Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

“Menlie Menli!”

“Menlie Menli!”

NRENYA bie mɔɔ wɔ New York (U.S.A.) la hanle kɛ: “Ɛnee me ra Jonathan ɛlɛkɔ ahɔkpɔla ɔ gɔnwo mɔ mɔɔ ɛnde moa biala la. Ɛnee me ye Valentina ɛngulo kɛ ɔkɛhɔ zɔhane ɛleka ne. Ɛnee Valentina sulo kale dɔɔnwo ne mɔɔ wɔ adenle ne azo la anwo. Noko ɛnee Jonathan anye die electronics nwo na ɛnee ɔ gɔnwo mɔ ɛbuke zɔhane gyima ne bie yemɔti ɛnee ɔkɔ ɛkɛ ɔ nee bɛ kɔyɛ gyima. Ɛnee mewɔ sua nu wɔ Manhattan adɔleɛ mɔɔ wɔ New York la. Na ɛnee me ye ɛhɔ Puerto Rico kakpɔla ɔ nwo amra. Menganle ye me ti anu kɛ ‘Ɔnrɛhyɛ Jonathan bazia ara.’ Awie bɔle anlenkɛ ne. ‘Ɔdaye ɛne.’ Noko ɛnee tɛ ye ɔ. Kpolisima nee ayileyɛlɛma mɔɔ nea menli mɔ kɛboda esiane nu la ɔ. Kpolisi kpanyinli ne bizale me kɛ, ‘Ɛze ahenle mɔɔ lɛ kalehanlɛ kɛlata ɛhye la ɔ?’ ‘Ɛhɛe, me ra Jonathan, ɛdeɛ ɔ.’ ‘Yɛlɛ amaneɛ ɛtane yɛbɔ wɔ. Kale bie ɛdɔ aze, na . . . ɛ ra, . . . ɛ ra ne ɛwu.’ Edwɛkɛ mɔɔ menlumua menganle la a le kɛ, ‘Menlie menli!’ Zɔhane arɛlebɔlɛ edwɛkɛ ne manle yɛlile nyane wɔ yɛ ahonle nu, na yɛtɛdi nwolɛ nyane ɔnvane nwolɛ kɛ ɛvolɛ dɔɔnwo ɛze ɛhɔ la.”

‘Yɛlɛ amaneɛ ɛtane yɛbɔ wɔ. Kale bie ɛdɔ aze, na . . . ɛ ra, . . . ɛ ra ne ɛwu.’

Selɛ bie mɔɔ wɔ Barcelona (Spain) la hɛlɛle kɛ: “Wɔ 1960 ne anu wɔ Spain, ɛnee yɛ abusua ne anye die kpalɛ. Ɛnee me ye María, yɛɛ yɛ mra nsa ne, David, Paquito, nee Isabel mɔɔ bɛnyia ɛvolɛ 13, 11, nee 9 la wɔ ɛkɛ.

“Kenle ko wɔ March 1963 ne anu, Paquito vi sukulu rahanle kɛ ɔ ti ɛlɛkpakye ye kpole. Ɛnee yɛnnwu deɛ mɔɔ ɛmaa ɔ ti ɛlɛkpakye ye la​—noko yeangyɛ yɛɛ yɛnwunle deɛ holɛ a. Ɔwule dɔnehwele nsa anzi. Mogya mɔɔ nwu gua bɛ ti anu la hunle ye amolɛ nu.

“Paquito wule la yebo ɛvolɛ 30. Noko ɛnɛ nee ɛnɛ ala yɛtɛdi nwolɛ nyane kpole. Ɔnrɛhola ɔnrɛra ye kɛ ɛrɛladane ra bawu na ɔnrɛde nganeɛ kɛ yeminli debie​—ɔnvane nwolɛ mekɛ tendenle mɔɔ bapɛ nu anzɛɛ ngakula dodo mɔɔ ɔlɛ la.”

Anwubielɛ nwiɔ ɛhye mɔɔ fane awovolɛ mɔɔ bɛ mra ɛwu anwo la, maa yɛnwu kɛ kakula ewule si yɛ nyane nee kɛzi ɔkyɛ na bɛ rɛle avi la. Nea kɛzi edwɛkɛ ɛhye mɔɔ dɔketa bie hɛlɛle la le nɔhalɛ a: “Kakula ewule ta yɛ alɔbɔlɛ nee nyane tɛla kpanyinli ewule ɔboalekɛ yemɔ a le abusua ne anu sonla mɔɔ bɛ nye ɛnla kɛ ɔbalumua yeawu a. . . . Kakula ewule sɛkye anyelazo, abusuabɔlɛ ngakyile [ralɛ nrenya, ralɛ nrenya aye, nlɔnra], anwubielɛ . . . mɔɔ bɔ zo mɔɔ bɛbanyia ye la.” Raalɛ biala mɔɔ ako kɛkpɔne kɛmaa ɔ ra ne kɛwu la noko kola te nganeɛ ɛhye bie.

Yelɛ bie mɔɔ debie ɛdɔ ɔ nye zo la hilele nu kɛ: “Ɛnee me hu, Russell, le ayileyɛlɛnli wɔ Pacific konle ɛleka ne wɔ Ewiade Konle II ne anu. Bɛhonle konle mɔɔ yɛ ɛzulolɛ la dɔɔnwo wɔ ɔ nye zo noko ɔnyianle ɔ ti wɔ nu. Ɔziale ɔrale United States na ɔradɛnlanle aze koonwu wɔ anzondwolɛ nu. Nzinlii ɔrayɛle Nyamenle Edwɛkɛ ne anwo sonvolɛ. Mɔɔ ɔlile ɛvolɛ 60 mɔɔ kɔ la ɔnwunle sɛkɛlɛneɛ mɔɔ kile kɛ yenyia ahonle ewule a. Ɔbɔle ɔ nwo mɔdenle wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu. Kenle ko, wɔ July 1988 ne anu, ye ahonle ewule ne anu mianle na ɔwule. Ye ewule ne yɛle arɛlebɔlɛ kpole. Me nee ye anli nrɛlaleɛ bɔbɔ. Ɛnee ɔnle me hu ala. Ɛnee ɔle me gɔnwo kpalɛ kpalɛ. Ɛnee yɛbɔ nu yɛdɛnla ɛvolɛ 40. Na kɛkala ɔwɔ kɛ megyinla anwokoonwuyɛlɛ titile bie anloa.”

Esiane ngakyile dɔɔnwo mɔɔ sisi mbusua mɔɔ wɔ ewiade ɛleka biala anwo zo alehyenlɛ biala la anu ekyi bie a le ɛhye mɔ. Kɛmɔ menli mɔɔ ɛlɛdi nyane la anu dɔɔnwo ze la, saa ewule fa awie ara, ɔ hu, ɔ ye, ye awovolɛ, anzɛɛ ɔ gɔnwo a, ɛnee ɔle kɛ mɔɔ Keleseɛnenli kɛlɛvolɛ Pɔɔlo vɛlɛle ye la ala, “kpɔvolɛ mɔɔ li amozi.” Fane dɔɔnwo ne ala saa awie te alɔbɔlɛ edwɛkɛ zɛhae a debie mɔɔ ɔdumua ɔyɛ la a le kɛ ɔkɛkpo na ɔkɛha kɛ, “Ɔnle nɔhalɛ! Menlie menli.” Bɛyɛ ninyɛne gyɛne bɛboka nwo, kɛmɔ yɛbanwu ye amozii la.​—1 Kɔlentema 15:25, 26.

Noko akee, saa yɛbazuzu nganeɛ mɔɔ menli mɔɔ ɛlɛdi nyane te la anwo a, bɛmaa yɛlumua yɛbua kpuyia bie mɔ mɔɔ anwo hyia la. Saa sonla wu a ɛnee ɔdaye ne ala ɛne? Asoo anyelazo bie wɔ ɛkɛ ne kɛ yɛbanwu yɛ alɔvolɛ mɔɔ ɛwu la bieko?

Anyelazo Kpalɛ wɔ Ɛkɛ

Baebolo kɛlɛvolɛ Pɔɔlo hanle anyelazo mɔɔ kile kɛ bɛbalie yɛ bɛavi “kpɔvolɛ mɔɔ li amozi,” ewule, asa anu la anwo edwɛkɛ. Ɔhɛlɛle kɛ: “Kpɔvolɛ mɔɔ li amozi mɔɔ bɛbazɛkye ye la a le ewule.” (1 Kɔlentema 15:26) Duzu ati a Pɔɔlo holale liele ɛhye lile a? Ɔliele ɔlile ɔboalekɛ sonla mɔɔ ɛnee bɛdwazo ye bɛvi ewule nu, Gyisɛse Kelaese, a hilehilele ye a. (Gyima ne 9:3-19) Yemɔti a Pɔɔlo holale hɛlɛle kɛ: “Kɛmɔ ewule luale sonla ko [Adam] anwo zo a rale la, zɔhane ala yɛɛ ewudwazo ne lua sonla ko [Gyisɛse Kelaese] anwo zo ɛra a. Kɛmɔ menli kɔsɔɔti dua Adam anwo zo wu la, zɔhane ala yɛɛ Nyamenle balua Kelaese anwo zo adwazo bɛ muala ara ngoane nu a.”​—1 Kɔlentema 15:21, 22.

Mekɛ mɔɔ Gyisɛse yiale kunlavolɛ raalɛ ne mɔɔ vi Neeyen na ɔnwunle ɔ ra nrenya ne mɔɔ ɛwu la ɔlile nyane kpole. Baebolo ne bɔ yɛ amaneɛ kɛ, Gyisɛse hɔdwule “sua ne [Neeyen] kandiba la ɛnee bɛdo ɛlɔnwɔne na bɛ nee funli vi sua ne azo anuhɔlɛ kpole ne anu ɛlɛfinde. Ahenle mɔɔ ɛwu la le raalɛ kunlanvolɛ bie ara nrenya kokye, ɛhye ati ɛnee sua ne azo amra dɔɔnwo doa raalɛ ne. Mɔɔ Awulae nwunle raalɛ ne la alɔbɔlɛ hunle ye, na ɔzele ye kɛ, ‘Mmasu.’ Akee ɔhɔvale ɔ sa ɔhanle ɛlɛka ne na bɛdabɛ mɔɔ bɛzo funli ne la gyinlanle na bɛzokoɛle. Gyisɛse zele kɛ, ‘Kpavolɛ! Mese, dwazo!’ Sonla ne mɔɔ ɛwu la dwazole dɛnlanle aze na ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔtendɛ, na Gyisɛse vale ye manle ɔ nli. Ɛzulolɛ hanle bɛdabɛ mɔɔ bɛwɔ ɛkɛ ne la amuala, na bɛyele Nyamenle ayɛlɛ bɛzele kɛ, ‘Nyamenle kpɔmavolɛ kpole bie ɛvinde yɛ avinli! Nyamenle ɛra baboa ye menli.’” Yɛ kɛzi anwunvɔnezelɛ hanle Gyisɛse manle ɔdwazole kunlavolɛ ne ara nrenya ne la nzonlɛ! Dwenle mɔɔ ɛhye kile maa kenlebie la anwo nea!​—Luku 7:12-16.

Wɔ dasevolɛma anye zo, Gyisɛse dwazole kpavolɛ ne vile ewule nu mɔɔ bɛ rɛle ɛnrɛvi ye ɛlɛ a. Ɛnee ɔle ewudwazo ne mɔɔ yelumua yeha nwolɛ edwɛkɛ yedo ɛkɛ ne kolaa na ɛhye azi, ngoane nu mɔɔ bɛbazia bɛava menli bɛara wɔ azɛlɛ ye azo wɔ “anwuma fofolɛ” ne abo la, anwo sɛkɛlɛneɛ. Gyisɛse hanle ye mekɛ zɔhane kɛ: “Bɛmmamaa ɛhye yɛ bɛ azibɛnwo; mekɛ ɛlɛba mɔɔ mɔwuamra amuala bade ɔ ne wɔ bɛ nla ne mɔ anu, na bɛvi bɛ nla ne mɔ anu bɛbavinde.”​—Yekile 21:1, 3, 4; Dwɔn 5:28, 29; 2 Pita 3:13.

Pita nee ɛdoavolɛma 12 ne anu bie mɔ mɔɔ lile Gyisɛse anzi wɔ ye adendulɛ ne mɔ anu la boka menli mɔɔ vale bɛ nye nwunle Gyisɛse ewudwazo ne la anwo. Bɛdabɛ mumua ne bɛdele kɛ Gyisɛse mɔɔ ɛdwazo ɛvi ewule nu la ɛlɛtendɛ wɔ Galeli Nyevile ne anloa. Kɛlɛtokɛ ne bɔ yɛ amaneɛ kɛ: “Gyisɛse zele bɛ kɛ, ‘Bɛrɛla bɛrali debie.’ Ɛdoavolɛma ne anu biala angola ambiza ye kɛ, ‘Na ɛdawɔ a le nwane?’ Ɔluakɛ bɛze kɛ Awulae ɔ. Na Gyisɛse hɔvale kpanwo ne, na ɔbubule ɔmanle bɛ; eza ɔhɔvale fɛlɛ ne, na ɔyɛle ye zɔhane ala. Ɛhye a tɔ zolɛ nsa mɔɔ Gyisɛse yele ɔ nwo hilele ye ɛdoavolɛma ne mɔ wɔ mekɛ mɔɔ bɛdwazole ye bɛvile ewule nu la a.”​—Dwɔn 21:12-14.

Ɛhye a manle Pita holale vale anwodozo kpole hɛlɛle kɛ: “Ayɛlɛyelɛ ɛha Nyamenle, yɛ Awulae Gyisɛse Kelaese ɔ Ze ne! Yelua ye ɛlolɛ kpole ne azo yedwazo Gyisɛse Kelaese yevi ewule nu na yemaa yɛnyia ngoane fofolɛ nwo anyelazo mɔɔ ɛnwu ɛlɛ a.”​—1 Pita 1:3.

Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo lale ye anyelazo mɔɔ anwodozo wɔ nu la ali wɔ mekɛ mɔɔ ɔhanle kɛ: “Medie mɔɔ bɛhɛlɛ ye wɔ Mosisi mɛla ne anu, nee Nyamenle kpɔmanvolɛ mbuluku ne mɔ anu la medi. Me anyelazo mɔɔ melɛ wɔ Nyamenle anu la le kɛ mɔɔ bɛdabɛ bɛlɛ ye ala la, kɛ menli kɔsɔɔti, ɛtanevolɛma nee kpalɛyɛlɛma badwazo ara ngoane nu.”​—Gyima ne 24:14, 15.

Ɛhye ati menli mgbe mgbe bahola anyia anyelazo kpundii kɛ bɛ alɔvolɛ mɔɔ ɛwu la bara ngoane nu bieko wɔ azɛlɛ ye azo, noko ɔbayɛ zɔ wɔ gyinlabelɛ ngakyile nu. Kɛzi zɔhane gyinlabelɛ ne mɔ bayɛ ɛ? Yɛbahilehile Baebolo nu anyelazo ɛhye mɔɔ wɔ ɛkɛ maa yɛ alɔvolɛ mɔɔ ɛwu la anu kpalɛ wɔ buluku ɛhye awieleɛ nehane, wɔ edwɛkɛtile mɔɔ se “Anyelazo Kpalɛ Mɔɔ wɔ Ɛkɛ Maa Mɔwuamra” la anu.

Noko mɔɔ lumua la, maa yɛzuzu kpuyia bie mɔ mɔɔ bie a ɛbabiza ɛ nwo wɔ mekɛ mɔɔ ɛlɛdi wɔ dɔvolɛ bie ɛwule nwo nyane la anwo: Asoo ɔle kpalɛ kɛ mekɛli nyane zɛhae? Kɛzi mebahola meagyinla me nyanelilɛ nloa ɛ? Duzu a awie mɔ bahola ayɛ aboa me amaa meahola meali zo ɛ? Adenle boni azo a mebahola meaboa bɛdabɛ mɔɔ bɛlɛdi nyane la ɛ? Na mɔɔ hyia kpalɛ la, Duzu a Baebolo ne ka ye wɔ anyelazo kpalɛ mɔɔ wɔ ɛkɛ maa mɔwuamra la anwo a? Asoo mebanwu me alɔvolɛ mɔɔ ɛwu la bieko? Na nienwu a mebanwu bɛ a?