Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 5

“Nea Ninyɛndane, Bɛkyi Ninyɛne Mɔɔ Bɛlɛyɛ”

“Nea Ninyɛndane, Bɛkyi Ninyɛne Mɔɔ Bɛlɛyɛ”

YIZIKEƐLE 8:9

BODANE: Dwuda mɔɔ ɛkpɔkye la sunsum nu nee ɛbɛlabɔlɛ nu gyinlabelɛ ɛzɛkye

1-3. Duzu a ɛnee Gyihova kulo kɛ Yizikeɛle nwu ye wɔ Gyɛlusalɛm ɛzonlenlɛsua ne anu a, na kɛmɔti ɛ? (Nea Foa 2 mukenye ne.)

ƐNEE ngapezonli Yizikeɛle le ɛsɔfo ara yemɔti, ɔze Mosisi Mɛla ne kpalɛ. Ɔti ɔze Gyɛlusalɛm ɛzonlenlɛsua ne nee kɛzi ɔwɔ kɛ bɛsonle Gyihova nɔhalɛ nu wɔ ɛkɛ ne la anwo edwɛkɛ. (Yiz. 1:3; Mal. 2:7) Noko kɛkala, wɔ 612 K.Y.M., mɔɔ ɛlɛkɔ zo wɔ ɛzonlenlɛsua ne anu la bazi Dwuunli nɔhavo biala mɔɔ bie a le Yizikeɛle la anwo.

2 Ɛnee Gyihova kulo kɛ Yizikeɛle nwu ninyɛndane mɔɔ ɛlɛkɔ zo wɔ ɛzonlenlɛsua ne anu la na ɔka ɔkile “Dwuda mgbanyima,” menli mɔɔ ɔ nee bɛ wɔ akɛlɛzonlenlɛ nu mɔɔ bɛyia ye sua nu ɛkɛ ne la. (Kenga Yizikeɛle 8:1-4; Yiz. 11:24, 25; 20:1-3) Gyihova luale ye sunsum ne azo ɔvale Yizikeɛle (wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ nu) ɔvile Tɛle-abebe, mɔɔ bikye azule Kibaa ne wɔ Babelɔn, mɔɔ ɔwɔ Gyɛlusalɛm adɔleɛ kɛyɛ mayɛlɛ ɛya ɛya dɔɔnwo la ɔhɔle ɛzonlenlɛsua ne anu, ɔ kunlu lɔ alienwo ɛkɛ wɔ sɔlɔ anlenkɛ kpole ne anloa. Ɔmaanle ɔkpɔsale ɛzonlenlɛsua ne anu wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ nu.

3 Yizikeɛle nwunle ninyɛne nna mɔɔ yɛ azibɛnwo mɔɔ da sunsum nu tɛnlabelɛ ɛtane mɔɔ maanle ne wɔ nu ali la. Duzu a ɛdo nɔhalɛ ɛzonlenlɛ a? Na duzu a ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛhye kile maa yɛ ɛnɛ a? Bɛmaa yɛdoa Yizikeɛle wɔ ye akpɔsahɔlɛ ne anu. Noko mɔɔ limoa la, ɔhyia kɛ yɛsuzu mɔɔ Gyihova kpondɛ avi ye sonvolɛma ɛkɛ ne la anwo.

“Mele Nyamenle Mɔɔ Mekulo Kɛ Bɛsonle Me Ngomekye”

4. Duzu a Gyihova kulo kɛ ye sonvolɛma yɛ a?

4 Kɛyɛ ɛvolɛ ɛya ngɔnla kolaa na Yizikeɛle ara la, Gyihova lale mɔɔ ɔkpondɛ yeavi ye sonvolɛma ɛkɛ ne la ali. Ɔzele Yizilayɛma wɔ mɛla mɔɔ tɔ zo nwiɔ wɔ Mɛla Bulu ne anu la kɛ: * “Medame Gyihova wɔ Nyamenle ne, mele Nyamenle mɔɔ mekulo kɛ bɛsonle me ngomekye.” (Ɛzɛ. 20:5) Ɔluale edwɛkɛ “mekulo kɛ bɛsonle me ngomekye” azo ɔhilele kɛ ɔnrɛlie nyamenle gyɛne biala mɔɔ bɛkɛzonle ye la ɔnrɛdo nu. Kɛ mɔɔ yɛnwunle ye wɔ Tile 2 ne anu la, debie mɔɔ limoa wɔ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu la a le kɛ yɛbazonle Gyihova angomekye. Ɔwɔ kɛ ye sonvolɛma maa ɔdimoa wɔ bɛ ɛbɛlabɔlɛ nu. (Ɛzɛ. 20:3) Ɔkulo kɛ ye sonvolɛma anwo te wɔ sunsum nu, bɛnrɛva adalɛ ɛzonlenlɛ bɛnrɛfonla nɔhalɛ ɛzonlenlɛ. Wɔ 1513 K.Y.M., Yizilayɛma vile bɛ ɛhulolɛ nu vale bɛ nwo wulale Mɛla ngyekyeleɛ ne abo. Ɔlua ɛhye azo, bɛliele bɛdole nu kɛ bɛbazonle Gyihova angomekye. (Ɛzɛ. 24:3-8) Gyihova di nɔhalɛ wɔ ye ngyekyeleɛ nu, na ɛnee ɔ nye la kɛ ye menli ne noko bali nɔhalɛ.​—Dit. 7:9, 10; 2 Sa. 22:26.

5, 6. Duzu ati a ɛnee ɔfɛta kɛ Yizilayɛma sonle Gyihova angomekye a?

5 Asoo ɔfɛta kɛ Gyihova kɛha kɛ Yizilayɛma ɛzonle ɔ ngomekye? Ɛhɛe! Ɔle Nyamenle Tumivolɛ Bedevinli, Anwuma Nee Aze Belemgbunli, ngoane vi ye yɛɛ ɔbɔ nwolɛ bane. (Edw. 36:9; Gyi. 17:28) Ɛnee Gyihova eza le Yizilayɛma Dievolɛ. Ɔfa Mɛla Bulu ne yeamaa bɛ la, ɔhakyele bɛ kɛ: “Medame a mele Gyihova wɔ Nyamenle ne mɔɔ yele wɔ vile Yigyibiti azɛlɛ zo, akɛlɛzonlenlɛ sua nu la.” (Ɛzɛ. 20:2) Ɛnee Gyihova angomekye a ɔfɛta kɛ Yizilayɛma sonle ye a.

6 Gyihova ɛngakyi. (Mal. 3:6) Ɔkulo kɛ yɛsonle ɔ ngomekye ala. Ɔti, nea kɛzi ɔbade nganeɛ wɔ ninyɛne nna ne mɔɔ gyegye adwenle mɔɔ ɔfa yeahile Yizikeɛle la anwo a.

Mɔɔ limoa: Awozonlezonlenlɛ Nungule Ɛhwenlɛ Sɛkɛlɛneɛ

7. (a) Duzu a ɛnee Dwuuma mɔɔ ɛkpɔkye la ɛlɛyɛ wɔ ɛzonlenlɛsua ne sɔlɔ anlenkɛ kpole ne anloa a, na boni a Gyihova yɛle a? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.) (b) Kɛzi bɛhanle Gyihova bɛmaanle ɔhwenle nungule ɛ? (Nea ɔbodwɛkɛ 2.)

7 Kenga Yizikeɛle 8:5, 6Bie a ɔzinle Yizikeɛle anwo! Ɛnee Dwuuma mɔɔ ɛkpɔkye la ɛlɛsonle awozonlezonlenlɛ nungule ɛhwenlɛ sɛkɛlɛneɛ ne anzɛɛ ananze bie wɔ sɔlɔ anlenkɛ kpole ne anloa. Ɔbayɛ kɛ ɔgyi ɛkɛ ne ɔmaa Ahyela, adalɛ nyamenle raalɛ ne mɔɔ Keenama bu ye kɛ ɔle Beeyale aye la. Yizilayɛma ne mɔɔ sonle awozonle la anli ngyekyeleɛ ne mɔɔ bɛ nee Gyihova yɛle la azo. Mekɛ mɔɔ bɛvale ɛzonlenlɛ mɔɔ le Gyihova ɛdeɛ la bɛmaanle ananze ne la, bɛmaanle ɔhwenle nungule; bɛmaanle ɔvale ɛya. * (Dit. 32:16; Yiz. 5:13) Wɔmɔ dwenle nwolɛ nea: Wɔ ɛvolɛ mɔɔ bo 400 la anu, ɛnee ɛzonlenlɛsua ne kile kɛ Gyihova wɔ bɛ avinli. (1 Arl. 8:10-13) Noko kɛkala, awozonlezonlenlɛma zɔhane ɛmaa Gyihova ‘ɛhwe ɔ nwo ɛvi ye ɛzonlenlɛsua ne anwo ɛhɔ moamoa.’

8. Duzu a Yizikeɛle nungule ɛhwenlɛ sɛkɛlɛneɛ ne anwo ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne kile maa yɛ ɛnɛ a?

8 Duzu a ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛhye kile maa yɛ ɛnɛ a? Dwuda mɔɔ kpɔkyele la maa yɛkakye Kilisienemaanle ne. Awozonlezonlenlɛ ɛbu bɛ asɔne asɔne ne mɔ anu, ɔti ɛzonlenlɛ biala mɔɔ bɛka kɛ bɛlɛfa bɛamaa Nyamenle la le mgbane. Gyihova ɛngakyi, yemɔti yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ bɛmaa yeva ɛya kɛ mɔɔ Dwuda mɔɔ kpɔkyele la yɛle la. (Gye. 1:17) Gyihova ɛhwe ɔ nwo ɛvi Kilisienemaanle ne anwo ɛhɔ moamoa!

9, 10. Kɔkɔbɔlɛ boni a yɛbahola yɛanyia yɛavi awozonle ɛzonlenlɛma mɔɔ wɔ ɛzonlenlɛsua ne anu la ɛkɛ a?

9 Kɔkɔbɔlɛ boni a yɛbahola yɛanyia yɛavi awozonlezonlenlɛma ɛhye mɔ ɛkɛ a? Amaa yɛazonle Gyihova angomekye la, ɔwɔ kɛ ‘yɛnriandi awozonle ɛzonlenlɛ.’ (1 Kɔl. 10:14) Bie a yɛbaha kɛ, ‘Menrɛva ananze menrɛli gyima wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu ɛlɛ!’ Noko awozonlezonlenlɛ gua ye ngakyile, bie mɔ da ali kpalɛ tɛla bie mɔ. Baebolo nwo buluku bie hanle kɛ: “Debie biala mɔɔ sonle bolɛ, nvasoɛ wɔ zo anzɛɛ tumi wɔ nu la anwo kyia yɛ tɛla Nyamenle mɔɔ yɛsonle ye la a, ɔle awozonlezonlenlɛ.” Ɔti awozonlezonlenlɛ ne bie kola yɛ nwonane afoa nu ninyɛne, ezukoa, nla, anyelielɛ ninyɛne. Debie biala mɔɔ bahola alimoa yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu na yeagyinla ɛzonlenlɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛfa yɛmaa Gyihova angomekye agyakɛ anu la boka nwo. (Mat. 6:19-21, 24; Ɛfɛ. 5:5; Kɔl. 3:5) Ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ wɔ awozonlezonlenlɛ biala anwo ɔluakɛ Gyihova a ɔwɔ kɛ yɛfi yɛ ahonle nu yɛsonle ye a!​—1 Dwɔn 5:21.

10 Debie mɔɔ limoa mɔɔ Gyihova vale hilele Yizikeɛle la a le “bɛkyi ninyɛne mgbane mgbane” ne. Noko Gyihova zele ye ngapezonli nɔhavo ne kɛ: “Ɛbanwu bɛkyi ninyɛne mɔɔ ɛnle kpalɛ fee bɔbɔ la.” Duzu a bahola ayɛ debie mɔɔ ɛnle kpalɛ fee adɛla awozonlezonlenlɛ nungule ɛhwenlɛ sɛkɛlɛneɛ ne mɔɔ bɛsonle ye wɔ ɛzonlenlɛsua ne anu la ɛ?

Mɔɔ Tɔ Zo Nwiɔ: Mgbanyima 70 Ɛlɛkpu Ayilevuanlɛ

11. Yizikeɛle hɔwolole ɔ kunlu lɔ alienwo ɛkɛ ne mɔɔ bikye ɛzonlenlɛsua ne afɔlemokyea ne la, ninyɛne mɔɔ gyegye adwenle la boni a ɔnwunle ye a?

11 Kenga Yizikeɛle 8:7-12. Mɔɔ Yizikeɛle dule tokule wɔ bane ne anu na ɔwolole ɔ kunlu lɔ alienwo ɛkɛ ne mɔɔ bikye ɛzonlenlɛsua ne afɔlemokyea ne la, ɔnwunle “nane ngakyile mɔɔ twenle bɛ nwo aze nee nane anwo ɛzulolɛ kɔsɔɔti mɔɔ bɛle kyibadeɛ la ananze yɛɛ kyibadeɛ ananze” mɔɔ gyegye adwenle mɔɔ bɛdɔlɔdɔlɔ bɛ wɔ bane ne anwo la. * Ɛnee ninyɛne zɔhane gyi ɛkɛ ne maa adalɛ nyamenle ne mɔ. Mɔɔ Yizikeɛle nwunle ye bieko la gyegye adwenle kpalɛ: “Ɛnee Yizilayɛma mgbanyima 70” gyigyi “awozinli nu” ɛlɛkpu ayilevuanlɛ amaa adalɛ nyamenle ne mɔ. Wɔ Mɛla ne anu, ɛnee ayilevuanlɛ mɔɔ bɛkpu la gyi ɛkɛ ne maa nɔhalɛ sonvolɛma asɔneyɛlɛ mɔɔ bɛdie bɛto nu la. (Edw. 141:2) Noko ayilevuanlɛ ne mɔɔ mgbanyima 70 zɔhane kpunle la anwo ɛnde yɛɛ ɔbɔ Gyihova. Ɛnee bɛ asɔneyɛlɛ bɔ ye. (Mrɛ. 15:8) Mgbanyima zɔhane mɔ bɛlɛbɛlale bɛ nwo hanle kɛ: “Gyihova ɛnnwu yɛ.” Noko Gyihova nwunle bɛ, na ɔhilele Yizikeɛle mɔɔ ɛnee bɛlɛyɛ ye wɔ Ye ɛzonlenlɛsua ne anu la amuala!

Gyihova nwu bɛkyi ninyɛne biala mɔɔ bɛyɛ ye wɔ “awozinli nu” la (Nea ɛdendɛkpunli 11)

12. Kɛmɔti a ɔwɔ kɛ yɛkɔ zo yɛdi nɔhalɛ “wɔ awozinli nu” bɔbɔ a, na nwane mɔ titili a ɔwɔ kɛ bɛyɛ neazo kpalɛ wɔ ɛhye anu a?

12 Duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi edwɛkɛ ɛhye mɔɔ fale Yizilayɛ mgbanyima 70 ne mɔɔ kpunle ayilevuanlɛ maanle adalɛ nyamenle ne mɔ anwo la anu a? Saa Nyamenle badie yɛ asɔneyɛlɛ na yɛ ɛzonlenlɛ nwo ade wɔ ɔ nye zo a, ɔwɔ kɛ yɛdi nɔhalɛ wɔ “awozinli nu” bɔbɔ. (Mrɛ. 15:29) Bɛmaa yɛhakye kɛ Gyihova nwu ɛleka biala. Saa yɛdie yɛdi kɛ Gyihova wɔ ɛkɛ ne amgba a, yɛnrɛyɛ debie biala mɔɔ yɛze kɛ ɔ nye ɛnlie nwolɛ la wɔ fealeranu. (Hib. 4:13) Asafo nu mgbanyima titili a ɔwɔ kɛ bɛyɛ neazo kpalɛ wɔ Kilisiene ɛbɛlabɔlɛ nu a. (1 Pita 5:2, 3) Asafo ne anu amra anye la kɛ kpanyinli mɔɔ gyinla bɛ nyunlu wɔ debiezukoalɛ bo la bava Baebolo nu ngyinlazo abɔ ye ɛbɛla wɔ “awozinli nu” bɔbɔ, mɔɔ kile kɛ, mekɛ mɔɔ awie mɔ ɛnnwu ye la.​—Edw. 101:2, 3.

Mɔɔ Tɔ Zo Nsa: ‘Mraalɛ Bie Ɛlɛsu Nyamenle Tamɛze’

13. Duzu a Yizikeɛle nwunle kɛ mraalɛ bie mɔ mɔɔ ɛkpɔkye la ɛlɛyɛ wɔ ɛzonlenlɛsua ne nlenkɛ mgbole ne mɔ ko anloa a?

13 Kenga Yizikeɛle 8:13, 14. Bɛkyi nyɛleɛ nwiɔ ne mɔɔ limoa la anzi, eza Gyihova zele Yizikeɛle kɛ: “Ɛbanwu bɛkyi ninyɛne bɔbɔ mɔɔ ɛnle kpalɛ fee mɔɔ bɛlɛyɛ la.” Ɔti duzu bieko a ɔnwunle ye a? Ɔnwunle ye wɔ “Gyihova sua ne sɔlɔ anlenkɛ kpole ne anloa” kɛ “mraalɛ bie dede ɛkɛ na bɛlɛsu nyamenle Tamɛze.” Ɔle Mɛsɔpɔteemeama nyamenle, na wɔ Sumeriama ngɛlɛlera ne anu bɛfɛlɛ Tamɛze kɛ Dumuzi, na ɛnee bɛsuzu kɛ ɔle awolɛ nyamenle raalɛ Yehyeta kulovolɛ. * Ɛnee Yizilayɛ mraalɛ ɛzunlɛ ne le debie mɔɔ bɛyɛ ye wɔ ɛzonlenlɛ nu wɔ Tamɛze ewule ne anwo a. Ɔlua Tamɛze mɔɔ bɛzunle ye wɔ Gyihova ɛzonlenlɛsua ne anu la ati, ɛnee mraalɛ zɔhane mɔ ɛlɛyɛ awozonlezonlenlɛ nu nyɛleɛ wɔ ɛleka mɔɔ bɛsonle nɔhalɛ nu la. Noko saa bɛyɛ adalɛ ɛzonlenlɛ nu nyɛleɛ bie wɔ Nyamenle ɛzonlenlɛsua ne anu a, yemɔ ɛmmaa ɔnlie ɔndo nu. Duzu ati ɔ, ɔluakɛ wɔ Gyihova anye zo ɛnee mraalɛ zɔhane mɔ mɔɔ bɛkpɔkye la ɛlɛyɛ “bɛkyi ninyɛne”!

14. Duzu a yɛsukoa yɛfi kɛzi Gyihova bule mɔɔ ɛnee mraalɛ ne mɔ mɔɔ ɛkpɔkye ɛlɛyɛ la anu a?

14 Duzu a yɛsukoa yɛfi kɛzi Gyihova bule ninyɛne mɔɔ ɛnee mraalɛ zɔhane mɔ ɛlɛyɛ la anu a? Saa yɛ ɛzonlenlɛ nwo bade a, ɔnle kɛ yɛfa awozonlezonlenlɛ nu nyɛleɛ mɔɔ anwo ɛnde la yɛfonla nu ɛlɛ. Ɔti ɔnle kɛ yɛfa yɛ nwo yɛwula ɛvoyialilɛ mɔɔ vi awozonlezonlenlɛ nu la anu. Asoo ɛleka mɔɔ ɔvi la anwo hyia? Ɛhɛe! Ɛnɛ bɛmaa yeyɛ kɛ esiane biala ɛnle nyɛleɛ mɔɔ bɛyɛ ye wɔ ɛvoyialilɛ bie mɔ mɔɔ bie a le Bolonyia nee Easter nu la anu. Noko bɛmmamaa yɛ rɛle fi kɛ Gyihova limoale nwunle awozonlezonlenlɛ nu nyɛleɛ mɔɔ ɛrayɛ ɛnɛ mekɛ ye anu ɛvoyialilɛ la. Ɔnlie awozonlezonlenlɛ nu nyɛleɛ ɔndo nu ɔnva nwo kɛ menli ɛyɛ ye mekɛ tendenle anzɛɛ bɛva bɛfonla nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu la.​—2 Kɔl. 6:17; Yek. 18:2, 4.

Mɔɔ Tɔ Zo Nna: Mrenyia 25 ‘Ɛlɛbɔ Bɛ Ti Aze Amaa Sɛnzɛne Ne’

15, 16. Duzu a ɛnee mrenyia 25 ɛlɛyɛ wɔ ɛzonlenlɛsua ne akunlu lɔ alienwo ɛkɛ a, na kɛmɔti a bɛ nyɛleɛ ne hanle Gyihova ɛya kpole a?

15 Kenga Yizikeɛle 8:15-18. Gyihova hilele ye debie mɔɔ tɔ zo nna na ɔli awieleɛ la, ɔvale edwɛkɛ mɔɔ ɔta ɔka la a ɔbɔle ɔ bo a: “Ɛbanwu bɛkyi ninyɛne bɔbɔ mɔɔ ɛnle kpalɛ fee mɔɔ tɛla ɛhye mɔ la.” Bie a ngapezonli ne dwenlenle nwolɛ kɛ: ‘Duzu a bahola ayɛ bɛkyi debie adɛla mɔɔ menwu ye la a?’ Ɛnee Yizikeɛle wɔ ɛzonlenlɛsua ne suakunlu alienwo ɛkɛ. Wɔ ɛzonlenlɛsua ne anuhɔlɛ ɛkɛ ne, ɔnwunle mrenyia 25 kɛ bɛlɛbɔ bɛ ti aze bɛazonle “sɛnzɛne ne wɔ aduduleɛ.” Mrenyia zɔhane mɔ bɔle Gyihova aholoba dwɛɛ. Kɛzi?

16 Pɛ ye nvoninli nea: Bɛzile Nyamenle ɛzonlenlɛsua ne mɔɔ ɛnee ye anuhɔlɛ ne kile aduduleɛ. Sonvolɛma mɔɔ ɛlɛwolo ɛzonlenlɛsua ne anu la anye bahile adɔleɛ na bɛ nzi ahile sɛnzɛne ne mɔɔ ɔlɛtudu wɔ aduduleɛ la. Noko mrenyia 25 ne hakyile ‘bɛ nzi zile ɛzonlenlɛsua ne’ na bɛvale bɛ nye bɛhilele aduduleɛ amaa bɛahola bɛazonle sɛnzɛne ne. Ɔlua ɛhye ati, bɛhakyile bɛ nzi bɛzile Gyihova, ɔluakɛ ɛnee ɛzonlenlɛsua zɔhane le “Gyihova sua.” (1 Arl. 8:10-13) Ɛnee mrenyia 25 ne ɛkpɔkye. Bɛkpole Gyihova, na bɛanli ye mɛla ne mɔɔ bɛhɛlɛ ye wɔ Ditilɔnomi 4:15-19 la azo. Nea kɛzi bɛhanle Nyamenle ne mɔɔ ɔfɛta kɛ bɛsonle ɔ ngomekye la ɛya a!

Ɔwɔ kɛ Gyihova sonvolɛma sonle ɔ ngomekye ala

17, 18. (a) Duzu a yɛsukoa yɛfi menli mɔɔ ɛlɛsonle sɛnzɛne ne wɔ ɛzonlenlɛsua ne anu la edwɛkɛ ne anu a? (b) Agɔnwolɛvalɛ boni mɔ a Yizilayɛma mɔɔ ɛkpɔkye la zɛkyele bɛ a, na kɛzi?

17 Duzu a yɛsukoa yɛfi mrenyia zɔhane mɔ edwɛkɛ ne anu a? Saa yɛ ɛzonlenlɛ nwo bade a, ɔwɔ kɛ yɛmaa Gyihova maa yɛ ndelebɛbo nee nrɛlɛbɛ. Kakye kɛ, “Gyihova Nyamenle le sɛnzɛne” yɛɛ ye Edwɛkɛ ne le “wienyi” mɔɔ ta yɛ adenle zo. (Edw. 84:11; 119:105) Ɔdua ye Edwɛkɛ ne nee Baebolo nwo mbuluku mɔɔ vi ye ahyehyɛdeɛ ne ɛkɛ ne la azo ɔta wɔ yɛ ahonle nee yɛ adwenle nu, na ɔkile yɛ mɔɔ yɛyɛ a yɛbabɔ ɛbɛla mɔɔ ahunlundwolɛ wɔ nu kɛkala na yɛanyia dahuu ngoane kenle bie la. Noko saa yɛfa yɛ nye yɛto ewiade ɛhye azo wɔ kɛzi yɛbabɔ yɛ ɛbɛla la anwo a, ɛnee yɛlɛkakyi yɛ nzi yɛazi Gyihova. Yɛyɛ ɛhye a yɛbaha ye ɛya kpole, yɛbamaa yeali nyane kpalɛ wɔ ye ahonle nu. Yɛngulo kɛ yɛbayɛ ɛhye yɛahile yɛ Nyamenle ne ɛlɛ! Eza Yizikeɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne le kɔkɔbɔlɛ maa yɛ kɛ yɛhwe yɛ nwo yɛvi bɛdabɛ mɔɔ bɛkakyi bɛ nzi bɛsi nɔhalɛ ne, mɔɔ bɛmɛ a le kpɔkyevolɛma la anwo.​—Mrɛ. 11:9.

18 Yizikeɛle nwunle awozonlezonlenlɛ nee adalɛ ɛzonlenlɛ nu ninyɛne nna mɔɔ yɛ azibɛnwo mɔɔ da kɛzi ɛnee Dwuda mɔɔ ɛkpɔkye anwo ɛgua evinli wɔ sunsum nu ɛhɔ moa ali la. Kɛmɔ Yizilayɛma zɔhane anwo guale evinli wɔ sunsum nu la ati, bɛzɛkyele agɔnwolɛvalɛ mɔɔ bɛ nee Nyamenle lɛ la. Saa ɛ nwo gua evinli wɔ sunsum nu a, ɛ nwo bagua evinli wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu noko. Ɔti ɔnyɛ nwanwane kɛ bɛbɔle ɛbɛlatane kɔsɔɔti bie na bɛ nee Nyamenle yɛɛ bɛ gɔnwo mɔ avinli zɛkyele la. Akee bɛmaa yɛnlea kɛzi sunsum ne maanle Yizikeɛle hanle Dwuda mɔɔ ɛkpɔkye la ɛbɛla mɔɔ ɛkpɔlɔ anwo edwɛkɛ la.

Ɛbɛlatane​—“Bɛbɔ Anyiemgba Ɛbɛla Wɔ Bɛ Avinli”

19. Kɛzi Yizikeɛle hanle Gyihova menli ne ɛbɛlatane ne anwo edwɛkɛ ɛ?

19 Kenga Yizikeɛle 22:3-12. Ɛnee maanle ne ɛbɛla ɛzɛkye ɔvi tumivolɛma anwo zo ɔkɔdwu koahweabanema anwo zo. Ɛnee “mgbanyima ne mɔ” anzɛɛ adekilevolɛma ne, fa bɛ tumi ne ka menli mɔɔ ɛnze nwolɛ bie la mogya gua. Ɔda ali kɛ menli ne lile bɛ adekilevolɛma ne anzi na bɛbule bɛ nye bɛguale Nyamenle Mɛla ne azo. Wɔ mbusua ne mɔ anu, ɛnee ngakula ‘ɛmbu’ bɛ awovolɛ, na ɛnee mogyafonla ɛbu. Wɔ maanle ne anu, Yizilayɛma mɔɔ ɛde atua la sisile nyɛvolɛ, na bɛ nee nrisa nee ahunlanvolɛ anli ye boɛ. Yizilayɛ mrenyia vale bɛ gɔnwo mɔ aye. Bɛyɛle anyebolo kpole, bɛliele belaebo, bɛsisile bɛ gɔnwo mɔ bɛliele bɛ ezukoa yɛɛ bɛbɔle bosea bɛvale bie bɛguale zo. Ɔyɛle Gyihova nyane kɛ ye menli ne anye fuu bule bɛ nye guale ye Mɛla ne azo la, bɛannwu ye kɛ ɔkulo bɛ la ati a ɔvale mɛla ne ɔmaanle bɛ a! Bɛ ɛbɛlatane ne gyegyele Gyihova kpole kpalɛ. Ɔzele Yizikeɛle kɛ ɔha ɔhile bɛ kɛ: Bɛ “rɛle ɛvi me bɔkɔɔ.”

Ɔlua mɔɔ Kilisienemaanle ne ɛlɛyɛ la ati, ewiade ne ati ɛlɛmi basabasayɛlɛ nee ɛbɛlatane nu kpalɛ (Nea ɛdendɛkpunli 20)

20. Duzu a Yizikeɛle edwɛkɛ ne mɔɔ fale Dwuda ɛbɛlabɔlɛ mɔɔ nwolɛ guale evinli anwo la kile maa yɛ ɛnɛ a?

20 Duzu a Yizikeɛle edwɛkɛ ɛhye kile maa yɛ ɛnɛ a? Ɛbɛlatane ne mɔɔ Dwuda mɔɔ ɛkpɔkye bɔle la, kakye yɛ kɛ ɛnɛ yɛde ewiade mɔɔ ye ɛbɛla ɛkpɔlɔ la anu. Maanyɛlɛ nu mgbanyima ɛnva bɛ tumi ne ɛnli gyima wɔ adenle kpalɛ zo yɛɛ bɛsisi koahweabanema. Ɛzonlenlɛ nu mgbanyima​—titili Kilisienemaanle ne anu ɛsɔfo ne mɔ​—ɛyila konle mɔɔ maanle maanle ne mɔ kɔ la azo na yemaa menli mgbe dɔɔnwo ngoane ɛvi bɛ sa. Bɛbu bɛ nye bɛgua Baebolo nu ngyinlazo kpalɛ ne mɔɔ nuhua la ɛkɛ mɔɔ fale nla nu ɛbɛlatane nwo la azo. Ɛhye ati, ɛzɛkyelɛ ala a ewiade ne mɔɔ ɛbɔ yɛ ɛyia la ɛbɛla ɛlɛsɛkye a. Ɔti Gyihova baha edwɛkɛ ko ne ala bie ahile Kilisienemaanle ne: Bɛ “rɛle ɛvi me bɔkɔɔ.”

21. Duzu a yɛsukoa yɛfi tete Dwuda ɛbɛlabɔlɛ mɔɔ nwolɛ guale evinli la anu a?

21 Yɛle Gyihova menli, yemɔti duzu a yɛsukoa yɛfi tete Dwuda ɛbɛla mɔɔ nwolɛ guale evinli la anu a? Saa yɛbazonle Gyihova na yealie yeado nu a, ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ ɛbɛlabɔlɛ nwo te wɔ debie biala anu. Ɛhye ɛyɛlɛ bayɛ se kpalɛ wɔ ewiade ɛhye mɔɔ ye ɛbɛla ɛkpɔlɔ la anu. (2 Tim. 3:1-5) Noko yɛze kɛzi Gyihova te nganeɛ wɔ ɛbɛla biala mɔɔ ɛkpɔlɔ la anwo a. (1 Kɔl. 6:9, 10) Yɛdi Gyihova ɛbɛlabɔlɛ nwo ngyinlazo ne mɔ azo ɔluakɛ yɛkulo ye nee ye mɛla ne mɔ. (Edw. 119:97; 1 Dwɔn 5:3) Saa yɛmaa yɛ ɛbɛla nwo gua evinli a, ɔbahile kɛ yɛngulo yɛ Nyamenle ne mɔɔ le nwuanzanwuanza na ɔ nwo te la. Yɛngulo kɛ yɛbayɛ debie mɔɔ bamaa Gyihova aha ahile yɛ kɛ: Bɛ “rɛle ɛvi me bɔkɔɔ” la.

22. (a) Mekɛ mɔɔ yɛzuzu tete Dwuda ɛbɛlabɔlɛ mɔɔ Gyihova maanle ɔlale ali anwo la, duzu a wɔbɔ kpɔkɛ kɛ ɛbayɛ a? (b) Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ tile mɔɔ doa zo la anu a?

22 Yɛzukoa ninyɛne bie mɔ mɔɔ nwolɛ hyia la yɛvi tete Dwudama ɛzonlenlɛ nee bɛ ɛbɛlabɔlɛ mɔɔ nwolɛ guale evinli mɔɔ Gyihova ɛla ye ali mɔɔ yɛzuzu nwolɛ la anu. Yɛnyia anwosesebɛ wɔ kpɔkɛ mɔɔ yɛbɔ kɛ yɛbava ɛzonlenlɛ mɔɔ fɛta Gyihova angomekye yɛamaa ye la anu. Ɔti, ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ wɔ awozonlezonlenlɛ biala anwo na yɛmaa yɛ ɛbɛlabɔlɛ nwo te. Noko, duzu a Gyihova vale yɛle ye menli ne mɔɔ bɛanli nɔhalɛ la ɛ? Mɔɔ Yizikeɛle kpɔsale ɛzonlenlɛsua ne anu wiele la, Gyihova hanle hilele ye wienyi kɛ: “Me nee bɛ bali ye wɔ ɛya zo.” (Yiz. 8:17, 18) Yɛkulo kɛ yɛnwu mɔɔ ɔvale ɔyɛle Dwuda mɔɔ anli nɔhalɛ la, ɔluakɛ bɛbabua ɛtane ewiade ɛhye noko ndɛne. Tile mɔɔ doa zo la bahilehile kɛzi Gyihova ndɛnebualɛ mɔɔ tia Dwuda rale nu la anu.

^ ɛden. 4 Wɔ Yizikeɛle buluku ne anu, bɛta bɛfɛlɛ menli mɔɔ de Dwuda nee Gyɛlusalɛm la “Yizilayɛ.”​—Yiz. 12:19, 22; 18:2; 21:2, 3.

^ ɛden. 7 Edwɛkɛ “nungule ɛhwenlɛ” kile kɛ Gyihova bu nɔhalɛ mɔɔ bɛnli la kɛ anyebolo kpole wɔ nu. Yɛ adwenle bahola ahɔ kunli mɔɔ ɔ ye anli nɔhalɛ na nungule ɛmaa yeva ɛya la anwo zo. (Mrɛ. 6:34) Gyihova noko fa ɛya kpole saa ye menli mɔɔ ɔ nee bɛ ɛyɛ ngyekyeleɛ la anli nɔhalɛ na bɛkɔsonle ananze a. Buluku ko hanle kɛ: “Nyamenle nungulehwenlɛ ne . . . vi Ye nwuanzanwuanzayɛlɛ ne. Ɔluakɛ Ɔ ngomekye a ɔle Nwuanzanwuanza Ko ne a . . . , Ɔ nee awie ɛngyɛ ye ɛzonlenlɛ.”​—Ɛzɛ. 34:14.

^ ɛden. 11 Ɔbayɛ kɛ Hibulu edwɛkɛkpɔkɛ “kyibadeɛ ananze” nee edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ kile “nane ebinli” la le ko na ɔle edwɛkɛ mɔɔ ɛngile ɛbulɛ.

^ ɛden. 13 Debie biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ bɛgyinla zo bɛka kɛ Nemelɔdo duma bieko a le Tamɛze a.