazuzu nwo.
9. Nvasoɛ boni mɔ a vi Gyemise nzuzulɛ ne anu rale a?
9 Gyemise nzuzulɛ ne boale ɔ? Ɛhɛe ɔboale, ɔluakɛ nzinlii ɛzoanvolɛma ne nee mgbanyima ne mɔ vale yɛle gyima. Nvasoɛ boni mɔ a vi nu rale a? Ye nzuzulɛ ne ‘angyegye’ anzɛɛ “anyɛ se ammaa” maanle maanle ne anu amra mɔɔ bɛrayɛ Kilisienema la ɔluakɛ yeanyɛ ye kyengye kɛ bɛli Mosisi Mɛla ne azo. (Gyi. 15:19) Bieko, ye edwɛkɛ ne hilele kɛ ɔdwenle Dwuu Kilisienema mɔɔ ɛva ɛvolɛ dɔɔnwo ɛdie “Mosisi . . . ɔluakɛ bɛkenga ye edwɛkɛ ne kpole wɔ nyianu azua nu ɛnwomenlelielɛ kenle biala” la anwo. b (Gyi. 15:21) Nzuzulɛ ne bamaa koyɛlɛ mɔɔ wɔ Dwuuma nee maanle maanle ne anu amra Kilisienema avinli la ayɛ kpole. Mɔɔ tɛla biala la, Nyamenle anye balie nwo ɔluakɛ ɔbamaa bɛanwu ye ɛhulolɛdeɛ. Nea adenle kɛnlɛma mɔɔ bɛluale zo bɛzieziele edwɛkɛ mɔɔ bahola anzɛkye koyɛlɛ mɔɔ wɔ Nyamenle menli ne avinli la! Nea kɛzi ɛhye le neazo kɛnlɛma maa Kilisiene asafo ne mɔɔ wɔ ɛkɛ ne ɛnɛ la!
10. Kɛzi Neazo Eku ne di neazo mɔɔ ɛvoya mɔɔ limoa neazo eku ne yɛle la azo ɛnɛ ɛ?
10 Kɛ mɔɔ yɛnwunle ye wɔ tile mɔɔ Ii ɛhye anyunlu la anu la, Gyihova Alasevolɛ Neazo Eku ne kpondɛ adehilelɛ fi Gyihova, Anwuma nee aze Belemgbunli ne yɛɛ Gyisɛse Kelaese mɔɔ le Asafo ne Ati la ɛkɛ wɔ debie biala anu kɛ mɔɔ ɛvoya mɔɔ limoa neazo eku ne yɛle la. c (1 Kɔl. 11:3) Kɛzi bɛyɛ ɛhye ɛ? Albert D. Schroeder mɔɔ ɛnee boka Neazo Eku ne anwo ɔvi 1974 kɔkpula kɛ ɔwiele ye azɛlɛ ye azo gyima ne wɔ March 2006 la hilehilele nu kɛ: “Neazo Eku ne yia Maanle, bɛfa asɔneyɛlɛ bɛbɔ ayia ne abo na bɛsɛlɛ Gyihova sunsum ne adehilelɛ. Bɛbɔ mɔdenle kpalɛ bɛnea kɛ edwɛkɛ biala mɔɔ bɛbaha nee kpɔkɛ biala mɔɔ bɛbazi la gyi Nyamenle Edwɛkɛ Baebolo ne azo.” Bieko, Milton G. Henschel mɔɔ vale mekɛ dɔɔnwo zonlenle wɔ Neazo Eku ne anu na ɔwiele ye azɛlɛ ye azo gyima wɔ March 2003 la bizale sukoavoma mɔɔ bɛwiele Watchtower Bible School of Gilead mɔɔ tɔ zo 101 la kpuya bie mɔɔ anwo hyia la. Ɔbizale bɛ kɛ, “Asoo ahyehyɛdeɛ bie wɔ azɛlɛ ye azo mɔɔ menli mɔɔ nea zo la kpondɛ adehilelɛ fi Nyamenle Edwɛkɛ Baebolo ne anu kolaa na bɛazi kpɔkɛ mɔɔ anwo hyia la ɔ?” Bie ɛnle ɛkɛ.
‘Bɛyele Menli Bie Na Bɛzoanle Bɛ’ (Gyima ne 15:22-29)
11. Kɛzi asafo ne mɔ asa hanle neazo eku ne kpɔkɛzilɛ ne ɛ?
11 Neazo eku ne mɔɔ wɔ Gyɛlusalɛm la yɛle adwenle ko zile mrenyiazo ɛpɛlɛ ne anwo kpɔkɛ. Noko amaa mediema mɔɔ wɔ asafo ngakyile ne mɔ anu la ayɛ ko la, ɔwɔ kɛ bɛdua ɛlɔlɛ adenle zo bɛka kpɔkɛzilɛ ne bɛkile bɛ bɛmaa bɛte ɔ bo wienyi. Adenle kpalɛ boni a bɛbahola bɛalua zo bɛayɛ ɛhye a? Kɛlɛtokɛ ne kilehile nu kɛ: “Ɛzoanvolɛma ne nee mgbanyima ne mɔ nee asafo ne amuala zile kpɔkɛ kɛ bɛye menli bie wɔ bɛ avinli bɛazoa bɛ bɛamaa bɛ nee Pɔɔlo nee Baanabase ahɔ Anteɔko; bɛzoanle Dwudase mɔɔ bɛfɛlɛ ye Baasabase nee Saelase, mɔɔ bɛle mrenyia titili wɔ mediema ne mɔ avinli la.” Eza bɛhɛlɛle kɛlata bɛvale bɛmaanle bɛ kɛ bɛgenga ye wɔ asafo kɔsɔɔti mɔɔ wɔ Anteɔko, Selea nee Selesea la anu.—Gyi. 15:22-26.
12, 13. (a) Kɛzi Dwudase nee Saelase mɔɔ bɛzoanle bɛ la boale ɛ? (b) Kɛzi kɛlata mɔɔ neazo eku ne hɛlɛle la boale ɛ?
12 Ɛnee Dwudase nee Saelase fɛta kɛ bɛgyinla neazo eku ne agyakɛ anu ɔluakɛ ɛnee “bɛle mrenyia titili wɔ mediema ne mɔ avinli.” Mrenyia nna ne mɔɔ bɛzoanle bɛ la maanle ɔlale ali wienyi kɛ nrɛlaleɛ ne mɔɔ bɛ nee ye lua la ɛnle kpuya bie anwo mualɛ ala, emomu ɔle adehilelɛ mɔɔ vi neazo eku ne ɛkɛ a. ‘Mrenyia ne mɔ mɔɔ bɛyele bɛ’ bɛmaanle bɛhɔle la bamaa koyɛlɛ mɔɔ wɔ Gyɛlusalɛm Dwuu Kilisienema nee maanle maanle ne anu amra mɔɔ bɛwɔ asafo ne mɔ anu la anu amia kpalɛ. Nea kɛzi nrɛlɛbɛ wɔ ɛhye mɔɔ bɛyɛle la anu na ɔkile ɛlɔlɛ a! Kpolerazulɛ biala ɛnle nwo kɛ ɔmaanle anzodwolɛ nee koyɛlɛ rale Nyamenle menli ne avinli.
13 Kɛlata ne vale mrenyiazo ɛpɛlɛ nee ninyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ maanle maanle ne anu Kilisienema yɛ amaa bɛanyia Nyamenle anyunlu ɛlolɛ nee ye nyilalɛ la anwo adehilelɛ mɔɔ anu la ɛkɛ ne la maanle. Kɛlata ne foa mɔɔ hyia la se: “Sunsum nwuanzanwuanza ne nee yɛdayɛ mumua ne, yɛngulo kɛ yɛkɛva adesoa biala yɛkɛdo bɛ nwo zo kyesɛ ninyɛne ɛhye mɔ mɔɔ nwolɛ hyia la ala: kɛ bɛhwe bɛ nwo bɛvi ninyɛne mɔɔ bɛva bɛbɔ afɔle bɛmaa awozonle, mogya, nane mɔɔ bɛlofo ye, nee adwɔmane ɛbɛla nwo. Saa bɛnea bɛ nwo boɛ wɔ ninyɛne ɛhye mɔ anwo a, ɔbawie bɛ boɛ. Bɛnyia kpɔkɛdelɛ kpalɛ!”—Gyi. 15:28, 29.
14. Duzu ati a Gyihova menli kola fa koyɛlɛ yɛ gyima wɔ ewiade ɛhye mɔɔ mgbakyemgbakyenu wɔ nu la anu a?
14 Ɛnɛ, koyɛlɛ wɔ Gyihova Alasevolɛ mɔɔ bo 8,000,000 mɔɔ wɔ asafo mɔɔ bo 100,000 wɔ ewiade amuala la avinli yɛɛ bɛlɛ diedi ko. Saa yɛnea kɛzi basabasayɛlɛ nee mgbakyemgbakyenu ɛbu zo wɔ ewiade ye anu ɛnɛ la a, kɛzi ɛhye kola yɛ boɛ ɛ? Debie titili mɔɔ maa yɛyɛ ko la a le adehilelɛ mɔɔ anu la ɛkɛ mɔɔ Gyisɛse Kelaese mɔɔ le asafo ne Ati la ɛlɛdua “akɛlɛ nɔhavo nee badwema ne” mɔɔ le Neazo Eku ne anwo zo yeava yeamaa yɛ la. (Mat. 24:45-47) Eza koyɛlɛ wɔ mediema mɔɔ wɔ ewiade amuala la avinli ɔluakɛ yɛfi yɛ ɛhulolɛ nu yɛdi Neazo Eku ne adehilelɛ zo.
“Bɛlile Fɛlɛko Kpole Wɔ Anwosesebɛmaanlɛ Ne Anwo” (Gyima ne 15:30-35)
15, 16. Duzu a vi mrenyiazo ɛpɛlɛ nwo edwɛkɛ ne anu rale a, na kɛ ɔyɛle mɔɔ ɔrale ye zɔ ɛ?
15 Kɛlɛtokɛ mɔɔ wɔ Gyima ne anu la ka kɛ mɔɔ mediema mɔɔ bɛzoanle bɛ vi Gyɛlusalɛm rale Anteɔko la, “bɛboɔboale ekpunli ne anu amra amuala anloa na bɛvale kɛlata ne bɛmaanle bɛ.” Kɛzi mediema ne mɔ yɛle bɛ nyɛleɛ wɔ neazo eku ne adehilelɛ ne anwo ɛ? “Mɔɔ bɛgengale [kɛlata ne] bɛwiele la, bɛlile fɛlɛko kpole wɔ anwosesebɛmaanlɛ ne anwo.” (Gyi. 15:30, 31) Eza Dwudase nee Saelase ‘maanle ɛdendɛlɛ dɔɔnwo vale maanle mediema ne mɔ anwosesebɛ.’ Wɔ adenle ɛhye azo, mrenyia nwiɔ ne yɛle “ngapezoma” kɛ mɔɔ ɛnee Baanabase, Pɔɔlo nee menli gyɛne le ngapezoma la—bɛfa duma ɛhye bɛfɛlɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛka Nyamenle ɛhulolɛdeɛ nwo edwɛkɛ bɛmaa menli nwu ye la.—Gyi. 13:1; 15:32; Ɛzɛ. 7:1, 2.
16 Gyihova yilale ngyehyɛleɛ ne amuala azo na ɔmaanle bɛzieziele edwɛkɛ ne anyelielɛ nu. Duzu a maanle ɔrale ye zɔhane a? Ɔda ali kɛ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu adehilelɛ mɔɔ anu la ɛkɛ na ɔle ye mekɛ nu ɛdeɛ mɔɔ neazo eku ne vale maanle nee sunsum nwuanzanwuanza ne a boale bɛ a. Eza adenle kɛnlɛma mɔɔ bɛluale zo bɛmaanle asafo ne mɔ dele kpɔkɛzilɛ ne la noko boale kpalɛ.
17. Duzu ninyɛne a maangyebakyi zo neavolɛma yɛ ye ɛnɛ mɔɔ nwolɛ neazo wɔ ɛkɛ a?
17 Ɛnɛ Gyihova Alasevolɛ Neazo Eku ne dua adenle ko ne ala azo fa adehilelɛ mɔɔ le ye mekɛ nu ɛdeɛ la maa mediema mɔɔ wɔ ewiade amuala la. Saa bɛsi kpɔkɛ bie a, bɛkile nuhua wienyi bɛkile asafo ne mɔ. Adenle ko mɔɔ bɛdua zo bɛyɛ zɔ la a le maangyebakyi zo neavolɛma ɛkpɔlalɛ ne. Mediema mrenyia ɛhye mɔ mɔɔ ɛdu bɛ nwo ɛmaa la kpɔlɔkpɔla asafo ne mɔ na bɛmaa bɛ sa ka adehilelɛ mɔɔ anu la ɛkɛ la nee anwosesebɛmaanlɛ. Bɛle kɛ Pɔɔlo nee Baanabase la, bɛfa mekɛ dɔɔnwo bɛyɛ ɛzonlenlɛ gyima ne, ‘bɛkilehile na bɛbɔ Gyihova edwɛkpa ne nolo.’ (Gyi. 15:35) Kɛ mɔɔ Dwudase nee Saelase yɛle la, ‘bɛmaa ɛdendɛlɛ dɔɔnwo bɛfa bɛmaa mediema ne mɔ anwosesebɛ.’
18. Kɛ ɔkɛyɛ na Nyamenle menli ne anyia anwodozo kɛ Gyihova bahɔ zo ayila bɛ ɛ?
18 Na asafo ne mɔ noko ɛ? Duzu a bamaa asafo mɔɔ wɔ azɛlɛ ye azo amuala la anyia anzodwolɛ nee koyɛlɛ wɔ ewiade mɔɔ mgbakyemgbakyenu wɔ nu la anu a? Yɛ ye nzonlɛ kɛ nzinlii ɛdoavolɛ Gyemise hɛlɛle kɛ: “Nrɛlɛbɛ ne mɔɔ vi anwuma lɔ la ɛdeɛ, mɔɔ limoa la nwolɛ te, eza ɔle anzodwolɛ, ɔlɛ ndelebɛbo, ɔyɛ tieyɛ, . . . Bieko, bɛdua tenleneyɛlɛ ma wɔ anzodwolɛ nu bɛmaa bɛdabɛ mɔɔ bɛkpondɛ anzodwolɛ la.” (Gye. 3:17, 18) Saa ayia mɔɔ bɛyɛle ye wɔ Gyɛlusalɛm la ati a Gyemise hanle edwɛkɛ ɛhye a yɛnze. Noko ninyɛne mɔɔ yɛzuzu nwo wɔ Gyima ne tile 15 ne anu la maa ɔda ali kɛ menli mɔɔ koyɛlɛ wɔ bɛ avinli la ala a nyia Gyihova nyilalɛ a.
19, 20. (a) Duzu a maa ɔda ali kɛ ɛnee anzodwolɛ nee koyɛlɛ wɔ Anteɔko asafo ne anu a? (b) Duzu a Pɔɔlo nee Baanabase holale yɛle a?
19 Ɛnee debie biala maa ɔda ali wienyi kɛ anzodwolɛ nee koyɛlɛ akee wɔ Anteɔko asafo ne anu. Mediema mɔɔ wɔ Anteɔko la nee mediema mɔɔ vi Gyɛlusalɛm rale la anzu kpolera. Kɛlɛtokɛ ne ka kɛ: “Mɔɔ bɛdɛnlanle ɛkɛ ne mekɛ ekyi la, bɛgyakyile bɛ adenle wɔ anzodwolɛ nu bɛmaanle bɛhɔle mediema mɔɔ zoanle bɛ la anwo lɔ,” kile kɛ bɛziale bɛhɔle Gyɛlusalɛm. d (Gyi. 15:33) Yɛdie yɛdi kɛ mediema mɔɔ wɔ Gyɛlusalɛm la noko anye liele wɔ mekɛ mɔɔ mrenyia nwiɔ ne ɛlɛka adendulɛ ne anwo edwɛkɛ ahile bɛ la. Ɔlua Gyihova ɛlolɛ kpole ne azo, bɛholale bɛyɛle bɛ gyima ne na ɔyɛle anyelielɛ!
20 Pɔɔlo nee Baanabase dɛnlanle Anteɔko, na akee bɛbɔle mɔdenle ɛsesebɛ bɛlile edwɛkɛhanlɛ gyima ne anyunlu kɛ mɔɔ maangyebakyi zo neavolɛma kɔkpɔla asafo ngakyile mɔɔ bɛnea zo ɛnɛ la. (Gyi. 13:2, 3) Nea kɛzi ɛhye le nyilalɛ maa Gyihova menli a! Kɛzi Gyihova vale edwɛkpakavolɛma nwiɔ ɛhye lile gyima bieko na ɔyilale bɛ ɛ? Yɛbanwu ɛhye wɔ tile bieko anu.
a Nea ɛlɛka mɔɔ se “ ‘Awulae Adiema’ Gyemise.”
b Gyemise hwenle adwenle hɔle mɔɔ Mosisi hɛlɛle la azo. Ɛnee tɛ Mɛla ne angome a ɔfale nwolɛ a, emomu eza ɔfale kɛzi Nyamenle nee menli bie mɔ lile kolaa na Mɛla ne ara yɛɛ ninyɛne mɔɔ ɔ nye die nwo la anwo. Kɛ neazo la, yɛnwu kɛzi Nyamenle bu mogya, agyalɛzɛkyelɛ nee awozonle ɛzonlenlɛ la wienyi wɔ Gyɛnɛsese buluku ne anu. (Gyn. 9:3, 4; 20:2-9; 35:2, 4) Ɔti, Gyihova vale ngyinlazo mɔɔ ɔwɔ kɛ alesama kɔsɔɔti di zo la maanle bɛ, saa awie le Dwuunli o anzɛɛ maanle maanle ne anu sonla o.
c Nea ɛlɛka mɔɔ se “ Kɛzi Bɛhyehyɛ Neazo Eku Ne Ɛnɛ La.”
d Wɔ Baebolo ngilebɛbo bie mɔ anu, bɛva edwɛkɛ mɔɔ kile kɛ Saelase kpale kɛ ɔbadɛnla Anteɔko la bɛboka ngyɛnu 34 ne anwo. (King James Version) Noko ɔbayɛ kɛ nzinlii a bɛvale edwɛkɛ zɔhane bɛbokale nwo a.