Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 2

Nyia Adwenle Kpalɛ Wɔ Nyamenle Anyunlu

Nyia Adwenle Kpalɛ Wɔ Nyamenle Anyunlu

“Bɛnyia adwenle kpalɛ.”​​—1 PITA 3:16.

1, 2. Duzu ati a ɛlɛkɔ ɛleka mɔɔ ɛnze ɛkɛ ne la a, ɛhyia awie mɔɔ bahile wɔ adenle la ɛ? Duzu a Gyihova ɛva ɛmaa yɛ kɛ ɔhile yɛ adenle a?

FA YE kɛ ɛlua ɛleka koonwu bie mɔɔ ɛnze ɛkɛ ne la. Ɛbahola wɔaminli na wɔ ngoane bɔbɔ avi ɛ sa. Ɔti amaa wɔamminli la, ɛbabiza awie wɔamaa yeahile wɔ adenle. Saa ɛyɛ ye zɔ a, ɛbadwu ɛleka mɔɔ ɛlɛkɔ la anzodwolɛ nu.

2 Yɛ muala yɛyia ngyegyelɛ dɔɔnwo wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu, na ɔdwu mekɛ ne bie a, yɛnnwu mɔɔ yɛyɛ a. Noko Gyihova ɛmaa yɛ nuhua ko biala adwenle mɔɔ kile yɛ adenle a. (Gyemise 1:17) Maa yɛnlea kɛzi adwenle ne de nee kɛzi ɔyɛ gyima la. Akee yɛbazukoa kɛzi yɛbahola yɛatete yɛ adwenle ne, deɛmɔti ɔwɔ kɛ yɛsuzu awie mɔ adwenle nwo nee kɛzi adwenle kpalɛ bamaa yɛ ɛbɛlabɔlɛ awie yɛ boɛ la.

DUZU A LE YƐ ADWENLE NE NA KƐZI ƆYƐ GYIMA Ɛ?

3. Duzu a le yɛ adwenle ne?

3 Yɛ adwenle ne le ahyɛlɛdeɛ kɛnlɛma mɔɔ vi Gyihova ɛkɛ a. Ɔle tumi bie mɔɔ wɔ yɛ nu mɔɔ maa yɛnwu kpalɛ nee ɛtane la. Giliki edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ bɛhile ɔ bo “adwenle” wɔ Baebolo ne anu la kile “kɛzi awie ze ɔ nwo la.” Saa yɛ adwenle ne yɛ gyima kpalɛ a, ɔboa yɛ ɔmaa yɛneɛnlea kɛzi yɛdayɛ mumua ne yɛde la anu. Ɔkola ɔboa yɛ ɔmaa yɛnwu mɔɔ yɛsuzu nwo titili nee kɛzi yɛte nganeɛ la. Ɔkile yɛ adenle ɔmaa yɛyɛ debie kpalɛ na yɛtwe yɛ nwo yɛfi ɛtane nwo. Yɛɛ ɔkola ɔmaa yɛ nye die wɔ mekɛ mɔɔ yɛkɛzi kpɔkɛ nrɛlɛbɛ nu anzɛɛ ɔbua yɛ fɔlɛ wɔ mekɛ mɔɔ yɛkɛzi kpɔkɛ ɛtane la.​​—Nea Awieleɛdwɛkɛ 5.

4, 5. (a) Mekɛ mɔɔ Adam nee Yive andie bɛ adwenle la, duzu a dole bɛ a? (b) Baebolo ne anu neazo boni mɔ a kile kɛzi adwenle ne yɛ gyima la ɛ?

4 Yɛ nuhua ko biala bahola azi kpɔkɛ kɛ ɔbadie ye adwenle ne anzɛɛ ɔnrɛdie ye. Adam nee Yive zile kpɔkɛ kɛ bɛnrɛdie bɛ adwenle ne, na ɔlua zo bɛyɛle ɛtane. Ɛhye anzi, bɛ adwenle buale bɛ fɔlɛ, noko ɛnee yekpa nwo. Ɛnee bɛyɛ Nyamenle anwo anzosesebɛ bɛwie. (Gyɛnɛsese 3:7, 8) Ɛnee bɛ nuhua ko biala lɛ adwenle mɔɔ di munli la, yɛɛ ɛnee bɛze kɛ ɔnle kpalɛ kɛ bɛbayɛ Nyamenle anwo anzosesebɛ ɛdeɛ, noko bɛzile kpɔkɛ kɛ bɛnrɛdie bɛ adwenle ne.

5 Noko alesama dɔɔnwo mɔɔ ɛnli munli la ɛdie bɛ adwenle ne. Dwobu yɛle nwolɛ neazo kpalɛ. Kɛmɔ ɔzile kpɔkɛ kpalɛ la ati, ɔholale ɔhanle kɛ: “Me ahonle ɛnrɛbua me fɔlɛ wɔ mekɛ tendenle mɔɔ mede ngoane nu la.” (Dwobu 27:6) Mekɛ mɔɔ Dwobu hanle ye ahonle ne anwo edwɛkɛ la, ɛnee ɔlɛkile ye adwenle ne, tumi ne mɔɔ wɔ ye nu mɔɔ maa ɔnwu kpalɛ nee ɛtane la. Noko Devidi andie ye adwenle ne wɔ mekɛ bie mɔ anu na ɔyɛle Gyihova anwo anzosesebɛ. Ɛhye anzi, ye adwenle buale ye fɔlɛ na ɔyɛle kɛ asɛɛ ye ahonle ‘ɛlɛbo ye’ la. (1 Samoɛle 24:5, ɔbdw.) Ɛnee Devidi adwenle ɛlɛka ahile ye kɛ mɔɔ ɔyɛle la ɛnle kpalɛ. Ye adwenle ne mɔɔ ɔdiele ye la maanle ɔzukoale kɛ ɔnrɛyɛ nvonleɛ ko ne ala bieko.

6. Duzu ati a yɛkola yɛka kɛ yɛ adwenle ne le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ vi Nyamenle ɛkɛ a?

6 Ɔyɛ a menli bɔbɔ mɔɔ ɛnze Gyihova la nwu kɛ ninyɛne bie mɔ wɔ ɛkɛ mɔɔ le kpalɛ yɛɛ bie mɔ ɛnle kpalɛ. Baebolo ne ka kɛ: “Bɛ nzuzulɛ maa bɛnwu ye kɛ bɛ nyɛleɛ le kpalɛ anzɛɛ ɛtane.” (Wulomuma 2:14, 15) Kɛ neazo la, menli dɔɔnwo ze kɛ ɔnle kpalɛ kɛ bɛkɛhu sonla anzɛɛ bɛkɛwua. Bie a bɛnze ye zɔ ɛdeɛ, noko ɛhye kile kɛ bɛlɛtie bɛ adwenle ne, tumi ne mɔɔ maa bɛnwu kpalɛ nee ɛtane mɔɔ Gyihova ɛva ɛwula bɛ nu la. Eza bɛlɛdi Nyamenle ngyinlazo anzɛɛ nɔhalɛ titili bie mɔ mɔɔ Gyihova ɛva ɛmaa yɛ kɛ ɔboa yɛ ɔmaa yɛzi kpɔkɛ kpalɛ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la azo.

7. Duzu ati a ɔdwu mekɛ ne bie a yɛ adwenle ne bahola avo ɛ?

7 Noko ɔdwu mekɛ ne bie a yɛ adwenle ne bahola avo. Kɛ neazo la, yɛ nzuzulɛ nee yɛ nganeɛdelɛ mɔɔ ɛnli munli la bahola azɛkye ye na yeamaa yɛava adenle ɛtane zo. Adwenle kpalɛ ɛmba mgbane. (Gyɛnɛsese 39:1, 2, 7-12) Ɔwɔ kɛ bɛtete ye. Gyihova fa sunsum nwuanzanwuanza ne nee Baebolo ngyinlazo maa yɛ amaa yeaboa yɛ. (Wulomuma 9:1) Maa yɛzuzu kɛzi yɛbahola yɛatete yɛ adwenle ne la anwo.

KƐ ƆKƐYƐ NA YƐATETE YƐ ADWENLE NE Ɛ?

8. (a) Kɛzi yɛ nganeɛdelɛ kola ka yɛ adwenle ne ɛ? (b) Duzu a ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo kolaa na yɛazi kpɔkɛ bie ɛ?

8 Menli bie mɔ dwenle kɛ bɛdi bɛ nganeɛdelɛ nzi a ɔkile kɛ bɛlɛtie bɛ adwenle ne. Bɛdwenle kɛ bɛbahola bɛayɛ debie biala mɔɔ bɛkulo la wɔ mekɛ ala mɔɔ ɔngyegye bɛ la. Noko yɛ nganeɛdelɛ ɛnli munli na ɔbahola yeabɛlɛbɛla yɛ. Yɛ nganeɛdelɛ nu bahola ayɛ se kpalɛ too yeaha yɛ adwenle ne. Baebolo ne ka kɛ: “Ahonle le mɛlɛbɛla tɛla debie biala yɛɛ ɔ nwo yɛ ɛvɛlɛ. Nwane a kɛhola kɛnwu nu a?” (Gyɛlɛmaya 17:9) Ɔti yɛbahola yɛabɔ ɔ bo yɛadwenle kɛ debie bie le kpalɛ wɔ mekɛ bɔbɔ mɔɔ ɔnle kpalɛ la. Kɛ neazo la, kolaa na Pɔɔlo arayɛ Kilisienenli la, ɔyɛle Nyamenle menli ne kpɔdekpɔde kpalɛ na ɔliele ɔlile kɛ mɔɔ ɔlɛyɛ la le kpalɛ. Ɛnee ɔsuzu kɛ ɔlɛ adwenle kpalɛ. Noko nzinlii ɔhanle kɛ: “Mɔɔ bua me ndɛne la a le Gyihova.” (1 Kɔlentema 4:4; Gyima ne 23:1; 2 Timote 1:3) Mɔɔ Pɔɔlo nwunle kɛzi Gyihova te nganeɛ wɔ mɔɔ ɔlɛyɛ la anwo la, ɔnwunle kɛ ɔhyia kɛ ɔkakyi. Ɔda ali wienyi kɛ, kolaa na yɛayɛ debie bie la, ɔhyia kɛ yɛbiza yɛ nwo kɛ, ‘Duzu a Gyihova kpondɛ kɛ meyɛ a?’

9. Duzu a kile kɛ yɛsulo Nyamenle a?

9 Saa yɛkulo awie a, yɛngulo kɛ yɛyɛ debie mɔɔ ɔ nye ɛnlie nwo la. Kɛmɔ yɛkulo Gyihova la ati, yɛngulo kɛ yɛyɛ debie mɔɔ ɔ nye ɛnlie nwolɛ la. Ɔwɔ kɛ ɛzulolɛ mɔɔ yɛlɛ kɛ yɛnrɛyɛ debie mɔɔ ɛnzɔ Gyihova anye la yɛ kpole. Yɛnwu ɛhye wɔ Nihɛmaya neazo ne anu. Ɔkpole kɛ ɔbava ye gyinlabelɛ mɔɔ ɔlɛ kɛ amɛnlado la yeanyia ɔ nwo. Duzu ati ɔ? Ɔhilehilele nu kɛ, kɛmɔ ‘ɔsulo Nyamenle’ la ati ɔ. (Nihɛmaya 5:15) Nihɛmaya angulo kɛ ɔkɛyɛ debie mɔɔ Gyihova anye ɛnlie nwolɛ la. Kɛ mɔɔ Nihɛmaya yɛle la, yɛdayɛ noko yɛsulo kɛ yɛbayɛ debie ɛtane mɔɔ Gyihova anye ɛnlie nwolɛ la. Saa yɛkenga Baebolo ne a, yɛbanwu mɔɔ Gyihova anye die nwolɛ la.​​—Nea Awieleɛdwɛkɛ 6.

10, 11. Baebolo ngyinlazo boni mɔ a kola boa yɛ maa yɛsi kpɔkɛ kpalɛ wɔ nza nwo a?

10 Kɛ neazo la, bie a ɔwɔ kɛ Kilisienenli bie si kpɔkɛ kɛ ɔbanlo nza anzɛɛ ɔnrɛnlo. Ngyinlazo boni mɔ a baboa ye yeamaa yeazi kpɔkɛ kpalɛ a? Nuhua bie mɔ ɛne: Baebolo ne ɛndua nza ɛnlonlɛ. Nɔhalɛ nu, ɔka ɔkile yɛ kɛ nwanye le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ vi Nyamenle ɛkɛ. (Edwɛne 104:14, 15) Noko Gyisɛse hanle hilele ye ɛdoavolɛma kɛ bɛmmafa bɛ nwo bɛwula “nza dɔɔnwo ɛnlonlɛ” nu. (Luku 21:34) Na Pɔɔlo hanle hilele Kilisienema kɛ bɛgyakyi “anyelielɛ mgbane mgbane nee nzabolɛ.” (Wulomuma 13:13) Ɔhanle kɛ nzabovoma “ɛnrɛnyia Nyamenle Belemgbunlililɛ ne.”​​—1 Kɔlentema 6:9, 10.

11 Kilisienenli bahola abiza ɔ nwo kɛ: ‘Asoo nza nwo hyia me kpole ɔ? Asoo nza a mefa medie me menle a? Asoo meno nza na meanyia anwodozo ɔ? Asoo mebahola meazɔ me nwo wɔ dodo mɔɔ meno nee fane dodo mɔɔ meno bie la anwo ɔ? * Saa meannyia nza a, asoo mebahola me nee me gɔnwo mɔ alie yɛ nye ɔ?’ Yɛbahola yɛazɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa yɛ ɔmaa yɛzi kpɔkɛ mɔɔ nrɛlɛbɛ wɔ nu la. (Kenga Edwɛne 139:23, 24.) Wɔ adenle ɛhye azo, ɛnee yɛlɛtete yɛ adwenle ne yɛamaa yeali Baebolo ngyinlazo zo. Noko dɔɔnwo boka nwo kɛ mɔɔ yɛbanwu ye la.

DEƐMƆTI YƐSUZU AWIE MƆ ADWENLE NE ANWO LA

12, 13. Duzu ati a yɛ adwenle ne bahola ayɛ ngakyile avi awie mɔ ɛdeɛ nwo ɛ? Kɛ ɔkɛyɛ na yɛali nwolɛ gyima ɛ?

12 Asolo awie biala adwenle. Wɔ adwenle ne bahola amaa wɔayɛ debie mɔɔ awie adwenle ne ɛnrɛmaa ɔnrɛyɛ la. Kɛ neazo la, ɛbahola wɔazi kpɔkɛ kɛ ɛbanlo nza noko awie gyɛne bade nganeɛ kɛ ɔnle kɛ ɔno. Duzu ati a menli nwiɔ bahola ade nganeɛ ngakyile wɔ ɛhye anwo ɛ?

Adwenle mɔɔ bɛtete ye la bahola aboa wɔ yeamaa wɔazi kpɔkɛ kɛ ɛbanlo nza anzɛɛ ɛnrɛnlo

13 Kɛzi awie te nganeɛ wɔ debie nwo la ta gyi ɛleka mɔɔ bɛtetele ye, kɛzi ye abusua ne bu deɛ ne, anwubielɛ mɔɔ yenyia wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu, yɛɛ ninyɛne gyɛne dɔɔnwo azo. Saa ɔba ye wɔ nza nwo a, bie a awie mɔɔ ɛnee ɔngola ɔngomo ɔ nwo zo wɔ nza nwo wɔ dɛba ne la bazi kpɔkɛ kɛ ɔnrɛnlo bie fee. (1 Arelemgbunli 8:38, 39) Ɔti saa ɛmaa awie nza na yeanno a, duzu a ɛbayɛ a? Ɛbava ɛya ɔ? Ɛbaha ye kyengye kɛ ɔnlo ɔ? Ɛbaha kɛ ɔha deɛmɔti yeanno la ɔ? Kyɛkyɛ, ɔluakɛ ɛdie ye adwenle ne ɛto nu.

14, 15. Edwɛkɛ boni a zile Pɔɔlo mekɛ zo a? Folɛ kpalɛ boni a Pɔɔlo dule ye wɔ nwolɛ a?

14 Wɔ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo mekɛ zo, edwɛkɛ bie zile mɔɔ hilele kɛzi menli adwenle bahola ayɛ ngakyile la. Ɛnee bɛva nane mɔɔ bɛtɔne wɔ gua nu la bie bɛli gyima wɔ adalɛ ɛzonlenlɛ nu na bɛva bɛbɔ afɔle bɛmaa awozonle. (1 Kɔlentema 10:25) Pɔɔlo dwenlenle kɛ ɔnle ɛtane kɛ awie badɔ nane ɛhye bie ali. Ɔbule ye kɛ aleɛ kɔsɔɔti vi Gyihova ɛkɛ. Noko mediema bie mɔ mɔɔ ɛnee sonle awozonle dɛba ne la nwunle ye ngakyile. Bɛbule ye kɛ ɔle ɛtane kɛ bɛkɛli nane zɔhane. Asoo Pɔɔlo dwenlenle nwolɛ kɛ: ‘Ɔngyegye me adwenle. Melɛ adenle medi mɔɔ mekulo la’ ɔ?

15 Pɔɔlo andwenle zɔ. Ɛnee ɔ mediema ne mɔ nganeɛdelɛ nwo hyia ye kpole kpalɛ ɔti ɔnyianle ɛhulolɛ kɛ ɔbagyakyi ninyɛne mɔɔ ɔlɛ adenle ɔyɛ la bie mɔ ɛyɛlɛ. Pɔɔlo hanle kɛ ɔnle kɛ “yɛsɔ yɛdayɛ mumua ne yɛ nye.” Ɔhanle ɔzɔle zo kɛ: “Kelaese ne bɔbɔ anzɔ ɔdaye mumua ne ɔ nye.” (Wulomuma 15:1, 3) Kɛ mɔɔ Gyisɛse yɛle la, Pɔɔlo dwenlenle awie mɔ anwo dɔɔnwo dɛlale ɔ nwo.​​—Kenga 1 Kɔlentema 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Duzu ati a ɔnle kɛ yɛbua yɛ diema ndɛne wɔ debie mɔɔ ye adwenle maa ye adenle maa ɔyɛ la anwo ɛ?

16 Na saa awie gyɛne adwenle maa ɔyɛ debie mɔɔ yɛbu ye kɛ ɔnle kpalɛ la ɛ? Ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ na yɛandendɛ yɛantia ye na yɛanga ye kyengye kɛ yɛ ɛdeɛ ne le kpalɛ na ye ɛdeɛ ne a ɛnle kpalɛ a. (Kenga Wulomuma 14:10.) Gyihova vale yɛ adwenle ne maanle yɛ kɛ ɔbua yɛdayɛ mumua ne ndɛne na tɛ kɛ ɔbua awie mɔ ndɛne. (Mateyu 7:1) Yɛngulo kɛ yɛ kpɔkɛzilɛ fa mgbakyemgbakyenu ba asafo ne anu ɛlɛ. Emomu yɛkpondɛ ndenle mɔɔ yɛdua zo a ɛlɔlɛ nee koyɛlɛ bara la.​​—Wulomuma 14:19.

YƐBAHOLA YƐANYIA ADWENLE KPALƐ ZO NVASOƐ

17. Duzu a menli bie mɔ adwenle ne ɛyɛ a?

17 Ɛzoanvolɛ Pita hɛlɛle kɛ: “Bɛnyia adwenle kpalɛ.” (1 Pita 3:16) Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ, saa menli kɔ zo bu bɛ nye gua Gyihova ngyinlazo ne mɔ azo a, akee bɛ adwenle ne ɛmbɔ bɛ kɔkɔ bieko. Pɔɔlo hanle kɛ adwenle zɛhae “ɛwu kɛ asɛɛ bɛva bulalɛ mɔɔ ɛdɔlɔ woonwu bɛwula nu la.” (1 Timote 4:2) Senle ɛyela wɔ kpole ɛlɛ ɔ? Saa ɔba ye zɔ a, ɛkɛ ne yɛ kapenle mɔɔ debie ka ɛkɛ ne bɔbɔ a ɛnde a. Saa awie kɔ zo yɛ ninyɛndane a, ye adwenle ne kola ‘wu’ na akee ɔgyakyi kɛ ɔbayɛ gyima bieko.

Adwenle kpalɛ kile yɛ adenle wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu na ɔmaa yɛnyia anyelielɛ nee anzodwolɛ

18, 19. (a) Saa yɛ adwenle bua yɛ fɔlɛ anzɛɛ yɛte nganeɛ kɛ yɛbɔ anyiemgba a, ɔkile duzu? (b) Saa yɛ adwenle bua yɛ fɔlɛ wɔ ɛtane mɔɔ yɛnlu yɛ nwo wɔ nwo la anwo a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a?

18 Saa yɛ adwenle bua yɛ fɔlɛ a, ɔkile kɛ ɔlɛka yeahile yɛ kɛ yɛyɛ debie ɛtane. Ɛhye bahola aboa yɛ yeamaa yɛanwu mɔɔ yɛyɛle la na yɛagyakyi ye ɛyɛlɛ. Yɛkulo kɛ yɛsukoa debie yɛfi yɛ nvonleɛ ne mɔ anu amaa yɛanyɛ bieko. Kɛ neazo la, Belemgbunli Devidi yɛle ɛtane ɛdeɛ, noko ye adwenle ne hanle ye maanle ɔnlunle ɔ nwo. Ɔhyile mɔɔ ɔyɛle la na ɔbɔle kpɔkɛ kɛ ɔbadie Gyihova kenle fofolɛ. Devidi gyinlanle ye anwubielɛ ne azo hanle kɛ Gyihova le ‘kpalɛ yɛɛ ɔlɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbava ɛtane yeahyɛ.’​​—Edwɛne 51:1-19; 86:5; nea Awieleɛdwɛkɛ 7.

19 Noko saa awie nu ɔ nwo fi ɛtane bie anwo na mekɛ tendenle pɛ nu a, ye adwenle ne bahola abua ye fɔlɛ wɔ mɔɔ yeyɛ la anwo. Awie adwenle bua ye fɔlɛ a ɔkola ɔdi nyane kpole yɛɛ ɔkola ɔmaa ɔte nganeɛ kɛ nvasoɛ ɛnle ɔ nwo zo. Saa ɔdwu mekɛ ne bie a ɛte nganeɛ zɔ a, kakye kɛ ɛnrɛhola ɛnrɛhakyi mɔɔ zile la. Saa mekɛ zɔhane ɛnee ɛze mɔɔ le kpalɛ nee mɔɔ le ɛtane anzɛɛ ɛnze bɔbɔ a, Gyihova vale hyɛle wɔ bɔkɔɔ na ɔkyikyile ɛtane zɔhane mɔ. Ɛ nwo te wɔ Gyihova anyunlu yɛɛ ɛlɛyɛ mɔɔ le kpalɛ la kɛkala. Bie a wɔ ahonle tɛbua wɔ fɔlɛ, noko Baebolo ne ka kɛ: “Nyamenle le kpole tɛla yɛ ahonle.” (Kenga 1 Dwɔn 3:19, 20.) Ɛhye kile kɛ ye ɛlɔlɛ ne nee ye ɛtanefakyɛ ne le kpole tɛla fɔlɛlilɛ anzɛɛ anyiemgbabɔlɛ nganeɛ biala mɔɔ yɛte la. Ɛbahola wɔalie wɔali kɛ Gyihova ɛva wɔ ɛtane ɛhyɛ wɔ. Saa awie die Gyihova ɛtanefakyɛ ne to nu a, ye adwenle bagyinla dii na ɔbahola yeava anyelielɛ yɛazonle Nyamenle.​​—1 Kɔlentema 6:11; Hibuluma 10:22.

20, 21. (a) Duzu a bɛyɛ buluku ɛhye kɛ ɔboa wɔ ɔmaa ɛyɛ a? (b) Fanwodi boni a Gyihova ɛmaa yɛnyia a? Kɛzi ɔwɔ kɛ yɛfa yɛdi gyima ɛ?

20 Bɛyɛ buluku ɛhye kɛ ɔboa wɔ ɔmaa ɛtete wɔ adwenle ne amaa yeabɔ wɔ kɔkɔ na yeabɔ ɛ nwo bane wɔ mekɛ ɛhye mɔɔ li awieleɛ mɔɔ anu yɛ se la anu. Eza ɔbaboa wɔ yeamaa wɔava Baebolo ngyinlazo wɔali tɛnlabelɛ ngakyile nwo gyima wɔ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu. Nɔhalɛ nu, buluku ɛhye ɛnrɛmaa yɛ debie mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ wɔ tɛnlabelɛ biala anu la anwo mɛla. Yɛfa “Kelaese mɛla ne” mɔɔ gyi Nyamenle ngyinlazo zo la a yɛbɔ yɛ ɛbɛla a. (Galeehyeama 6:2) Ɔle nɔhalɛ kɛ edwɛkɛ bie anwo mɛla fɔɔnwo ɛnle ɛkɛ ɛdeɛ, noko yɛnva yemɔ yɛnye yɛ nloa yɛnyɛ ɛtane. (2 Kɔlentema 4:1, 2; Hibuluma 4:13; 1 Pita 2:16) Emomu, yɛfa yɛ fanwodi ne yɛda ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Gyihova la ali.

21 Saa yɛdwenledwenle Baebolo ngyinlazo nwo na yɛfa yɛdi gyima a, ɔmaa yɛsukoa kɛ yɛbava yɛ “adwenle” yɛali gyima na yɛadwenle kɛ mɔɔ Gyihova dwenle la. (Hibuluma 5:14) Mɔɔ bavi nu ara la a le kɛ yɛbanyia adwenle mɔɔ bɛtete ye mɔɔ bahile yɛ adenle wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu na yeaboa yɛ yeamaa yɛadɛnla Nyamenle ɛlɔlɛ ne anu la.

^ ɛden. 11 Dɔketama dɔɔnwo ka kɛ ɔyɛ se titili ɔmaa nzabovoma kɛ bɛbazɔ bɛ nwo wɔ dodo mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛno la anwo. Dɔketama suzu kɛ ɔnle kɛ bɛno nza fee.