Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 13

Asoo Ɛvoyialilɛ Kɔsɔɔti Sɔ Nyamenle Anye?

Asoo Ɛvoyialilɛ Kɔsɔɔti Sɔ Nyamenle Anye?

“Bɛbɔ mɔdenle bɛnwu mɔɔ sɔ Awulae anye la.”​—ƐFƐSƐSEMA 5:10.

1. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ amaa yɛ ɛzonlenlɛ azɔ Gyihova anye a, na duzu ati ɔ?

GYISƐSE hanle kɛ: “Nɔhalɛ azonvolɛ bazonle Selɛ ne wɔ sunsum nu nee nɔhalɛ nu . . . ɔluakɛ Selɛ ne ɛlɛkpondɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛle kɛ ɛhye mɔ la yeamaa bɛazonle ye.” (Dwɔn 4:23; 6:44) Ɔwɔ kɛ yɛ nuhua ko biala ‘bɔ mɔdenle nwu mɔɔ sɔ Awulae anye la.’ (Ɛfɛsɛsema 5:10) Tɛ mekɛ ne amuala a ɛhye ɛyɛlɛ la aze a. Seetan bɔ mɔdenle kɛ ɔbɛlɛbɛla yɛ amaa yɛayɛ ninyɛne mɔɔ ɛnzɔ Gyihova anye la.​—Yekile 12:9.

2. Kilehile mɔɔ zile wɔ Saenae Boka ne anwo la anu.

2 Kɛzi Seetan bɔ mɔdenle kɛ ɔbɛlɛbɛla yɛ ɛ? Adenle ko a le kɛ ɔmaa yɛ adwenle nu yɛ yɛ kesee wɔ mɔɔ le kpalɛ nee ɛtane la anwo. Suzu mɔɔ dole Yizilayɛ maanle ne wɔ mekɛ mɔɔ bɛyɛle bɛ azokoɛleɛ wɔ Saenae Boka ne anwo la anwo. Mosisi hɔle boka ne azo, na ɛnee menli ne ɛlɛkendɛ ye kɛ ɔbazia yeara azokoɛleɛ ne. Awieleɛ bɔkɔɔ ne, bɛangola kendɛ bieko na bɛzele Aalɔn kɛ ɔyɛ nyamenle ɔmaa bɛ. Ɔyɛle nvutuke ɛnlankɛ ralɛ ananze. Akee menli ne lile ɛvoyia. Bɛzile agole bɛbɛngale ɛnlankɛ ralɛ ne anwo bɛyiale na bɛbɔle bɛ ti aze bɛmaanle ye. Ɛnee bɛdie bɛdi kɛ bɛbɔ bɛ ti aze bɛmaa ɛnlankɛ ralɛ ne a, ɛnee bɛlɛsonle Gyihova. Noko ɛhye mɔɔ menli ne bule ye kɛ ɔle ɛvoyia mɔɔ bɛdi ‘bɛawula Gyihova anyunlunyia’ la ɛngile kɛ ɛnee ɔle debie kpalɛ. Gyihova bule ye kɛ ɔle awozonlezonlenlɛ, na bɛ nuhua dɔɔnwo wule. (Ɛzɛdɔso 32:1-6, 10, 28) Duzu a yɛsukoa yɛfi nu a? Mmamaa bɛbɛlɛbɛla wɔ. ‘Mmafa ɛ sa ɛka debie mɔɔ anwo ɛnde la,’ na maa Gyihova ɛhile wɔ mɔɔ le kpalɛ nee ɛtane la.​—Ayezaya 52:11; Yizikeɛle 44:23; Galeehyeama 5:9.

3, 4. Duzu ati a ɔle kpalɛ kɛ yɛbazuzu kɛzi ɛvoyialilɛ bie mɔ bɔle ɔ bo la anwo a?

3 Mɔɔ Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la, ɔtetele ye ɛzoanvolɛma ne kɛ bɛyɛ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo neazo. Ɔwule la anzi, ɛzoanvolɛma ne hɔle zo hilehilele ɛdoavolɛma fofolɛ Gyihova ngyinlazo ne mɔ. Noko mɔɔ ɛzoanvolɛma ne wule la, adalɛ kilehilevolɛma bɔle ɔ bo kɛ bɛfa nzuzulɛ mɔɔ ɛndenrɛ nee awozonlezonlenlɛ nu amaamuo nee ɛvoyialilɛ ngakyile bɛara asafo ne anu. Bɛhakyile awozonlezonlenlɛ ɛvoyialilɛ ɛhye mɔ bie mɔ bɔbɔ aluma bɛmaanle ɔyɛle kɛ ɔvi Kilisiene ɛzonlenlɛ nu. (2 Tɛsalonaekama 2:7, 10; 2 Dwɔn 6, 7) Ɛvoyia ɛhye mɔ mɔɔ ɛlie duma la anu dɔɔnwo tɛbɔ ɛkɛ badwu ɛnɛ, na bɛsi adalɛ diedi nee sunsum ɛtane nyɛleɛ adua. *​—Yekile 18:2-4, 23.

4 Ɛnɛ, ɛvoyialilɛ nee holidays (ɛnwomenlelielɛ mekɛ) ɛrayɛ debie mɔɔ hyia kpalɛ wɔ menli ɛbɛlabɔlɛ nu wɔ ewiade amuala a. Noko mekɛ mɔɔ ɛlɛkɔ zo wɔazukoa kɛzi Gyihova bu ninyɛne la, bie a ɛbanwu kɛ ɔhyia kɛ ɛkakyi wɔ adwenle wɔ ɛvoyialilɛ bie mɔ anwo. Bie a ɛhye bayɛ se, noko nyia anwodozo kɛ Gyihova baboa wɔ. Maa yɛsuzu kɛzi ɛvoyialilɛ bie mɔ mɔɔ ɛlie duma la bɔle ɔ bo la anwo amaa yɛade kɛzi Gyihova bu bɛ la abo.

KƐZI BOLONYIA BƆLE Ɔ BO Ɛ?

5. Daselɛ boni a kile kɛ bɛanwo Gyisɛse wɔ December 25 a?

5 Wɔ ewiade ɛleka dɔɔnwo, bɛdi Bolonyia wɔ December 25, kenle mɔɔ menli dɔɔnwo dwenle kɛ nuhua a bɛwole Gyisɛse la. Baebolo ne ɛngile kenle anzɛɛ siane bɔbɔ mɔɔ bɛwole Gyisɛse wɔ nu la, noko ɔka ɛvolɛ ne anwo edwɛkɛ ɔkile yɛ. Luku hɛlɛle kɛ mekɛ mɔɔ bɛwole Gyisɛse wɔ Bɛtelɛhɛm la, ‘ɛnee mboaneneavolɛma ɛlɛnea bɛ mboane wɔ alienwo.’ (Luku 2:8-11) Ɔdwu December a, Bɛtelɛhɛm yɛ ɛyɛlɛ, ezule nee ezukɔtweaba noko tɔ, ɔti mboaneneavolɛma ɛnrɛva bɛ mboane ɛnrɛvinde nɔɔzo. Duzu a yɛsukoa yɛfi ɛhye anu a? Mɔɔ bɛwole Gyisɛse la, ɛnee maanle nu le kpalɛ, tɛ December ɔ. Baebolo ne nee tetedwɛkɛ di daselɛ kɛ bɛwole ye kɛyɛ siane mɔɔ ɛnɛ yɛfɛlɛ bɛ September nee October la anu.

6, 7. (a) Kɛzi Bolonyia nu amaamuo dɔɔnwo mɔɔ ɛlie duma la bɔle ɔ bo ɛ? (b) Adwenle boni a ɔwɔ kɛ yɛfa yɛkyɛ debie a?

6 Ɔti kɛzi Bolonyia bɔle ɔ bo ɛ? Ɔvi awozonlezonlenlɛ ɛvoyia ngakyile nu, mɔɔ bie a le Wulomuma Saturnalia ɛvoyia ne, ɛvoyia mɔɔ bɛdi bɛmaa ɛyazonlɛ nyamenle Saturn la. The Encyclopedia Americana ka kɛ: “Kɛzi menli die bɛ nye wɔ Bolonyia nu la amaamuo ne amuala vi Wulomuma Saturnalia ɛvoyia ne mɔɔ bɛdi wɔ December avinli la anu. Kɛ neazo la, ɛkponledolɛ mgbole, ninyɛne mɔɔ bɛfa bɛkyɛ bɛ nwo nee kyɛnɛlɛ mɔɔ bɛsɔ la amuala vi ɛvoyialilɛ ɛhye anu.” Ɛnee eza bɛdi Pɛhyea sɛnzɛne nyamenle Mithra awolɛ kenle wɔ December 25.

7 Noko menli dɔɔnwo mɔɔ di Bolonyia ɛnɛ la ɛndwenle awozonlezonlenlɛ nu mɔɔ ɔvi la anwo. Bɛbu Bolonyia kɛ ɔle mekɛ mɔɔ bɛ nee bɛ abusua yia, bɛdi aleɛ kpalɛ na bɛkyɛ debie ala. Nɔhalɛ nu, yɛkulo yɛ abusua nee yɛ gɔnwo mɔ, na Gyihova kulo kɛ ye azonvolɛ kyɛ awie mɔ debie. Kɛ mɔɔ 2 Kɔlentema 9:7 ka kile yɛ la, “Nyamenle kulo mɔɔ te ɔ nyunlu kyɛ debie la.” Gyihova ɛngulo kɛ yɛkyɛ awie mɔ debie wɔ mekɛ titili bie mɔ anu ala. Gyihova menli anye die nwo kɛ bɛbahyɛ debie na bɛ nee bɛ gɔnwo mɔ nee bɛ abusua abɔ nu alie bɛ nye wɔ ɛvolɛ ne anu mekɛ biala mɔɔ bɛ nye ɛnla kɛ bɛbayɛ bie bɛazie ɔ bo zo a. Bɛkyɛ debie ɔluakɛ bɛkulo awie mɔ.​—Luku 14:12-14.

Yɛnwu ɛleka mɔɔ ɛvoyialilɛ ne mɔ abo vi la a, ɔbaboa yɛ yeamaa yɛanwu mɔɔ ɔnle kɛ yɛdi la

8. Asoo nwɔlɔra neɛnleanuma ne hɔhyɛle Gyisɛse debie wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔle adɔma la ɔ? Kilehile nu.

8 Menli dɔɔnwo ka kɛ nrɛlɛbɛvolɛma nsa vale ahyɛlɛdeɛ rɛlɛle Gyisɛse wɔ mekɛ mɔɔ ɔle adɔma na ɔla nane adidilɛka ne anu la bɛfa bɛsi ninyɛne mɔɔ bɛkyɛ wɔ Bolonyia nu la azo. Ɔle nɔhalɛ kɛ menli bie hɔkpɔlale Gyisɛse na bɛhyɛle ye ninyɛne. Wɔ Baebolo mekɛ nu, ɛnee bɛta bɛkyɛ sonla titili bie ninyɛne. (1 Arelemgbunli 10:1, 2, 10, 13) Noko asoo ɛze kɛ Baebolo ne ka kɛ ɛnee menli ɛhye mɔ le nwɔlɔra neɛnleanuma, menli mɔɔ ye ngonyia na bɛnzonle Gyihova la ɔ? Eza bɛangɔkpɔla Gyisɛse wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔle adɔma na ɔla nane adidilɛka ne anu la. Bɛhɔkpɔlale ye nzinlii mɔɔ ɛnee ɔle “kakula” na ɔwɔ sua nu la.​—Mateyu 2:1, 2, 11.

DUZU A BAEBOLO NE KA YE WƆ AWOLƐ KENLE ƐLILƐ NWO A?

9. Awolɛ kenle ɛlilɛ boni mɔ a bɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu a?

9 Kenle mɔɔ bɛkɛwo kakula bie la le anyelielɛ kenle. (Edwɛne 127:3) Noko ɛhye ɛngile kɛ ɔwɔ kɛ yɛdi awolɛ kenle. Dwenle ɛhye anwo nea: Awolɛ kenle ɛlilɛ nwiɔ ala a bɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu a. Ko a le Yigyibiti Falo bie awolɛ kenle, yɛɛ ko ne noko a le Belemgbunli Hɛlɔdo Antɛpase awolɛ kenle ne. (Kenga Gyɛnɛsese 40:20-22; Maake 6:21-29.) Arelemgbunli ɛhye mɔ anu biala ɛnzonle Gyihova. Nɔhalɛ nu, yɛtɛkengale ye wɔ Baebolo ne anu kɛ Gyihova sonvolɛ bie lile ye awolɛ kenle.

10. Kɛzi alimoa Kilisienema bule awolɛ kenle ɛlilɛ ɛ?

10 The World Book Encyclopedia ka kɛ alimoa Kilisienema “bule awie awolɛ kenle ɛlilɛ kɛ ɔle awozonlezonlenlɛ nu amaamuo.” Amaamuo zɛhae mɔ vi adalɛ diedi nu. Kɛ neazo la, ɛnee tete Gilikima die di kɛ saa bɛwo awie biala a, sunsum bie ba ɛkɛ ne na sunsum zɔhane a bɔ ɔ nwo bane a. Na bɛsuzu kɛ sunsum zɔhane nee nyamenle ne mɔɔ bɛwole ye wɔ kenle mɔɔ bɛwole ahenle la bɔ nu yɛ gyima. Ɛye adalɛ diedi ɛhye mɔ ɛsie ahane a, eza awolɛ kenle ɛlilɛ vi sunsum ɛtane nyɛleɛ, mɔɔ le nwɔlɛra mɔɔ bɛnea nu bɛka kenle bie edwɛkɛ la anu.

11. Duzu a Gyihova kulo kɛ yɛnwu ye wɔ debie ɛhyɛlɛ nwo a?

11 Menli dɔɔnwo te nganeɛ kɛ, bɛ awolɛ kenle le kenle titili mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛda anyezɔlɛ nee ɛlɔlɛ ali bɛkile bɛ a. Noko yɛbahola yɛala ɛlɔlɛ ali yɛahile yɛ abusua ne nee yɛ gɔnwo mɔ wɔ ɛvolɛ ne anu amuala, na tɛ kenle titili bie ala. Gyihova kulo kɛ yɛyɛ atiakunlukɛnlɛma na yɛkyɛ debie mekɛ biala. (Kenga Gyima ne 20:35.) Yɛyɛ ye mo dahuu wɔ ngoane ahyɛlɛdeɛ ne mɔɔ sonle bolɛ la anwo na tɛ yɛ awolɛ kenle ne anu ala.​—Edwɛne 8:3, 4; 36:9.

Nɔhalɛ Kilisienema kyɛ awie mɔ debie ɔluakɛ bɛkulo bɛ

12. Kɛzi yɛ ewule kenle kola yɛ kpalɛ tɛla yɛ awolɛ kenle ɛ?

12 Nolobɔvo 7:1 ka kɛ: “Duma kpalɛ le kpalɛ tɛla nwole kpalɛ, yɛɛ ewule kenle le kpalɛ tɛla awolɛ kenle.” Kɛzi yɛ ewule kenle kola yɛ kpalɛ tɛla yɛ awolɛ kenle ɛ? Saa bɛwo yɛ a, ɛnee yɛtɛyɛle debie kpalɛ anzɛɛ ɛtane wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu. Noko saa yɛfa yɛ ngoane yɛsonle Gyihova na yɛyɛ debie kpalɛ yɛmaa awie mɔ a, yɛnyia “duma kpalɛ,” na yɛwu bɔbɔ a, Gyihova bahakye yɛ. (Dwobu 14:14, 15) Gyihova menli ɛnli bɛ awolɛ kenle anzɛɛ Gyisɛse awolɛ kenle. Nɔhalɛ nu, debie kokye mɔɔ Gyisɛse hanle hilele yɛ kɛ yɛhakye la a le ye ewule Ngakyelɛlilɛ ne.​—Luku 22:17-20; Hibuluma 1:3, 4.

ƐLEKA MƆƆ EASTER ABO VI LA

13, 14. Duzu ati a nɔhalɛ Kilisienema ɛnli Easter ɛ?

13 Menli dɔɔnwo die di kɛ saa bɛdi Easter a ɛnee bɛlɛkakye Gyisɛse ewudwazo ne. Noko Gyisɛse anga angile ye ɛdoavolɛma kɛ bɛhakye ye ewudwazo ne. Tetedwɛkɛ mbuluku maa yɛnwu kɛ alimoa Kilisienema anli Easter mɔɔ vi awozonlezonlenlɛ nyɛleɛ nu la. * The Encyclopœdia Britannica ka kɛ: “Wɔ Ngyekyeleɛ Fofolɛ ne anu, debie biala ɛngile kɛ menli lile Easter ɛvoyia ne.”

14 Saa Gyihova nwu kɛ menli ɛlɛfa adalɛ ɛzonlenlɛ nu amaamuo afonla ɔ Ra ne ewudwazo ne a, asoo ɔ nye die nwo? Kyɛkyɛ. (2 Kɔlentema 6:17, 18) Nɔhalɛ nu, Gyihova anga angile yɛ kɛ yɛli Gyisɛse ewudwazo ne anwo ɛvoyia.

KENLE MƆƆ ALEƐ KYE A NEW YEAR BƆ Ɔ BO LA

15. Nienwu a New Year amaamuo ne abo vi a?

15 Maanle biala lɛ adenle mɔɔ bɛfa zo bɛdi New Year (Ɛvolɛ Fofolɛ) ne a. Noko bɛto ɛkponle mgbole wɔ December 31 wɔ ɛleka dɔɔnwo. Na ɛbɛlatane nee nzabolɛ ta kɔ zo wɔ ɛkponledolɛ ɛhye mɔ abo. Bieko, ɛvoyialilɛ ɛhye vi awozonlezonlenlɛ nu. The World Book Encyclopedia ne ka kɛ: “Wulomuma dule kenle ɛhye ziele ɛkɛ ne maanle Janus mɔɔ le nlenkɛ mgbole, nlenkɛ ngyikyi nee ninyɛne bo ɛbɔlɛ nyamenle ne la. Bɛvale Janus mɔɔ lɛ ɔ nyunlu nwiɔ​—ko nea ɔ nyunlu na ko nea ɔ nzi la a bɛdonle January siane ne a.”

ATƆFOLƐLIELƐ MƆƆ SƆ NYAMENLE ANYE LA

16, 17. Saa yɛlɛyɛ atɔfolɛlielɛ nwo ngyehyɛleɛ a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛdwenle nwo a?

16 Atɔfolɛlielɛ le anyelielɛ mekɛ. Bɛdie atɔfolɛ wɔ ndenle ngakyile zo wɔ ewiade amuala. Menli ɛnda ɛndwenle ɛleka mɔɔ atɔfolɛlielɛ nwo amaamuo ne mɔ abo vi la anwo, ɔti bie a bɛnze kɛ amaamuo bie mɔ vi adalɛ ɛzonlenlɛ diedi nu. Noko Kilisienema mɔɔ ɛlɛyɛ bɛ atɔfolɛlielɛ nwo ngyehyɛleɛ la nea kɛ ɔbazɔ Gyihova anye. Saa bɛsukoa ɛleka mɔɔ atɔfolɛlielɛ nwo amaamuo ne mɔ abo vi la a, ɔbamaa bɛazi kpɔkɛ kpalɛ.​—Maake 10:6-9.

17 Menli die di kɛ atɔfolɛlielɛ nwo amaamuo bie mɔ bava ‘saleɛ’ arɛlɛ agyalɛma fofolɛ ne. (Ayezaya 65:11) Kɛ neazo la, wɔ ɛleka bie mɔ, menli fuandi awule anzɛɛ debie mɔɔ zɔho awule la gua atɔfolɛ nrenyia ne nee raalɛ ne anwo. Bɛdie bɛdi kɛ ɛhye bamaa agyalɛma ne awo, anyia anyelielɛ nee ngoane tendenle na yeabɔ bɛ nwo bane yeavi munzule nwo. Noko Kilisienema nea kɛ bɛbahwe bɛ nwo bɛavi amaamuo mɔɔ vi adalɛ ɛzonlenlɛ nu la anwo.​—Kenga 2 Kɔlentema 6:14-18.

18. Baebolo ngyinlazo gyɛne boni mɔ a fale atɔfolɛlielɛ nwo a?

18 Kilisienema mɔɔ ɛlɛgya la kulo kɛ bɛ atɔfolɛlielɛ ne yɛ anyelielɛ, ɔyɛ kɛnlɛma na awie biala mɔɔ wɔ ɔ bo la anye die. Bɛdabɛ mɔɔ bɛdo bɛ sa bɛvɛlɛ bɛ wɔ Kilisienema atɔfolɛlielɛ bo la ɛngulo kɛ bɛka edwɛkɛ mɔɔ ɛnle kpalɛ, ɔfale nla nwo anzɛɛ ɔngile ɛbulɛ ɔmmaa atɔfolɛ nrenyia ne nee raalɛ ne anzɛɛ awie mɔ gyɛne la. (Mrɛlɛbulɛ 26:18, 19; Luku 6:31; 10:27) Kilisienema atɔfolɛlielɛ ɛnzi “ɛbɛlabɔlɛ nu ninyɛne mɔɔ awie fa tu ɔ nwo la” adua. (1 Dwɔn 2:16) Saa ɛlɛyɛ atɔfolɛlielɛ nwo ngyehyɛleɛ a, nea kɛ kenle biala mɔɔ ɛbahakye la, ɛ nye balie.​—Nea Awieleɛdwɛkɛ 28.

TƆMƐLƐ MƆƆ BƐFA BƐBƆ NWO

19, 20. Nienwu a tɔmɛlɛ mɔɔ bɛfa bɛbɔ nwolɛ la abo vi a?

19 Debie mɔɔ bɛta bɛyɛ wɔ atɔfolɛlielɛ nee ɛkponledolɛ gyɛne bo la a le tɔmɛlɛ mɔɔ bɛmaa ye zo bɛfa bɛbɔ nwolɛ la. Saa bɛlɛyɛ ɛhye a, sonla ko sɛlɛ saleɛ na bɛdabɛ mɔɔ bɛha la amaa bɛ tɔmɛlɛ ne mɔ zo. Kɛzi ɔwɔ kɛ Kilisienema bu tɔmɛlɛ mɔɔ bɛfa bɛbɔ nwolɛ la ɛ?

20 International Handbook on Alcohol and Culture ne ka kɛ ɔbayɛ kɛ tɔmɛlɛ mɔɔ bɛfa bɛbɔ nwo la vi tete awozonlezonlenlɛ amaamuo ne “mɔɔ bɛfa nza nwuanzanwuanza bɛbɔ afɔle bɛmaa nyamenle ne mɔ la” anu. Bɛyɛ ɛhye “bɛfa bɛkpondɛ saleɛ, nzɛlɛlɛ mɔɔ bɛpɛ ye sikalɛ kɛ ‘nyi kyɛ!’ anzɛɛ ‘wɔ kpɔkɛdelɛ!’ la.” Wɔ tete ne, ɛnee menli maa bɛ kanrɛlɛ zo fa sɛlɛ nyilalɛ fi bɛ nyamenle ne mɔ ɛkɛ. Noko tɛ kɛ Gyihova yila awie la ɛne.​—Dwɔn 14:6; 16:23.

“BƐMƐ MƆƆ BƐKULO GYIHOVA LA, BƐHYI ƐTANE”

21. Ɛvoyialilɛ gyɛne boni mɔ a ɔwɔ kɛ Kilisienema twe bɛ nwo fi nwo a?

21 Saa ɛlɛsi kpɔkɛ kɛ ɛbali ɛvoyia bie anzɛɛ ɛnrɛli bie a, suzu subane nee nyɛleɛ mɔɔ ɔsi ye adua la anwo. Kɛ neazo la, adwɔmane agolezilɛ, nza dɔɔnwo ɛnlonlɛ nee ɛbɛlatane bɔbɔ wɔ ɛvoyialilɛ bie mɔ anu. Bie a ɛvoyialilɛ zɛhae mɔ si mrenyia mɔɔ nee mrenyia da nee mraalɛ mɔɔ nee mraalɛ da anzɛɛ maanle nwo ɛhulolɛ adua. Saa yɛdi ɛvoyia ɛhye mɔ bie a, asoo ɛnee amgba yɛlɛkyi mɔɔ Gyihova kyi la ɔ?​—Edwɛne 1:1, 2; 97:10; 119:37.

22. Duzu a baboa Kilisienenli yeamaa yeazi kpɔkɛ kɛ saa ɔbali ɛvoyia bie a?

22 Ɔwɔ kɛ Kilisienema nea boɛ na bɛtwe bɛ nwo bɛfi ɛvoyialilɛ biala mɔɔ ɛnwula Nyamenle anyunlunyia la anwo. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Saa bɛlɛdi o, bɛlɛno o, anzɛɛ bɛlɛyɛ debie gyɛne biala o, bɛyɛ ɔ muala bɛwula Nyamenle anyunlunyia.” (1 Kɔlentema 10:31; nea Awieleɛdwɛkɛ 29.) Nɔhalɛ nu, tɛ ɛvoyialilɛ kɔsɔɔti a ɛbɛlatane, adalɛ ɛzonlenlɛ anzɛɛ maanle nwo ɛhulolɛ wɔ nu a. Saa ɛvoyialilɛ bie ɛntia Baebolo ngyinlazo a, ɔwɔ kɛ yɛsi kpɔkɛ kɛ saa yɛbali bie a. Eza yɛkulo kɛ yɛsuzu kɛzi yɛ kpɔkɛzilɛ ne baha awie mɔ la anwo.

FA MƆƆ ƐKA NEE MƆƆ ƐYƐ LA WULA GYIHOVA ANYUNLUNYIA

23, 24. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahilehile kpɔkɛ mɔɔ yɛzi wɔ ɛvoyialilɛ bie mɔ anwo la anu yɛahile yɛ mbusuafoɔ mɔɔ bɛnle Alasevolɛ la ɛ?

23 Bie a wɔgyakyi ɛvoyia mɔɔ ɛnwula Gyihova anyunlunyia la ɛlilɛ. Noko wɔ mbusuafoɔ mɔɔ bɛnle Gyihova Alasevolɛ la bie mɔ banyia adwenle kɛ ɛngulo bɛ edwɛkɛ anzɛɛ ɛngulo kɛ ɛ nee bɛ dua bieko. Bie a bɛsuzu kɛ ɛvoyialilɛ mekɛ nu ala a abusua ne yia nu die bɛ nye a. Ɔti duzu a ɛbahola wɔayɛ a? Ndenle dɔɔnwo wɔ ɛkɛ mɔɔ ɛbahola wɔalua zo wɔamaa bɛanwu kɛ ɛkulo bɛ yɛɛ bɛ nwo hyia wɔ. (Mrɛlɛbulɛ 11:25; Nolobɔvo 3:12, 13) Ɛbahola wɔado ɛsalɛ wɔavɛlɛ bɛ kɛ bɛrakpɔla wɔ wɔ mekɛ gyɛne nu.

24 Saa wɔ mbusuafoɔ kulo kɛ bɛnwu deɛmɔti ɛnli ɛvoyia bie mɔ bieko la a, ɛbahola wɔakpondɛ nwolɛ edwɛkɛ wɔ yɛ mbuluku ne mɔ anu nee jw.org azo amaa yeaboa wɔ yeamaa wɔahilehile deɛmɔti ɛnyɛ zɔ la anu wɔahile bɛ. Mmamaa bɛnyia adwenle kɛ ɛlɛbɔ mɔdenle kɛ ɛmaa wɔ edwɛkɛ ayɛ fɛ anzɛɛ ɛtinlitinli bɛ wɔamaa bɛadwenle kɛ ɛdawɔ la. Boa wɔ abusua ne maa bɛnwu ye kɛ ɛzuzule ninyɛne dɔɔnwo anwo yɛɛ ɛzile nwolɛ kpɔkɛ a. Sie ɛ nwo dii na maa wɔ “ɛdendɛlɛ ɛyɛ fɛ dahuu na ngyenle ɛrɛla nu.”​—Kɔlɔsaema 4:6.

25, 26. Kɛ ɔkɛyɛ na awovolɛ aboa bɛ mra bɛamaa bɛ nye alie Gyihova ngyinlazo ne mɔ anwo ɛ?

25 Ɔhyia kɛ yɛ muala yɛte deɛmɔti yɛzi kpɔkɛ kɛ yɛnrɛli ɛvoyia bie mɔ la abo kpalɛ. (Hibuluma 5:14) Yɛ bodane a le kɛ yɛsɔ Gyihova anye. Saa yɛle awovolɛ noko a, ɔwɔ kɛ yɛnyia mekɛ yɛboa yɛ mra yɛmaa bɛte Baebolo ngyinlazo bo na bɛ nye die nwolɛ. Saa bɛnwu Gyihova kpalɛ a, bɛdabɛ noko bɛbahulo kɛ bɛbazɔ ɔ nye.​—Ayezaya 48:17, 18; 1 Pita 3:15.

26 Gyihova anye die kɛ ɔbanwu kɛ yɛlɛyɛ biala mɔɔ yɛbahola la kɛ yɛdua nɔhalɛlilɛ nee adenle kpalɛ zo yɛazonle ye. (Dwɔn 4:23) Noko menli dɔɔnwo dwenle kɛ sonla ɛnrɛhola ɛnrɛli nɔhalɛ wɔ ewiade ɛhye mɔɔ nɔhalɛlilɛ ɛnle nu la anu. Ɔle nɔhalɛ ɔ? Maa yɛzuzu ɛhye anwo wɔ tile bieko anu.

^ ɛden. 3 Ɛbahola wɔanyia ɛvoyialilɛ fɔɔnwo bie mɔ anwo edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ Watch Tower Publications Index ne anu, Gyihova Alasevolɛ Neɛnleanu Buluku ne anu nee jw.org azo.

^ ɛden. 13 Ɔyɛ anyelielɛ kɛ, Nrelenza edwɛkɛkpɔkɛ Easter vi duma Eostre anu, ɔle Anglo-Saxon aleɛbahye nee nyenyesuo nyamenle raalɛ ne duma. The Dictionary of Mythology ne kilehile nu kɛ eza ɔle awolɛ nyamenle raalɛ. Easter amaamuo bie mɔ (kɛ neazo la, aholonvia nee asoasoa mɔɔ bɛfa bɛboka ɛvoyia ne anwo bɛdi la) vi ɛhye anu.